Rekabet Hukukunda Bağlama Uygulamaları

Transkript

1 Dr. Hasan KARAKILIÇ Celal Bayar Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İşletme Bölümü Ticaret Hukuku Anabilim Dalı Rekabet Hukukunda Bağlama Uygulamaları

2 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ...VII VORWORT... IX İÇİNDEKİLER... XI KISALTMALAR... XXV KONUNUN TAKDİMİ VE ELE ALINIŞ BİÇİMİ...1 Birinci Bölüm Rekabet Hukuku ve Hukukun Diğer Alanlarında Bağlama Uygulamaları 1. Rekabet Hukukunda Bağlama Uygulaması ve Bağlama Uygulamasının Unsurları...9 I. REKABET HUKUKUNDA BAĞLAMA UYGULAMASI...9 A. Bağlama Uygulaması Kavramı Ürün Bağlama Paket Satış...13 B. Bağlama Uygulaması ve Kelepçeleme Sözleşmesinin Farkları...14 II. BAĞLAMA UYGULAMASININ BAZI GÖRÜNÜM ŞEKİLLERİ...16 A. Saf Paket Satış Uygulaması...17

3 XII B. Karışık/Karma Paket Satış Uygulaması...18 C. Statik Ürün Bağlama Uygulaması D. Dinamik Ürün Bağlama Uygulaması...21 E. Teknolojik Bağlama Uygulaması F. Ara Değerlendirme III. TEŞEBBÜSLERİ BAĞLAMA UYGULAMASINA YÖNELTEN EKONOMİK NEDENLER A. Bağlama Uygulaması ile Ölçümleme B. Bağlama Uygulaması ile Fiyat Farklılaştırması Fiyat Farklılaştırması ve Fiyat Ayrımcılığı Farkı Fiyat Farklılaştırması İçin Bağlama Uygulaması Fiyat Farklılaştırmasını Gizleme İçin Bağlama Uygulaması Fiyat Farklılaştırması ile Fiyata Yönelik Algıyı Yönetme için Bağlama Uygulaması C. Bağlama Uygulamasıyla Risk Paylaşımı D. Bağlama Uygulamasıyla Kredi Sağlama E. Bağlama Uygulamasıyla İşlem Maliyetlerinin Azalması...39 F. Bağlama Uygulamasıyla Kalite Kontrolü...41 IV. ARA DEĞERLENDİRME Rekabet Hukuku Anlamında Bağlama Uygulamasının Unsurları.. 44 I. BAĞLAYAN VE BAĞLANAN ÜRÜN A. Bağlayan ve Bağlanan Ürünlerin Farklı Olması veya İki Farklı Ürün Sorunu Konusundaki Yaklaşımlar AB Yaklaşımı Rekabet Kurulu Yaklaşımı Antitrust Hukuku Yaklaşımı...55 B. İki Farklı Ürünün Belirlenmesi Konusunda Yöntemler Ürünün Birden Fazla Parçadan Oluşması Halinde Belirleme Pazar Eksenli Belirleme...58

4 XIII a. Ayrı Tüketici Talebi Testi b. Alışılmış Ticari Uygulama Testi II. ALICILARIN BAĞLAMA UYGULAMASI İÇİN ZORLANMASI A. Zorlama nın Niteliği B. Hukuksal veya Aynı Zamanda Ekonomik Açıdan Zorlamanın Gerekliliği III. BAĞLAMA UYGULAMASININ REKABETİ SINIRLAYICI ETKİLERİ AÇISINDAN PAZAR YAPISI ÖNEMİ...71 IV. BAĞLAMA UYGULAMASI AÇISINDAN HUKUKA UYGUNLUK NEDENLERİ Rekabet Hukukunda Bağlama Uygulamasının Ortaya Çıkışı...78 I. AMERİKAN-ANTITRUST HUKUKU NDA BAĞLAMA UYGULAMALARI...78 A. Antitrust - Hukuku Düzenlemeleri Sherman Kanunu Clayton Kanunu Federal Ticaret Komisyonu Kanunu B. Ticaretin Sınırlanması Aracı Olarak Bağlama Uygulamaları...81 C. Antitrust-Hukukunda Bağlama Uygulamalarının Ortaya Çıkışı II. AVRUPA BİRLİĞİ HUKUKU NDA BAĞLAMA UYGULAMALARI...85 A. AEUV Madde 101 Açısından Bağlama Uygulamaları...85 B. AEUV Madde 102 Açısından Bağlama Uygulamaları III. REKABETİN KORUNMASI HAKKINDA KANUNA GÖRE BAĞLAMA UYGULAMALARI A. Rekabeti Sınırlayıcı Anlaşma, Karar ve Uyumlu Eylemler Yoluyla Bağlama UygulamalarIı B. Hakim Durumun Kötüye Kullanılması Yoluyla Bağlama Uygulamaları... 88

