Dün IŞİD o çok çirkin yüzünü bu sefer de İstanbul da gösterdi. Çok üzgünüz.

Transkript

1 Haftanın Ortası Güncel konularla her Çarşamba Brexit sonrasında piyasalardan yansıyan olumsuzluk esasında, bu referandumun dünya çapında potansiyel vahametini yansıtmaktan oldukça uzak. Brexit kararıyla birlikte açılan kapıdan geçince önümüzde çok uzun ve karanlıkta kalan bir yol belirmekte. Bunun anlamı da Brexit in Birleşik Krallık ta; Avrupa kıtasında ve dünyada devinimsel olarak yaratacağı ekonomik, politik ve sosyal değişimleri izlemek, anlamak ve yorumlamak için uzun bir zamanımız olacağı. Berlin Duvarı nın yıkılmasıyla başladığı kabul edilen küreselleşme döneminde, deregülasyon, sermayenin serbest dolaşımı, özelleştirme, düşük kurumsal vergiler, bütçe disiplinleri ve serbest ticaret başlıkları altında toplanabilecek 1990 larda hemfikir olunan ekonomik model, ortalama oy sahibi tarafından artık kabul edilmiyor. Gelir dağılımının bu derece bozulması, merkez sağın sağındaki politikaların söyleminde küresellik karşıtlığını kullanışlı bir araç haline getirmiş durumda. Brexit in bugün ve yarın ve sonraki günler için yaratacağı etkileri analiz edebileceğimiz bir perspektif yakalamaya çalışmakta fayda var. Dün IŞİD o çok çirkin yüzünü bu sefer de İstanbul da gösterdi. Çok üzgünüz. Yaşamdan acımasızca koparılanlara rahmet; ailelerine, sevenlerine sabır ve yaralı kurtulanlara sağlık diliyoruz. Bu saldırıyı yapanları lanetliyoruz. Ülkemizde huzurun ve barışın yeniden hâkim olmasını istiyoruz. Brexit i anlamaya başlamak Hiç kuşkusuz Cumhurbaşkanı Erdoğan ın İsrail den aldığı, Rusya ya verdiği özür karşılığında ilişkilerin her iki ülkeyle de yeniden başlama çizgisine gelmesi bu haftanın önemli konularından. Ekonomik nedenlerin bu süreçlerin temel sürükleyicisi olduğunu söylemeye gerek de var herhalde. İsrail in çıkardığı gazı Avrupa ya en düşük maliyetle ulaştırma çabasının karşılığında Türkiye nin transfer edilecek İsrail gazından nemalanma arzusu işin temeli. Rusya 1

2 tarafında ise, yaşanan gereksiz zıtlaşma sonrasında turizm sektöründe yaşanan kayıpların iktidarın bekasını da tehdit eder hale gelmesiyle işlerin düzeltilmesi gereği verilen özür mektubunun altındaki ana motivasyon. Gazın çıkarılması, taşınması aşamalarının zaman alması İsrail ile ilişkileri toparlamak için acele edilmesini gerektirmezken, Rusya ile Türkiye arasında olan biten sonrasında ekonominin etkilenme boyutu Rusya ile olan anlaşmazlığın düzeltilmesinde işlerin hızlandırmasını gerektirdi. Olan biten de özetle bundan ibaret. da birkaç gülücük ve telefonla hemen geride bırakılamayacağını kavramak önemli. Bir tarafta çözülmemiş Gazze ablukası, diğer tarafta da Türkiye nin Suriye politikası eşliğinde büyüyen Suriye sorunu ayan beyan dururken, geceden sabaha işlerin düzelmesini bekleyen de pek yoktur zaten herhalde. Grafik 1: Brexit - Piyasa Tepkisi Dolayısıyla, bu hafta asıl konumuz Brexit. Brexit uzun bir zamanda şekillenecek etkileri de Birleşik Krallık (BK), geçen hafta gerçekleştirdiği referandumda Avrupa Birliği (AB) üyeliğinden çıkma yönünde tercih belirtti. Her iki ülke ile de yapılan yeniden başlangıca geç kalınmış olsa da, hiç olmamasından iyi diye bakıp; oluşan sorunların Kaynak: TDM, Egeli & Co. 2

