İstanbul un Kitabı. Eminönü - 2. Fatİh Beledİyesİ.

Transkript

1 Eminönü - 2

2 İstanbul un Kitabı Eminönü Fatİh Beledİyesİ

3 İstanbul un Kitabı Fatih Belediye Başkanlığı, Kültür Yayınları İstanbul un Kitabı Fatih, İstanbul Aralık Proje Koordinatörü: Hasan Suver Proje Editörü: Fatih GÜLDAL / fatihguldal@gmail.com Görsel Kaynak Editörü: Sinan CECO Redaksiyon: Huseyin MOVİT (Dil Birliği açısından TDK kaynaklarına uyulmuştur). Metin Yazarları: Grafik - Tasarım Prof. Dr. Doğan KUBAN Prof. Dr. Günay KUT Prof. Dr. M. Baha TANMAN Prof. Dr. Mehmet Ali BEYHAN Prof. Dr. Selçuk MÜLAYİM Prof. Dr. Semavi EYİCE Prof. Dr. Suphi SAATÇİ Doç. Dr. Birsel KÜÇÜKSİPAHİOĞLU Doç. Dr. Fatih M. ŞEKER Yrd. Doç. Dr. Ahmet Vefa ÇOBANOĞLU Yrd. Doç. Dr. Ali Rıza ÖZCAN Yrd. Doç. Dr. Turgay ANAR Dr. Aras NEFTÇİ Dr. Bünyamin DEMİR Dr. Mustafa KÜÇÜK Ahmet APAYDIN Akın KURTOĞLU Ali GÖZELLER Asım FAHRİ Aydın ÇAKIRTAŞ Banu BİLGİCİOĞLU Burcu Kutlu DİLBAZ Fatih GÜLDAL Güney ONGUN İ.Umut Çelik İrfan DAĞDELEN Mehmet Çağlayan ÖZKURT Mehmet MAZAK Mürsel DÜZENCİ Muzaffer ALBAYRAK Necdet SAKAOĞLU Nida NEBAHAT NALÇACI Saro DADYAN Semra KIR Sezgül KARCIOĞLU Sinan CECO Şükriye Pınar Yavuztürk ÖZYALVAÇ Tahsin YILDIRIM Tuğba ERZİNCAN Yusuf ÇAĞLAR ( ) / Baskı: G. M. Matbaacılık ve Tic. A.Ş. 100 Yıl Mah. MAS-SİT 1. Cad. No: 88 Bağcılar / İstanbul Tel: (0212) Faks: (0212) Bu kitapta yer alan tüm yazıların ve fotoğrafların yayım hakları saklıdır. Tanıtım için yapılacak kısa alıntılar dışında yayımcının ve arşiv sahibinin yazılı izin alınmaksızın hiçbir yolla çoğaltılmaz ve arşiv nitelindeki fotoğrafik belgeler arşiv sahibinden izinsiz hiçbir amaçla kullanılamaz. Fatİh Beledİyesİ Fatih Belediye Başkanlığı Vatan Cad. Adnan Menderes Bulvarı No: 54 Fatih / İstanbul Tel:

4 içindekiler Gülhane Meydanı ve Gülhane Hatt-I Hümayunu / Muzaffer Albayrak 03 - Sirkeci Semti Sirkeci Semt Tarihi / Sinan Ceco Sirkeci Garı / Sinan Ceco Büyük Postane / Sinan Ceco Sepetçiler Kasrı / Tuğba Erzincan 04 - Çemberlitaş Semti Çemberlitaş Semt Tarihi / Önder Kaya Çorlulu Ali Paşa Külliyesi / M. Baha Tanman Nuruosmaniye Külliyesi / Ahmet Vefa Çobanoğlu 05 - Cağaloğlu Semti Cağaloğlu Semt Tarihi / Semra Kır Sultan II. Mahmut Külliyesi / Ahmet Vefa Çobanoğlu Kültür, Sanat ve Edebiyatın Merkezi Babıâli / Tahsin Yıldırım Düyun-u Umumiye den İstanbul Erkek Lisesi ne / Mehmet Çağlayan Özkurt 06 - Beyazıt Semti Beyazıt Semti ve Meydanı / Asım Fahri Kapalıçarşı / Selçuk Mülayim II. Beyazıt Camii ve Külliyesi / Semavi Eyice Saray-I Atik ten Harbiye Nezareti ne ve İstanbul Üniversitesi ne / Banu Bilgicioğlu Beyazıt Devlet Kütüphanesi / Mürsel Düzenci Merzifonlu Kara Mustafa Paşa Külliyesi / Ahmet Vefa Çobanoğlu Seyyid Hasan Paşa Külliyesi / Ahmet Vefa Çobanoğlu Küllükname ye Dair / Yusuf Çağlar 07 - Laleli Semti Laleli Semt Tarihi / Aras Neftçi