5 XIV 4. Özel Hukukun Diğer Alanları Açısından Bağlama Uygulamaları...89 I. BORÇLAR HUKUKUNDA SÖZLEŞME ÖZGÜRLÜĞÜ İLKESİ AÇISINDAN BAĞLAMA UYGULAMALARI...89 A. Rekabet Hukuku ve Borçlar Hukuku İlişkisi...89 B. Alıcıların Sözleşme Özgürlüğü Açısından Bağlama Uygulamaları...91 C. Borçlar Hukuku Açısından Sözleşme Özgürlüğü İlkesi ve Bağlama Uygulamaları Sözleşme Özgürlüğü İlkesinin Kapsamı...95 a. Sözleşme Yapıp Yapmama Özgürlüğü...95 b. Sözleşmenin Konusunu Belirleme Özgürlüğü Sözleşmenin Tarafını Belirleme Özgürlüğü D. Ara Değerlendirme II. TÜKETİCİNİN KORUNMASI HAKKINDA KANUN AÇISINDAN BAĞLAMA UYGULAMALARI A. Sözleşme Özgürlüğü İlkesinin Tüketici Lehine Sınırlandırılması B. Bağlama Uygulaması Yasağı III. HAKSIZ REKABET HUKUKU AÇISINDAN BAĞLAMA UYGULAMALARI A. Genel Anlamda Rekabet Hakkı ve Kötüye Kullanılması Rekabet ve Haksız Rekabet Hukuku İlişkisi Rekabet ve Haksız Rekabet Hukukunun Amaç ve Terminoloji Yönünden Yakınlaşması Türk Ticaret Kanunu Açısından Haksız Rekabet B. Haksız Rekabet Hukuku Açısından Bağlama Uygulamaları C. Ara Değerlendirme

6 XV İkinci Bölüm Bağlama Uygulamalarının Rekabete Etkileri ve Rekabet Politikalarının Bağlama Uygulamalarına Yaklaşımı 5. Bağlama Uygulamalarının Rekabet Üzerindeki Etkileri I. ALICILAR ÜZERİNDEKİ ETKİLER A. Kötüye Kullanma Yoluyla Alıcıların Sömürülmesi B. Bağlama Uygulaması Nedeniyle Haksız Fiyatların Ortaya Çıkması C. Bağlama Uygulaması ile Yıkıcı Fiyatlama II. RAKİPLER ÜZERİNDEKİ ETKİLER A. Pazar Gücünün Aktarılması Rekabet Hukukunda Aktarma Etkisi Aktarma Etkisi Konusunda Chicago Okulu Yaklaşımı Aktarma Etkisi İçin Gerekli Koşullar a. Teşebbüsün Pazar Gücü b. Ürünler Arasındaki Talep İlişkisi c. İkincil veya Alt Ürün Pazarı Ara Değerlendirme B. Rakiplerin Dışlanması Ön Açıklamalar Bağlama Uygulamasının Dışlayıcı Etkileri Açısından Gerekli Olan Koşullar a. Teşebbüsün Pazar Gücü b. Tüketicinin Ürünleri Birlikte Edinme Konusundaki İsteği c. Alıcının Pazar Konumu d. Talep Fazlası Miktarı e. Tamamlayıcı Ürün Üreticileri Açısından Dışlayıcı Sorunlar...178

7 XVI 3. Dışlayıcı Etkiler Açısından Bağlama Uygulamasının Süresi Ara Değerlendirme C. Tekelleşme Sorunu D. Pazara Giriş Engelleri Pazara Giriş Engelleri Kavramı Potansiyel Rakipler Bağlama Uygulaması ile Pazara Giriş Engelleri a. Bağlanan Ürün Pazarına Giriş Engelleri aa. Bağlama Uygulamasının Bağlayıcı Etkisi bb. Rakipler Açısından Çift Yönlü Pazara Giriş Zorunluluğu b. Bağlayan Ürün Pazarına Giriş Engelleri Ara Değerlendirme III. POST-CHICAGO YAKLAŞIMLAR VE BAĞLAMA UYGULAMALARI A. Post-Chicago Stratejik-Ekonomik Yaklaşımlar ve Bağlama Uygulamaları B. Rakibin Maliyetlerini Yükseltme C. Oyun Teorisi D. Asimetrik Bilgi Sorunu Uygulamada Asimetrik Bilgi Sorunu a. Kodak Kararı b. Rekabet Kurulu Kararları aa. Siemens ve Diğerleri Kararı bb. HP Kararı Asimetrik Bilginin Alıcıları Zorlayıcı Niteliği E. Ara Değerlendirme Rekabet Politikaları Açısından Bağlama Uygulamaları I. ÖN AÇIKLAMALAR II. AVRUPA BİRLİĞİ YAKLAŞIMI A. Pazar Yapısı ve Özgürlüğü Sorunu

