Türkiye Traktör Parkı ve Yetkili Teknik Servis Ağlarının Markalara Göre Dağılımı

Transkript

1 Türkiye Traktör Parkı ve Yetkili Teknik Servis Ağlarının Markalara Göre Dağılımı Ahmet ÇELİK 1, Sefa ALTIKAT 2 1 Atatürk Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Makinaları Bölümü, Erzurum 2 Iğdır Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Biyosistem Mühendisliği Bölümü, Iğdır ahcelik@atauni.edu.tr Özet: Türkiye'de traktör pazarı tarım sektörüne paralel olarak büyümekte ve bunun sonucu olarak marka sayısı giderek artış göstermektedir. Tarım sektörü ve traktör pazarındaki canlılık yabancı firmaların Türkiye pazarına olan ilgisini giderek arttırmıştır. 2 yılı başlarında Türkiye traktör parkında tek haneli olan marka sayısı, 25 yılında ilk olarak çift haneli rakamlara ulaşmıştır. Türkiye de bir milyon adetin üzerinde olan 21 yılı traktör parkı, 3 un üzerinde farklı markadan oluşmaktadır. Çok sayıda marka ile birlikte her bir markanın değişik modellerinden oluşan parktaki traktörlerin yeterli düzeyde yedek parça ve yetkili teknik servis ağları ile desteklenmesi gerekmektedir. Bu çalışmada, Türkiye traktör parkının coğrafik bölgeler bazında marka ve modellere göre dağılımı ile mevcut markaların yetkili teknik servis ağlarının dağılımı incelenmiştir. Elde edilen sonuçların, mevcut traktörlere yönelik yerel hizmet ağlarının iyileştirilmesinde ve gündemde olan yaşlı traktör parkının yenilenmesinde yararlı olacağına inanılmaktadır. Anahtar kelimeler: Traktör parkı, traktör markası, traktör modeli, yetkili teknik servis Turkey Tractor Park and Distribution of Authorized Technical Services Networks According to Brands Abstract: Tractor market in Turkey is growing in parallel with the agricultural sector and the number of brands is gradually increasing as a result. The agricultural sector and increasing interest in the tractor market increased the interest of foreign companies. In early 2, the single digit number of brands of tractor park reached double digits in 25 as the first. Tractor park in Turkey, which reached over one million in 21, consist of more than 3 different brands. Tractors in the park with a large number of brands and various models of each brand should be supported by adequate level of spare parts and authorized technical service networks. In this study, the specification of the tractor park and the distribution of existing brands and authorized technical service networks analyzed according to brands and models on the basis of geographic regions in Turkey. The results obtained are believed to be helpful in improving the existing networks of local service for tractors and the renewal of the old tractor park on the agenda. Key words: Tractor park, tractor brand, tractor model, authorized technical services Giriş Tarımsal üretimde temel güç kaynağı olan traktör, aynı zamanda mekanizasyon yatırımlarının en önemli bölümünü oluşturmaktadır. Ülkelerin tarımsal mekanizasyon düzeylerinin belirlenmesinde dikkate alınan göstergelerin başında traktör parkının nitelik ve nicelik yönündeki durumu, yıllara göre değişimi ile işlenen birim alandaki yoğunluğu gibi veriler gelmektedir. Bu göstergeler çeşitli yörelerin iklim, toprak özellikleri ve tarımsal yapısındaki farklılıklara bağlı olarak değişiklik göstermektedir. Türkiye de 28 yılı itibariyle 1 ha alana düşen traktör sayısı adet, birim alana düşen traktör gücü 1.66 kw/ha, bir traktöre düşen toplam alan ha ve ortalama traktör gücü kw olmuştur (Altıkat ve ark., 21). Bu değerler ile Türkiye dünya ortalamasının üzerinde, ancak gelişmiş ülkeler düzeyinin gerisinde bir mekanizasyon düzeyine sahiptir. 39