5 içindekiler Şehzadeebaşı Semti - 08 Şehzadebaşı Semt Tarihi / Necdet Sakaoğlu Şehzadebaşı Semtinin Tarihî Eserleri / Fatih Güldal Şehzade Külliyesi / Doğan Kuban Süleymaniye Semti - 09 Süleymaniye Semt Tarihi / Ali Gözeller Süleymaniye Külliyesi / Doğan Kuban Kuyucu Murat Paşa Külliyesi / Ahmet Vefa Çobanoğlu Yeniçeriler ve Ağakapısı / Mehmet Ali Beyhan Vefa Semti - 10 Vefa Semt Tarihi / Ahmet Apaydın Vefa Bozası / Sinan Ceco Gedikpaşa Semti - 11 Gedikpaşa Semti ve Tarihi / Sezgül Karcıoğlu Kumkapı Semti - 12 Kumkapı Semt Tarihi / Güney Ongun Surp Asdvadzadzin Kilisesi ve Osmanlı Döneminde İstanbul Ermeni Patrikliği / Saro Dadyan Kadırga Semti - 13 Kadırga Semt Tarihi / Aydın Çakırtaş Sokollu Camisi ve Külliyesi / Doğan Kuban Mahmutpaşa Semti - 14 Mahmutpaşa Semt Tarihi / Nida Nebahat Nalçacı Mahmut Paşa Külliyesi / Doğan Kuban Mercan Semti - 15 Hanlar Bölgesinde Bir Ticaret Merkezi Mercan / Önder Kaya Tahtakale Semti - 16 Tahtakale Semt Tarihçesi / İ. Umut Çelik Latîfî nin Evsâf-I İstanbul Adlı Eserinde Tahtakale de Günlük Hayat / Günay Kut Unkapanı ve Küçükpazar Semti - 17 Unkapanı ve Küçükpazar Semt Tarihçesi / Şükriye Pınar Yavuztürk Özyalvaç Unkapanı ndan Kıtalara Bir Gezgin Seyyah -I Âlem Musâhib-i Beni Âdem: Evliya Çelebi / Fatih Güldal

6 Takdim Bir yanında Haliç, diğer yanında Marmara Denizi ve önünden denizlerin aktığı yarımada. En önemli yolların, iklimlerin, kültürlerin buluştuğu, medeniyetlerin kurulduğu mekân. Neolitikten Roma ya, Bizans tan Osmanlı ya her ırktan insanı, her dinden mabedi, her dilden ismi olan, 22 km surları ile çevrili alanında m 2 sine en çok tarihî eser düşen yegâne dünya şehri: İlk İstanbul, Fatih 8500 seneden beri kesintisiz yerleşim alanı olan Fatih, yaklaşık 1600 sene 125 hükümdarı ile dünya siyasetine yön veren tek şehirdir. Bu özelliği yanı sıra, değişik vesilelerle zaman zaman yenileri keşfedilen dünya kültür mirasının çok önemli eserlerini içinde barındırmaktadır. Altında âdeta bir şehir daha yatmaktadır. Farklı dönemlerde, kültürlerin, çeşitli dinlerin ve me- deniyetlerinin zirve noktalarının yaşandığı bu kentin maddi kültür varlıkları; bütün dünyanın merak ettiği eşsiz kültür hazineleridir. Bu değerlerin keşfi, kültür tarihine, sosyal bilimlere katkı sağlarken, onları gelecek kuşakları özenle aktarmak bizlere büyük sorumluluk yüklemektedir. Latin istilaları, deprem ve yangınlarla İstanbul doğal ve yağmalama afetlerine maruz kalmış, zaman zaman fakirleşerek zor dönemler geçirmiştir te Fatih Sultan Mehmet tarafından fethedildikten sonra başlatılan büyük imar hareketleriyle âdeta yeniden inşa edilmiş nüfus yapısı çeşitlendirilerek zenginleştirilmiştir. İstanbul, geçmişte ürettiği medeni değerlerini, bir başka medeniyetin hâkimiyetine girince Endülüs te oldu- ğu gibi yok etmemiştir. Bu sayede yaşlandıkça enerjisi artmış ve bugün Avrupa da İslam medeniyetinin maddi ve manevi kültür varlıklarını en iyi temsil eden tek şehirdir. Her döneminde kültür ve medeniyet alanında seçkin yaşam biçimlerini/tarzlarını dünya kültürüne sunmuştur. İstanbul mekânı ve insanı ile mükemmelliğin