GİRİŞİM TEMELLİ SOSYAL YATIRIM

Transkript

1 VENTURE FİLANTROPİ İŞBİRLİĞİ İLE

2 GİRİŞİM TEMELLİ SOSYAL YATIRIM VENTURE FİLANTROPİ Yazarlar: S.Sevda Kılıçalp Iaconatonio ve Ayşegül Ekmekçi Ekim 2012 Yaşadığımız çağın ihtiyaçlarına cevap vermek için yeni modeller gerekiyor. Bu durum, vakıfların rolü ve stratejileri için de geçerli. Toplumlarımızın karşılaştığı sorunlara cevap vermek için yeni değişim modelleri geliştirecek ve uygulayacak kapasiteye sahip güçlü kuruluşlar gerekiyor. Venture filantropi (girişim temelli sosyal yatırım) daha güçlü ve daha az dışa bağımlı sosyal kuruluşların yaratılmasına olanak sağlıyor. Böylece sivil toplum kuruluşları ve sosyal girişimler çalışmalarında daha sürdürülebilir etki yaratabiliyor. Venture filantropi nedir? Venture filantropi, finansal yatırım prensip ve araçlarının, bağışçılık ve sosyal yatırım amacıyla kullanılması olarak tanımlanır. Daha güçlü organizasyonlar yaratmak ve dolayısıyla onların toplumsal etkilerini arttırmak için sunulan finansal ve finansal olmayan destek araçlarını kapsar. Performans, etki, yatırımcıların angajmanı ve programlardan ziyade kuruluşların desteklenmesine odaklanır. Venture filantropi nasıl bir ortamda ortaya çıktı? Venture filantropi kavramının ortaya çıkışında sosyal etki yaratmayı misyon edinmiş, kar amacı gütmeyen kuruluşların verimli ve kendi kendini idame ettirebilen altyapılarının olmayışı önemli rol oynamıştır Bu eksikliği gidermek için geleneksel hibelerin veya devlet desteğinin yetersiz kaldığı görülmüştür. Ayrıca sosyal kuruluşlar faaliyetlerine odaklanma yerine vakitlerinin ve enerjilerinin büyük bir bölümünü sınırlı kaynaklara ulaşmak ve hibe teklifleri hazırlamakla geçirmek durumunda kaldıkları da bir gerçek. Bunun yanı sıra kaynak geliştirebilmek için fonun olduğu alanlara yönelmek ve proje temelli bir çalışma yöntemi benimsemek zorundalar. Bu kısır döngüyü kırmak ve kuruluşları güçlendirerek daha fazla sosyal etki yaratabilmelerini sağlamak adına girişim sermeyesinin yöntemlerinin bağışçılar tarafından kullanılmaya başlanması ile 1990 larda yeni bir yaklaşım olarak venture filantropi ABD de doğdu ve son on yıl içinde Avrupa da deneyimlenmeye başladı. Venture filantropi, sosyal yatırım ve filantropide kullanılan araç dizinlerinden biridir. Yakın angajmandan sosyal yatırıma ve hibe tahsisine kadar çeşitli uygulamaları içerir ve kar amacı gütmeyen kuruluşlardan sosyal amaçlı şirketlere kadar yelpazenin farklı yerlerinde duran kuruluşları kapsar. Sosyal yatırım denildiğinde mali getirisi olabilen ama sosyal etkinin öncelikli olduğu fonlama ifade edilir. Hibe fonlamasında ise geriye ödemesi olmayan hibelerden bahsedilir ve sadece etki stratejisi ile anılır. 1