8 XVII B. Freiburg Okulu ve Ordoliberalizmin Avrupa Birliği nin Yaklaşımına Etkileri III. BAĞLAMA UYGULAMALARININ REKABET ÜZERİNDEKİ ETKİLERİNİN ANALİZİNDE YAKLAŞIM SORUNU A. Per Se Yaklaşım B. Rule o Reason Yaklaşımı Rule of Reason Yaklaşımının Avantajları Rule of Reason Yaklaşımın Dezavantajları C. More Economic Approach Komisyon Tartışma Metni a. Tartışma Metninin Genel Çerçevesi b. Bağlama Uygulamaları Konusundaki Yaklaşım AEUV m. 102 Hakkında Komisyon Kılavuzu Rekabet Kurulu nun Yaklaşımı IV. ARA DEĞERLENDİRME Üçüncü Bölüm TEŞEBBÜSLER ARASINDA BAĞLAMA ANLAŞMALARI YOLUYLA REKABETİN SINIRLANDIRILMASI 7. Rekabet Hukukunda Anlaşma Kavramı ve Anlaşmaların Rekabeti Sınırlayıcı Etkisi I. REKABET KUKUKUNDA ANLAŞMA KAVRAMI A. Yatay Anlaşma B. Dikey Anlaşma II. YATAY VE DİKEY ANLAŞMA AYRIMININ NEDENİ III. ANLAŞMANIN REKABETİ SINIRLAYICI ETKİLERİNİN HİSSEDİLİR OLMASI Yatay Bağlama Anlaşması

9 XVIII I. AEUV MADDE 101/1 (e) AÇISINDAN BAĞLAMA ANLAŞMASI A. Hükmün Uygulama Alanı B. AEUV m. 101/1 (e) ve m. 102(d) Arasındaki İlişkinin Değerlendirilmesi II. RKHK MADDE 4 (f) AÇISINDAN BAĞLAMA ANLAŞMASI A. Hükme Yönelik Eleştiriler Genel Olarak Hükmün Kapsamına Yönelik Eleştiriler B. Ara Değerlendirme Dikey Bağlama Anlaşması I. DİKEY ANLAŞMALARIN REKABET ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ II. DİKEY SINIRLAMA OLARAK BAĞLAMA ANLAŞMASI A. Dikey Sınırlama Olarak Bağlamanın Rekabet Üzerindeki Etkileri B. Dikey Sınırlama Olarak Bağlamanın Olumsuz Etkileri Fiyat Artışına Neden Olma Kilit Etkisi ne Yol Açma Marka İçi Rekabetin Azalması Markalar Arası Rekabetin Azalması Alıcıların Tercihlerinin Kısıtlanması Pazara Giriş Engelleri ile Pazarın Kapanması Etkisi C. Dikey Sınırlama Olarak Bağlamanın Olumlu Etkileri Etkinlik Sağlama Üretim ve Kalite Standartlarında Yeknesaklık Yoluyla Bedavacılık (free-riding) Sorununun Giderilmesi Pazara Giriş Maliyetlerinin Azalması Çifte Tekel Karını Önleme