örneği olmuştur. Nedim in dediği gibi Bu şehri Stanbul ki bi mislü behadır. Bir sengine yekpare Acem mülkü fedadır. Bütün bu birikim, Tarihî Yarımada da yaşayan herkese tarih ve kültür sorumluluğunu veriyor. Bu şehirde yerel yönetim, insan ve mekân kavramının dışında tarih ve kültür boyutuyla da ilgilenmek durumundadır. Bu zengin miras bizleri sadece ülkemize karşı değil, bütün dünyaya karşı sorumlu kılmıştır. Suriçi İstanbul a sanayi devrimi sonrası oluşturulan yeni kent anlayışı uygulanmaya çalışılmıştır sonrası yaşanan yoğun göç ve yeni imar çalışmaları tarihî dokuya zarar vermiştir. Şimdilerde gece 600 bin, gündüz 2 milyonu aşan nüfusu ile Tarihî Yarımada, tarihinin en yoğun dönemlerinden birini yaşıyor. Bu kadar yoğun nüfus, yaşadığı kenti tanıması, ona aidiyetlik duyması, mekânına insanına sahip çıkarak onunla bütünleşmesi gerekmektedir. Bu alanda bireysel, kurumsal sorumluluk duyarak, dünyanın tacı olan bu hazineler şehrine kültür, sanat, ticaret ve turizmde yükselişine hep birlikte destek vererek insanımızın sosyo ekonomik seviyesini yükseltmeliyiz. Bunu kolaylıkla yapabiliriz. Çünkü kültür, İstanbul kadar rahat bir başka şehirde yaşanmamıştır. Bunun tarihî örneklerini bu kitapta bulacaksınız. Tarihî Yarımada kültürel değerleri olan üniversiteleri, vakıfları, sağlık merkezleri, çeşitli eğitim ve kültür kurumları, otelleri, AVM leri, STK ları, dinî kurumları ile çok önemli bir kültür, turizm ve ticaret şehridir. Fatih aldığı göçlerle ve geçirmekte olduğu kentsel dönüşüm/yenileme çalışmaları ile yeni bir sosyokültürel bütünleşmeye doğru evrilmektedir. Çalışmamız bu değişim sürecine müspet katkı sağlayacağına inanıyoruz. Fatih in tarihî semtleri ile ilgili bilgileri, belgeleri ve fotoğraflarıyla birlikte bir eseri ortaya koymak, gayet zor bir çalışmanın sonucudur. Bu eserde eski fotoğraflar, çerçeve yazılar, haritalar, kitabe metinler, ilginç olaylar Fatih aldığı göçlerle ve geçirmekte olduğu kentsel dönüşüm/ yenileme çalışmaları ile yeni bir sosyo kültürel bütünleşmeye doğru evrilmektedir. Çalışmamız bu değişim sürecine müspet katkı sağlayacağına inanıyoruz. Fatih in tarihî semtleri ile ilgili bilgileri, belgeleri ve fotoğraflarıyla birlikte bir eseri ortaya koymak, gayet zor bir çalışmanın sonucudur. Bu eserde eski fotoğraflar, çerçeve yazılar, haritalar, kitabe metinler, ilginç olaylar bu olayların konu olduğu şiirlerle âdeta tarihin içinde gezinecek ona dokunacaksınız. bu olayların konu olduğu şiirlerle âdeta tarihin içinde gezinecek ona dokunacaksınız. Fatih in eski sosyal dokusunu, tarihî şahsiyetlerini, şairlerini, âlimlerini, paşalarını, şeyhlerini, hattatlarını, sokaklarını, caddelerini, meydanlarını, mahalle ve semtlerinin oluşumunu, camileri, mescitleri, medreseleri, tekkeleri, zaviyeleri, okulları, külliyeleri, kiliseleri, havraları, ayazmaları, çeşmeleri, sarnıçları, su yollarını, su kemerlerini, dikili taşları, zindanları, sarayları, türbeleri, hazireleri, limanları, iskeleleri, gümrükleri, sur