2 Bunun başlıca nedenleri arasında Türkiye de tarımsal nüfus ve işletme sayısının fazla, ortalama işletme büyüklüğünün az ve işletmelerdeki parsel sayısının fazla olması sayılabilir. Ancak, son yıllarda tarımsal mekanizasyon yatırımlarına verilen düşük faizli krediler ile çeşitli tarım makinalarına verilen %5 oranındaki hibe destekleri tarım sektöründe büyük ilgi görmektedir. Bu destekler sayesinde, tarımsal işletmeler bir yandan yüksek teknolojiye sahip tarımsal mekanizasyon araçlarına sahip olurken, bir yandan da traktörlerini yenilemek için daha iyi bir fırsat yakalamış durumdalar. Tarımsal işletmelerin gereksinimlerine ve özelliklerine uygun niteliklerde traktör seçimi ve kullanımı ekonomik üretim yapmanın önemli bir koşuludur. Toplam üretim giderleri içinde makina giderlerinin yaklaşık %5 paya sahip olması bu önemi daha da arttırmaktadır. Traktör güç büyüklüğü ve diğer özelliklerinin seçimi; işletme büyüklüğü, üretim şekli, kullanılacak alet ve makina özellikleri, tarımsal işlemlerin yapılma süreleri, arazi yapısı, toprak özellikleri ve iklim koşulları gibi faktörlere bağlıdır. Türkiye tarımında makinalaşma yaklaşık elli yıllık bir geçmişe sahiptir. Bu süre zarfında traktör ve tarım makinaları varlığında ve bunların kullanımında önemli kazanımlar elde edilmiştir. TUİK tarafından yayınlanan ilk ve son istatistiki verilere göre 1952 yılında adet olan Türkiye traktör parkı 21 yılında adet e ulaşmış bulunmaktadır (Anonim, 212). Ancak, 211 yılı itibariyle trafiğe kayıtlı traktör sayısının adet olduğu tahmin edilmektedir (Anonim, 211a). Yaklaşık 6 yıllık bir geçmişe sahip mevcut parkın gelişimi ilk 2 yılda ( ) yavaş olurken, sonraki yıllarda ( ) yerli sanayinin gelişimi ile hızla büyüyerek bugünkü düzeye ulaşmıştır yılları arasında parka katılan traktör sayısı yıldan yıla dalgalanmalar göstermekle birlikte ortalama 3 civarında gerçekleşmiştir (Anonim, 211b). Ancak, parka giren bu traktörlerin karşılığında her yıl yaklaşık 6 bin kadar traktörün hurdaya çıktığı ileri sürülmektedir (Evcim ve ark., 25). Türkiye'deki traktör pazarının en önemli sorunlarından biri de mevcut traktörlerin çok yaşlı olmasıdır. Parktaki traktörlerin %49 u Türkiye koşulları için azami ömür sayılabilecek 25 yaşın üstündeki traktörlerden oluşmaktadır. 25 yaş ve üzerindeki yaklaşık 7 bin traktörün ortalama yaşı 34.8 yıl ve tüm parkın ortalama yaşı ise 23.2 yıldır (İleri, 212). Ekonomik ömrünü dolduran bu traktörlerin bakım ve onarım maliyetleri ile yakıt sarfiyatları normalden daha yüksektir. Türkiye de traktör üretimi yıllara göre değişmekle birlikte giderek artmaktadır. Tarım sektöründe gelişmenin önemli göstergelerinden biri olan traktör üretimi, 211 yılında 2 yılına göre yaklaşık %4 oranında bir artışla 6275 adete yükselmiştir yıllarını kapsayan son 12 yılın ortalama yıllık traktör üretimi 3488 adet, ortalama yıllık ihracat ve ithalat verileri ise sırasıyla 8444 ve 4783 adet olmuştur (Anonim, 212). Ekonomik kriz yılları olarak bilinen 21, 22 ve 29 yıllarında traktör üretimi ortalama değerin altında seyrederken, diğer yıllarda ortalamanın üzerinde bir üretim gerçekleşmiştir (Şekil 1). 4

