Nedir? Ne Değildir? Barış EKDİ

Transkript

1 Nedir? Ne Değildir? Barış EKDİ

2 Soru I : Rekabet hukukuna neden gerek var? Soru II : Rekabet hukukunun amacı nedir? Soru III : Rekabet nedir? Soru IV : Rekabet gerekli midir? Soru V Soru VI Soru VII : Rekabet hukuku neyi korur? : Nasıl korur? : Rekabet politikasının farkı nedir?

3 Ben şu noktayı bir türlü anlamadım: Bizim hukukumuzda - Türk Ticaret Kanunu md. 56 ve devamında- zaten önceden beri rekabete ilişkin hükümler vardı. Bugüne kadar güzel güzel de işliyordu. Üstelik TTK da Avrupa dan alınma. Dolayısıyla, böyle yeni bir kanuna, yeni bir kuruma, tüm bunlara neden ihtiyaç vardı? Emekli Yargıtay Daire Başkanı

4 a) Küçük işletmelerin korunması b) Tüketicilerin korunması c) Dampingin önlenmesi d) Markanın korunması e) Piyasaların entegrasyonu f) Her koşulda rekabetin korunması g) Hepsi h) Hiçbiri

5 Milyar $ Otomotiv İhracatı gümrük birliği süreci ile 1996 sonrasında piyasadaki rekabet yoğunlaştı. Teslimat süresi : 6 ay 3 GÜN Ödeme : teslimat öncesi taksitli /kredili satış Üretim yeri sayısı : 2 adet 7 adet

6

7

8 Rekabet - Üreticileri daha ucuza mal ve hizmet sağlamaları için, daha verimli olmaları için yarıştıran, - Tüketicinin daha iyiyi, daha kaliteliyi daha ucuza almasını sağlayan, - Şirketlerin rakiplerine fark atmak için yenilik ve yeni teknolojiler peşinde koşmasını sağlayan, - Girişimcilerin yeni pazarlara yelken açabilmesini teminat altına alan dinamik bir süreçtir. Rekabet, piyasa ekonomisinin topluma hizmet etmesini sağlamak için vazgeçilmez koşuldur

9 Bir zanaattan kimseler, güle eğlene zaman geçirmek için bile olsa, bir araya toplandılar mı, söz döner dolaşır; gelir, halk aleyhine kötü bir kasta ya da fiyatları yükseltmenin bir yolunu bulmaya dayanır. Adam Smith, Ulusların Zenginliği, 1776 Rekabet olmadığında tekeller ve karteller toplumun refahından çalar

10 Doğrudan Etki Yonga levha (sunta) üreticilerinin aralarında anlaşarak fiyatı yükselttiklerini/ üretim miktarını düşürdüklerini varsayalım Bu durum, bu ürünleri kullanan mobilya üreticilerinin maliyetlerinin, dolayısıyla mobilya fiyatlarının artmasına neden olacaktır. Artan maliyetler ve azalan satışlar neticesinde mobilya üreticileri bazı çalışanlarını işten çıkarmak bazı yatırımlarını ertelemek, ürün çeşitliliğini azaltmak durumunda kalacaktır. Yeniliğe yatırım yapmak zorlaşacaktır. Uluslar arası alanda da mobilya sektörünün rekabet gücü azalmaya başlayacaktır. Mobilya satışları ve üretim hacmi düşmeye başlayacak; hem üreticiler hem de tüketiciler bundan zarar görecektir

11 Dolaylı Etki tekstil ürünleri (birim) Bu ay maaşımla ne alabilirim? Bir sektördeki kartel/ tekel çok alakasız görünen bir sektörü rahatlıkla etkileyebilir temel gıda (birim) Gıda fiyatları 30 birimden 50 birime çıktığında, tüketici tekstil talebini 50 birimden 20 birime düşürmek durumunda kalabilir! Tüketicinin bütçesini belirli ürünler arasında paylaştırdığı gerçeği dikkate alındığında örneğin gıda fiyatlarındaki artış nedeniyle tüketiciler tekstil ürünleri harcamalarını kısmak durumunda kalacaklardır. Dolayısıyla gıda karteli tekstil sektöründeki satışların azalmasına da neden olacaktır