kapılarını, hamamları, pazarları, dükkânları, imalathaneleri, bostanları, depremleri, yangınları, bayramları, düğünleri ve sosyal- kültürel kimlikleri, tarihleriyle bulacaksınız. Tarihin pek çok olayına tanıklık eden evimizle, sokağımızla, okulumuzla, mabedimizle geleceğimizi buluştururken, hikâyecilere, romancılara ve bütün kültür tarihî meraklılarına önemli bir kaynak eser sunmanın mutluluğunu yaşıyorum. Geçmişle şimdiki zamanı buluşturan bu eserin, hazırlanmasında emeği geçen herkese teşekkür ederim. Demir

7 Bab-ı Âli yerleşkesi, Abdullah Freres, 1890'lar, İÜK, Nr: CAĞALOĞLU SEMTİ 05

8 dönemde, devlet eliyle yaptırılan kamu yapıları arasında Düyun-u Umumiye Merkez Binası, Osmanlı Bankası ve Tütün Rejisi ikiz binası gibi büyük boyutlu yapıların olduğu göze çarpmaktadır. Dolayısıyla Düyun-u Umumiye İdaresi nin mimarlık etkinliğinde pay sahibi olduğu açıktır (Yıldıran 1989:20) yılında Türkiye Cumhuriyeti nin kurulmasından sonra yeni yönetim tarafından Osmanlı borçlarının önemli bir bölümü yüklenilmiş ve 1928 yılında varılan bir anlaşmaya göre de Düyun-u Umumiye İdaresi nin görevi sona erdirilmiştir (Avcıoğlu 2000:133). Düyun-u Umumiye İstanbul Merkez Binası Mimarı: Bina, Fransız kökenli levanten, zengin ve tanınmış bir ailenin çocuğu olarak 2 Nisan 1850 de İstanbul da dünyaya gelen ve 1921 yılında yine bu kentte hayatını kaybeden Aléxandre Vallaury tarafından tasarlanmıştır. Vallaury, 1869 yılında İstanbul dan Paris e giderek dönemin en iyi mimarlık eğitimi veren okulu olan Ecoles des Beaux-Arts da 9-10 yıl süreli bir eğitim almış ve 1879 yılında eğitimini tamamlayarak İstanbul a dönmüştür (Akpolat 1991:10). Buradaki eğitimi sırasında edinmiş olduğu mimari ilkelere bütün yapılarında bağlı kalmıştır. Eski Düyun-u Umumiye yeni İstanbul Erkek Lisesi, Foto: Halit Ömer Camcı, DÜYUN-U UMUMİYE DEN İSTANBUL ERKEK LİSESİ NE Düyun-u Umumiye İdaresi nin Ortaya Çıkışı ve İşleyişi 19. yüzyılda dünya ölçeğinde yer alan ekonomik gelişmelerin büyük çoğunluğunu Avrupa daki Sanayi Devrimi ve bu devrim sonrasındaki gelişmelerle birlikte değerlendirmek gerekir lardan I. Dünya Savaşı na ( ) kadar geçen yaklaşık üç çeyrek yüzyıllık sürede Osmanlı Devleti nin dış ticareti de görülmemiş boyutlarda ve hızla büyümüştür. Osmanlı ekonomisinin özellikle sanayileşmiş Avrupa ülkeleriyle olan bağları da bu dönemde giderek Mehmet Çağlayan ÖZKURT* güçlenmiştir (Pamuk 1985:653). *İ. Ü. Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü 16. yüzyılın sonlarında ekonomik darboğaz giderek artan bir sıklıkta yönetimi sarsmaya başlamış ve bu yapısal dengesizliğe bir de 18. yüzyılda çoğunlukla yenilgiyle biten savaşlar eklenince, ekonomik bunalımlar kaçınılmaz duruma gelmiştir (Gürsel 1985:673). İngilizlerle 1838 yılında imzalanan Baltalimanı Ticaret Anlaşması ve ardından 28 Ocak 1854 tarihinde Kırım Savaşı nın başlamasıyla ekonomik düzen tamamen bozulmuş ve artık pazarlık yapma gücü kalmayan yönetim, Fransa ve İngiltere ile 24 Ağustos 1854 te ilk resmî borç anlaşmasını imzalamıştır (Gürsel 1985:676). 