İstanbul Büyükşehir Belediyesi İmar ve Şehircilik Daire Başkanlığı Şehir Planlama Müdürlüğü 1/ ÖLÇEKLİ İSTANBUL ÇEVRE DÜZENİ PLANI RAPORU

Transkript

1 İstanbul Büyükşehir Belediyesi İmar ve Şehircilik Daire Başkanlığı Şehir Planlama Müdürlüğü 1/ ÖLÇEKLİ İSTANBUL ÇEVRE DÜZENİ PLANI RAPORU

2 İstanbul Büyükşehir Belediyesi İmar ve Şehircilik Daire Başkanlığı Şehir Planlama Müdürlüğü 1/ ÖLÇEKLİ İSTANBUL ÇEVRE DÜZENİ PLANI RAPORU İstanbul, 2009

3 TAKDİM Eşsiz bir coğrafi konuma, görkemli bir tarihi geçmişe, büyük kültürel ve ekonomik potansiyele sahip olan İstanbul, ülkemizin ve dünyanın en önemli şehirlerinden birisidir. Böylesine ayrıcalıklı bir coğrafyaya, tarihi ve kültürel birikime ve eşsiz doğal güzelliklere sahip olan İstanbul un bu değerleri, maruz kaldığı gelişme baskısı ve plansız gelişme sonucu kısmen maskelenmiş kısmen de kaybolmuştur. Doğu ve Batının buluşma ve kaynaşma noktası olan İstanbul, farklı uygarlıkların tarih boyunca oluşturduğu kültürel birikim ile renklenen bir uygarlıklar sentezine sahiptir. Ayrıca, Balkanlar, Karadeniz, Kafkaslar, Orta Asya, Orta Doğu ve Doğu Akdeniz kavşağında bulunan İstanbul, stratejik ve coğrafi konumu ile kültürel bağlantıları nedeniyle bu bölgelere hizmet sunan önemli dünya kentlerindendir. İstanbul un hak ettiği tarihsel ve çağdaş konumunu planlı yaklaşımlarla yeniden kazandırmak için İstanbul Çevre Düzeni Planı nın hazırlanması konusunda İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığı ile Çevre ve Orman Bakanlığı arasında 2004 yılında bir protokol imzalanmış; 5216 sayılı Yasa ile tüm İstanbul İl sınırlarını kapsayacak şekilde genişletilen Büyükşehir Belediye sınırlarının içerdiği ha lık alanda 1/ ölçekli İstanbul Çevre Düzeni Planı nın hazırlanması için İstanbul Büyükşehir Belediyesi yetkili kılınmıştır. Halen 12.5 milyonun üzerinde kişinin yaşadığı İstanbul da, nüfusun bugünkü artış hızıyla büyümesi halinde, yıl içinde milyona ulaşacağı tahmin edilmektedir. Bununla birlikte Plan da, koruma ve kullanma dengeleri ile sürdürülebilir planlama ilkelerine göre İstanbul İli nüfusu 16 milyon olarak belirlenmiştir. Doğrudan İstanbul a yönelen göçün kontrol altına alınması gerektiği anlamına gelen bu sınırlama için ülke ve bölge politikaları ile ilişkilendirilmiş arazi kullanım esaslarının belirlenmesi ve bu esaslara kesinlikle uyulması kaçınılmaz olmaktadır. Günümüzde doğu-batı yönlerine ilave olarak, kentin yaşam desteklerinin yoğunlaştığı kuzeye yönelik gelişme eğiliminin kontrol altına alınması elzemdir. Ayrıca, tarihinde üç medeniyete beşiklik ve iki imparatorluğa başkentlik yaparak bir dünya kenti konumu kazanan İstanbul; öz değerlerini yitirmeden günümüzde de küresel önemini sürdürmeli ve yarışan kentler arasında daima ön saflarda yerini korumalıdır. Bu inançtan yola çıkarak, sadece İstanbul için değil ülkemiz açısından da önemli kararlar içeren çok zor ve zahmetli bir plan süreci içinde, t.t.li İstanbul Çevre Düzeni Planı başta olmak üzere daha önce yapılan değerli çalışmalardan da faydalanılarak son derece titiz ve detaylı çalışmalar değerli bir ekiple ve büyük bir sorumluluk duygusu içerisinde yaklaşık iki yıllık bir süreçte tamamlanabilmiştir. İstanbul Çevre Düzeni Planı, Dokuzuncu Kalkınma Planı nın İstikrar içinde büyüyen, gelirini daha adil paylaşan, küresel ölçekte rekabet gücüne sahip, bilgi toplumuna dönüşen, AB ye üyelik için uyum sürecini tamamlamış bir Türkiye vizyonu çerçevesinde; İstanbul un sahip olduğu değerler ve bu değerlere yönelik tehditler göz önünde bulundurularak hazırlanmıştır. İstanbul Çevre Düzeni Planı ile İstanbul un evrensel düzeyde taşıdığı kültürel ve doğal öz değerlerine sahip çıkılarak, İstanbul a doğası, yaşam kalitesi, erişilebilirliği ve sahip olduğu genç dinamik nüfusu ile dünya ölçeğinde güçlenmiş bir kent statüsü kazandırmak amaçlanmaktadır. Bu Plan; ekonomik ve ekolojik kararların birbirleri ile çatışmayacak şekilde alınmasını ve bu kararların arazi kullanımı konusunda ortaya konulan stratejik yaklaşımlarla örtüşmesini i

4 hedefleyen; sosyal yapıyı, yönetsel kararları ve mekanı şekillendirerek sürdürülebilir kalkınmayı tüm boyutları ile ele alan önemli araçları ve karar destek sistemlerini içermektedir. Plan ile İstanbul un gelişmesinin ana ilkeleri belirlenmekte, yakın bir gelecekte ekolojiekonomi dengesinin bozulmasıyla doğabilecek sağlıksız yaşam koşullarının uyarısı yapılmakta, olumsuz sonuçların önlenmesi için çevresel, ekonomik, toplumsal ve mekansal bütünleşmenin sağlanması ve yaşam kalitesinin yükseltilmesi için alt ölçekli planları yönlendirecek bir yol haritası çizilmektedir. İstanbul un planlanmasına ilişkin sorunlar, İl sınırları içinde kalınarak ve sadece yerel yönetimlerin yetkilerine dayanarak çözülebilecek boyutları büyük oranda aşmış bulunmaktadır. Bu sebeple yapısal sorunlarını çözmüş, kentsel yaşamına canlılık ve ekonomik faaliyetlerine verimlilik getirmiş bir İstanbul hedefi için fiziksel gelişme öngörüleri; mekansal ve sosyo-ekonomik kesimler, doğal kaynaklar ve komşu illerin çevre düzeni planları göz önünde bulundurularak, ülke ve bölge politikaları ile ilişkilendirilmiş arazi kullanım esaslarına göre belirlenmiştir. İl de doğal ve fiziksel yapı çözümlemelerine ilişkin analizlerin, gerek İl bütünü gerekse komşu iller ve bölge bütününde ekonomik kalkınma eğilimleri, sosyal yapı, işlevsel ve yönetsel bağlantılar boyutları ile değerlendirilmesi sonucunda sürdürülebilirlik çerçevesinde verimlilik artışına yol açabilecek plan kararları tanımlanmıştır. 1/ ölçekli İstanbul Çevre Düzeni Planı nın hazırlanmasında emeği geçen yöneticilerimize, uzman kadrolarımıza ve planlama sürecinde bilgi ve çalışmalarından yararlandığımız akademisyenlere ve diğer danışmanlara değerli katkılarından ötürü teşekkürlerimi iletirim. Ülkemizdeki üst ölçekli plan çalışmalarında da önemli bir kaynak olacak olan İstanbul Çevre Düzeni Planı nın, birden çok medeniyetten derin izler taşıyan İstanbul un gelecekteki planlı ve sağlıklı gelişiminde olumlu katkılar sağlamasını temenni ederim. İstanbullulara en derin saygılarımla, Dr.Mimar Kadir TOPBAŞ İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı ii