12 Tekeller ve karteller neden kötüdür? Cevabınız fiyatların yükselmesine neden oldukları için ise; bu doğru ama eksik bir cevaptır! Yüksek fiyatlar acemilerin tekel konusundaki endişelerinin odak noktasıdır ki bu da iktisadi önseziler ile ekonomik analiz arasındaki keskin farka örnektir... Posner (ABD Temyiz Mhk. Yargıcı), Antitrust Law, s

13 rekabet kartel Sorun: Tekelin ya da kartelin fiyatı arttırmak için üretimi kısmasında! Bu durumda yalnızca tüketiciler değil, tüm toplum kaybeder: Fiyat 60 TL 50 TL Müşteriden (tüketici veya diğer firmadan) çalınan K Toplumdan çalınan R Rekabetin etkin olduğu bir piyasada 50 TL birim fiyatla 75 ton A ürünü üretilmekte iken, piyasanın kartelleşmesi durumunda üreticiler örneğin ürün fiyatını 60 TL ye çıkarmak için suni kıtlık yaratarak üretimi 40 tona düşürebilir. Bu durumun iki sonucu olacaktır: (1) Fiyat artışı nedeniyle tüketiciden /müşteri firmadan çalınıp üreticinin kasasına giren kâr. kartel 40 ton 75 ton rekabet Üretim Talep Miktarı (2) Üretilen miktardaki azalma nedeniyle toplumun menfaatinden çalınan ve kimseye yâr olmayan kayıp

14 Özetle; - Bir piyasada rekabet firmalar tarafından kısıtlandığında bu rekabeti kısıtlayan firmalar açısından kârlı görünebilir; ancak söz konusu kâr aslen tüketiciden/ diğer firmalardan/ sektörlerden çalınan bedelden oluşmaktadır. - Rekabetin kısıtlanması sonucunda suni kıtlık yaratıldığından rekabetçi piyasaya oranla daha az mal veya hizmet sağlandığından ekonominin potansiyelinin altında üretim ve istihdam gerçekleşmekte; toplumun refahından çalınmaktadır. - Bu nedenle ABD, İngiltere gibi ülkelerde kartel vb. rekabet kısıtlamaları ceza hukukunun konusunu oluşturmakta ve hapis cezası ile cezalandırılmaktadır

15 Rekabet, kamu menfaatinin bir parçasıdır. Rekabetin korunmasından yalnızca bazı şirketler değil tüm toplum fayda sağlar. Bu nedenle de rekabet hukuku ile amaçlanan piyasalardaki rekabetin korunması dır. Tüketicinin veya küçük şirketlerin korunması rekabet hukukunun AMACI DEĞİL, rekabetin korunmasının dolaylı bir SONUCU dur

16 Bir rekabet hukuku sistemi temel unsuru içerir: (1) Rekabeti Sınırlayıcı Anlaşmaların Yasaklanması Kartelleşmenin Engellenmesi (3) Birleşme Devralmaların Kontrolü Hakim duruma gelişin kontrolü (+1) Muafiyet (2) Hakim Durumu Kötüye Kullanmanın Engellenmesi

17 1 - Rekabeti sınırlayıcı anlaşmaların yasaklanması: Madde 4 - Rekabeti Sınırlayıcı Anlaşma, Uyumlu Eylem ve Kararlar Belirli bir mal veya hizmet piyasasında doğrudan veya dolaylı olarak rekabeti engelleme, bozma ya da kısıtlama amacını taşıyan veya bu etkiyi doğuran yahut doğurabilecek nitelikte olan teşebbüsler arası anlaşmalar*, uyumlu eylemler ve teşebbüs birliklerinin bu tür karar ve eylemleri hukuka aykırı ve yasaktır. Bu haller, özellikle şunlardır:... Anlaşma, yazılı vs. olmak durumunda değil. İki tarafın telefonda belirli bir konuda uzlaşmış olması da ihlalin oluşması için yeterli

18 Temel Rekabet Kanunu İhlalleri: Centilmenlik Anlaşmaları (Fiyat / miktar/ satış koşullarının tespiti) Gel anlaşalım, bu ürünü 500 YTL den daha az fiyata satmayalım. Gel anlaşalım, bu ürünü 500 YTL den daha yüksek fiyata satmayalım. Bu yıl boyunca, sen X ton, ben Y ton üretim yapayım, böylelikle fiyat istikrarını sağlayalım, piyasayı bozmayalım. Bu mal için müşteriye beş taksitten fazla yapmayalım, kredi kartına %2 komisyon alalım, eve teslimatı kaldıralım, müşteri nakliye masrafını çeksin