20 Aralık 1881 de Osmanlı yönetimi, Muharrem Kararnamesi olarak bilinen belgeyi yayımlamış ve Avrupalı bono sahiplerinin temsilcileriyle görüşmeler sonunda varılan bir anlaşmaya dayanan bu kararnameyle, bundan sonra Osmanlı borçlarıyla ilgili işleri yönetmek üzere Düyun-u Umumiye Konseyi kurulmuştur (Lewis 2000:447). Düyun-u Umumiye İdaresi yönetim kurulu; İngiliz, Fransız, Hollandalı, İtalyan, Avusturya-Macaristan ve Osmanlı tahvil sahiplerini temsil eden altı delegeyle çoğunluğu Osmanlı Bankası elinde bulunan öncelikli tahvil sahiplerini temsil eden yedinci bir delegeden oluşmaktaydı (Blaisdell 1979:9). Düyun-u Umumiye İdaresi, vergileri toplamak için geniş bir çalışma ağı kurmuştur de burada 8931 görevli çalışmaktadır (Avcıoğlu 2000:128). I. Dünya Savaşı öncesinde Düyun-u Umumiye İdaresi nin şu kentlerde müdürlükleri bulunmaktaydı: Adana, Hâlep, Edirne, Ankara, Bağdat, Beyrut, Bursa, İstanbul, Girit, Draç, Erzurum, Konya, Midilli, Manastır, Musul, Foça, Selanik, Samos, Siirt, Sivas, İzmir, Trabzon ve Yemen (Kazgan 1985:708). Düyun-u Umumiye İdaresi, şehir dokusuna kazandırdığı yapılarla kültür yaşamı üzerinde de etkili olmuştur. Osmanlı İmparatorluğu nun kaynak sıkıntısı içinde olduğu bu Vallaury nin, İstanbul un her yanına dağılmış diğer eserleri, genellikle geniş arsalar üzerine yapılmış, dört cephesi de özenle tasarlanmış yapılardır. Bu yapıların tasarımında mimar, çoğunlukla geleneksel Türk konut mimarlığının planlarını, az eğimli çatılarını, geniş saçaklarını, cumbalarını, kafesli pencerelerini yorumlayarak ve geliştirerek kullanmıştır (Akpolat 1991:71). Vallaury nin yapıları, biçimiyle malzemesiyle farklı olan, dönemin yeni ortaya çıkan sosyal ve kültürel gereksinimlerine cevap veren yapılardır. Vallaury nin kendisinden sonra gelen kuşağın başlattığı I. Ulusal Mimarlık Dönemi için iyi bir temel oluşturduğu söylenebilir (Akpolat 1991:73). Mimarın baş eseri olarak kabul edilen Düyun-u Umumiye İstanbul Merkez Binası dışında, bilinen başlıca önemli yapıları olarak Sanayi-i Nefise Mektebi (1882), Cercle d Orient (1884), Hidayet Camisi (1887), 1889 Paris Uluslararası Fuarı için Türk Tütün Pavyonu, Osmanlı Bankası Genel Müdürlüğü (1892), İstanbul Arkeoloji Müzesi ( üç aşamada), Pera Palas Oteli (1893), Yeni Karaköy Han (1893), Tokatlıyan Oteli, Büyükada daki otel, Union Française (1896) ve Decugis Evi (1895), Büyükada Principo Palas (1900), Afif Paşa Yalısı (1901), Abdülmecit Efendi Köşkü (1901), Haydarpaşa Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane (1903) sayılabilir. 2 Mart 1883 tarihinde başladığı Sanayi-i Nefise Mektebi ndeki mimarlık eğitmenliği görevinden 10 Ağustos 1908 de kendi isteğiyle ayrılan Vallaury nin uzun sayılabilecek meslek yaşamındaki bilinen son çalışması ise 1909 yılında düzenlenen Abide-i Hürriyet anıtı proje yarışması olmuştur (Akpolat 1991:20).