5 İÇİNDEKİLER Sayfa No Takdim... i İstanbul Çevre Düzeni Planı Plan Yapım Ekibi... iii İçindekiler. iv Tablo Listesi xiii Grafik Listesi... xvii Şekil Listesi. xviii Harita Listesi xix BİRİNCİ BÖLÜM: AÇIKLAMALAR PLAN SİSTEMATİĞİ RAPOR SİSTEMATİĞİ. 10 İKİNCİ BÖLÜM: BÖLGESEL ARAŞTIRMA BULGULARI TRAKYA ALT BÖLGESİ KUZEY MARMARA ALT BÖLGESİ GÜNEY BATI MARMARA ALT BÖLGESİ GÜNEY DOĞU MARMARA ALT BÖLGESİ. 26 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: İSTANBUL İL BÜTÜNÜ ARAŞTIRMA BULGULARI KONUM KÜRESEL KONUM ÜLKESEL VE BÖLGESEL KONUM Demografik Yapı Göstergeleri Ekonomik Yapı Göstergeleri Sanayi Göstergeleri Tarım Göstergeleri İnşaat Göstergeleri Eğitim Göstergeleri Sağlık Göstergeleri Altyapı Göstergeleri Gelişmişlik İSTANBUL UN İDARİ YAPISI TARİHSEL GELİŞİM İSTANBUL UN TARİHSEL GELİŞİMİ Bizantion Öncesi Dönem Bizantion Dönemi Roma İmparatorluğu Dönemi Bizans İmparatorluğu Dönemi Osmanlı İmparatorluğu Dönemi Dönemi Dönemi Dönemi Dönemi Dönemi Dönemi Sonrası Dönem İSTANBUL UN PLANLAMA SÜRECİ.. 79 iv

6 3.3. MAKROFORM MEVCUT MAKROFORM YAPISI İSTANBUL MAKROFORMUNUN TARİHİ GELİŞİM SÜRECİ MEVCUT MAKROFORM YAPISININ SONUÇLARI DOĞAL YAPI METEOROLOJİK YAPI İklim Gözlemlenen İklimsel Değişiklikler ( ) Geleceğe Yönelik Bölgesel Projeksiyonlar EKOLOJİK VE BİYOLOJİK YAPI Ekolojik Yapı Biyolojik Yapı ORMAN ALANLARI Orman Sınırları Meşcere Haritaları Orman Alanlarının Fonksiyonları Orman Alanları ve Çevresiyle Etkileşimi Orman Alanlarının Üretim Durumu Orman Alanlarının Kullanım Durumu Ekolojik Koridorlar TARIM ALANLARI Mevcut Tarımsal Arazi Kullanım ve Tarımsal Üretim Toprak YER BİLİMLERİ Yeryüzü Şekilleri (Jeomorfoloji) Genel Jeoloji Yerüstü ve Yeraltı Suları Depremsellik Kıyı ve Liman Alanları YERALTI KAYNAKLARI Taşocağı Rezervleri Endüstriyel Hammadde Rezervleri Enerji Kaynakları ÇEVRE SORUNLARI Hava Kirliliği Su Kirliliği Toprak Kirliliği Gürültü Kirliliği Katı Atıklar DEMOGRAFİK YAPI NÜFUS ARTIŞ HIZI NÜFUSUN DAĞILIMI GÖÇ Göç Yapısı İstanbul a İç Göç İstanbul da Net Göç İstanbul dan Dışarıya Göç NÜFUSUN YAPISI Genel Doğurganlık Oranı Göçe Bağlı Nüfus Artışı. 195 v

7 Yaş Grupları ve Yaş Yapısı Okul Çağındaki Nüfus Çalışabilir ve Çalışan Nüfus Hane Halkı Büyüklüğü YOĞUNLUK Brüt Nüfus Yoğunluğu Net Nüfus Yoğunluğu EKONOMİK YAPI EKONOMİK YAPI GÖSTERGELERİ Gelir ve Gelir Dağılımı İstihdam ve İşsizlik EKONOMİK FAALİYET SEKTÖRLERİ Tarım Ziraat Hayvancılık Avcılık Ormancılık Su Ürünleri Sanayi İmalat Sanayinin Alt Sektörlere Dağılımı Faal İşgücü Sayısı Alan Büyüklüğü Kuruluş Yıllarına Göre Dağılım Yönetim Birimlerinin Dağılımı Kullanılmayan Sanayi Kuruluşlarının Dağılımı İlk 500 Firmaya Göre Dağılım Yabancı Sermayeli İşletmelerin Dağılımı Sanayi Bölgeleri ve Destek Üniteleri Madencilik Ticaret ve Hizmetler Mekansal Dağılım Faal İşgücü Sayısı Hizmet Firmalarının Büyüklüğü Kuruluş Yıllarına Göre Dağılım Sektörün Yapısı ve Yer Değiştirme Eğilimleri Sektörün Rekabetçiliği ve Kümelenmesi Sektörün Ulaşım ile İlişkisi Turizm Konaklama Olanakları Yeme, İçme, Eğlence ve Alışveriş Olanakları Kültür ve Sanat Olanakları Kongre ve Fuar Olanakları Kruvaziyer ve Yat Turizmi Olanakları Eko Turizm Olanakları Turizm Merkezleri Kültür Endüstrileri. 259 vi

8 3.7. İŞLEVSEL BAĞLANTILAR ULAŞIM Şehirlerarası, Bölgesel ve Uluslararası Ulaşım Ağı Havalimanları Limanlar Garlar Otogarlar İstanbul Kent İçi Ulaşım Sistemi Karayolu Ulaşım Sistemi Demiryolu Ulaşım Sistemi Denizyolu Ulaşım Sistemi İstanbul İli Ulaşım Yatırımları Karayolu Yatırımları Raylı Sistem Yatırımları Havayolu Yatırımları LOJİSTİK HİZMETLER Lojistik Odaklar Organize Sanayi Bölgeleri Küçük Sanayi Siteleri Nakliye Ambarları Sebze ve Meyve Halleri Antrepo ve Depolar Parlayıcı ve Patlayıcı Madde Depoları Lojistik Terminaller Limanlar Havaalanları Demiryolu Yükleme İstasyonları Gümrükler Yük Akışları Petrol Dağıtım Lojistiği Kargo Dağıtımı Perakende Sektörü Katı Atık Lojistiği KONUT ALANLARI VE YAŞAM KALİTESİ İSTANBUL DA KONUT ALANLARI YERLEŞİME UYGUN OLMAYAN ALANLARDAKİ KONUT ALANLARI Jeolojik Açıdan Yerleşmeye Uygun Olmayan Alanlar Üzerinde Yapılaşmış Konut Alanları Doğal Değerler Üzerinde Yapılaşmış Konut Alanları FARKLI KONUT DOKULARI YAŞAM KALİTESİ SİT ALANLARI MÜLKİYET 344 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM: SWOT (GZFT) ANALİZİ DOĞAL YAPI SWOT (GZFT) ANALİZİ EKONOMİK YAPI SWOT (GZFT) ANALİZİ SOSYAL YAPI SWOT (GZFT) ANALİZİ KURUMSAL YAPI SWOT (GZFT) ANALİZİ. 379 vii

9 BEŞİNCİ BÖLÜM: SENTEZ BÖLGE ÖLÇEĞİNDE SENTEZ TRAKYA ALT BÖLGESİ KUZEY MARMARA ALT BÖLGESİ GÜNEY BATI MARMARA ALT BÖLGESİ GÜNEY DOĞU MARMARA ALT BÖLGESİ KENT ÖLÇEĞİNDE SENTEZ DOĞAL YAPI Doğal Eşik Sentezi Mekansal Sürdürülebilirlik Sentezi Tolerans Derecelendirme Sentezi Doğal Yapı Sentezi SANAYİ Sanayi İşlevi Farklılaştırılacak Alanlar Mevcut Sınırlar İçinde Sağlıklaştırılacak Sanayi Bölgeleri Doygunluk Düzeyi Sağlanacak Organize Sanayi Bölgeleri TİCARET VE HİZMET Mevcut Durum ve Gelişme Eğilimleri Hizmet Sektörünün Mekansal Örgütlenmesi Merkezler Kademelenmesi Hizmet Sektöründe Beklenen Değişim ve Dönüşümler Hizmet Sektörünün Üretebileceği İstihdam Hizmet Sektöründe Rekabetçilik ve Uluslararası İlişkiler Kentsel Hizmetler TURİZM Turizm Sektöründe Mevcut Durum İstanbul un Küresel Turizm Pazarında Rekabet Etme Gücü İstanbul un Konaklama Kapasitesi Kongre ve Fuarcılık Potansiyeli Kültür ve Sanat Festivalleri Potansiyeli Kültür Endüstrilerinin Mekansal Eğilimleri İŞLEVSEL BAĞLANTILAR Ulaşım Lojistik Hizmetler PROJEKSİYONLAR NÜFUS PROJEKSİYONLARI Veri Kaynağı, Kabuller ve Varsayımlar Metot SEKTÖREL PROJEKSİYONLAR ALTINCI BÖLÜM: PLANLAMA YAKLAŞIMI İSTANBUL İÇİN BÖLGESEL YAKLAŞIM İSTANBUL ÇEVRE DÜZENİ PLANI YAKLAŞIMI VİZYON AMAÇ PLANLAMA İLKELERİ. 521 viii

