Mendel Dışı kalıtım. Giriş

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "Mendel Dışı kalıtım. Giriş"

Levent Karatay
7 yıl önce
İzleme sayısı:

1 Mendel Dışı kalıtım DR. UMUT FAHRİOĞLU, PHD MSC Giriş Bir organizmanın fenotipinin genotipin bakarak tahmin edilebilmesi için birçok farklı faktörün çok iyi anlaşılabilmesi lazım. Mendel kalıtım modellerindeki genler: Direk olarak organizmadaki özellikleri etkiler ve Mendel kurallarına uyarlar Ökaryotlardaki birçok gen Mendel kalıtım kurallarına uyar Ama uymayan da çok vardır. 1

2 Sapmalar Maternal etki ve epigenetik kalıtım Çekirdekteki genle olan kalıtımdır Mendel tarafından tahmin edildiği genotip direk olarak fenotipi etkilemiyor Mozaikler «Imprinting» (Daha sonra epigenetik dersinde işlenecek) Üçlü neükleotid tekrar artışı Ekstranüklear kalıtım Çekirdek dışındaki genleri içerir Mitokondri Kloroplast Mozaiklik Ayni döllenmiş yumurtadan gelen fakat birbirinden farklı iki hücre boyundan oluşan bir kişiye denir. Bu mozaiklik germ line da da olabilir somatik hücrelerde de 2

3 Germline mozaiklik Otozomal dominant hastalığı olan kişilerin >2 ebeveynlerde hastalık görülmemektedir. Ebevynlerden birinde germline (gonad) mozaikliği vardır Üçlü nükleotid tekrar artışı CAGCAGCAGCAGCAG... CAG gibi 3 nükleotidin tekrarlanmasından oluşan bir DNA bölgesindeki tekrar sayısının artması. Üçlü nükleotid tekrar hastalıkları: Otozomal dominant kalıtım en sık görülen Otozomal resesif kalıtım X-kromozoma bağlı Şunları engelleyebilir/bozabilir: DNA yapısını Transkripsiyon RNA-protein ilişkileri Protein yapısı/ilişkileri Sağlıklı kişilerde: farklı sayılarda tekrarlar bulunur- yani wild type allel polimorfiktir Belli bir kesim noktasından fazla olan tekrarlar hastalığa neden olur. 3

Antisipasyon Gen ebevynlerden çocuklara geçerken tekrar sayısı artabilir. Böylece nesilden nesile hastalık daha kötü olabilir veya ortaya çıkma yaşı daha erken olabilir.

4 Antisipasyon Gen ebevynlerden çocuklara geçerken tekrar sayısı artabilir. Böylece nesilden nesile hastalık daha kötü olabilir veya ortaya çıkma yaşı daha erken olabilir. Tekrar sayısının artma olasılığı şunlara bağlıdır: 3 lü tekrar sayısı Stabil olmama durumu Hangi ebevynden alındığı Nüfus genetiği Bir nüfustaki allelllerin sıklığını ve bu alleleri etkileyen faktörleri inceleyen genetik dalıdır. Belli bir jeografik bölgede yaşayan ve birbirleriyle eşleşme olasılığı olan bireyler topluluğudur. Nüsufun bir «yapısı» vardır, yani gruplar (alt nüfus) coğrafya veya kültürel nedenlerden dolayı birbiri ile eşleşmesi dah aolası gruplar. Gen havuzu nüfus içerisindeki tüm allellerden oluşur. 4

5 Hardy-Weinberg denklemi p=normal allel ve q=hastalık alleli p + q = 1 (p+q)(p+q)=p 2 + 2pq + q 2 = 1 Hastalıktan etkilenmeyen grup Taşıyıcı grup Hasta grup Alle frekasları değişmezse nesilden nesile bu grupların birbirine olan oranı da değişmez. Nüfus genetik olarak değişmezse bu nüfusta H-W dengesi var denebilir. Rastgele eşleşmeler ve büyük bir nüfus varsa Göç ve yeni mutasyon yoksa Multifaktoriel veya kompleks özellikler Bu terminoloji ile sınıflandırılan hastalıklar bazı ailelerde sıkça görülen fakat tek genli Mendel hastalıkları olmayan hastalıklardır. Kanser, tip II diyabet, hipertansiyon, iskemik kalp hastalığı, mental hastalıklar veya konjenital bozukluklar, nöral tüp defektleri gibi hastalıklar bu gruba sayılabilecek bazı hastalıklar arasındadır. Oligogenik kalıtım, gen-gen ilişkileri ve gen-çevre ilişkilerini içine alır. 5

6 Çok genli özellikler Niteliksel özellikler= sadece iki veya az sayıda fenotipik sınıf, birçok gen ve çevre tarafından belirlenir. «dichotomous» Devamlı özellikler = bir fenotipten diğerine aşamalı geçim (boy, kilo, IQ), Kantitatif 6

7 Niteliksel hastalıkların genetik analizi Hastalıkların ailesel yoğunlukları Relatif risk oranı λ R = yaygınlık Relatif /yaygınlık Nüfus 7

8 Genlerin ve çevrenin katkıları Multifaktorial özellikler için genetik danışmanlık Risk daha yakın akrabalar için daha yüksektir. Akrabalık derecesi azaldıkça risk de azalır. En kötü etkilenen hastaların akrabaları arasında bu hastalığı görmek daha olasıdır. Etkilenen yakın akrabaların sayısı birden fazla ise diğer akrabalar için risk artmıştır. Eğer hastalık bir cinsiyette diğerine göre daha fazla görülüyorsa ve eğer ebevynlerden hasta olan daha az göreülen cinsiyettense çocukların etkilenme riski daha yüksektir. 8

Benzer belgeler

Mutasyon: DNA dizisinde meydana gelen kalıcı değişiklik. Polimorfizm: iki veya daha fazla farklı fenotipin aynı tür popülasyonunda bulunmasıdır.

Allel: Bir genin seçenekli biçimi Wild Tip: Normal allel. Bireylerin çoğunda bulunan Mutasyon: DNA dizisinde meydana gelen kalıcı değişiklik Polimorfizm: iki veya daha fazla farklı fenotipin aynı tür popülasyonunda