3 Piyasaların tepkisi de beklendiği üzere hızlı ve sert Grafik 2: Birleşik Krallık Referandum Sonucu düşüşler şeklinde oldu. Buna rağmen, piyasalardan yansıyan olumsuzluk esasında, bu referandumun dünya çapında potansiyel vahametini yansıtmaktan oldukça uzak. Aynı şekilde, daha dün gerçekleşen Brexit in olası etkileri hakkında bugün kesin yorumlar yapmak da ahmakça bir yaklaşım olur. Brexit kararıyla birlikte açılan kapıdan geçince önümüzde çok uzun ve karanlıkta kalan bir yol belirmekte. Bunun anlamı da Brexit in Birleşik Krallık ta; Avrupa kıtasında ve dünyada devinimsel olarak yaratacağı ekonomik, politik ve sosyal değişimleri izlemek, anlamak ve yorumlamak için uzun bir zamanımız Kaynak: Reuters, Egeli & Co. 3

4 olacağı. Başka bir açıdan iki yıllık bir süreçten olmayacak. Başbakan ifade etmek gerekirse, bahsediyoruz. Pazarlıklar Cameron un referandum Brexit in yarattığı belirsizliğin ancak 27 üyenin sonucu sonrasında istifa Demokles in Kılıcı şeklinde tamamının kabul etmesi kararında sandalye uzun bir süre dünya üzerinde şartıyla iki yılın ötesine değişimi Eylül ayında sallanıp duracağı. geçebilecek. Eğer beklendiğinden, 50. Bu nedenle, Brexit in bugün ve yarın ve sonraki günler için yaratacağı etkileri analiz edebileceğimiz bir perspektif yakalamaya çalışmakta fayda var. Önce BK nin, Avrupa Birliği nden nasıl çıkabileceğini bilmek önemli, çünkü şimdiye kadar sadece AB ye girmekle ilgili yönetmelikler tecrübe edilmiş durumda da imzalanan Lizbon Anlaşması nın 50. maddesine göre, BK nin ayrılma şartlarını, Birleşik Krallığın katılma hakkı olmayan bir oylamada, diğer 27 üye oy çokluğu ile belirleyecek. Burada anlaşma söz konusu iki yılda sağlanamaz ve 27 üye de süreci uzatma kararı almazsa, Birleşik Krallık ın AB üyeliği düşerken AB ile Dünya Ticaret Örgütü ne (WTO) üye herhangi bir ülke statüsünde ticari ilişkileri şekillenecek. Bu uygulama, çıkış konusunda pazarlık gücünün AB tarafında olduğunu anlatıyor. Merkel in de söylediği gibi, bu karardan geri dönüş artık mümkün değil ve Merkel liderliğindeki AB de BK ya karşı yumuşak bir yaklaşım içinde, süreyi uzatıcı bir tonda Maddeye dayalı görüşmeler ve iki yıllık geri sayımın sonbaharda başlayacağı tahmin ediliyor. Çıkış sürecine paralel olarak, BK ile AB nin ticari ilişkilerini düzenleyecek anlaşmaların pazarlıkları başlayacak. Burada bir süre kısıtlaması yok ve iki yıldan daha uzun sürmesi bekleniyor. Belirlenecek yeni kurallar setinin AB Parlamentosu yanında üye diğer 27 ülkenin parlamentolarında tek tek onayını gerektirmesi, bu sürecin de nektara daha uzayabileceği konusunda bir fikir veriyor. Örnek olarak, nispeten 4