10 HEDEFLER VE STRATEJİLER MAKROFORM İstanbul İçin İlkesel Makroform Tasarımı Makroform Riskleri ve Temel Makroform Stratejileri Makroform Alternatifleri ve Öneri Makroform Modeli NÜFUS SEKTÖREL DAĞILIM VE İSTİHDAM 566 YEDİNCİ BÖLÜM: PLAN KARARLARI VE GEREKÇELERİ ÇEVRESEL SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK AÇISINDAN KORUMA ALANLARI ORMAN ALANLARI TARIM VE MERA ALANLARI YAPI YASAĞI YA DA SINIRLAMA GETİRİLEN DİĞER ALANLAR Su Toplama Havza Alanları Yeraltı Suyu Rezerv Alanları Jeolojik Açıdan Yerleşime Sakıncalı Alanlar Doğal Afetler Açısından Sakınım Gerektiren Alanlar Çevresel Sürdürülebilirlik Açısından Kritik Öneme Sahip Alanlar Kıyı Alanları Sit ve Koruma Alanları Boğaziçi Alanı Doğal Karakteri Korunacak Alanlar Kent Görünümü (Siluet) KENTSEL VE KIRSAL YERLEŞİM ALANLARI MESKUN ALANLAR GELİŞME ALANLARI KIRSAL YERLEŞİM ALANLARI GELİŞİMİ VE YOĞUNLUĞU DENETİM ALTINDA TUTULACAK ALANLAR TİCARET VE HİZMET MERKEZLERİ MERKEZİ İŞ ALANI VE BÜTÜNLEŞME BÖLGESİ GELENEKSEL MERKEZ TİCARET, TURİZM, KÜLTÜR VE KONUT ALANI BİRİNCİ DERECE MERKEZLER İKİNCİ DERECE MERKEZLER ALT MERKEZLER SANAYİ ALANLARI ORGANİZE SANAYİ BÖLGELERİ SANAYİ ALANLARI SANAYİ İŞLEVİ FARKLILAŞTIRILACAK ALANLAR KÜÇÜK SANAYİ SİTELERİ TERSANE ALANLARI TEKNOLOJİ GELİŞTİRME ALANLARI EĞİTİM, BİLİŞİM VE TEKNOLOJİ ALANLARI TARIMSAL ÜRETİM TEKNOLOJİLERİNİ GELİŞTİRME PARKI İLERİ TEKNOLOJİ ALANLARI TURİZM ALANLARI KÜLTÜR ODAKLI TURİZM ALANLARI 644 ix

11 DOĞA ODAKLI TURİZM ALANLARI GÜNÜBİRLİK REKREASYON ALANLARI EKOLOJİK TURİZM ALANLARI SOSYAL ETKİNLİK ADALARI TURİZM ÇEŞİTLİLİĞİ BÜYÜK VE AÇIK ALAN KULLANIMLARI ÜNİVERSİTE ALANLARI SAĞLIK PARKLARI KENTSEL VE BÖLGESEL DONATI ALANLARI FUAR VE FESTİVAL ALANLARI HABİTAT PARKI KENTSEL VE BÖLGESEL YEŞİL VE SPOR ALANLARI ULUSAL VE ULUSLARARASI SPOR ALANLARI ASKERİ ALANLAR VE ASKERİ GÜVENLİK BÖLGELERİ İŞLEVSEL BAĞLANTILAR ULAŞIM Karayolu Ulaşım Sistemi Demiryolu Ulaşım Sistemi Denizyolu Ulaşım Sistemi Havayolu Ulaşım Sistemi LOJİSTİK BÖLGELER AMBARLI STRATEJİK BÖLGESİ MADEN ALANLARI İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ SEKİZİNCİ BÖLÜM: PLAN UYGULAMA HÜKÜMLERİ TANIMLAR GENEL HÜKÜMLER DOĞAL AFETLER AÇISINDAN RİSKLİ ALANLARA YÖNELİK HÜKÜMLER ÖZEL HÜKÜMLER ÇEVRESEL SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK AÇISINDAN KORUMA ALANLARI Orman Alanları Orman Alanları Ağaçlandırılarak Ormanla Ekolojik Olarak Bütünleştirilecek Alanlar Tabiat Parkları Arboretum Tarım ve Mera Alanları Tarımsal Niteliği Korunacak Alanlar Ekolojik Tarım Alanları Mera Alanları Doğal ve Kırsal Karakteri Korunacak Alanlar Yapı Yasağı ya da Sınırlama Getirilen Alanlar Su Toplama Havza Alanları Yeraltı Suyu Rezerv Alanları Jeolojik Açıdan Yerleşime Sakıncalı Alanlar Sit ve Koruma Alanları Boğaziçi Alanı 727 x

12 Kıyı Rehabilite Alanları Çevresel Sürdürülebilirlik Açısından Kritik Öneme Sahip Alanlar Doğal Karakteri Korunacak Alanlar Göl ve Göletler Plaj ve Kumsallar KENTSEL VE KIRSAL YERLEŞİM ALANLARI Meskun Alanlar Gelişme Alanları Kırsal Yerleşim Alanları Gelişimi ve Yoğunluğu Denetim Altında Tutulacak Alanlar TİCARET VE HİZMET MERKEZLERİ Merkezi İş Alanı (MİA) ve Bütünleşme Bölgesi Geleneksel Merkez Ticaret, Turizm, Kültür ve Konut Alanı Birinci Derece Merkezler İkinci Derece Merkezler Alt Merkezler SANAYİ ALANLARI Organize Sanayi Bölgeleri Sanayi Alanları Küçük Sanayi Siteleri Tersane Alanları TEKNOLOJİ GELİŞTİRME ALANLARI Eğitim, Bilişim ve Teknoloji Alanları Tarımsal Üretim Teknolojilerini Geliştirme Parkı İleri Teknoloji Alanları TURİZM ALANLARI Turizm Merkezleri Kültür Odaklı Turizm Alanları Doğa Odaklı Turizm Alanları Ekolojik Turizm Alanları Günübirlik Rekreasyon Alanları BÜYÜK VE AÇIK ALAN KULLANIMLARI Üniversite Alanları Sağlık Parkları Kentsel ve Bölgesel Donatı Alanları Kentsel ve Bölgesel Yeşil ve Spor Alanları Habitat Parkı Ulusal ve Uluslararası Spor Alanları Fuar ve Festival Alanları Askeri Alanlar ve Askeri Güvenlik Bölgeleri AMBARLI STRATEJİK BÖLGESİ İŞLEVSEL BAĞLANTILAR Ulaşım Karayolu Ulaşım Sistemi Demiryolu Ulaşım Sistemi Denizyolu Ulaşım Sistemi Havayolu Ulaşım Sistemi xi