19 Temel Rekabet Kanunu İhlalleri: Pazar paylaşımı: Sen A ilçesine ben de B ilçesine satış yapayım, birbirimizin bölgesine girmeyelim Müşteri paylaşımı: Sen doktorlara satış yap, ben avukatlara satış yapayım, o da subaylara satış yapsın; birbirimizin müşterisini çalmayalım. İhale paylaşımı Bu ihalede ben yüksek teklif vereyim, ihale sana kalsın; bir sonrakinde de sen beni görürsün, yüksek teklif atarsın, ihale bana kalır. Çeşitli boykotlar X şirketine mal vermeyelim, Y şirketinden gelen malları almayalım vs

20 Rekabeti Sınırlayıcı Teşebbüs Birliği Kararlarının Yasaklanması Teşebbüs birliği nedir? Ticaret odası, sanayi odası, meslek birliği, baro, dernek, teşebbüslerin herhangi bir tüzel kişiliği olmaksızın biraraya gelerek oluşturduğu gruplar Örnek ihlaller nelerdir? Asgari ücret tarifeleri!!! Üyelerin satış koşullarının (taksit sayıları, maksimum indirim oranları, komisyon oranları vb.) belirlenmesi. Boykot vb. kararlar Piyasaya girişin zorlaştırılması (yeni üye olacaklara çok ağır koşullar getirilmesi)

21 Bayilik vb. dikey anlaşmalardaki bazı hükümler Yeniden satış fiyatının belirlenmesi ihlaldir! Bayiler, ürünleri liste fiyatından satmak zorunda değildir. Bayinizin liste fiyatının üstüne çıkmaması isteyebilirsiniz, ama daha düşük fiyatla satış yapmasını engelleyemezsiniz! Bazı Münhasırlık anlaşmaları Bkz. Coca-Cola ve Bira Dosyaları

22 Hakim Durumun Kötüye Kullanılmasının Yasaklanması Madde 6 - Hâkim Durumun Kötüye Kullanılması Bir veya birden fazla teşebbüsün ülkenin bütününde ya da bir bölümünde bir mal veya hizmet piyasasındaki hâkim durumunu tek başına yahut başkaları ile yapacağı anlaşmalar ya da birlikte davranışlar ile kötüye kullanması hukuka aykırı ve yasaktır. Kötüye kullanma halleri özellikle şunlardır:

23 Kötüye Kullanma Örnekleri Rakiplerin piyasaya girmesini engellemek. Rakipleri piyasa dışına çıkarmaya çalışmak. Ayrımcılık yapmak. Bir ürünün satışını başka ürünün satışına bağlamak. Üretimi, pazarlama veya teknik gelişmeyi tüketici aleyhine sınırlamak Bir piyasadaki hakim durumunu başka piyasada kötüye kullanmak

24 Birleşme, Devralma ve Ortak Girişimlerin Denetlenmesi Rekabet Kanunu, bir teşebbüsün hakim duruma gelmesi sonucunu doğuracak birleşme ve devralmaları yasaklamaktadır. İşlem sonrasında Teşebbüslerden en az birinin kontrolünde değişiklik olacaksa ve teşebbüslerin ilgili pazardaki payı %25 i geçecek ise veya toplam ciroları 25 milyon YTL yi geçiyorsa işlem için izin alınmalıdır. Aynı teşebbüsün (firma, şirket veya holdingin) kontrol ettiği iki firmanın birleşmesi, ya da birinin diğerini devralması durumunda izne gerek yoktur. (Örnek: Beko ile Arçelik in birleşmesi )

25 Muafiyet Sistemi Madde 5 - Muafiyet Kurul, aşağıda belirtilen şartların tamamının varlığı halinde teşebbüsler arası anlaşma, uyumlu eylem ve teşebbüs birlikleri kararlarının 4 üncü madde hükümlerinin uygulanmasından muaf tutulmasına karar verebilir: [Dolayısıyla anlaşma cezai yaptırım uygulanmaz.] a) Malların üretim veya dağıtımı ile hizmetlerin sunulmasında yeni gelişme ve iyileşmelerin ya da ekonomik veya teknik gelişmenin sağlanması, b) Tüketicinin bundan yarar sağlaması, c) İlgili piyasanın önemli bir bölümünde rekabetin ortadan kalkmaması, d) Rekabetin (a) ve (b) bentlerindeki amaçların elde edilmesi için zorunlu olandan fazla sınırlanmaması

