OROJENEZİN GELİŞİMİ. 2-Asıl Orojenez( Kıvrılma ve dağ oluşumu) a- Yan basınçlara bağlı olarak dip kıvrımları ve kök oluşumu

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "OROJENEZİN GELİŞİMİ. 2-Asıl Orojenez( Kıvrılma ve dağ oluşumu) a- Yan basınçlara bağlı olarak dip kıvrımları ve kök oluşumu"

Yonca Usta
7 yıl önce
İzleme sayısı:

OROJENEZİN GELİŞİMİ 1-Litojenez (Tabakaların oluşumu) a- Jeosenklinal çukurluğunun oluşması (riftleşme ve deniz tabanı yayılması) b- Jeosenklinal tabanlarındaki birikme-tortulanma

1 OROJENEZİN GELİŞİMİ 1-Litojenez (Tabakaların oluşumu) a- Jeosenklinal çukurluğunun oluşması (riftleşme ve deniz tabanı yayılması) b- Jeosenklinal tabanlarındaki birikme-tortulanma (sedimantasyon) 2-Asıl Orojenez( Kıvrılma ve dağ oluşumu) a- Yan basınçlara bağlı olarak dip kıvrımları ve kök oluşumu b- Kıvrımlanmanın şiddetlenmesi, volkanizma ve paroksizma safhası

3-Gliptojenez (Aşınım ve fliş oluşumu) Orojenezin Gelişimi Üzerine Görüşler 1-KOBER in görüşü 2-ARGAND ın görüşü KOBER E göre orojenezi meydan getiren yan basınçlar simetriktir.

2 3-Gliptojenez (Aşınım ve fliş oluşumu) Orojenezin Gelişimi Üzerine Görüşler 1-KOBER in görüşü 2-ARGAND ın görüşü KOBER E göre orojenezi meydan getiren yan basınçlar simetriktir.ayrıca jeosenklinal içerisinde birer kalıp vazifesi gören ara bölge denilen kütleler mevcuttur. Buna karşılık ARGAND, özellikle Alp orojenezini açıklamak için hareketin (yan basınçların) tek yönlü ve güneyden geldiğini belirtmiştir.ayrıca ARGAND jeosenklinal içerisinde ara bölgelerin mevcut olmadığını söylemiştir.

3 BİTLİS-ZAĞROS KENET KUŞAĞI Bitlis-Zağros kenet kuşağı Arabistan ve Avrasya levhalarının çarpışma ile kenetlendiği zondur. Bu çarpışma Orta Miyosen de gerçekleşmiştir. Çarpışma sonucu kenet boyunca dağ kuşakları yükselmiş ve sığ denizel ortam molas havzalarına dönüşmüştür. Bitlis kenet zonu kıta-kıta ve kıta-okyanusal litosfer yakınsamasının kompleks bir yapısıdır. Türkiye nin güneydoğusundan İran daki Zağros dağlarına kadar uzanım sunar. Adıyaman KD sunda DAFZ ile kesişir

4 Bu kesimden Elazığ GD suna kadar DKD-BGB gidişli olarak izlenir KD ya doğru Gerger-Çüngüş-Ergani-Hani civarında izlenir. Hani ile Kulp (Diyarbakır) arasında D-B gidiş sunar Kulp ilçesinden sonra BKB-DKD gidiş gösterir Doğuya doğru Kozluk-Baykan-Pervari hattını izleyerek Hakkari batısına ulaşır. Hakkari güneydoğusunda Türkiye sınırları dışına çıkar Güneydoğu Anadolu orojenik karmaşığı Üst Kretase-Orta Eosen yaşlı volkano-sedimanter topluluklardan oluşmuş değişik tektonik birlikleri kapsar ve kenet zonunu temsil eder. Bu bölgede bindirmelerle birbirinden ayrılmış üç farklı ana tektonik birlik bulunur. 1-Arabistan platformu 2-İmbrike zon 3-Nap bölgesi Arap platformu Jura tipi kıvrım kuşağını temsil ederken diğerleri ana orojenik zonları oluşturur. Arap platformu Alt Paleozoyik-Miyosen yaşlı otokton sedimanter istiflerden oluşur. Ofiyolitler bu platform üzerine Kretase-Eosen zaman aralığında üzerlemiştir. İmbrike zon farklı sayıda tektonik dilimlerden oluşmuştur. Bu tektonik dilimler naplaşma öncesi stratigrafik istifleri kapsar ve Geç Kretase-Erken Eosen zaman aralığındaki okyanusal bir ortamı (Bitlis okyanusu veya Güney Tetis) temsil eder. En üst tektonik birlik altta ofiyolitik kayaçlardan (Berit metaofiyolit veya Yüksekova ofiyoliti) üstte ise Bitlis-Pötürge, Malatya ve Keban metamorfitlerinden oluşan metamorfik kayaçlardan oluşur Afrika ve Avrasya levhaları arasındaki yakınsama güneye doğru ilerleyen naplar oluşturmuş ve bunlar üç ana evrede gerçekleşmiştir. 1-Geç Kretase 2- Geç Erken Eosen 3-Erken Orta Miyosen (Neotektonik) Erken Eosen de ofiyolitler Arabistan platformu üzerine bindirmiş ve Erken Orta Miyosen de Arap platformu üzerine ofiyolitler ve bunları üstleyen metamorfikler yerleşmiştir. Özet olarak Bitlis Kenet zonu Eosen de kapanmıştır. Bu kapanmadan sonra da yakınsama devam etmiş, daha sonra 5 my sürecinde doğrultu atımlı fay zonları (KAFZ-MOFZ) oluşmuş ve bu geometri 3 my önce DAFZ nun oluşmasıyla değişmiştir.