3 Şekil 1. Türkiye nin traktör imalatı, ihracatı ve ithalatının yıllara göre dağılımı Traktör ihracatı 23 yılında belirgin bir artışla 12 in üzerine çıkarken, izleyen yıllarda 1 adet/yıl civarında seyretmiştir. Traktör ithalatında ise ekonomik kriz yılları hariç, diğer yıllarda üretimde olduğu gibi artış gözlenmektedir. 211 yılında iç pazardaki canlanmaya paralel olarak ithalat artışı 21 yılına göre %68, 29 yılına göre %29 ve 28 yılına göre %176 daha yüksek çıkmıştır (Anonim, 211c). Yerli sanayi için tehdit oluşturan yüksek ithalat oranı, kurumlar arası işbirliği ve ileri teknolojiye sahip makinalara yönelik destek politikaları ile engellenecek önemli bir önlem olarak düşünülebilir. Bu çalışmada, markalara göre Türkiye traktör parkı ile teknik servis ağlarının coğrafik bölgeler bazında dağılımının belirlenmesi amaçlanmıştır. Bu amaçla, Türkiye İstatistik Kurumu ile traktör imalatçısı ve ithalatçısı firmaların web sayfalarından ve bazı firmalar ile yapılan sözlü görüşmelerden elde edilen 81 il bazındaki traktör sayıları ile traktörlerin yetkili teknik servis verilerinden yararlanılmıştır. Türkiye de Markalara Göre Traktör Dağılımı Türkiye de traktör üretimi 1955 yılında montaj şeklinde başlamış ve yıllar içinde üretimdeki yerli katkı oranı giderek artmıştır. Günümüzde bu oran markalara göre değişmekle birlikte %9 ın üzerine çıkmış bulunmaktadır. Ülkemizde halı hazırda 8 firma traktör üretim faaliyeti içinde yer almaktadır (Çizelge 1). Bu firmalardan 4 tanesi yerli marka altında %25 pazar payı ile üretim yapmaktadır. Lisanslı üretim yapan firmalar ile birlikte yerli traktörlerin pazar payı %8 civarındadır (İleri, 212). Traktör ithalatçısı firmaların bazıları Komple Traktör ithal ederken, diğerleri aksam ve parça formlarında ithalat yapmakta ve bunları Türkiye de kurdukları basit montaj hatlarında birleştirmek suretiyle pazara sunmaktadırlar. Yerli traktör üretimindeki artışa paralel olarak yabancı firmalar da ülkedeki tarım sektörü ve traktör pazarındaki canlılığa bakarak Türkiye'ye girmiştir. 21 yılında sadece 4 markanın bulunduğu Türk traktör pazarında bugün 38 marka rekabet etmektedir. Tarım sektöründeki gelişmelere paralel olarak hızla büyüyen traktör pazarında artan marka sayısı ilk olarak 25 yılında çift haneli rakamlara ulaşmış ve daha sonra hızla artarak bugünkü düzeye gelinmiştir. Türkiye traktör sektöründe tarımsal üretimin her alanındaki ihtiyaçları karşılayacak özelliklere ve kapasiteye sahip traktör modelleri üretilmektedir. Yılda yaklaşık 11 adet traktör üretim kapasitesine sahip bulunan sektörün üretimde kapasite kullanım oranı yıllara göre değişiklik göstermektedir. 28 yılında kapasite kullanım oranı %6.9 iken kriz yılı olan 29 da %43.8 ve 211 yılında %1 olarak gerçekleşmiştir (Anonim, 211b; Anonim, 41