3 Mali getiri öncelikli stratejilerde ise, mali getiri maksimize edilir ve sosyal etki ikinci planda yer alır. Bu tür stratejilere venture filantropi içerisinde yer verilmez. Etki yatırımı hem etki hem mali getiri öncelikli stratejileri kapsar. Aşağıda sosyal amaçlı, mali getiri amaçlı ve her ikisini birden amaç edilen kuruluşlar bu yelpazenin içerisinde yerleştirilmiş ve venture filnatropi ile ilişkileri gösterilmiştir. VENTURE FİLANTROPİ Venture filantropiyi klasik bağışçılıktan ayıran özellikler nelerdir? Venture filantropi ile klasik bağışçılığın arasındaki en önemli fark, bağışçıların sadece fon sağlayıp bu paranın nasıl harcandığıyla ilgilenmekle yetinmeyip kuruluş içinde daha aktif rol oynamasıdır. Sosyal yatırımları karşılaştırmalı ve ölçülebilir sonuçlarla değerlendirmesi, fonları organizasyonlar arasında kolayca yer değiştirebilmesi, projeler yerine kurumsal kapasite geliştirme üzerine odaklanması da venture filantropinin ayırt edici özellikleridir. Venture filantropi uzun süreli işbirliklerine odaklanır; etkili izleme değerlendirme sistemlerinin kurulması için yatırım yapar ve uygun olması durumunda hibe verme mekanizmalarına ek olarak farklı finansman araçlarını da kullanır. Venture filantropinin klasik bağışçılıktan ayrıldığı noktalardan bir diğeri de projeleri seçme ve yönetme şeklidir. Venture filantropi kuruluşu daha çok kendi uzmanlık ve finansman olanaklarına ihtiyaç duyan ve bunlardan yararlanabilecek kuruluşları tercih eder. Girişim sermayesi firmalarının kurulma aşamasındaki şirketlere destek vermesi gibi venture filantropi kuruluşları da var olan sosyal kuruluşları desteklemek yerine yeni kuruluşları destekler. 2

4 Venture filantropide hangi araçlar kullanılır? Dünyada vakıfların sosyal kuruluşlara hibe tahsisinde bulunması yaygın bir uygulamadır. Sosyal etki yaratma ihtiyacının daha yoğun hissedildiği günümüzde artık alışılagelmiş işlemlerle farklı bir noktaya ulaşmanın mümkün olmadığı anlaşılmıştır. Venture filantropide, hibe tahsisinin ötesinde, desteklenen kuruluşun ihtiyaçları ve yatırım yapan kuruluşun uzmanlıklarına göre çok çeşitli araçlar kullanılır: 1. Yakın ilişki Sosyal girişim veya sivil topum kuruluşu ile venture filantropi kuruluşu arasında gündelik işleyişte yakın bir destek ilişkisi kurma 2. Kurumsal kapasite geliştirme Desteklenen kuruluşun operasyonel kapasitesini geliştirmesine fırsat tanıma 3. Çok yıllı destek Az sayıda kuruluşu 3 ila 5 yıl arasında destekleme; mali veya operasyonel olarak sürdürebilir olduğunda bu desteği kesme 4. Mali olmayan destek Stratejik planlama ve yönetimi güçlendirme gibi değer üreten hizmetler sağlama 5. Ağlara katılım Desteklenen kuruluşun, geliştirilen becerileri ve sunulan kaynaklarını tamamlayacak ağlara erişimine yardımcı olma 6. Kuruluşa göre finansman Desteklenen kuruluşun ihtiyaçlarına uygun şekilde farklı finansman mekanizmalarını kullanma 7. Performans ölçümleme İyi iş planı, ölçülebilir sonuçlar, kilometre taşlarının başarılması, hesapverebilirlik, şeffaflk gibi konulara odaklanmasını sağlama Venture filantropi yöntemini uygulamak isteyen kuruluşlar bu araçlar içerisinden kendilerine en uygun olanını seçerler. Sosyal kuruluşlara hibe tahsisinde bulunan ancak bundan beklediği sonucu elde edemeyen vakıflar, desteklenen kuruluşun işleyişine daha fazla angaje olma yöntemini kullanmaya başlayarak yatırımları ile daha fazla sosyal etki yaratmaya çalışıyorlar. Bu durum vakıf liderlerinin yeni bir iş alanına yatırım yapacakları zaman gösterdikleri özeni hibe yaparken de göstermeye başlamasıyla ortaya çıkmaktadır. Bağışçılar hem finansal sermaye, hem entelektüel ve insani sermaye sağlayarak; tecrübelerini aktararak kuruluşun kapasitesini geliştirmeye yardımcı oluyorlar. Venture filantropi kuruluşları nasıl kurulur? Acumen Fund, Echoing Green, NewSchools Venture Fund,Roberts Enterprise Development Fund, Robin Hood Foundation, Skoll Foundation, Social Venture Partners International, Venture Philanthropy Partners ve daha birçoğu venture filantropi kuruluşuna örnek gösterilebilir. 3 Venture filantropi kuruluşlarının başarısı kurucular tarafından oluşturulan vizyona ve hedeflere bağlıdır. Kurucular genellikle özel sektörden veya sivil toplumdan gelirler. Kurucuların organizasyonun bilgi ve uzmanlığını en üst düzeyde tutmak için doğru yöneticileri seçmesi önemlidir. Bu kişilerin açık görüşlü, fikirlerini şartlara göre değiştirebilen ve vizyon sahibi insanlar olması gerekir.