9 Düyun-u Umumiye İdaresi, Kartpostal, Önder Kaya Arşivi. Tarihçesi: Bir önceki bölümde kısaca tanıtılan Düyun-u Umumiye İdaresi, 1881 yılında imzalanan Muharrem Kararnamesi nin ardından kuruluş ve örgütlenme çalışmalarına başlamıştır. İlk olarak, Sirkeci de Celal Bey Hanı ndaki bürolarda çalışmaya başlayan idare; bu büroların kısa sürede yetersiz duruma gelmesiyle, kendisi için yeni bir bina arayışına girmiştir (Batur 1994:111). Düyun-u Umumiye İdaresi nin yeni binası, Ahmet Paşa nın Cağaloğlu ndaki Çifte Konağı yıkıldıktan sonra yerine yapılmıştır. Binanın yapım tarihi hakkında çeşitli görüşler öne sürülmüştür. Aléxandre Vallaury ve yapıları hakkında araştırma yapan Mustafa Servet Akpolat (Akpolat 1991:147), ile Afife Batur 1897 (1994:111); Semavi Eyice 1898/1899 (1977:1214/123), Selçuk Mülayim ise 1900 (1999:17) tarihini önermektedir. Yapımı tamamlandıktan sonra yaklaşık olarak otuz beş yıl Düyun-u Umumiye İdaresi ne hizmet veren bina; bu kurumun işlevini tamamlaması üzerine, 1933 yılında Mustafa Kemal Atatürk ün emriyle İstanbul Erkek Lisesi nin kullanımına verilmiştir (Akpolat 1991:147). Bina günümüzde de bu işlevini sürdürmektedir. Konumu ve Mimarisi: Düyun-u Umumiye İdaresi Merkez Binası; Fatih (Eski Eminönü) ilçesi, Cağaloğlu Semti, Türkocağı Caddesi No: 4 te bulunmaktadır. Kimi araştırmacılar tarafından İstanbul un en iyi yapıları arasında gösterilen bina; görsel açıdan Süleymaniye, Haliç, Eminönü, Galata, Karaköy, Boğaz ve Sarayburnu na egemen bir konuma sahiptir. Bina, güneybatıda Türkocağı Caddesi, kuzeybatıda Hakkı Tarık Us Sokağı, kuzeydoğuda Cemal Nadir ve Narlıbahçe sokakları ile güneydoğu yönünde İran Konsolosluğu duvarının sınırladığı m² lik eğimli bir arsa üzerinde yer alır. Düyun-u Umumiye binası; güneydoğu-kuzeybatı ekseninde yerleştirilmiş dıştan dışa yaklaşık 120x50 m boyutlarında, Beaux-Arts mimari özelliklerini taşıyan aksiyal, simetrik planlı kâgir bir yapıdır. Bina, kuzeydoğu yönündeki meyil nedeniyle bu cephede dört, güneybatı cephede üç katlıdır. Ayrıca köşelerde yer alan kule görünümü verilmiş elemanlar da yükseltilmiş ve çatı arasının da kullanımıyla çok katlı bir yapı elde edilmiştir. Plana işlevsel açıdan bakıldığında; birinci katta yönetim birimleri ve ikinci katta toplantı salonu, simetri eksenini belirginleştirmiştir. Bununla birlikte köşelere yerleştirilen büyük mekânlar ise dışa doğru taşırılarak planda hareketlilik sağlanmıştır. Tüm katlarda kuzeydoğuda bulunan mekânların daha geniş olarak tasarlandığı görülmektedir. Yapının orta ekseni, her iki cephede de ana kütleden dışa taşırılarak iki farklı şekilde vurgulanmıştır. Güneybatı cephenin ortasında üç kat boyunca devam eden anıtsal giriş, eksenindeki kuzeydoğu cephenin ortasında ise sekizgen kule yer alır. Yapının ön ve arka cephesinin köşeleri, güneydoğu-kuzeybatı eksenli yapıya dik yönde tasarlanarak kule görünümü verilmiştir. Köşelerin bu şekilde vurgulanmasının yanı sıra güneydoğu ve kuzeybatı cephelerinin ortalarında yer alan dışa taşkın yarım sekizgen bölümlerle de yapının yan cepheleri