26 Rekabeti Sınırlamaya Yönelik Eylemler Cezalandırılır Θ Teşebbüslere, bir önceki yılın cirosunun %10 una kadar; Θ Teşebbüs birliği ise birliğin ya da üyelerinin bir önceki yıla ait toplam cirolarının %10 una kadar Θ Yöneticilere ve çalışanlara, teşebbüse verilen cezanın %5 ine kadar para cezası verilebilir

27 Cezadan kaçınmak mümkün Öncelikle kanun ihlal etmemek en iyi çözüm. Ancak bir şekilde ihlale iştirak etmiş teşebbüslerden, Rekabet Kurumu incelemeye başlamadan ihlali bildirip işbirliğini kabul eden ilk teşebbüs cezadan kurtulur! Diğerleri üzülmesin; Soruşturma başladıktan sonra gelenlerin de cezası indirilebilir. Ancak bundan da sınırlı sayıda teşebbüs yararlanabilir

28 Rekabet Politikası = Antitröst Kurallarının (Rekabet Hukukunun) Uygulanması Rekabet Politikası = + Kamu Teşebbüslerine İlişkin Özel Hükümler + Devlet Yardımları Rekabet Politikası= + Piyasalardaki rekabeti etkileyecek her türlü düzenleme, kamu tasarrufu ve bunlara ilişkin politikalar (piyasaların rekabetçi bir süreç içinde oluşması ve gelişmesi için gerekenler)

29 Rekabet Politikası Hedef ve Araçlar Tek Hedef: TOPLUMSAL REFAHIN MAKSİMİZASYONU Rekabet Hukuku Serbestleştirme Özelleştirme Düzenleme İmtiyaz Birbirlerine alternatif olabilir ya da olmayabilirler. Ancak birbirlerini tamamlayıcı olarak kullanılmalıdırlar. Hepsi araçtır!

30 Diyelim ki; Devlet tekel konumumda olan bir telekomünikasyon şirketini özelleştiriyor ve üç seçenek sunuyor: a) Şirketi tüm tekel hakları ile birlikte satmak. b) Şirketi tekel haklarıyla satmakla birlikte gerektiğinde bu piyasadaki fiyat vb. parametrelere müdahale edecek bir düzenleyici otorite de kuruyor. c) Düzenleyici otorite kurmanın yanı sıra piyasayı rekabete açıyor. Bir YATIRIMCI olarak söz konusu şirkete talipsiniz. Hangi alternatifi seçersiniz? Hangi alternatif için daha çok para ödersiniz? NEDEN? TÜKETİCİ /MÜŞTERİ olarak hangi alternatif sizin için daha iyi olur? NEDEN?

31 Özelleştirme / Satış Geliri Uzun dönemde toplumun menfaati için Kısa Dönem Perspektifi Yüksek Gelir, Sıcak Para Hazine, Maliye, Özelleştirme İdaresi, Politikacılar memnun. Uzun dönemde tekelin cezasını tüketici çeker. Uzun Dönem Perspektifi İmtiyaz / Özelleştirme ile Şirketlere Verilen Haklar Rekabetin Kısıtlanması Rekabetçi Piyasa Rekabet Kurumları Toplumun Kazancı: Düşük fiyatlar, kaliteli ürün / hizmet, yeni teknolojiler

32 Rekabet hukuku ve politikası amaç değil araçtır. Diğer hukuki ve iktisadi araçlarla eşgüdümlü bir şekilde uygulanmalıdır. Amaç, toplumsal refahın korunmasıdır. Tekeller ve karteller, daha az üretime, daha az istihdama, daha yüksek fiyatlara, daha düşük kaliteye ve daha düşük teknolojiye, kaynakların yanlış dağılmasına ve israfa neden olur; toplum açısından zararlıdır. Rekabet hukuku ve politikası piyasa mekanizmasının güvencesidir

33 Barış EKDİ Not: Sunumun bazı bölümlerinde Rekabet Kurumu Başkanı Prof. N. Kaldırımcı nın Kayseri Ticaret Odası nda yaptığı sunumdan alınan yansı ve görüntüler kullanılmıştır.