4 211d). Türkiye nin traktör üretiminde önemli bir avantajı, bu sektörde faaliyet gösteren firmaların anlaşmalı olduğu lisans sahibi firmalar, dünya traktör üretiminde de önemli bir yere sahip olmasıdır. Bunun bir sonucu olarak, günümüzde ileri teknoloji ürünü olan traktör aksamlarının yerli üretimine başlanması ve orijinal modeller üzerinde ülke ihtiyaçlarını karşılayacak değişikliklere gidilmesi ülkemizde traktör sanayinin hızla gelişmesinde etkili olmuştur. Türkiye de parktaki traktörlerin markalara göre coğrafik bölgeler bazında dağılımı Çizelge 2 de verilmiştir. Mevcut traktörlerin bölgelere göre dağılımında sayısal olarak en çok traktöre Marmara Bölgesi sahipken, Doğu Anadolu Bölgesi son sırada yer almaktadır (Şekil 2). Marka bakımından en çok kullanılan traktörlerde %36 ile Massey Ferguson birinci, %27 ile Fiat ikinci ve %1 ile New Holland üçüncü sırada yer almaktadır. Bunları, %6 ile Ford ve Steyr marka traktörler izlemektedir. Markaların ve her bir markada yer alan traktörlerin sayısal olarak bölgelere dağılımında önemli farklılıklar göze çarpmaktadır. Bazı markalar bazı bölgelerde daha çok talep görmektedir. Bunun başlıca nedenleri arasında traktör özelliklerinin ilgili bölgede yapılan tarımsal işlemlere uygunluğu, firmaların bu bölgelerde tanıtımlarına önem vermeleri ve yakın çevrede kullanan insanların kullandıkları bu markalara olan memnuniyeti sayılabilir. Şekil 2. Parktaki mevcut traktörlerin coğrafik bölgelere göre dağılımı Çizelge 1. Türkiye pazarındaki traktör markaları ve orijinleri (Ulusoy ve ark., 21). Marka Orijini Marka Orijini Marka Orijini Başak Yerli Ferrari AB Superline(YTO) Çin Erkunt Yerli Lamborghini AB Branson G. Kore Hattat Yerli Landini AB Kioti G. Kore Tümosan Yerli Mc Cormic AB LS G. Kore Yağmur Yerli Pronar AB TYM G. Kore Case IH Yerli, AB,USA Same AB Farmtrac Hindistan New Holland Yerli, AB,USA Valtra AB, Brezilya Mahindra Hindistan Antonio Car. AB Zetor AB Tafe Hindistan Carraro AB Massey Ferguson AB, Hindistan Itm Co. Iran Claas AB John Deere AB,Meksika, Kubota Japonya Hindistan, USA Deutz-Fahr AB Agrimac Avustralya Bühler Kanada Fendt AB Jinma Çin Eurotrac Polonya 42

5 Çizelge 2. Coğrafik bölgeler bazında traktör varlığının markalara göre dağılımı Bölgeler Akdeniz D. Anadolu Ege G. Doğu İ. Anadolu Marmara Karadeniz Toplam Artrak Başak Case Claas Deutz-Fahr Erkunt Fiat Ford Hattat Holder Itmco John Deere Kubota Lamborghini Landini M. Ferguson McCormick N. Holland Same Steyr Tafe Tümosan Universal Uzel Valtra Zetor Diğer Toplam Markalara Göre Traktör Yetkili Teknik Servislerinin Dağılımı Türkiye de traktörler 477 Sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun gereğince satış sonrası hizmet verilmesi zorunlu olan ürünler listesinde yer almaktadır. İlgili firmalar 7 coğrafi bölgede yer almak kaydıyla, her biri TS 1247 standardına sahip toplam 2 yetkili teknik servis istasyonu açma yükümlülüğüne sahiptirler. Diğer ürünlerde olduğu gibi, birçok kullanıcı için satış sonrası hizmet, traktör markalarının tercihinde önemli bir etken olarak ön plana çıkmaktadır. 43