5 Venture filantropi kuruluşları genelde küçük kapsamlı başlar. Öncelikle hangi modelleri kullanacağını belirler. Özellikle geleneksel hibe araçlarını kullanıp kullanmayacağına karar vermesi gerekir. Hibe alırken veya bağış toplarken, birçok Avrupa ülkesinde olduğu gibi, vergi ve yasal durumları dikkate alması gerekir. Bir venture filantropi kuruluşunun yönetim kurulu farklı sorumluluklar üstlenebilir; kaynak geliştirme, halkla ilişkileri yönetme veya personel kadrosuna uzmanlık ve destek verme gibi görevleri olabilir. Başlangıçta yönetim kurulunda 3 ile 5 kişi arasında üye olur. Organizasyon genişledikçe ve karar mekanizması yerleştikçe, yönetim kurulu görevlerini bir alt komiteye devredebilir. Venture filantropi kuruluşları nasıl çalışır? Vakıfların bahsedilen prensipleri uygulamaları için farklı olanakları bulunuyor. Bazı vakıflar var olan stratejilerine bir takım venture filantropi araçları eklerken, diğerleri de kendi venture filantropi fonlarını kuruyorlar. Örneğin, Belçika da faaliyet gösteren King Baudouin Vakfı kendi venture filantropi fonunu 2007 yılında başlattı. Bahsedilen fon bağımsız bir oluşum olmasa da vakfın diğer sivil toplum kuruluşlarına kapasite geliştirme desteği vermesini sağlıyor. Venture filantropi kuruluşlarına bir örnek: De Verre Bergen Vakfı Roterdam da yerleşik olan De Verre Bergen Vakfı, çeşitli filantropi ve ticari modeller arasından venture filantropiyi kılavuz yöntem olarak seçmiş. Vakfın misyonu sosyal girişimlere yatırımda bulunarak daha iyi bir Rotterdam yaratmaktır. Bunun için vakfın bulduğu formülü; etki, devamlılık, ölçeklenebilirlik kriterlerini karşılayan sosyal girişimlerle, yatırımları (maddi kaynak, entelektüel kaynak, insan kaynağı) buluşturmaktır. Vakıf, Rotterdam ile ilgili yenilikçi sosyal girişimlerle ortaklık kurarak, uzun ve pozitif etki bırakmaya 4

6 çalışıyor. Riskli yapılarından dolayı bu girişimler geleneksel yollardan kaynak bulamıyorlar. Vakıf riskli alanlarda çalışan, yenilikçi sosyal girişimleri buluyor, uzun vadeli mali, entelektüel ve insan kaynağı destekleri sağlayarak onların büyümesine, devamına ve yeterliliğine yardımcı oluyor. Vakfa yapılan destek başvurularının büyük çoğunluğu sivil katılım, sanat ve kültür, eğitim, istihdam, spor ve kentsel kalkınma üzerine odaklanıyor. Vakıf her sene yaklaşık 3-4 kuruluşu destekliyor. Vakfın en önem verdiği noktalardan biri de araştırma. Vakfın kaynaklarının %50 si araştırmalarda kullanılıyor. Ölçülebilir sonuçlara odaklanıyor ve kat edilen yolun herkes tarafından kabul edilebileceği kriterlere göre ölçüyor. Değişiklik gösterebilen maddi ihtiyaçlara adapte olabiliyor. Stichting De Verre Bergen hakkında detaylı bilgi için Sosyal sorumlu yatırım nedir? Sosyal sorumlu yatırım geleneksel yatırımların sosyal, çevresel ve etik kriterlere göre negatif veya pozitif olarak taranmasıdır. Negatif tarama alkol, silah, tütün, baskıcı rejimleri vb. dışlarken; pozitif arama etik kurallara göre en iyi durumda olan ve en fazla paydaşlarının katılımını sağlayan şirketleri içerir. Sosyal sorumlu olarak yatırım yapan şirketler mali getirileri feda etmek durumunda değillerdir. Bu şirketler uzun vadeli olarak düşünerek, geleceğe yatırım yaparlar. Pek çok ana-akım yatırımcının klasik yatırımlarının yanı sıra uzun vadeli-sorumlu yatırımı esas alan fonları bulunmaktadır. Etki odaklı yatırım nedir? Etki odaklı yatırım mali geri dönüşümün ötesinde belli bir alanda pozitif bir etki yaratmak için yatırım yapmayı içerir. Temiz enerji çözümleri, gelişmekte olan ülkelerde mikro-finans veya küçük-orta ölçekli girişim fonları veya sivil toplum kuruluşlarına borç gibi hibe olmayan fon tahsisi sağlama gibi uygulamalar örnek gösterilebilir. Venture filantropiyi destekleyen kuruluşlardan biri: EVPA EVPA (European Venture Philanthropy Association), venture filantropiyi deneyimleyen ve bu modelle ilgilenen kuruluşlardan oluşan Avrupa çapındaki tek üyelik kuruluşudur yılında kurulan dernek, yakın angajmanlı hibe tahsisi ve sosyal yatırımı geliştirmeye çalışan venture filantropi kuruluşlarının, vakıfların, özel sermaye şirketleri, filantropi danışmanları ve profesyonel hizmet şirketlerinin bilgi ve dayanışma ağı olarak faaliyet göstermektedir. EVPA venture filantropi ve sosyal yatırımın Avrupa da gelişimi, etkinliği ve etkisini arttırmak için çalışır ve bunun için ağ kurma, fikir paylaşımı, iyi uygulamaların tartışılması için yıllık bir konferans ile diğer çevirimiçi ve çevirimdışı toplantılar düzenleyerek bir platform oluşturur; atölyeler, çalışma ziyaretleri ve araştırmalar ile üyelerinin venture filantropi faaliyetleri gerçekleştirmesini destekler; 5