hareketlendirilmiştir. Yapının çatısı; cam, kiremit ve kurşun malzeme ile geniş terasların bir arada kullanılmasıyla oluşturulmuş hareketli bir görünümüme sahiptir. Ayrıca yüksek bacalarla da yapının dikey bir hareket kazanması sağlanmıştır. İç mekânda, ana koridorların kuzeybatı ve güneydoğu bölümlerinin ortalarına dikdörtgen boşluklar yapılarak, alt katlara ışık sağlanmıştır. Vallaury nin başka yapılarında olduğu gibi burada da doğal ışığı önemli bir tasarım ögesi olarak gördüğü anlaşılmaktadır. Değerlendirme: Düyun-u Umumiye Merkez Binası, cephe düzenlemesi açısından tam bir bütünlüğe ve yetkinliğe sahiptir. Planda benimsenen simetri anlayışı, cephelerde de uygulanmıştır. Çok büyük olan ana kütlenin ağırlığı, Vallaury uygulamalarının çoğunda görüldüğü gibi, burada da farklı saçak kotları ve kule görünümlü elemanlarla hem yatay hem de düşey olarak parçalanarak hafifletilmiştir (Akpolat 1991:64). Bu yatay ve düşey hareketlilik, kulelerin üzerini örten geniş saçaklı çatılarla güçlendirilmiştir. Böylelikle bina, içinde yer aldığı mimari çevreyle de uyumlu bir yapı olarak ortaya çıkmıştır. Beaux-Arts tasarım ilkelerinin en önemli özelliklerinden olan giriş eksenin vurgulanması anlayışı da bu yapıda başarıyla uygulanmıştır. Cepheden öne ve yukarıya doğru taşan sivri kemerli taç kapının abartılı olduğu söylenebilir (Akpolat 1991: 64). Kuzeydoğu cephede portalle uyum içinde olan en önemli öge, eksende yer alan eş yükseklikteki sekizgen kuledir. Haliç ve Boğaz a görsel açıdan egemen konumu ve geniş pencereleri ile bu kule bir cihannüma görünümündedir. Yapının dört köşesinde yer alan birbirinin eşi, köşeleri yuvarlatılmış kule görünümlü elemanlar, geniş saçakları ile kütle olarak meydan çeşmelerini çağrıştırırlar. Kulelerin arasında yer alan ve saçak yüksekliği az olan yan kanatlar, her katta farklı pencere düzenlemeleriyle hareketli bir görünüme kavuşturulmuşlardır. Kuzeydoğu cephede üst katta, iki farklı pencere biçimi seçilerek bu hareketli görünüm daha da arttırılmıştır. Kulelerde kurşun, portal ve yan kanatlarda kiremit olan çatı kaplaması da, yapının kütlesinin hafifletilmesinde etkili olmuştur (Akpolat 1991: 65). Binanın dışında ve içinde sade bir bezeme programı uygulanmıştır. Cephelerde, korkuluk levhâlârı ve parapet duvarlarında Klasik Osmanlı taş oyma motifleri ile farklı boyutlarda altı kollu yıldızlar kullanılmıştır. Pencereler arasında kullanılan gömme sütunlar ile pencerelerin altında yer alan diş sıraları, bu yapıda çok az gördüğümüz Neoklasik biçemde elemanlardır. Anıtsal giriş holünde kullanılan asma tavandaki hamam kubbelerini çağrıştıran elemanların iç mekân görünümüne katkısı oldukça fazladır. Mimarın, tavan eteklerinde yoğun olarak kullandığı bezeme ögeleri sık aralıklı ahşap konsollar ile kafeslerdir. Anıtsal giriş holü ve ikinci kat koridoru tavan eteğinde kullanılan altıgen turkuvaz çini panolar, iç mekândaki oryantalist etkiyi artırmaktadır. Binada bezeme malzemesi olarak mermer, ahşap, renkli cam, metal ve çini kullanılmıştır. Bezeme ögeleri fazla abartılı