Otozomal Baskın Kalıtım (Autosomal Dominant Inheritance) nedir?

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "Otozomal Baskın Kalıtım (Autosomal Dominant Inheritance) nedir?"

Melek Ilhan
7 yıl önce
İzleme sayısı:

1 This information (1) on Autosomal Dominant genetic disorders is in Turkish Otozomal Baskın Genetik Hastalıklar (Kadınlar İçin) (İngilizce si Autosomal Dominant Genetic Disorders) Genetik (genetic) hastalığa, değişime uğrayan bir veya daha fazla gen (gene) neden olur. Gen nedir? Vücudumuz milyonlarca hücreden (cells) meydana gelir. Her bir hücre, tam bir gen takımı içerir. Binlerce genimiz vardır. Kalıtım yoluyla çoğu genin iki kopyasını alırız: birisi annemizden, diğeri babamızdan gelir. Genler birtakım talimatlarla hareket ederek büyümemizi ve vücudumuzun çalışma biçimini belirler. Bu talimatlarda gerçekleşen değişikliklere mutasyon (mutation) (veya değişim) adı verilir. Mutasyonlar (veya değişimler), bir genin doğru şekilde çalışmasını engelleyebilir. Bir gende meydana gelen mutasyon (değişim), genetik hastalığa neden olabilir. Göz rengi, kan grubu veya boy gibi çoğu özelliğimizden genler sorumludur. Genler, kromozom (chromosome) adı verilen ipliksi yapıların üzerinde taşınırlar. Hepimizin her bir hücresinde 46 kromozom vardır. Kromozomlarımızı kalıtım yoluyla anne ve babamızdan alırız: 23 kromozomdan oluşan bir takım annemizden, 23 kromozomdan oluşan bir takım da babamızdan gelir. Böylece, 23 kromozomdan oluşan iki takımımız veya 23 çiftimiz olur. Bir kromozom çiftine cinsiyet kromozomları (sex chromosomes) adı verilir. Diğer 22 çifte ise otozomlar (autosomes) denir. Otozomal (autosomal) genlerdeki değişimler (mutasyonlar), otozomal genetik hastalıklara neden olabilir. Otozomal Baskın Kalıtım (Autosomal Dominant Inheritance) nedir? Bir gen çifti değişime (mutasyona) uğrarsa, diğer normal gen bazen bunu dengeleyebilir; ancak bu durum bütün genler için geçerli değildir. Bazı hastalıklara, bir otozomal genin bir kopyasındaki değişim (mutasyon) neden olur. Değişime uğrayan gen normal gen üzerinde hakimiyet kurduğu için, bunlara baskın (dominant) hastalıklar adı verilir. Baskın genler kalıtım yoluyla nasıl aktarılır? Genleri değişime uğrayan insanlar çocuk sahibi oldukları zaman, her çocuğa ya normal geni ya da mutasyona (değişime) uğramış olan geni aktarırlar. Bu durum rasgele gerçekleşir; bu nedenle, çocuğun genin değişime uğramış olan kopyasını alıp hastalığa yakalanma olasılığı %50 veya 2 de 1 dir. Her gebelik için ve ayrıca erkek ve kız çocuklar için aynı olasılık söz konusudur. Ayrıca çocuğun genin normal kopyasını alma olasılığı da yine %50 veya 2 de 1 dir. Bu durumda, çocuk hastalıktan etkilenmez ve bunu çocuklarına aktaramaz.

Binlerce genimiz vardır. Kalıtım yoluyla çoğu genin iki kopyasını alırız: birisi annemizden, diğeri babamızdan gelir.

2 Bu bilgiler resim 1 de özetlenmiştir. This information on Autosomal Dominant genetic disorders is in Turkish 2 Resim 1. Baskın genler anne ve babadan çocuğa nasıl geçer? Bu şekiller bir gen çiftini temsil eder Bu şekil genin normal kopyasını temsil eder Bu şekil genin mutasyona (değişime) uğramış olan kopyasını temsil eder Anne ve babanın genlerini aktarmaları için dört olasılık mevcuttur Hastalıktan etkilenmiş anne Hastalıktan etkilenmemiş baba hastalıktan hastalıktan hastalıktan hastalıktan etkilenmiş etkilenmiş etkilenmemiş etkilenmemiş çocuk çocuk çocuk çocuk çocuğun değişime uğramış geni kalıtım yoluyla alma şansı %50 dir çocuğun değişime uğramamış geni kalıtım yoluyla alma şansı %50 dir

genlerini aktarmaları için dört olasılık mevcuttur Hastalıktan etkilenmiş anne Hastalıktan etkilenmemiş baba hastalıktan hastalıktan hastalıktan hastalıktan etkilenmiş