7 venture filantropinin rolü ve yararları hakkında potansiyel bağışçılar ve yatırımcıları bilgilendirir; sektör hakkında bilgi toplar ve iyi uygulamalar hakkında araştırmalar yapar, venture filantropi ve sosyal yatırımın geleceğini haritalandırır. Ayrıntılı bilgi için Venture filantropi kuruluşlarına örnekler Acumen Fund Acumend Fund küresel bir venture fon olarak yoksullara hizmet eden girişimlere yatırım yapar. Yatırımlar yenilikçi, piyasa odaklı yöntemler aracılığıyla sağlık, su, barınma, enerji ve tarım malzemeleri gibi karşılanabilir ve hayati ürün ve hizmetlerin dağıtımına odaklanır. Children s Investment Fund Foundation Children s Investment Fund Foundation hibe tahsis eden bir vakıftır; gelişmekte olan ülkelerde çocukların yaşam şartlarının iyileştirilmesine yönelik özel sermaye fonlarını yüksek etkili yatırımlar için kullanır. New Profit New Profit sosyal girişimcilerin vizyonlarını gerçekleştirebilmeleri için ihtiyaç duydukları kaynakları sağlayan bir fondur. NewSchools Venture Fund NewSchools Venture Fund, eğitim alanındaki sosyal girişimcileri destekleyerek, kuruluşlarının ölçeğini büyümelerine yardım ederek ve sistemsel değişimler yaratmalarını sağlayacak bağlantıları sağlayarak kaynaklara erişimi kısıtlı olan öğrencilerin faydalanacağı şekilde kamu eğitimini dönüştürmek için çalışan bir şirkettir. Robin Hood Foundation Robin Hood New York şehrinde yoksullukla mücadele için etkili olabilecek programları bulan, fon tahsis eden ve partnerlik kuran bir vakıftır. Social Venture Partners Social Venture Partners sivil toplum kuruluşlularının kurumsal kapasitelerini bilgi ve becerilerini geliştirmelerine yardımcı olur. 6

8 Venture Philanthropy Partners Venture Philanthropy Partners, Washington, DC bölgesindeki düşük gelirli ailelerin çocuklarının eğitim, öğrenme ve gelişim ihtiyaçlarına hizmet eden, potansiyeli yüksel sivil toplum kuruluşlarına yatırım yapan filantropik bir yatırım kuruluşudur. Kaynaklar Konu hakkında kaynaklar için EVPA nın elektronik kütüphanesini ziyaret edebilirsiniz. Konu hakkında sorularınız için: Türkiye Üçüncü Sektör Vakfı (TÜSEV) Adres: Bankalar Cad. Minerva Han No:2 Kat: Karaköy/İstanbul Tel : Faks : Web : İrtibat: S.Sevda Kılıçalp Iaconantonio sevda@tusev.org.tr 7