6 Türkiye de coğrafik bölgeler bazında traktörlere yönelik yetkili teknik servislerin markalara göre dağılımı Çizelge 3 te, bir yetkili teknik servis başına düşen traktör sayısı ise Çizelge 4 te verilmiştir. Çizelge 3. Coğrafik bölgeler bazında traktör yetkili teknik servislerinin markalara göre dağılımı Bölgeler Akdeniz D. Anadolu Ege G. Doğu İ. Anadolu Marmara Karadeniz Toplam Antonio Artrak Başak Case Claas McCormick Deutz-Fahr Ford Lamborghin Same Erkunt Fiat Newholland Steyr Hattat Universal Valtra Holder Itmco John Deere Kubota Landini Tafe Ferguson Tümosan Uzel Zetor Toplam Genel olarak, mevcut park içinde traktör sayısı fazla olan markaların yetkili servis sayılarının da fazla olduğu göze çarpmaktadır. Traktör yetkili teknik servislerin coğrafik bölgelere göre dağılımında İç Anadolu Bölgesi %2.27 ile en çok teknik servise sahipken, %7.73 ile en az yetkili servis Güney Doğu Anadolu Bölgesinde yer almaktadır (Şekil 3). Birden fazla traktör markasını bünyelerinde bulunduran firmalar açmış oldukları yetkili teknik servislerinde markalarının tümüne yönelik yedek parça ve teknik servis hizmeti 44

7 sunmaktadırlar. Türk Traktör grubunda yer alan ve parktaki traktörlerin yaklaşık %3.5 ini oluşturan Steyr marka traktörlerin üretimi, ithalatı ve buna bağlı olarak satışı olmadığı için ilgili firmanın yetkili servisleri genelde parça temininde aktif rol oynamaktadır. Tamir ve bakım işlemleri genellikle piyasadaki özel servisler tarafından yürütülmektedir. Yetkili Teknik Servis Başına düşen Traktör Sayısı Yetili teknik servis başına düşen traktör sayısı bakımından bölgeler arasında önemli farklılıklar bulunmaktadır (Çizelge 4). Bir yetkili servise düşen en çok traktör sayısı, aynı zamanda parkta %35.6 ile en büyük oranda traktör sayısına sahip Massey Ferguson marka traktörde ortaya çıkmıştır. Bölgelere göre değişmekle birlikte bir Massey Ferguson yetkili servise yaklaşık 2 ile 4 arasında traktör düşmektedir. Fiat, New Holland ve Steyr marka traktörlerin yer aldığı grupta bir yetkili servise 1 ile 19 arasında traktör düşmektedir. Holder, Artrac ve Itmco marka traktörlerde ise yetkili servis başına düşen traktör sayısı 1 dan daha azdır. Türkiye genelinde bir yetkili teknik servise ortalama 55 adet traktör düşmektedir. Bölgelere göre bir yetkili servise düşen traktör sayısında 781 traktör ile Güney Doğu Anadolu Bölgesi ilk sırada yer alırken, 421 traktör ile İç Anadolu Bölgesi son sırada gelmektedir (Şekil 4). Yetkili servis başına düşen traktör sayısının çok olması, eğer altyapı yetersizlikleri de söz konusu ise belirli dönemlerde önemli yığılmalara yol açacaktır. Bu durum özellikle zamana bağlı olarak yapılması gereken tarımsal işlemlerde ciddi zaman kayıplarına neden olacaktır. Çizelge 4. Bir yetkili teknik servis başına düşen traktör sayısı Bölgeler Akdeniz D.Anadolu Ege G. Doğu İ. Anadolu Marmara Karadeniz Toplam Antonio Artrak Başak Case Claas McCormick Deutz-Fahr Ford Lamborghin Same Erkunt Fiat Holland Steyr Hattat Universal Valtra Holder Itmco

8 Çizelge 4. devamı JohnDeere Kubota Landini Tafe MasseyFerg Tümosan Uzel Zetor Bölge Ort Şekil 3. Traktör yetkili teknik servislerinin coğrafik bölgelere göre dağılımı Şekil 4. Coğrafik bölgelere göre yetkili servis başına düşen traktör sayısı Sonuç Türkiye traktör parkında yer alan çok sayıda traktör markası doğal olarak rekabeti beraberinde getirmektedir. Rekabet; fiyat, kalite ve satış sonrası hizmet için bir avantaj gibi gözükse de, bazı firmaların piyasada tutunamaması riskini beraberinde getirmektedir. Bunun sonucunda, rekabet edemeyen firmaların ürünlerinde süreklilik olmaması ve satış sonrası hizmetlerinde aksama olması kaçınılmazdır. Yerli traktör imalatı ve yan sanayi üretiminde sürdürülebilirliğin sağlanması, ihracatın ve rekabetçiliğinin geliştirilmesi için küçük kapasiteli firmaların ortak atölye ve dış ticaret şirketleri çatısı altında bir araya gelmeleri kaçınılmazdır. 46