5 pürüzsüz AB-Kanada arasında iki yıl önce kabul edilen ticaret anlaşma şartlarının AB de onay süresi henüz tamamlanabilmiş değil. Brexit i yaratan, çıkalım oylarına desteği artıran küresel koşullardan bahsetmeden, uzun soluklu etkileri olacağı beklenen Brexit i daha değerlendirmenin başında eksik kalır. Brexit: zaman içinde biriken problemlerin sonucu Brexit derken bahsettiğimiz, İkinci Dünya Savaşı ndan sonra dünyada kurulan ve batı dünyasında savaşların 70 yıldır önüne geçen en önemli ittifakın eksilmesi demek. İçindeki en liberal ülkenin ortaklığın sonuna gelinmesi kararı; sadece BK nin AB den çıkması değil çok muhtemel BK nin parçalara ayrılma süreci; AB nin dünyada bıraktığı izlerin, yarattığı ortak değerlerin, birleşme arzusunun azalması ve dünyada güç dağılımının yeniden şekillenmesi demek. AB nin jeopolitik gücünü azaltarak elbette. Brexit, yakın tarihte oluşan, Avrupa ve dünya ölçeğinde yaratacağı sosyolojik ve ekonomik değişimler açısından Berlin Duvarı nın yıkılmasından sonraki en önemli olay. Dünya Grafik 3: Brexit e Varan Sıkıntıların Kaynağı Kaynak: Schroders, Egeli & Co. 5

6 ekonomisinde ölçeğinde bir sarsıntı yaratmasa da kısa vadede, orta ve uzun vadede sürekli kıldığı ekonomik, finansal, politik ve jeopolitik belirsizliklerin etkisi kolay kolay atlatılamayacak. İşin AB nin dağılma sürecine varması bugünden bakınca zor görünse de, AB içinde yeniden yapılanmayı kaçınılmaz hale getiriyor. Üstelik bu yapılanma, çok muhtemel daha fazla kural isteyen Almanya ekseninde olacak gibi görünüyor. Evet, Brexit in dünyayı değiştirme potansiyeli taşıdığı kesin. Ancak, finansal piyasalarda Brexit in nasıl oynanacağı cevabı belirsiz bir soru şu an için. Bu açılardan, Brexit i ortaya çıkaran ana trende biraz daha yakından bakmak gerek. Yatırımcılar şimdiye kadar gerçekleşme olasılığına inanmak istememiş olsa da, Brexit tam anlamıyla Grafik 4: Küreselleşme Dediğin Kaynak: Laboureconomics, Egeli & Co. 6

7 Grafik 5: Gelir Adaletsizliğinin Artışı felaketlerden büyük dersler çıkarmak mümkün. Peki, Avrupa kıtası nasıl bu noktaya geldi? Yunanistan da Syriza nın iktidara gelişi, İspanya da Podemos un yükselişi ve ABD de Demokrat aday adayı Sanders ın aldığı büyük destek aslında Brexit in öncü sarsıntıları. Uyarılar aslında DTÖ nün 1999 da Seattle toplantısında yaşanan sert protestolarla başlamıştı da denebilir. popülizmin batı medeniyetlerinde dahi kazanabileceğini ve merkezi hükümetlerin yönetimden uzaklaştırılabileceğini gösterdi. Ki zaten 2016 başından bu yana ABD seçimleri ve BK referandumu odakta olmak üzere yükselen popülizm en önemli konulardan bir tanesi. Bilinen, test edilmiş merkezi Kaynak: Schroders, Egeli & Co. hükümetlerin kenara itilip popülist-tehlikeli- söylemlerin iktidara gelmesinin yaratacağı sonuçları ise bugünden piyasalarda fiyatlayacak tecrübe birikimi yok. Gerçi, gelişmekte olan ülkelerin politik hikâyelerine biraz daha yakından bakılsa, popülist söylemlerin eninde sonunda yarattığı ekonomik 7 Hiç kuşkusuz son 30 yıldır liberal ekonomilerde yaratılan borç süper döngüsünün bu işte payı büyük. Küreselleşmeden fayda sağlayanlar yaratılan katma değerin büyük kısmına sahip olurken, küreselleşme ile kaybedenler kayıplar ile baş başa bırakıldı uzun süre. Bu sürecin sonunda tetikleyici olarak Lehman ın batışı ve 2008 krizi sonrasında