13 Lojistik Bölgeler 740 DOKUZUNCU BÖLÜM: PLAN UYGULAMA ARAÇLARI VE EYLEM PROGRAMI ÇEVRE DÜZENİ PLANININ HUKUKSAL BOYUTU YETKİ İMAR HUKUKU ÇEVRE HUKUKU VE PLANLAMA Hava Ortamı Su Ortamı Toprak Ortamı PLAN UYGULAMA ARAÇLARI GENEL ÇERÇEVE YÖNETİŞİM YAKLAŞIMI İlkeler Politikalar KAMU-ÖZEL SEKTÖR ORTAKLIKLARI KAPASİTE GELİŞTİRME MEKANSAL KARARLAR İÇİN UYGULAMA ARAÇLARI Sürdürülebilir Veri ve Bilgi Yönetim Sisteminin Oluşturulması Bölgesel Kararlarının Uygulanabilirliğinin Arttırılması Orman Alanları Maden Alanları Tarım ve Mera Alanları Su Toplama Havza Alanları Yapı Yasaklı ya da Yapılaşmaya Kısıtlı Alanlar Kentsel Alanlar Kırsal Alanları Ticaret ve Hizmet Merkezleri Sanayi Alanları Teknoloji Geliştirme Alanları Turizm Alanları Sağlık Parkları Fuar ve Festival Alanları Ulusal ve Uluslararası Spor Alanları Altyapı Ulaşım Lojistik Bölgeler Ambarlı Stratejik Bölgesi PLAN UYGULAMA ADIMLARI BİRİNCİ ETAP (1-10 Yıl) İKİNCİ ETAP (11-15 Yıl) ÜÇÜNCÜ ETAP (16 + Yıl) PLAN İZLEME-DEĞERLENDİRME YAKLAŞIMI. 838 YARARLANILAN KAYNAKLAR xii

14 TABLO LİSTESİ Sayfa No Tablo 3.1. İstanbul un AB Üyesi Ülkeler ile Karşılaştırılması (2000 Yılı). 36 Tablo 3.2. Loughborough Üniversitesi Küreselleşme ve Dünya Kentleri Araştırma Grubu Kademelenme Çalışması Hizmetler Sektörü ve Finans Sektörü 40 Tablo 3.3. İstanbul un Dünya Kentleri ile Yapısal Karşılaştırması. 43 Tablo 3.4. Demografik Göstergeler 47 Tablo 3.5. Ekonomi ve İstihdam Göstergeleri. 51 Tablo 3.6. Mali Göstergeler. 57 Tablo 3.7. Sanayi Göstergeleri 59 Tablo 3.8. Tarım Göstergeleri. 60 Tablo 3.9. İnşaat Göstergeleri Tablo Eğitim Göstergeleri. 60 Tablo Sağlık Göstergeleri.. 62 Tablo Altyapı Göstergeleri 63 Tablo Diğer Refah Göstergeleri 65 Tablo İstanbul İli ve Büyükşehir Alanı. 67 Tablo İstanbul İli Orman Alanları. 122 Tablo Orman Alanlarının İşletme Müdürlüklerine Göre Alansal Dağılımı Tablo Orman İçi Aktif-Pasif Yeşil Alanlar Tablo Tabiat Parkları. 126 Tablo Kent Ormanları Tablo Tabiat Anıtı. 127 Tablo Tabiatı Koruma Alanı. 127 Tablo Yaban Hayatı Koruma/Geliştirme Sahaları 127 Tablo Av Hayvanları Koruma ve Üretme Sahaları Tablo İstanbul İli Muhafaza Ormanları. 127 Tablo Sulak Alanlar Tablo Diğer Koruma Statülerindeki Alanlar. 128 Tablo İstanbul İl Genelindeki Çayır ve Mera Alanları Tablo İstanbul Tarım Alanları Tablo İstanbul İl Geneli Jeomorfolojik Birimlerinin Dağılımı. 146 Tablo İstanbul Kentine Su Sağlayan Kurulu ve Planlanan Rezervuarlar. 151 Tablo İstanbul da Doğal Kaynak Üretim Miktarları ve Üretimde Çalışan Sayıları. 159 Tablo İstanbul Doğal Kaynak Üretiminin Ulusal Ekonomiye Katkısı Tablo Avrupa ve Anadolu Yakalarındaki Kırmataş Rezervleri 162 Tablo Endüstriyel Hammadde Ocaklarının Yerleri ve Üretim Miktarları 164 Tablo İstanbul da Maden (Endüstriyel Hammadde) Rezervleri Tablo İstanbul da Kömür Sahalarının Bulunduğu Bölgeler Ve Rezerv Miktarları Tablo Hava Kirliliği Parametrelerinin Bölgesel Dağılım ve Konsantrasyonları Tablo İstanbul un İçme Suyu İhtiyacının Karşılandığı Barajlar Tablo İçme Suyu Havzalarındaki Kirlilik Yüklerinin Dağılımı 171 Tablo İçme Suyu Ana Sistem Metrajı (km) Tablo Atıksu Ana Sistem Metrajı (km) 173 Tablo Mevcut Atıksu Arıtma Tesisleri. 174 Tablo İçme Suyu Arıtma Tesisleri 174 Tablo Su Havzalarındaki Pestisit Kirliliği. 175 Tablo İstanbul daki Katı Atık Bertaraf Tesisleri Tablo İstanbul-Türkiye Nüfus Oranı ( ) xiii

15 Tablo İstanbul-Marmara Bölgesi Nüfus Oranı ( ) 185 Tablo Anadolu ve Avrupa Yakaları Nüfus Dağılımı 186 Tablo Bölgeler Arası Göçler ( ) 190 Tablo Ekonomi ve İstihdam Göstergeleri. 203 Tablo Cari Fiyatlarla GSYİH 203 Tablo Dolar Cinsinden Kişi Başına Düşen GSYİH Tablo Gelire Göre Sıralı Hanehalkı Dilimlerinin Dağılımı Tablo Yıllara Göre İstanbul Reel Aktivite Oranlar Tablo Tarım Göstergeleri Tablo İstanbul İli Tarım-Ağırlıklı Alt Sektörler 210 Tablo İstanbul İli İşletme Tipine Göre İşletme Sayısı Tablo ve 2002 Yıllarına Göre Bitkisel Üretim Miktarı 211 Tablo Sera (Örtü Altı) Tarımı Üretim Alanları ve Üretim Miktarları Tablo Türkiye, Marmara Bölgesi ve İstanbul İli Canlı Hayvan Sayısı. 213 Tablo Yılında Türkiye, İstanbul İli ve İstanbul Alt-bölgeleri nde Hayvansal Ürünlerin Üretim Miktarları (Ton). 216 Tablo İstanbul İli Su Ürünleri Üretim Miktarları Tablo Su Ürünleri Yetiştiriciliği 217 Tablo Sanayi Alan Büyüklüklerinin Yakalara Göre Dağılımı Tablo Sanayi İşletmelerinin Kuruluş Yıllarına Göre Dağılımı. 222 Tablo Yabancı Sermayeli İşletmelerin Dağılımı Tablo İstanbul da Yer Alan Organize Sanayi Bölgeleri Tablo İstanbul da Yer Alan Serbest Bölgeler Tablo İstanbul da Yer Alan Teknoparklar Tablo İstanbul İl Sınırları İçindeki Maden Ocakları. 226 Tablo Hizmet Sektörlerinin Rekabetçilik Düzeyleri. 235 Tablo Türkiye ye Gelen Turistlerin Başlıca Turistik Merkezlere Göre Dağılımı. 240 Tablo Barselona, İstanbul, Paris, Londra ve Lizbon un Konaklama Açısından Karşılaştırması 245 Tablo İstanbul da Yatak Kapasitesinin Otel Türlerine ve İlçelere Göre Dağılımı 246 Tablo Barselona, İstanbul, Paris ve Londra nın Kültür- Sanat Olanakları Açısından Karşılaştırması 250 Tablo İstanbul da Kongre Düzenlenen Mekanlar ve Kapasiteleri 252 Tablo İstanbul ve Kuşadası Limanlarında Kurvaziyer Gemi ve Yolcu Hareketleri. 254 Tablo İstanbul da Düzenlenme Sıklıklarına Göre Festivaller Tablo İstanbul Havalimanları Kapasite ve Yolculuk Değerleri 271 Tablo Salıpazarı-Karaköy Limanı. 273 Tablo Haydarpaşa Limanı. 273 Tablo Esenler Otogarı Şehirlerarası Yolcu Trafiği (2004 Yılı). 275 Tablo Harem Otogarı Şehirlerarası Yolcu Trafiği (2004 Yılı) Tablo Ulaşım İle İlgili Temel İstatistikler. 276 Tablo Türlerine Göre Karayolu Toplu Taşımacılığının Dağılımı. 278 Tablo Türlerine Göre Raylı Sistemlerin Dağılımı. 282 Tablo Güzergaha Göre Mevcut Raylı Sistem Altyapısı 283 Tablo Türlerine Göre Denizyolu Ulaşımı Dağılımı Tablo İnşa Halindeki Raylı Sistem Yatırımları. 287 Tablo Proje Aşamasındaki Raylı Sistem Yatırımları 288 Tablo İstanbul'da Yer Alan OSB'lerin Yerleri ve Alansal Büyüklükleri Tablo OSB lerdeki İstihdam Sayıları 292 Tablo OSB lere Giriş Yapan Araç Sayıları xiv