9 Bununla birlikte, pazar araştırma ve fuar katılımı gibi desteklerle işbirliklerinin özendirilmesi ve ortaya çıkabilecek ortak traktör markalarına avantaj sağlanması büyük önem arz etmektedir. Traktör sektöründe faaliyet gösteren birçok firma, imal ettikleri traktörleri yurt dışından anlaşmalı oldukları firmaların markaları şeklinde imal etmektedirler. İmalatı yaptıran firmalar bu traktörleri kendi markaları olarak dünyanın çeşitli ülkelerine satmaktadırlar. Bu durum, rekabetçi kalite ve teknolojiye sahip olmalarına rağmen imalatı yapanların markalarının tanınmasını engellemektedir. Ayrıca traktör imalatı yapan bazı firmaların tanıtım konusuna yeterli önemi vermediği, yurt içi ve yurt dışı fuarlara katılmanın önemini göremedikleri ve sektörde kendilerini tanıtmamaları önemli bir eksikliktir. Yetkili servislerin traktör sayısı yoğunluğu ve mevcut tarımsal potansiyel gözetilerek ülke çapında iyi bir dağılım ile hizmet vermesi gerekmektedir. Servislerin belirli bölgelerde kurulması veya yoğunlaşması verilen hizmetlere ulaşmak için gereksiz yere zaman kaybına yol açmaktadır. Bu nedenle, yeterli sayıda ve altyapıda yetkili teknik servis ağının oluşturulmasında sayısal olarak parktaki traktörlerin sayısal değeri ve dağılımının göz önünde bulundurulması zorunludur. Traktör Yetkili Teknik Servislerinin TS 1247 Hizmet Yeterlilik Belgesine sahip olmaları ve TS tarafından hazırlanmış olan kriterlere uygunluklarını tescil ettirmeleri gerekmektedir. Belirli standartlara uygun olmayan servisler hem firmalara hem de traktör sahibine zarar verebilmektedir. Traktör yetkili teknik servislerinin işyeri mevzuatlarına, yeterli teknik donanıma ve standartlardaki çalışma koşullarına uygunluğu TSE 1247 Hizmet Yeterlilik Belgesi ile sağlanmaktadır. Literatür Listesi Altıkat, S., A. Çelik, Z. Gözübüyük, 21. Coğrafik bölgeler bazında Türkiye nin traktör parkı ve mekanizasyon özelliklerinin yıllara göre değişimi. 26. Tarımsal Mekanizasyon Ulusal Kongresi, Bildiri Kitabı, Eylül, s: Anonim, 211a. Türkiye de Traktör ve İş Makinaları Üretimi. TAYSAD, Taşıt Araçları Yan Sanayicileri Derneği Dergisi, 13 (61). Anonim, 211b. Türkiye Makina Sektörü Strateji Belgesi Ve Eylem Planı, T.C. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Sanayi Genel Müdürlüğü. Anonim, 211c. Otomotiv Sanayiinde Diş Ticaret ( ). Otomotiv Sanayii Derneği Raporu, Haziran 211. Anonim, 211d. Otomotiv Sanayii Derneği Aylık İstatistiki Bilgiler Bülteni, Aralık 211. Anonim, 212. Yıllara Göre Türkiye Traktör Sayısı. Türkiye İstatistik Kurumu Resmi Web Sitesi. Evcim, H. Ü., E. Ulusoy, E. Gülsoylu, K.O. Sındır, E. İçöz, 25. Türkiye Tarımı Makinalaşma Durumu. TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası VI. Teknik Kongresi Bildiri Kitabı. Cilt 2, Sayfa , Ankara. İleri, M.S., 212. Tarım Makinaları Sektör Raporu. TARMAKBİR, Türk Tarım Alet ve Makinaları İmalatçıları Birliği, Ankara. Ulusoy, E., H.Ü. Evcim, A. Yazgı, M.S. İleri, A. Sabancı, A.İ. Acar, 21. Traktör ve Tarım Makinaları İmalat Sanayiinin Bugünü ve Geleceği. Ziraat Mühendisliği IV. Teknik Kongresi, , Ankara. 47