İSTANBUL'DA YENİ BİR ALT KRETASE BULGUSU

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "İSTANBUL'DA YENİ BİR ALT KRETASE BULGUSU"

Kelebek İnanç
7 yıl önce
İzleme sayısı:

1 İSTANBUL'DA YENİ BİR ALT KRETASE BULGUSU Orhan KAYA*; Jost WIEDMANN**; Heinz KOZUR***; Ülker ÖZDEMİR****; Sacit ÖZER* ve Louise BEAUVAIS***** ÖZ. Kocaeli yarımadasındaki kireçtaşı çakıltaşları günümüze kadar erken-orta Triyas karbonatlan veya Üst Kretasenin taban çakıltaşları olarak ele alınmıştır. Yeni saptanan fosiller ve stratigrafi ilişkileri Triyas olarak bilinen bir bölüm kireçtaşı çakıltaşı, şeyl ve kireçtaşından oluşan topluluğun erken Kretase yaşında olduğunu ortaya koymuştur. Bu çerçeve içinde, Üst Kretase taban oluşukları da gözden geçirilmiştir. GİRİŞ Önceki araştırıcılar (Örneğin, Endriss, 1926; Böhm, 1927; Erguvanlı, 1949; Altınlı, 1968; Altınlı ve diğerleri, 1970; Özdemir ve diğerleri, 1975; Zaninetti ve Dağer, 1978) Kocaeli yarımadasında özellikle Gebze çevresinde yüzeyleyen (Şek. 1) Triyas sonrası kayaların geç Kretase yaşında olduğunu öngörürler. Bu genel görüşün dışında, Arthaber (1914) «olasılıklı Liyas» yaşlı brakyopodların (Spiriferina moeschi Haas, Terebratula cf. punctata Sowerby) Triyas ve Hippurites içeren kireçtaşları arasında bulunduğuna değinir. Şek. I- Çalışma alanı ve Ereğli alanında Alt Kretase kesitlerinin stratigrafi konumlan. * Dokuz Eylül Üniversitesi, Jeoloji Mühendisliği Bölümü, Bornova-lzmir. ** Universitât Tübingen, Institut u. Museum f. Geologie u. Palaontologie 7400, Tübingen, West Germany. *** Hungarian Geological Inst. Pf. 106, H-1442, Budapest, Hungary. **** Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Müze îcra Kurulu, Ankara. ***** 26 rue Carrot, Antony, Fransa.

0-. ALT KRETASE BULGUSU 147 Bu çalışmada, önceki araştırıcılar tarafından Triyas, Liyas ve Üst Kretaseye sayılan bazı kireçtaşı, şeyl ve kireçtaşı çakıltaşı düzeylerinin erken Kretase yaşlı Çerkesli

2 0-. ALT KRETASE BULGUSU 147 Bu çalışmada, önceki araştırıcılar tarafından Triyas, Liyas ve Üst Kretaseye sayılan bazı kireçtaşı, şeyl ve kireçtaşı çakıltaşı düzeylerinin erken Kretase yaşlı Çerkesli formasyonu içinde toplanabileceği gösterilmiştir. STRATİGRAFİ Çerkesli formasyonu Çerkesli formasyonu adı bu çalışmada gri kireçtaşı çakıltaşı, şeyl ve az koralgal kireçtaşından yapılı bir topluluk için önerilmiştir (Şek. 2-4). Formasyonu oluşturan üç litik öğe yöntemsiz üye olarak ayırt edilmiştir; çakıltaşı, şeyl ve kireçtaşı üyeleri. Çerkesli formasyonunun bileşik tipik kesiti üyelerinin tipik kesit ve görünülerine dayanır. Şek. 2- Çalışma alanının genelleştirilmiş kaya istifi. Triyas stratigrafisinde geçen, önceki araştırmalarda değinilmemiş öğeler Kaya ve Kozur'a (hazırlanmakta) göredir. Formasyon Triyas kayalarını uyumsuz olarak üstler. Dokanak, yaklaşık tümü Triyas kireçtaşı çakıllarından oluşan kireçtaşı çakıltaşı ile tanımlanır. Kireçtaşı çakıltaşı ara maddesindeki foraminiferler, şeyl düzeyi içindeki bir ammonit ve yerli ve yeniden işlenmiş olarak bulunan mercanlar Çerkesli formasyonunun erken Kretase (Valanjiniyen) yaşında olduğunu gösterir. Çerkesli formasyonu, kireçtaşı çakıltaşı bileşenleri ve yaşı bakımından, tipik olarak Ereğli (Zonguldak) alanında yüzeyleyen Inaltı kireçtaşının (Ketin ve Gümüş, 1963) kalın kireçtaşı çakıltaşı ara düzeyleri ile eşleştirilebilir (Şek. 1). Tokay (1952), Kaya ve diğerleri (1984) İnaltı kireçtaşı için, sırasıyle, Valanjiniyen-Apsiyen ve Apsiyen yaşlarını önerirler. Çakıltaşı üyesi. Üye gri kireçtaşı çakıltaşı ve çok az olarak, çakıllı kireçtaşından yapılıdır; diğer üyelerden oluşan bir kamaya göre alt ve üst bölümlere ayrılabilir. Birimin alt bölümünü simgeleyen tipik kesit 18.40:21.20 de yüzeyler (Şek. 4 A).