5 Alp kıvrımlarının dünya üzerindeki uzanışları " H " şeklindedir.

6 Bir okyanusun açılıp kapanmasında aşağıdaki evreler izlenir. Safha Örnek Hareket Sediment Magmatık kayaçlar 1-Embriyonik Doğu Afrika yükselme ihmal edilebilir toleyitik bazalt alkali bazalt 2-Gençlik 3-Olgunluk 4-Yitim Kızıldeniz ve Aden körfezi Atlantik okyanusu Batı Pasifik okyanusu yükselme ve yayılma 5-Terminal Akdeniz kompresyon ve yükselme küçük şelf evaporit toleyitik deniz tabanı,bazaltik adalar yayılma büyük şelf toleyitik okyanus tabanı,alkali bazalt adaları kompresyonel adayayları andezit, granodiyorit evaporit, kırmızı andezit, kırıntılı tabakalar granodiyorit 6-Kenetlenme Himalayalar kompresyon ve yükselme kırmızı tabakalar ihmal edilebilir Çarpışmayla ilişkili orojenik kuşaklar Çarpışma tipi orojenik kuşaklar, orojenik kuşakların en son ve en zengin tipini oluşturur. Iki kıta arasındaki okyanusal kabuğun dalma-batma zonlarında tüketilmesi ile iki kıta çarpışır ve bitişir. Iki kıtasal levhanın bitiştiği zonlara sütur veya kenet zonu denir. Kenet zonlarında şiddetli yapısal değişimler, bölgesel metamorfizma ve plutonizma izlenir. Kenet zonları ayrıca mikrokıtalar ve adayayları arasında da oluşur. Iki kıtanın çarpışması en az bir kenarda dalma-batmanın oluşmasını gerektirir. Çarpışmalarla kıtasal kabuk sıkışır ve bindirmelerle kalınlaşır. bu da kıtanın yükselmesini, bir kıtanın diğer kıta üzerine bindirmesini sağlar. Alttaki kıta bindiren kıtanın napları altında bükülür ve bir ön çukur (foredeep) oluşur. Bu çukurlarda olistostromlar, gravite kayması çökelleri ve fliş çökelir. Kenetlenme devam ettikçe havza sığlaşır ve ortam karasal bir ortama dönüşür. Sonuçta bu havzada sığ denizel-karasal fasiyeste molas çökelleri oluşur. Çarpışma tipi orojenik kuşaklarda gelişebilecek tektonik yapılar 1-Platolar:Çarpışan iki kıta arasında yaklaşma hareketleri devam ederse, yer değiştirme kıta içi deformasyonlarla karşılanır. Bu durumda kıtasal kabuk kısalarak kalınlaşır ve platolar oluşabilir. Argand'a (1924) göre ise bu deformasyon ile bir kıta diğer kıta üzerine bindirir ve bu durumda platolar oluşur (örn. Tibet ve Doğu Anadolu platoları). 2-Bindirme kuşakları ve ön-ülke fleksürü:bindirme ve ön-ülke fleksürü tüm çarpışma kuşaklarında yaygındır. Bindirme kuşakları riftleşerek incelmiş bir kıtasal

7 kabuğun ön-ülkeye doğru yeniden hareket terslenmesi ile paketlenerek yerleşmesi ve kalınlaşması ile gelişir. 3-Ön-ülke fleksürü:paketlenen bindirme dilimlerinin yükü sonucu alttaki kıtanın bükülmesi ile gelişir. Böylece ön-ülke havzaları oluşur. 4-Ön-ülke ard-ülke deformasyonları: Kıta yaklaşımı sonucu oluşan gerilmeler orojenik kuşaktan yüzlerce hatta binlerce km uzakta kıta içinde de deformasyon oluşturabilmektedir. Böylece ön-ülke veya ard-ülke deformasyonları gelişebilir. 5-Yay-ardı havzaları Dünyanın Jeolojik Tarihi Boyunca Görülmüş Orojenezler 1-Prekambiriyen Orojenezi (Huronien ve Algonkien) 2-Kaledoniyen Orojenezi ( Silur-Devon) 3-Hersiniyen Orojenezi (Karbon- Perm) 4-Alp Orojenezi ( Trias sonları-pleistosen başları) Jeolojik zaman ve orojenezler bakımından kıtalar ele alındığında ise şu yapılar görülmektedir. 1-Eski kıta çekirdekleri ( Prekambriyen orojenezi geçirmiş kalkan ve platformlar) 2-Paleozoyik kıvrımları (Kaledoniyen ve Hersiniye orojenezi geçirmiş kıvrımlar) 3-Alpin kıvrımlar

1-Eski Kıta Çekirdekleri (Prekambriyen Orojenezi Geçirmiş Kalkan ve Platformlar) Eski kıta ve çekirdekleri Prekambrien orojenezini geçirmiş olan sahalardır.