16 Tablo İstanbul İli Nakliye Ambarları Günlük Ortalama Araç Hareketleri 293 Tablo Hallere Gelen Toplam Araç Sayısı ve Getirdikleri Toplam Yük Miktarı Tablo Ambarlı Limanı nın Kapasitesi Tablo Ambarlı Limanı Ekonomik Verileri ve Türkiye İçindeki Payı Tablo Ambarlı Bölgesi Konteynır Elleçlemeleri 300 Tablo Haydarpaşa Limanı Konteynır Elleçleme Karşılaştırması (TEU) Tablo Akaryakıt Dolum Depoları Konumu ve Kapasiteleri Tablo İstanbul un Yıllara Göre Nüfusu ve Aktarma İstasyonu İhtiyacı. 306 Tablo İstanbul da Yakalara Göre Gereken Katı Atık Aktarma İstasyonları Tablo İstanbul da Toplam Konut Sayısı. 309 Tablo İstanbul da Konut Alanlarının Özellikleri 309 Tablo İstanbul da Konut Alanlarının Dağılımı Tablo Eğitim Göstergeleri Tablo İstanbul daki Sağlık Tesislerinin Kapasite, Personel ve Alan Bilgileri 329 Tablo İstanbul un Kültürel Altyapısı Tablo İstanbul da 2002 Yılı Genel Beyan Dönemi Arsa ve Arazi Birim Değerleri Tablo Türkiye ve İstanbul da Sit Alanlarının Türlerine Göre Dağılımı. 337 Tablo Sit Alanlarının Dönemlerine Göre Dağılımı. 338 Tablo Türlerine Göre Sit Alanlarının Sayısal Dağılımı Tablo Türlerine Göre Sit Alanlarının Büyüklüklerinin Dağılımı 339 Tablo Sit Alanlarının Anadolu ve Avrupa Yakası Dağılımları Tablo İstanbul İli Arazi Mülkiyet Durumu Tablo 4.1. SWOT (GZFT) Analizi İçin Belirlenen Konular 348 Tablo 4.2. SWOT (GZFT) Analizleri İçin Kullanılan Şablon. 348 Tablo 4.3. Doğal Yapı SWOT (GZFT) Analizi Tablo 4.4. Ekonomik Yapı SWOT (GZFT) Analizi 353 Tablo 4.5. Sanayi Sektörü SWOT (GZFT) Analizi Tablo 4.6. Ticaret ve Hizmet Sektörü SWOT (GZFT) Analizi 356 Tablo 4.7. Turizm Sektörü SWOT (GZFT) Analizi 358 Tablo 4.8. Bilim ve Teknolojik Gelişim SWOT (GZFT) Analizi 360 Tablo 4.9. Ulaşım SWOT (GZFT) Analizi Tablo Lojistik SWOT (GZFT) Analizi. 364 Tablo Demografik ve Sosyal Yapı SWOT (GZFT) Analizi. 366 Tablo Kültür ve Tabiat Varlıkları SWOT (GZFT) Analizi Tablo Konut SWOT (GZFT) Analizi 370 Tablo Sosyal Altyapı SWOT (GZFT) Analizi Tablo Teknik Altyapı SWOT (GZFT) Analizi Tablo Kentsel Yaşam Kalitesi SWOT (GZFT) Analizi 376 Tablo Kentsel Kimlik SWOT (GZFT) Analizi. 378 Tablo Kurumsal Yapı SWOT (GZFT) Analizi. 380 Tablo 5.1. Doğal Eşik Sentezine Veri Olan Doğal Kaynaklar. 399 Tablo 5.2. Organize Sanayi Bölgelerine İlişkin Genel Bilgiler Tablo 5.3. Dört Kategoride Merkez Bölgelerinde Yoğunlaşma Düzeyleri. 449 Tablo 5.4. Hizmet Alt Sektörlerinde Farklı Seçeneklere Göre Çalışan Sayıları Tablo 5.5. İstanbul İli Yatak Kapasitesine Göre Doluluk Oranları, Ortalama Kalış Süreleri ve Turist Sayısı Tablo 5.6. İstanbul İli Yatak Kapasitesine Göre Doluluk Oranları, Ortalama Kalış Süreleri ve Turist Sayısı Tablo 5.7. Nüfus Artış Hızlarındaki Sapmalar ve Çarpıklık Dağılımı. 485 Tablo 5.8. Alternatif Varsayımlar Altında İstanbul Nüfus Projeksiyonları xv

17 Tablo 5.9. Talep Yönlü Kestirim Sonuçları. 489 Tablo Arz Yönlü Kestirim Sonuçları 491 Tablo İstanbul İmalat Sanayi İşgücü 2030 Yılı Projeksiyonları Tablo 6.1. Model 1: İstanbul İli Nüfus Artış Hızının Devam Edeceği Varsayımı Tablo 6.2. Model 2:İstanbul İli Nüfus Artış Hızının 2045 Yılında %0 Olacağı Varsayımı 555 Tablo 6.3. Model 3: İstanbul İli Nüfus Artış Hızının Kapasite Nüfusa Yaklaşıldıkça Azalması Varsayımı Tablo 6.4. Model 4: İstanbul İli Nüfus Artış Hızının Kapasite Nüfusa Yaklaştıkça %0 Düzeyine Ulaşması Varsayımı Tablo 6.5. Model 5: İstanbul İli Nüfus Artış Hızının Kapasite Nüfusa Ulaştıktan Sonra Eksi Artışa Geçmesi Varsayımı Tablo 6.6. İstanbul da Mevcut Nüfus ve 2023 Yılı İçin Önerilen Nüfus Tablo 6.7. Alt Bölge Mevcut Nüfus-Meri Plan Nüfusu-Öneri Nüfus Tablo 6.8. İstanbul da 2000 yılı Sektörel Dağılım ve Önerilen Sektörel Dağılım Tablo 6.9. Alt Bölgelere Göre 2000 Yılı ve Önerilen Sektörel Dağılım Tablo 7.1. Türkiye nin İklim Değişikliği İle İlgili Seçilmiş Göstergeleri 692 Tablo 7.2. Kent Karakter Tablosu Tablo 9.1. Plan Uygulama Araçları 767 Tablo 9.2. Çevresel Sürdürülebilirlik Araçları Tablo 9.3. Ekonomik Sürdürülebilirlik Araçları 769 Tablo 9.4. Toplumsal Sürdürülebilirlik Araçları 770 Tablo 9.5. Marmara Bölgesi - Yerel Ölçek Arası Etkin Gruplar ve Yönetişim Aktörleri Tablo 9.6. MBB Üye Belediyelerinin İllere Göre Listesi Tablo 9.7. Marmara Bölgesi Yönetim Bölüntüsü xvi