3 148 Orhan KAYA; Jost WIEDMANN; Heinz KOZUR; Ülker ÖZDEMİR; Sacit ÖZER ve Louise BEAUVAIS Çakıltaşı her yerde gri, ortaç ile çok iyi arası pekleşmiş, masif ile kalın arası katmanlı, tane değimli ve ortaç ile iyi arası boylanrnalıdır. Çakıllar ortaç ile çok iyi arası yuvarlaklaşmış ve küreselleşmiştir, genelde 4-8 cm boydadır, başlıca Triyas kireçtaşlarından yapılıdır. Yeniden işlenmiş çakıltaşı bileşenler olağandır. Ara dolgu genellikle mikrokristalin kireçtaşı, yersel olarak sarımsı gri ayrışan kireçli kiltaşıdır;-çakıllarla aynı türümlü kum boyu kırıntılar içerir. Çakıltaşı üyesinin alt bölümü Orta Triyas karbonatları üzerinde oturur (18.12:21.42; 17.90: 20.76; 18.61:21.38). Bu bölüm yersel olarak şeyl üyesi tarafından üstlenir. Üst çakıltaşı bölümü şeyl (17.90:20.76) ve kireçtaşı (17.88:20.98) üyelerini üstler. Dokanaklar anidir; stratigrafi kesikliliklerini karşılar. Çakıltaşmın kireçtaşı ara dolgusu Cyclammina sp., Gavellinella sp. ve Valanjiniyen yaşını veren Trocholina of. -valdensis (Reichel) içerir. Küçük blok boyunda yeniden işlenmiş kitleler şeklinde bulunan mercan Cladophyllia dichotoma (Goldfuss) yalnızca Almanya ve Fransa Üst Jurasında bilinmektedir.

4 ALT KRETASE BULGUSU 149 Şek. 4- Çerkesli formasyonunun bileşik tipik kesiti (A,B); Akveren formasyonu başvuru kesiti, Akveren'in Triyas kayalan üzerindeki taban aralığı (C). Çalışma alanında, çakıltaşı üyesi Erguvanlı (1949) tarafından yarı konglomeratik kireçtaşı ve Altınlı ve diğerleri (1970) tarafından Hereke formasyonu şeklinde ayırt edilmiştir. Her iki birim için önerilen yaş erken-orta Triyastır. Şeyl üyesi. Üye geniş aralıklı ince kireçtaşı ve kireçtaşı çakıltaşı ara katmanları içeren bir şeyl kesitinden oluşur. Bileşik tip kesit 18.03:20.97 ile 18.00:20.98 arasından ve 17.91:21.00 den derlenmiştir (Şek. 4 A). Başvuru kesiti 20.40:21.35 ile 20.62:21.32 arasında yüzeyler. Şeyl gri, bir örnek ve zayıf pekleşmiştir. Kireçtaşı çakıltaşı zayıf pekleşmiş, çamurtaşı veya tane desteklidir; diğer özellikleri ile çakıltaşı üyesindekilere benzerdir. Kireçtaşları koyu gri, ince katmanlı, kokulu, killi ve ince tanelidir.