8 1-Eski Kıta Çekirdekleri (Prekambriyen Orojenezi Geçirmiş Kalkan ve Platformlar) Eski kıta ve çekirdekleri Prekambrien orojenezini geçirmiş olan sahalardır. Genellikle bunların yapısını metamorfize olmuş kütleler ile bunlar içine şırınga olmuş iç püskürük kayaçlar teşkil etmektedir. Bu sahalar kratojen ve sert yapılardan oluşmuştur. Yani son derece katı ve stabil bir özellik göstermekte olup ikiye ayrılırlar ; 1.Kalkanlar 2.Platformlar Yukarıda genel olarak belirtilen özellikler daha çok kalkanlar için geçerlidir.bu yapılar yüzeyde açık olarak görülür. Platformlarda ise yaşlı tabakalar üzerinde çok ince örtüler halinde genç birimler bulunur. Kalkan ve platform yapısına sahip bulunan sahalarda artık orojenez görülmez, sadece epirojenez gelişebilir. Buralar genelde düz ve alçak sahalardan meydana gelmiştir. Kıtalar Hareketli kuşaklar Platform Sedimentlerle örtülmüş kraton alanlar Kalkan Çok az veya hiç sedimentle örtülmemiş stabil alanlar PLATFORM + KALKAN = KRATON KRATON = Duraylı kıta alanları Kratonlar kıtaların yaşlı ve duraylı bölümleridir Kratonlar kıtaların kendileri gibi daha yaşlı eski küçük kıtasal elemanların jeolojik zaman süreci içinde kenetlenme ile birleşmesi sonucu oluşmuştur Şekil Kuzey Amerika kıtasında orojenik kuşakların daha yaşlı kratonik bloklarla kenetlenmiş durumunu göstermektedir.

9 Bu yapılara dünya üzerinden örnek olarak Baltık kalkanı (İskandinavya), Kanada Kalkanı, Rusya Platformu, Batı Sibirya kütlesi, Andan kütlesi (Kuzey Doğu Asya), Dekkan kütlesi (Hindistan), Çin, Afrika, Avusturalya, Amazon (Brezilya), Antartika ve Arabistan- Suriye Platformu verilebilir. Bunlardan bazıları kalkan bazıları platform özelliği gösterir. Afrika, Arabistan, Hindistan, Çin, Avusturalya dan oluşan güneydeki eski kütleye Gondwana, Rusya platformu, Batı Sibirya, Andan dan oluşan kuzeydeki eski kütleye ise Lavrasya denir., 2-Paleozoyik Kıvrımlar: Bu kıvrımlar, Kaledoniyen ve Hersiniyen orojenezleriyle meydana gelmişlerdir. Eski kıta çekirdeklerinin etrafını sarar bir şekilde uzanırlar. Çoğu zaman iki kıta çekirdeği arasında yer alırlar.dolayısıyla eski kıta çekirdeklerini lehimlemiş durumdadırlar.

10 Dünyada Kaledoniyen kıvrımlarına, İskoçya, Norveç ve K. Amerika da rastlanr.ülkemizde ise Bolu dağlarının temelini oluşturan metamorfikler, Menderes kütlesi, Istranca Dağları ve Zonguldak Havzası Kaledoniyen orojenezine maruz kalmış sahaları oluşturur. Hersiniyen kıvrımları ise Avrupa da iki yön izlerler. Birinci olarak kuzeybatı- güneydoğu yönlü olarak uzanırlar. Bunlara Armoriken denir. İkincisi kuzeydoğu- güneybatı yönlü uzanmakta olup bunlara ise Varisk adı verilir. Avrupada Ardenler (Belçika), Kuzey Amerikada Appalaşlar, Avrupa da Urallar, Asyada Tiyenşan dağları (Doğu Türkistan) bu orojeneze dahil sahaları oluşturur. Hersiniyen orojenezine ülkemizde ise Istranca, Kırklareli, İstanbul ve Zonguldak çevresinde rastlanılmaktadır.

Benzer belgeler

LEVHA HAREKETLERİNİN OLUŞTURDUĞU GERİLME TİPLERİ

LEVHA HAREKETLERİNİN OLUŞTURDUĞU GERİLME TİPLERİ SIKIŞMA ÇEKME KAYMA Yrd.Doç.Dr. Yaşar EREN SIKIŞMALI (KOMPRESYONEL) Yrd.Doç.Dr. Yaşar EREN ÇEKME (TANSİYONEL) Yrd.Doç.Dr. Yaşar EREN KAYMA Yrd.Doç.Dr. Yaşar