18 GRAFİK LİSTESİ Sayfa No Grafik 3.1. İstanbul da E5-TEM Aksı Boyunca Nüfus, Sanayi ve Hizmet Dağılımı.. 96 Grafik 3.2. İstanbul İli Ormanlarının Hakim Meşcere Tiplerinin Dağılımı Grafik 3.3. İstanbul İli Orman Alanlarının Fonksiyonlarına Göre Dağılımı Grafik 3.4. Orman İçi Aktif-Pasif Yeşil Alanlar Grafik 3.5. İstanbul da Üretilen Doğal Kaynak Türleri ve Oransal Dağılımları Grafik 3.6. İstanbul da Endüstriyel Hammadde (Maden) Türleri ve Üretim Miktarları. 163 Grafik 3.7. Bazı İlçelerdeki Gürültü Ölçümleri Grafik 3.8. İstanbul da Katı Atık Bileşenleri Grafik 3.9. İstanbul da Oluşan Katı Atık Miktarları Grafik İstanbul Nüfusunun Türkiye Nüfusu İçindeki Yüzdesi Grafik İstanbul Nüfusunun Marmara Bölgesi Nüfusu İçindeki Yüzdesi Grafik Bölgelerden İstanbul a Yapılan Göçler ( ) Grafik Bölgeler ve İstanbul Arasında Olan Net Göç 192 Grafik İstanbul da Dış Göçlerin İç Göçlere Oranı 192 Grafik İstanbul dan Bölgelere Dış Göçler 193 Grafik Avrupa Yakası Nüfus Piramidi. 195 Grafik Anadolu Yakası Nüfus Piramidi 196 Grafik İstanbul Nüfus Piramidi. 197 Grafik İlçelere Göre Yüksek Öğrenim Diplomasına Sahip Nüfus Grafik İlçelere Göre Toplam Çalışan Nüfus. 199 Grafik İlçelere Göre Toplam Çalışabilir Nüfus 199 Grafik İlçelere Göre Toplam Hane Halkı Sayısı Grafik Mahallelerin Net-Brüt Yoğunluklarına Göre Sıralanma Grafiği Grafik Hanehalkı Kullanılabilir Gelirin Alt Bölgelere Göre Dağılımı. 205 Grafik İmalat Sanayi Birim Sayılarının Alt Sektörlere Göre Dağılımı 218 Grafik İmalat Sanayi Çalışan Sayısının Yakalara Göre Dağılımı 220 Grafik İmalat Sanayinin Çalışan Sayısına Göre Alt Sektörlere Dağılımı. 221 Grafik Kentlerin 2004 Yılı Ziyaretçi Sayılarının Karşılaştırılması Grafik İstanbul a Gelen Turistlerin Geliş Amaçlarına Göre Dağılımı. 242 Grafik İstanbul da Yatak Kapasitesinin İlçelere Göre Dağılımı Grafik Aylara Göre Festivallerin Dağılımı Grafik İstanbul da Tekstil Sektöründe İstihdam Büyüklüğüne Göre Firma Sayısı Grafik Türkiye deki Yazılım Firmalarının Kentlere Göre Dağılımı Grafik İstanbul da Farklı Nitelikteki Konut Alanlarının Dağılımı Grafik 7.1. Küresel Sıcaklıktaki Artış xvii

19 ŞEKİL LİSTESİ Sayfa No Şekil / Ölçekli İstanbul Çevre Düzeni Planı nda Sistem Yaklaşımı... 3 Şekil 1.2. Yapay ve Doğal Çevre Sistemleri / Denge veya Çatışma Unsur ve İlişkileri.. 5 Şekil 1.3. İstanbul Çevre Düzeni Planı Çalışmasının Yöntemi 9 Şekil 3.1. İstanbul un Etkileşim Alanı.. 35 Şekil 3.2. Loughborough Üniversitesi Küreselleşme ve Dünya Kentleri Araştırma Grubu 1999 yılı Kademelenme Çalışmasının Sonuçları.. 38 Şekil 3.3. GaWC Dünya Kentleri Haritası (Avrupa Kısmı) Şekil 3.4. İstanbul un Türkiye İçindeki Çekim Gücü Şekil 3.5. İstanbul ve Marmara Bölgesi Etkileşim Ağı Şekil 3.6. İstanbul Coğrafyasının Şematik Anlatımı Şekil 3.7. İsveç ve Finlandiya ile İstanbul Analojisi Şekil Döneminde İstanbul un Aldığı ve Verdiği Göç Şekil 3.9. Dünyadaki Turizm Bölgeleri 243 Şekil İstanbul da Tarihi ve Planlı Konut Dokusu Örnekleri Şekil İstanbul da Plansız ve Toplu Konut Dokusu Örnekleri 322 Şekil 4.1. SWOT (GZFT) Analizi Şekil 5.1. Doğal Yapı Sentezi Aşamaları Şekil 5.2. Merkezler Piramidi Şekil 5.3. İstanbul da Kültür Üçgeni Şekil 6.1. Planlama Çalışmasını Yönlendiren Sürdürülebilirlik Anlayışı Şekil 6.2. Marmara Bölgesi için Eksensel Çerçeve Yaklaşımı Şekil 6.3. Marmara Bölgesi Alansal Gelişme Öngörüsü Şekil 6.4. Marmara Bölgesi/İşlevsel Bütünlük ve Dengeli Dağılım Şeması Şekil 6.5. Marmara Bölgesi/Alt-bölgeler Eylem Alanları Şeması Şekil 6.6. İstanbul un Üzerinde Geliştiği Coğrafya Şekil 6.7. İstanbul İçin Öngörülen Makroform Şekil 6.8. İstanbul İçin Alternatif Makroform Modelleri (Model 3 Alternatif 1 ve Model 4 Alternatif 1). 559 Şekil 6.9. İstanbul İçin Alternatif Makroform Modelleri (Model 4 Alternatif 2 ve Model 4 Alternatif 3) Şekil İstanbul İçin Alternatif Makroform Modelleri (Model 4 Alternatif 2 ve Model 4 Alternatif 3) 561 Şekil Öngörülen Sektörel Dağılım. 568 Şekil 7.1. İstanbul un Batı Kanadı Komşu Yerleşimler ve İşlevsel İlişkiler Şekil 7.2. İstanbul un Doğu Kanadı Komşu Yerleşimler ve İşlevsel İlişkiler Şekil 7.3. İstanbul ve Yakın Komşu Yerleşimler Arası İşlevsel İlişkiler Şekil 7.4. İnsan Kaynaklı Sera Gazlarının Nedenleri Şekil 7.5. Küresel İklim Değişiminden Etkilenmesi Beklenen Sektörlerin Şematik Gösterimi Şekil 9.1. Toplumsal Aktör Grupları Şekil 9.2. Aktörler ve Kararın Oluşumu Şekil 9.3. Karar Döngüsü Şekil 9.4. İhale Seçenekleri ve Kamu-Özel Sektör Ortaklıkları Şekil 9.5. Kamu-Özel Sektör Ortaklıkları Proje Yapısı 784 Şekil 9.6. Kapasite Geliştirmenin Kavramsal Çerçevesi Şekil 9.7. Kentsel Gelişme Stratejisi-Kapasite Geliştirme İlişkisi Şekil 9.8. Plan Uygulama Etapları 819 xviii