değildir. Bu ögeler mimari ile organik bir bütünlüğe kavuşturulmuşlardır. Binanın cephelerinde düz yüzeyli kesme taşlar ve bosajlı taşlar uyum içerisinde kullanılmıştır. Hem cephelerde hem de iç mekânda yoğun olarak kullanılan mermer malzeme temiz bir işçilik göstermektedir. Değişik işlevleri yerine getiren ahşap, özellikle kaplama malzemesi olarak sıkça kullanılmıştır. Binada hem işlevsel hem de bezeme amaçlı kullanılan bir başka malzeme de renkli camdır. Metal malzemeden, özellikle koridorların ortalarında yer alan dikdörtgen boşluklar ile koridorların uçlarındaki merdivenlerin korkuluklarında yararlanılmıştır. Bina yapılırken, ikinci bodrum katında bulunan sarnıcın yıkılmayarak koruma altına alınması ve desteklerle tavanının güçlendirilmesi Vallaury nin mimari eserlerin korunmasına yönelik gösterdiği duyarlılığının açık bir kanıtıdır. Tanzimat sonrası Osmanlı mimarlılığının en önemli yapıları arasında olan Düyun-u Umumiye Merkez Binası, yaklaşık yüz on yıldır İstanbul un tarihsel silüetinin önemli yapılarından birisidir. İstanbul un en iyi yapıları arasında gösterilen Düyun-u Umumiye Binası, bu ilk işlevinden öte çoğunlukla İstanbul Erkek Lisesi Binası olarak tanınmaktadır. Tanzimat sonrası Osmanlı mimarlığının en önemli mimarı olan Fransız kökenli Levanten Aléxandre Vallaury nin baş eseri olarak gösterilen bina mimarlık tarihimiz açısından daha fazla ilgiyi hak eden bir konuma sahiptir. Kaynakça AKPOLAT, Mustafa Servet. Fransız Kökenli Levanten Mimar Aléxandre Vallaury. (Yayımlamamış Doktora tezi), Ankara: Hacettepe Üniversitesi, AVCIOĞLU, Doğan. Türkiye nin Düzeni (Dün-Bugün-Yarın), Birinci Kitap, İstanbul, Tekin Yayınevi, BATUR, Afife. Düyun-u Umumiye Binası, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayımları, III. Cilt, 1994f: BLAISDELL, Donald C. Osmanlı İmparatorluğu nda Avrupa Mali Denetimi Osmanlı Düyunuumiye İdaresi nin Anlamı, Kuruluşu ve Faaliyeti, (Çev: Ali İhsan Dalgıç), İstanbul: İstanbul Matbaası, İstanbul, EYİCE, Semavi. İstanbul (Tarihî Eserler), İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Millî Eğitim Basımevi, V. Cilt II. Kısım, 1977: 1214/ GÜRSEL, Seyfettin. Osmanlı Dış Borçları, İktisadi İlişkiler, Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, İstanbul: İletişim Yayımları, III. Cilt, 1985: KAZGAN, Haydar. Düyun-u Umumiye, İktisadi İlişkiler, Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, İstanbul: İletişim Yayımları, III. Cilt, 1985: LEWİS, Bernard. Modern Türkiye nin Doğuşu, (Çev. Metin Kıratlı), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, MÜLAYİM, Selçuk. Yüzyıl ın ( ) Kültür ve Sanat Kronolojisi, İstanbul: Kaknüs Yayımları, PAMUK, Şevket. 19. Yüzyılda Osmanlı Dış Ticareti, İktisadi İlişkiler, Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, İstanbul: İletişim Yayımları, III. Cilt, 1985: YILDIRAN, Neşe. İstanbul da II. Abdülhamit Dönemi ( ) Mimarisi. (Yayımlanmamış Doktora tezi), İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi, İstanbul Erkek Lisesi, 2-D sınıfı öğrencileri, 1938, Yusuf Çağlar Arşivi.