3 This information on Autosomal Dominant genetic disorders is in Turkish 3 Bir ailede hastalıktan etkilenen ilk kişi çocuksa? Bazen baskın genetik hastalıkla doğan çocuk, ailede hastalıktan etkilenen ilk kişi olabilir. Gendeki değişim (mutasyon) yalnızca annenin yumurtasında (egg) veya babanın sperminde (sperm) meydana gelirse ve başka herhangi bir hücre türünde mevcut değilse, bu durum ortaya çıkabilir. Bu durumda anne ve baba hastalıktan etkilenmez, ancak değişime uğramış olan geni çocuklarına aktarabilir. Böylece anne ve babanın başka çocuklarında aynı hastalığın ortaya çıkma olasılığı düşer. Bununla birlikte, değişime uğramış olan geni kalıtım yoluyla alarak hastalıktan etkilenen çocuk, bunu bir sonraki kuşağa aktarabilir. Bazen yumurta veya sperm hücreleri oluşurken bir gen değişime (mutasyona) uğrayabilir. Bu durumdan sonraki yumurtalar veya spermler etkilenebilir. İşte bu nedenle, bazen sağlıklı anne ve babanın baskın genetik hastalığa sahip birden fazla çocukları olabilir. Doğum öncesi tanı (İngilizce si prenatal diagnosis) Sınırlı sayıda baskın hastalık için doğum öncesi tanı konulabilir. Bu, anne karnındaki plesantadan alınan sıvı örneğiyle testler yapılmasıdır. Neden bazen bir genetik hastalık kuşak atlıyor? Bazı otozomal baskın hastalıklar çok çeşitli etkilere neden olabilir. Ailedeki herkes aynı şekilde etkilenmeyebilir. Hastalık aslında kuşak atlamaz, ancak bazı kişiler çok hafif belirtiler gösterdikleri için hastalıktan etkilenmemiş gibi görünürler. Doğum sonrasında ortaya çıkan bazı hastalıklarda, farklı yaşlarda belirtiler görülebilir. Ayrıntılı bilgiye nasıl ulaşabilirim? Bölgenizde bulunan yerel genetik merkezinden veya aşağıdaki adreslerden ayrıntılı bilgi alabilirsiniz: Genetik Araştırma Grubu The Genetic Interest Group Unit 4D, Leroy House, 436 Essex Rd., London N1 3QP Telefon: E-posta: mail@gig.org.uk Web: Aile Danışma Derneği Contact a Family City Rd., London EC1V 1JN Telefon: Faks: Yardım Hattı veya Metinli Telefon (Pazartesi-Cuma günleri saat 10:00-16:00 arasında anne ve babalar ve aileler için ücretsiz hat) E-posta: info@cafamily.org.uk Web: Bu basım Ocak 2005 te hazırlanmıştır This edition prepared in January 2005 Ref 1she

Gendeki değişim (mutasyon) yalnızca annenin yumurtasında (egg) veya babanın sperminde (sperm) meydana gelirse ve başka herhangi bir hücre türünde mevcut değilse, bu durum ortaya çıkabilir.