20 HARİTA LİSTESİ Sayfa No Harita 2.1. İstanbul ve Çevre Alt Bölgeleri Harita 2.2. İstanbul-Marmara Alt Bölge Sınırları ve II. Düzey İstatistiki Bölge Birimleri. 15 Harita 2.3. Marmara Bölgesi / Koruma ve Sanayi Alanları Harita 2.4. Marmara Bölgesi Gelişme Eksenleri Harita 2.5. Marmara Bölgesi / Ulaşım Altyapısı ve Bağlantı Hatları.. 32 Harita 3.1. İstanbul İli nin Ülke İçindeki Coğrafi Konumu Harita 3.2. Türkiye Yerleşim Merkezleri Kademelenmesi.. 45 Harita 3.3. Türkiye de Nüfusun Yığılma Bölgeleri (2000 Yılı) Harita 3.4. Türkiye de Kentsel Nüfus Yığılmasının Mekansal Dağılımı (2000 Yılı).. 49 Harita 3.5. Türkiye de Şehirleşme Oranı ve Doğurganlık Hızı (2000 Yılı) Harita 3.6. Türkiye de Şehirleşme Oranı ve GSYİH Dağılımı (2001 Yılı) Harita 3.7. Sanayi Sektörü İşgücü Dağılımı (2000 Yılı) Harita 3.8. Hizmetler Sektörü İşgücü Dağılımı (2000 Yılı) Harita 3.9. Tarım Sektörü İşgücü Dağılımı (2000 Yılı).. 55 Harita Sektörlere Göre Coğrafi Yığılmalar.. 56 Harita Eğitim Göstergeleri Açısından İstanbul un Ülke İçindeki Konumu. 61 Harita Sağlık Göstergeleri Açısından İstanbul un Ülke İçindeki Konumu.. 63 Harita Marmara Bölgesi Ulaşım İlişkileri 64 Harita Türkiye deki İllerin Gelişmişlik Sıralaması (2000 Yılı) Harita Bizantion Döneminde İstanbul.. 68 Harita Bizans İmparatorluğu Döneminde İstanbul Harita Yılına Ait İstanbul Gravürü.. 71 Harita / ölçekli İstanbul Metropoliten Alan Nazım Planı 85 Harita / ölçekli İstanbul Metropoliten Alan Alt Bölge Nazım Planı Harita / ölçekli İstanbul İl Çevre Düzeni Planı.. 87 Harita İstanbul Makroformu nun Tarihi Gelişim Süreci.. 91 Harita İstanbul un Sanayi Alanlarının Gelişmesine Bağlı Gelişimi. 92 Harita İstanbu İçinde Sanayi Desantralizasyonu.. 93 Harita Otoyol ve Boğaz Geçişlerinin Makroformun Şekillenmesinde Etkileri 94 Harita Sağlıksız Makroform Sistemi 96 Harita Dönemi İçin Mevsimsel Yağış Trendleri Harita Dönemi İçin Mevsimsel Sıcaklık Trendleri Harita Arasındaki Dönem İçin Mevsimsel Maksimum ve Minimum Sıcaklık Eğilimleri. 105 Harita A2 Senaryo Çalışması ( ) ve Kontrol Çalışması ( ) Arasında Yıllık Sıcaklıklarda ve Kış Sıcaklıklarında Görülen Farklılıklar Harita A2 Senaryo Çalışması ( ) ve Kontrol Çalışması ( ) Arasında Toplam Yıllık Yağışta ve Kış Yağışında Görülen Farklılıklar Harita Yağışın Buharlaşmadan Ortalamasının Ortalamasından Farkı. 108 Harita Yağışın Buharlaşmadan Ortalamasının Ortalamasından Farkı. 108 Harita İstanbul İli Ekolojik Yapı Analizi Harita İstanbul İli Ekolojik Değerler Analizi Harita İstanbul İli Biyolojik Yapı Analizi 121 Harita İstanbul daki Ekolojik Koridorlar xix

21 Harita Tarımsal Arazi Kullanım Harita Erozyon Durumu Harita Arazi Kullanım Kabiliyet Sınıfları 142 Harita İstanbul İli Tarım Alanları Sentezi 144 Harita İstanbul İli nin Stratigrafi ve Yapısal Jeolojisi Harita İstanbul Kentinin Su İhtiyacını Karşılayan Yüzey Suyu Depoları 150 Harita İstanbul İli İçin Deprem Açısından Riskli Alanlar Harita Azalım Bağıntısı Kullanılarak Üç Farklı Zemin Sınıfı İçin 50 Yılda %10 Aşılma Olasılığı İçin En Büyük Yer İvmesi Değerlerinin 0,005 Derece Örnekleme Aralığı İçin İstanbul İl Sınırları Dahilindeki Dağılımı 154 Harita Yerbilimleri Araştırmaları Sentezi. 157 Harita Yeraltı Kaynakları Sentezi. 167 Harita Su Kirliliği Açısından Riskli Bölgeler ve Atıksu Toplama Sistem Harita Toprak Kirliliği Açısından Riskli Bölgeler ve Mezarlık Alanları. 176 Harita Ulaşım Kaynaklı Tahmini Gürültü Seviyeleri Harita Çevre Sorunları ve Araştırmaları Sentezi. 183 Harita Net Göç Hızları Harita İstanbul un Türkiye Üzerindeki Kara Delik Etkisi 188 Harita Yılı Sanayi Sektörü İşgücü Dağılımı 207 Harita Yılı Hizmetler Sektörü İşgücü Dağılımı Harita Yılı Tarım Sektörü İşgücü Dağılımı Harita Sektörlere Göre Coğrafi Yığınlaşmalar. 209 Harita Küçükbaş Hayvan Varlığı Harita Bir Milyon YTL Üzeri Sermayeli Holdingler ve Üst Düzey Hizmetler 237 Harita İstanbul da 5 Yıldızlı Oteller. 247 Harita İstanbul da 4 Yıldızlı Oteller. 247 Harita İstanbul da 3 Yıldızlı Oteller. 248 Harita İstanbul da Özel Belgeli Oteller 249 Harita İstanbul da Kültür ve Sanat Olanakları. 251 Harita İstanbul da Kongre Düzenlenen Mekanlar 253 Harita İstanbul daki Turizm Merkezleri Harita İstanbul da Film Yapımcılarının Bulundukları İlçeler Harita İstanbul da Post-Prodüksiyon Şirketlerinin Bulundukları İlçeler. 261 Harita İstanbul da Tekstil Sektörünün Yoğunlaştığı İlçeler. 265 Harita Türkiye nin İçinde Bulunduğu Uluslararası Karayolu Bağlantıları Harita Marmara Bölgesi Ulaşım İlişkileri 270 Harita Atatürk ve Sabiha Gökçen Havalimanları. 271 Harita Karayolu Ağının Bugünkü Durumu Harita İlçelere Göre Karayolu Şebekesinin Yoğunluk Dağılımı (M/Ha). 280 Harita Karayolu Şebekesi Üzerindeki Yerleşim Alanları Büyüklükleri Harita Sanayi-Ticaret Alanları ve Ulaşım İlişkisi 281 Harita İstanbul Mevcut Raylı Sistemleri Harita İstanbul Denizyolu Sistemindeki İskele ve Terminaller 285 Harita Karayolu Yatırımları. 287 Harita İnşa Halindeki Raylı Sistem Yatırımları 288 Harita İstanbul İli nde Hallerin Konumları Harita İstanbul İli Parlayıcı ve Patlayıcı Madde Depolarının Konumları 296 Harita İstanbul da Yer Alan Limanların Konumları 298 Harita İstanbul a Hizmet Veren Havaalanları Harita İstanbul İli Petrol Aktarma İstasyonlarının Konumları. 304 xx

22 Harita İstanbul daki Katı Atık Aktarma İstasyonları 306 Harita İstanbul Şehir İçi Lojistiği. 307 Harita Konut Alanlarında Arazi Değerleri ve Sorunlu Yapılaşma Yoğunlukları Dağılımı Harita Konut Alanlarında Arazi Değerleri ve Yüksek Nüfus Yoğunlukları Dağılımı. 313 Harita Jeolojik Açıdan Yerleşime Uygun Olmayan Alanlarda Düzensiz Yapılaşmış Konut Alanları 315 Harita Jeolojik Açıdan Yerleşime Uygun Olmayan Alanlarda Yapılaşmış Yüksek Yoğunluklu Konut Alanları 315 Harita Orman, 2B ve Tarım Alanları Üzerinde Yapılaşmış Konut Alanları 317 Harita Havza Alanlarında ve Dere Yataklarında Yapılaşmış Yüksek Yoğunluklu Alanlar 318 Harita Havza Alanlarında ve Dere Yataklarında Düzensiz Yapılaşmış Alanlar Harita Doğal Eşikler Üzerinde Yapılaşmış Mevcut ve Düzensiz Konut Alanları 319 Harita İstanbul un Eğitim Göstergeleri Açısından Değerlendirilmesi. 328 Harita İstanbul un Sağlık Göstergeleri Açısından Değerlendirilmesi Harita İstanbul KTVKBK Yetki Alanları. 337 Harita 5.1. Trakya Alt Bölgesi / Yapısal ve İşlevsel Karakteristikler Harita 5.2. Trakya Alt Bölgesi / Ulaşım Bağlantıları ve Uygulama Projeleri Harita 5.3. Trakya Alt Bölgesi / Gelişme Eğilimleri Harita 5.4. Kuzey Marmara Alt Bölgesi / Yapısal ve İşlevsel Karakteristikler Harita 5.5. Kuzey Marmara Alt Bölgesi/Ulaşım Bağlantıları ve Uygulama Projeleri Harita 5.6. Kuzey Marmara Alt Bölgesi/Gelişme Eğilimleri Harita 5.7. Güney-batı Marmara Alt Bölgesi/Yapısal ve İşlevsel Karakteristikler Harita 5.8. Güney-batı Marmara Alt Bölgesi/Ulaşım Bağlantıları ve Uygulama Projeleri. 392 Harita 5.9. Güney-batı Marmara Alt Bölgesi/Gelişme Eğilimleri Harita Güney-doğu Marmara Alt Bölgesi / Yapısal ve İşlevsel Karakteristikler. 394 Harita Güney-doğu Marmara Alt Bölgesi/Ulaşım Bağlantıları ve Uygulama Projeleri 395 Harita Güney-doğu Marmara Alt Bölgesi / Gelişme Eğilimleri Harita İstanbul İli Doğal Eşik Sentezi Harita Doğal Eşiklere Göre Yerleşmeye Elverişli Kuşaklar 402 Harita Doğal Yapı Hassasiyet Analizi Harita Doğal/Ekolojik Bütünlük Gösteren Alanlar Harita Doğal/Ekolojik Bütünlük Gösteren Alanlar ve Doğal Risk Alanları 406 Harita Yaşam Destek Sistemleri ve Ekolojik Koridorlar. 407 Harita İstanbul İçin Mekansal Sürdürülebilirlik Sentezi Harita İstanbul İli Doğal Yapı Tolerans Derecelendirmesi Harita İstanbul İli nde Toleranssız Alanların Yoğunlaştığı Bölgeler Harita İstanbul İli Doğal Yapı Tolerans Derecelendirmesi Harita Doğal Yapı Sentezi 429 Harita İstanbul İli Genelinde Sanayi Tesisleri ve Etki Alanları Harita Sanayi Lekeleri (Alt Bölge) Harita İstanbul daki Sanayiler İçin Müdahale Alanları 433 Harita İşlevi Farklılaştırılacak Bölgeler Harita İstanbul da Mevcut Sınırlar İçinde Sağlıklaştırılacak Bölgeler. 439 Harita Doygunluk Düzeyi Sağlanacak Organize Sanayi Bölgeleri Harita Merkez Bölgeleri Harita İstanbul da Mevcut Merkezler Harita İstanbul İçin Önerilen Lojistik Bölgeler 480 Harita 6.1. Ülke Ölçeğinde Çok Merkezli ve Dengeli Gelişim Yaklaşımı xxi