8 yaşananlar var. Grafik 6:Büyük Borç Döngüsü Avrupa ölçeğinde işsizlik, hayat standartları ve sosyal devletin vatandaşlarına katlısı, ulus devletler döneminde AB ye göre daha kaliteliydi. Artan nüfus ve gelişmekte olan piyasaların yarattığı rekabet gibi dışsal faktörleri bir an unutursak, lar arasının küreselleşme dönemine göre daha kolay yıllar olduğu algısı var Avrupa da. Oy verenler artan oranda bugün artık mevcut sistemin hayatlarını daha iyiye doğru çekebilecek vaatlerinin kalmadığını düşünüyor. Küreselleşme sonucunda dünya ticareti GSMH deki artışın iki katından fazla artarken son 30 yılda, uluslararası emek göçü de % 40 yükseldi. Doğrudan yatırımların GSMH içindeki payı 2o yıl öncesine göre dünya ölçeğimde üç kart arttı. Fakat bu muazzam rakamlara rağmen, küreselleşmenin küçük bir elit grup dışında kimseye faydası olmadığı, sıradan insanların büyük bankaları kurtarmak için kaynak sağlamak zorunda kaldıkları, üstelik artık can güvenliklerinin de kalmadığı bir döneme girildiği uzun süredir yazılanlar arasında. Bugün bu savlara haksız demek öyle kolay değil lardan bu yana ABD de enflasyondan arındırılmış ortalama gelir yerinde sayarken, küresel krizden bu Kaynak: ECR, Egeli & Co. yana OECD ülkeleri içinde çalışanların yaşam standardı %5-10 arasında aşınmış durumda. Bu süreç boyunca küreselleşme ile devleşen kurumların karlarındaki artışın daimi kılınması ise huzursuzluğun temel kaynağı zaten. Sorun, yanlışların görülür hale gelmesinin ardından çözümün kapsayıcı değil, aşırı uçlarda söylemleri olan yükselen partiler tarafından dışlayıcı önermeler üzerinden 8

9 Grafik 7: AB- Oy Verme Oranı Arttıkça Merkez Partiler Zayıflıyor Kaynak: TDM, Egeli & Co. sunulması zaten. Gelir dağılımının bu derece bozulması, merkez sağın sağındaki politikaların söyleminde küresellik karşıtlığını kullanışlı bir araç haline getirmiş durumda. Berlin Duvarı nın yıkılmasıyla başladığı kabul edilen küreselleşme döneminde, deregülasyon, sermayenin serbest dolaşımı, özelleştirme, düşük kurumsal vergiler, bütçe disiplinleri ve serbest ticaret başlıkları altında toplanabilecek 1990 larda hemfikir olunan ekonomik model, ortalama oy sahibi tarafından artık kabul edilmiyor. Bu durum da, oy peşinde olan politikacıların, iktidarı ele geçirene kadar 9 asgaride birleşme anlamına gelen merkezin yerini değiştirmesine neden oluyor. Merkez sağa kaydıkça, eskiden merkez olana artık sol gözüyle bakılıyor. Merkezdeki partiler iktidarlarını koruyabilmek için aşırı partilerin önermelerinin bir kısmına sahip çıkmak zorunda kalıyor.