5 150 Orhan KAYA; Jost WIEDMANN; Heinz KOZUR; Ülker ÖZDEMİR; Sacit ÖZER ve Louise BEAUVAIS Üye Orta Triyas karbonatlarını (19.25:22.80; 19.38:21.90) ve geç Triyas yaşlı Halobia'lı şeylleri (18.27:22.80; Şek. 4B) üstler. Şeyl üyesi ve çakıltaşı üyesinin alt bölümü arasındaki dokanak anî ve yapısal olarak uyumludur (18.02:20.80; 18.12:21.42). Şeyl içinde bulunan erken Kretase lytoceratidi Protetragonites quadrisukatus (d'orbigny) Valanjiniyen yaş tavanını gösterir. önceki araştırıcıların tümü birimi Triyas yaşlı Halobia'lı şeyllere saymıştır. Kireçtaşı üyesi. Üye Çerkesli formasyonunun şeyl kitlesi içinde mercekler halinde bulunan küçük boyda koralgal yığınaklar ve ilişkin karbonat döküntüden yapılıdır. Tipik görünü 17.90:20.76 (Şek. 4A), başvuru görünüleri 19.02:21.18, 20.75:18.40 ve 18.85:22.87 dedir. Tipik yerde, çekirdek 3 m kadar kalın, biyoklastik kireçtaşı destekli alg ve mercan çatıdan yapılıdır; üste ve yana doğru kalın katmanlı, ince taneli biyoklastik kireçtaşlarına değişir. Diğer yerlerde, çekirdek dolomitleşmiş veya birkaç büyük mercan kolonisinden yapılı olabilir. Cladophyllia d'orbigny genusuna ait mercanlar tanınabilen olağan bileşenler olarak görünür. Kireçtaşı üyesi ve çevreleyen şeyl arasındaki dokanak anidir (17.91:21.00). Dokanak, yersel olarak, kireçtaşı çakıltaşı ile aralanabilir (17.88:20.90, Şek. 4). Akveren formasyonu Akveren formasyonu adı Ketin ve Gümüş (1963) tarafından egemen olarak beyaz, ince ile kalın arası katmanlı, kireçli ile kalkerli arası çamurkayaları ve kireçtaşlarından yapılı bir istife uygulanmıştır. Tipik kesit çalışma alanı dışındadır. Akveren formasyonunun çalışma alanındaki başvuru kesiti 16.03: ile 16.10:22,95 arasındadır (Şek. 4C). Akveren formasyonunun uyumsuz olarak Triyas kayalarını üstleyen taban kesiti, aralarında yanal değişimli olan, çeşitli kayalardan yapılıdır: (1) sarımsı gri ayrışmalı, masif ile kalın katmanlı biyoklastik kireçtaşı (18.03:23.05; Şek. 4C); (2) pembe ile soluk kırmızı arası, rudist yama resifleri (17.42:25.38); (3) açık gri, grimsi yeşil, soluk kırmızı çamurkayaları (17.25:24.35 çevresi) ve (4) soluk kırmızı, rudistid döküntüsü içerikli kireçtaşı çakıltaşı (Erguvanlı, 1949; Hereke çakıltaşı). Böhm (1927) Akveren formasyonunun taban düzeylerindeki favnayı ayrıntılı olarak belgelemiş ve Kampaniyen yaş önermiştir. Erguvanlı (1949), Altınlı (1968) ve Altınlı ve diğerleri (1970) Böhm'ün yaş atamasına uymuşlardır. Harita alanındaki rudist yama resifleri Pironaea timacensis Milovanovic, Vaccinites braciensis Sladic-Trifunovic, Sabinia klinghardti Bohm, Schosia bilingius Bohm, Hippurites cf. cornucopiae Defrance ve Gorjanovicia Polsak'a ait üç yeni tür (G. akyoli, G. kayae, G. polsaki: Özer, 1982) kapsar. Bu bileşenler Mestrihtiyen yaşını verir. Yayına verildiği tarih, 14 Temmuz 1986 DEĞİNİLEN BELGELER Arthaber, G., 1914, Die Trias von Bithynien: Beitr. Geol. Pal. Öst.-Ung. Orients, 27, Altınlı, E., 1968, İzmit-Hereke-Kurucadağ alanının jeoloji incelemesi: MTA Derg., 71,1-26. ; Soytürt, N. ve Saka, K., 1970, Hereke-Tavşancıl- Tavşanlı-Tepecik alanının jeolojisi: İÜFF Mec., 35,69-75.

6 ALT KRETASE BULGUSU 151 Böhm, J., 1927, Beitrag zur Kenntnis der Senonfauna der Bithynischen Halbinsel: Palaeontographica, 69, Endriss, W., 1926, Geologische Beobachtungen auf der Bithynischen Halbinsel: Neues Jb. Min. Geol. Pal., 54, Erguvanlı, K., 1949, Hereke pudingleri ile Gebze taşlan-inşaat bakımından etüdü ve civarlarının jeolojisi: itü, Doktora tezi, 89. Kaya, O; Dizer, A. ;Tansel, î. ve Meriç, E., 1984, Ereğli (Zonguldak, alanının Kretase stratigrafisi: MTA Derg., 99/100, 1-15, Ankara. Ketin, İ. ve Gümüş,Ö., 1963, Sinop-Ayancık güneyinin jeolojisi :TPAO Rap., 288 (yayımlanmamış). Özdemir, Ü.; Talay, G. ve Yurtsever, A., 1975, Koceli Triyası projesi «Koceli Triyasının biyostratigrafik etüdü»: Cumhuriyetin 50. Yılı Yerbilimleri Kongresi, özer, S., 1982, Three new species of the genus Gorjanovicia Polsak from Kocaeli region (Northwestern Anatolia): Geologija-Razprave in Porocila, 25, Tokay, M., 1952, Contribution â l'etude de la region comprise entre Ereğli, Alaplı, Kızıltepe et Alacaağzı: MTA Derg., 42/43,37-78, Ankara. Zaninetti, L. ve Dağer, Z., 1978, Biostratigraphic integree et paleoecologie du Trias de la peninsule de Kocaeli (Turguie): Eclogae geol. Helv., 71,

Benzer belgeler

ADAPAZARI ÇEVRESİ ORTA DEVONİYEN STRATİGRAFİSİNE YENİ BİR KATKI GİRİŞ

MTA Dergisi, 108, 118-124, 1988 ADAPAZARI ÇEVRESİ ORTA DEVONİYEN STRATİGRAFİSİNE YENİ BİR KATKI Orhan KAYA* ve Rudolf BIRENHEIDE** ÖZ. Adapazarı alanı, Devoniyen jeolojisine giriş çerçevesi içinde, Yılanlı