23 Harita 6.2. Bölge Ölçeğinde Çok Merkezli ve Dengeli Gelişim Yaklaşımı Harita 6.3. İstanbul ve Çevre Alt Bölgeleri Harita 6.4. İstanbul da Planlı ve Plansız Gelişmiş Alanlar Harita / Planda Önerilen Alt Bölgeler Harita 7.1. Planı nda Orman Alanları Harita 7.2. Planı nda Tarım Alanları Harita 7.3. İstanbul da Eko-Tarım Yapılması Öngörülen Bölgeler Harita 7.4. Su Toplama Havzası Plan Kararları Büyükçekmece Örneği Harita 7.5. Su Toplama Havzası Plan Kararları Ömerli Örneği Harita 7.6. Plan da Çevresel Sürdürülebilirlik Açısından Kritik Öneme Sahip Alanlar. 600 Harita 7.7. Plan da Kıyı Rehabilite Alanı 602 Harita 7.8. Kentsel ve Kırsal Yerleşim Alanları Harita 7.9. Avrupa Yakası nda Önerilen Gelişme Alanları. 611 Harita Anadolu Yakası nda Önerilen Gelişme Alanları Harita Öneri Merkezler Kademelenmesi Harita MİA ve Bütünleşme Bölgesi. 619 Harita Plan ın Sanayi Alanları Yaklaşımı 627 Harita Mevcut Sınırları İçinde Sağlıklaştırılacak Sanayi Alanları Harita Önerilen Teknoloji Geliştirme Alanları. 637 Harita Turizme Yönelik Kararlar Harita İstanbul da Ekolojik Turizm Yapılması Öngörülen Bölgeler Harita Önerilen Büyük Açık Alan Kullanımları Harita Önerilen Sağlık Parkları 658 Harita Önerilen Fuar ve Festival Alanları 659 Harita Önerilen Habitat Parkı Harita Karayolu Ulaşım Sistemi ve Önerilen Otogarlar Harita Marmaray Güzergahı Harita Mevcut ve Öneri Raylı Sistemler Harita Mevcut ve Önerilen Limanlar Harita Mevcut Havaalanları ve Önerilen Havaalanı. 681 Harita Önerilen Lojistik Bölgeler ve Havayolu-Liman İlişkisi 683 Harita Liman Gerisi Lojistik Bölgeleri. 683 Harita Raylı Sistemlerle Limana Entegre Lojistik Bölgeleri 684 Harita / Ölçekli İstanbul Çevre Düzeni Planı xxii

24 Birinci Bölüm Açıklamalar BÖLÜM 1. AÇIKLAMALAR 1

25 1.1. PLAN SİSTEMATİĞİ 1/ Ölçekli İstanbul Çevre Düzeni Planı Raporu Birinci Bölüm Açıklamalar Hem geliştirilen teknolojilerin gereği ve sonucu olarak, hem de büyüyen nüfusun artan taleplerinin karşılanmasına yönelik üretim, dağıtım ve tüketim faaliyetlerinin gereği ve sonucu olarak, insan-doğa çatışmasında gelinen boyutlar; gelecek nesiller için olduğu kadar günümüz nesilleri için de endişe verici düzeylere ulaşmıştır. Sürdürülebilirliğin gereği; sosyal yaşamda, ekonomik faaliyetlerde ve doğal kaynakların kullanımında sistemler arası dengeyi karşılıklı beslenme ve dayanışma ilkesini uygulayarak sağlamaktır. Bireylerin ve doğal kaynakların varlıklarını devam ettirebilmeleri için kaçınılmaz olan bu ilkeye işlerlik kazandırmak ise etkin bir yönetim ve yönetişim sistemiyle mümkündür. Doğaya duyarlılık olan ana koşulun yerine getirilmesiyle ancak insanoğlu varlığını devam ettirebilecek ve yaşam kalitesini yükseltebilecektir. Her ülke gibi Türkiye ve her yerleşim birimi gibi İstanbul İli yerleşim birimleri de yukarıda açıklanan ekolojik ilişkiler ve çevresel sorunlar kapsamında yerlerini almaktadır. Çevresel sorunların sistematik boyutları; (i) küresel düzeyden başlamakta ve kademeli olarak, (ii) küresel anlamda bölge, (iii) ülke, (iv) ülkesel anlamda bölge, (v) iller ve (vi) yerel yerleşimler düzeyine kadar inmektedir. Anılan bu düşey kademelenme sistematiğinde; her kademenin kendisi için geçerli olan sistemler bütününde, doğal çevre ve yapay çevre (alt)sistemleri ana bileşenler olarak yer almaktadır. Doğal çevre sistemi İstanbul un içinde bulunduğu coğrafya tarafından oluşturulurken, yapay çevre sistemi ise İstanbul un yerleşim (mekansal) dokusuna yansıyan (sosyo-ekonomik) faaliyetleri gerçekleştiren ve yapılandıran bireyler tarafından oluşturulmaktadır. Birbirileriyle doğrudan bağlantılı olan bu sistemlerin aralarındaki ilişkiler; her iki taraf için yapıcı olduğu kadar, birinin diğerine baskın çıkması halinde yıkıcı da olabilmektedir. Doğal çevre ve yapay çevre ilişkilerinin çelişkiye dönüşmesine neden olabilecek durumların kaynağını iki unsur oluşturmaktadır. Bunlardan ilki; insanların üremesi ve nüfuslarının artmasıyla bağlantılı olarak, yerleştikleri mekanların genişlemesi ve karşılanması gereken ihtiyaçlarının çoğalmasıdır. İnsanın sayısında ve ihtiyaçlarındaki artışın karşılığı, doğanın daha fazla sömürülmesidir. Şayet bu ilişkilerin türü ve dozu sürdürülebilirlik ilkesini ihlal eder ve doğayı yenileyici önlemler insanoğlu tarafından alınmazsa, doğal çevre kirlenmeye ve kalitesizleşmeye, kaynaklar da yitirilmeye başlar. Böylesine bir demografik çelişkinin çözümlenmesi; yerleşim merkezlerindeki nüfusun, 2