10 Uzun vadede bakılınca, Grafik 8: Verimlilik Eğrileri küreselleşme ile beraber yaşanan arz şoku ; bu muazzam arz bolluğunun aşağılara çektiği enflasyon seviyesi tersine döndüğü oranda enflasyon üzerinde olumsuz etkiler yaratacak. Bu nedenle politikacıların artan sağ popülist söylemlere vereceği yanıt kritik önem kazanmış oluyor. Bunun dünyaya yayılmakta olan bir süreç olduğunu kavrayarak geleceğe bakmak önemli. Brexit esasta son 30 yıldır uygulanmakta olan ekonomik modelin sonuna gelindiğinin bir ilanı. Yerine ne konacağı belirsiz; üstelik yeni bir model koymakla yükümlü iktidarlar sorunların oluşmasında pay sahibi olanlar aynı zamanda. Bu da işte, küreselleşme modelinin yeniden oluşturulması gerekirken, aşırı sağ politikacıların anti-küresel söylemler üzerinden prim yapmasına olanak tanıyor. Gelişmekte olan piyasalar açısından bu gidiş oldukça kötü bir haber. Yabancı doğrudan yatırımlar yoluyla ağırlıkla beslenen küresel dev şirketler, serbest mal, sermaye ve emek akışında giderek artan oranda dirençle karşılaşacaklar. Kendi dönüşümünü, değişimini tamamlayamamış, sermaye birikimini oluşturamamış, eğitim, kalite sorununu çözememiş gelişmekte olan Kaynak: ECR, Egeli & Co. ülkeler mevcut gidişattan yara alacaklar. Bu yara öyle bugünden yarına değil, daha orta vadede istikrarla oluşarak elle tutulur hale gelecek. Değişim bir süredir bilinenin yıkılması şeklinde başladı. Ancak değişimin nasıl yönetilmesi gerektiği, nasıl yönetilebileceği üzerine daha yeni yeni tartışılıyor. Yerine ne konacağı da henüz belirsiz. Küreselleşme nasıl modellenerek uygulamaya sokulduysa, küreselleşmenin herkese faydalı hale getirilmesi 10

11 de planlanarak, tartışılarak biçimlendirilecek ve uygulamaya konacak gelecekte. Alternatifi bugün Trump ın söylemlerinde vücut bulduğu şekliyle popülizmin yıkıcılığı çünkü. Brexit in açtığı kapıdan içeri adım attık. Daha çok düşüneceğiz ve konuşacağız bu konuları. İletişim: Güldem Atabay Şanlı Direktör, Araştırma ve Strateji Bu doküman Egeli & Co. Portföy Yönetim A.S. ( Egeli & Co. Mersis No: ) tarafından hazırlanmıştır. Egeli & Co. SPK düzenlemelerine tabi ve SPK tarafından düzenlenen yetki belgesine sahip, kendine değer yaratmaya adamış bağımsız bir portföy yönetim şirketidir. (Yetki belgeleri: PYS./PY. 35/946 ve PYS./YD. 15/946). Portföy yönetimi ve yatırım danışmanlığı hizmeti veren Egeli & Co yılından bu yana, dürüst ve seçkin yaklaşımı ile yerli ve yabancı kurumsal yatırımcılara, aile şirketlerine ve özel bireysel portföylere hizmet etmektedir. Başarısı, yatırımcıları için yurtiçi ve yurtdışında geliştirdiği finansal ürünler ile değer yaratma becerisinden gelmektedir. Egeli & Co. yu diğerlerinden ayıran fark alternatif varlık sınıflarına ve yatırım temalarına odaklanmasıdır. Egeli & Co. Türk sermaye piyasalarındaki alternatif yatırım temaları alanında bulunan geniş bilgi, tecrübe ve geçmiş performansı ile yatırımcıları için uzun vadeli yatırımlarla önemli getiriler yaratmaktadır. YASAL UYARI: Bu rapor ve yorumlardaki yazılar, bilgiler ve grafikler, ulaşılabilen kaynaklardan iyi niyetle ve doğruluğu, geçerliliği, etkinliği velhasıl her ne şekil, suret ve nam altında olursa olsun herhangi bir karara dayanak oluşturması hususunda herhangi bir teminat, garanti oluşturmadan, yalnızca bilgi edinilmesi amacıyla derlenmiştir. Bu belgedeki bilgilerin doğruluğu, güvenirliliği ve güncelliği hakkında gerekli özeni göstermekle birlikte bu bilgilerin güvenirliliği, doğruluğu, güncelliği ve eksiksizliği hakkında hiçbir garanti vermemektedir. (Varsa) Yürürlükteki herhangi bir yasa veya düzenleme ile sorumluluğun sınırlandırması ölçüde tasarruf olarak, Egeli & Co., yöneticileri, çalışanları, temsilcileri ve ajansları bu belgenin içeriği, hatası veya eksiklerinden ya da bu bilgilere dayanılarak yapılan işlemlerden doğacak her türlü maddi/manevi zararlardan 22 Haziran