4 This information on Autosomal Dominant genetic disorders is in Turkish 4 Sözlük (Zor Sözcükler ve Anlamları): Otozomal Baskın Genetik Hastalıklar Bu sözlüğün yalnızca şu broşürde kullanılan terimleri açıklaması hedeflenmiştir: Otozomal Baskın Genetik Hastalıklar. Koyu yazılan sözcükler, sözlük içinde başka bir yerde tanımlanmıştır. otozomal (autosomal). Otozomlarla ilgili. otozomal baskın (autosomal dominant) genetik hastalıklar. Otozomal genin bir kopyasının değişim (mutasyon) geçirmesiyle ortaya çıkan kalıtsal hastalıklar. otozomlar (autosomes). Cinsiyet kromozomları haricindeki 44 kromozom (22 çift). hücre (cell). İnsan vücudu, yapıtaşları gibi hareket eden milyonlarca hücreden oluşur. Pek çok özel hücre türü vardır. Bunlar arasında deri hücreleri, beyin hücreleri ve kan hücreleri sayılabilir. Vücudun farklı bölümlerindeki hücreler birbirlerinden farklı görünürler ve farklı görevleri yerine getirirler. Bütün hücreler (kadınların yumurtaları ve erkeklerin spermleri haricindeki), vücudun bütün genlerini içerirler. kromozomlar (chromosomes). Mikroskop altında görülebilen ve genleri içeren ipliksi yapılar. Genellikle insanların her bir hücresinde 46 kromozom bulunur. İki adet cinsiyet kromozomu vardır. Diğer 22 çift kromozoma (1 ile 22 arasında numaralandırılan) otozomlar adı verilir. Yirmi üç kromozom anneden, yirmi üç kromozom babadan alınır. Her kromozom çiftin birer kromozomu birer ebeveynden gelir. (Benzetme yapmak gerekirse: kromozom kitap gibidir; gen ise kitabın içindeki hikayedir). yumurta (egg). Annenin yeni bir bebek oluşturmak üzere büyüyecek olan hücreye yaptığı katkı. Yumurtada 23 kromozom bulunur: annedeki her kromozom çiftinden biri. Ayrıca spermde de babanın her kromozom çiftinden birini içeren 23 kromozom bulunur. Yumurta spermle birleşerek tam bir hücre meydana getirir. Bebek, bu ilk hücreden gelişir. gen (gene). Vücudun çalışması için gerekli bilgiler; kromozomların üzerinde kimyasal biçimde saklanırlar. Genlerdeki değişimler veya mutasyonlar, bu bilgilerin değişmesine neden olur ve bu durum vücudun çalışma biçimini değiştirebilir. Otozomal genler çiftler halindedir: bir gen anneden, bir gen babadan gelir. Bir çiftte yer alan iki gen, kromozom çiftinde eşleşen konuma sahiptir. (Benzetme yapmak gerekirse: kromozom kitap gibidir; gen kitabın içindeki hikayedir; gende değişim veya mutasyon olması, hikaye içinde bir harfin eksik veya fazla olmasına benzer). genetik (genetic). Genlerin neden olduğu, genlerle ilgili. mutasyon (mutation). Gende değişim olması. Bazı mutasyonlar zararlı değildir. Bazen bir gen değişim geçirdiğinde, içerdiği bilgi de değişerek genin doğru şekilde çalışmasına engel olur. (Benzetme yapmak gerekirse: gende değişim veya mutasyon olması, hikaye içinde bir harfin eksik veya fazla olmasına benzer).

otozomal baskın (autosomal dominant) genetik hastalıklar. Otozomal genin bir kopyasının değişim (mutasyon) geçirmesiyle ortaya çıkan kalıtsal hastalıklar. otozomlar (autosomes).

5 This information on Autosomal Dominant genetic disorders is in Turkish 5 doğum öncesi tanı (prenatal diagnosis). Bebekte genetik hastalık olup olmadığını belirlemek için gebelik sırasında yapılan test. cinsiyet kromozomları (sex chromosomes). X kromozomu ve Y kromozomu. Cinsiyet kromozomları, cinsiyetin erkek veya dişi olmasını belirlerler. Kadınlarda iki tane X kromozomu vardır. Erkeklerde bir X ve bir de Y kromozomu vardır. sperm (sperm). Babanın yeni bir bebek oluşturmak üzere büyüyecek olan hücreye yaptığı katkı. Spermde 23 kromozom bulunur: babadaki her kromozom çiftinden biri. Ayrıca yumurtada da annenin her kromozom çiftinden birini içeren 23 kromozom bulunur. Sperm yumurtayla birleşerek tam bir hücre meydana getirir. Bebek, bu ilk hücreden gelişir. Bu sözlüğün, referans aldığı genetik bilgileriyle birlikte yalnızca hastalar ve aileleri tarafından kullanılması amaçlanmaktadır. Bu basım Temmuz 2005 te hazırlanmıştır This edition prepared in July 2005 Ref Glossary 1

Cinsiyet kromozomları, cinsiyetin erkek veya dişi olmasını belirlerler. Kadınlarda iki tane X kromozomu vardır. Erkeklerde bir X ve bir de Y kromozomu vardır. sperm (sperm).

Benzer belgeler

This information (23) on X-linked genetic disorders is in Turkish X bağlantılı Genetik Hastalıklar (İngilizce'si X-linked Genetic Disorders)

This information (23) on X-linked genetic disorders is in Turkish X bağlantılı Genetik Hastalıklar (İngilizce'si X-linked Genetic Disorders) Genetik (genetic) hastalıklara bir veya daha fazla hatalı gen