10 XIX III. DİKEY ANLAŞMALAR AÇISINDAN MUAFİYET SİSTEMİ A. Genel Olarak Muafiyet Sistemi B. Grup Muafiyet Sistemi Teknoloji Transferi Anlaşmaları Hakkında Grup Muafiyeti a. Teknoloji Transferi Anlaşmaları b. Teknoloji Transferi Anlaşmaları Açısından Bağlama Uygulamaları Motorlu Taşıtlar Pazarı İçin Grup Muafiyeti a. Satış ve Servis Hizmetlerinin Bağlanması b. Orijinal Parça Kullanma Yükümlülüğü Getirmek.358 C. Bireysel Muafiyet D. Muafiyet Açısından Dikey Sınırlama Olarak Bağlamanın Analizi E. Muafiyetin Geri Alınması Bireysel Bir Kararla Muafiyetin Geri Alınması Birikimli Etki Nedeniyle Paralel Ağların Muafiyet Kapsamı Dışına Çıkarılması a. Pazarda Birikimli Etkiler b. Delimitis Kararı Ara Değerlendirme F. Muafiyet Sisteminin Değerlendirilmesi Genel Olarak Muafiyet Sisteminin Hukuki Güvenlik Açısından Değerlendirilmesi IV. REKABETİ SINIRLAYICI ANLAŞMALARIN YAPTIRIMI A. Geçersizlik Yaptırımı B. Geçersizliğin Sonuçları

11 XX Dördüncü Bölüm Hâkim Durumdaki Teşebbüslerin Bağlama Uygulamaları ile Rekabetin Sınırlandırılması ve Teşebbüslerin Bağlama Uygulamaları Konusunda Hukuka Uygunluk Nedenleri 10. Hâkim Durumdaki Teşebbüslerin Bağlama Uygulamaları I. EKONOMİK GÜÇ VE KÖTÜYE KULLANMA II. KOLLEKTİF VE BİREYSEL BAĞLAMA UYGULAMALARI SORUNU A. Kollektif Bağlama ve Bireysel Bağlama Uygulamaları Ayırımı Kollektif Bağlama Uygulamaları Bireysel Bağlama Uygulamaları ve Tek Yanlı Davranışlar a. Bireysel Bağlama Uygulamaları b. Tek Yanlı Davranışlar ve Bağlama Uygulamaları aa. AB Hukukunda Tek Yanlı Davranışlar ve Bağlama Uygulamaları bb. Rekabetin Korunması Hakkında Kanun Açısından Tek Yanlı Davranışlar ve Bağlama Uygulamaları B. Ara Değerlendirme III. HAKİM DURUMDAKİ TEŞEBBÜSLERİN BAĞLAMA UYGULAMALARI AÇISINDAN İLGİLİ PAZARIN BELİR LENMESİ A. İlgili Pazarın Tanımlanması İlgili Ürün Pazarı İlgili Coğrafi Pazar Zamansal veya Dönemsel Pazar B. Teşebbüsün Pazar Payı Pazar Payının Belirlenmesi Teşebbüsün Sahip Olduğu Pazar Gücü

12 XXI a. Pazar Gücünün Belirlenmesi b. Hakim Durum ve Pazar Gücü İlişkisi Hakim Durum Kavramı a. Tek Başına Hakim Durum b. Birlikte Hâkim Durum C. Hakim Durumun Kötüye Kullanılması Yasağı Hakim Durumun Değil, Kötüye Kullanmanın Yasak Olması a. Kötüye Kullanma b. Hakim Durum ve Kötüye Kullanma Arasındaki Nedensellik İlişkisi Hakim Durumdaki Teşebbüslerin Özel Sorumluluğu Bağlama Uygulaması ile Hakim Durumun Kötüye Kullanılmasının Bazı Görünümleri I. FİYAT SIKIŞTIRMASI AMACIYLA BAĞLAMA UYGULAMASI A. Napier Brown/British Sugar Kararı B. IRI/Nielsen Kararı II. ŞEBEKE/AĞ ETKİSİNDEN YARARLANMAK SUREİYLE BAĞLAMA UYGULAMALARI A. Şebeke veya Ağ Etkisinin Önemi B. Şebeke veya Ağ Etkisi Konusunda Bağlama Uygulaması Örnekleri III. YENİLİKÇİ PAZALARDA ÜRÜN GELİŞTİRME YOLU İLE BAĞLAMA UYGULAMALARI A. Yenilikçi Pazarlarda Teknolojik Bağlama Uygulaması Teknolojik Bağlama Uygulamasının Rekabet Üzerindeki Etkileri Ürün Geliştirme Yoluyla Teknolojik Bağlama Uygulaması B. Microsoft Kararı AB Komisyonu Kararı...460

13 XXII a. İlgili Pazarın Yapısı ve Microsoft un Hakim Durumu b. Bağlama Uygulaması ve Kötüye Kullanma Niteliği c. Rule of Reason Yaklaşımı Açısından Değerlendirme d. Mevcut Yapının Ayrıştırılması AB İlk Derece Mahkemesi Kararı Microsoft Kararı Konusunda Yapılan Değerlendirmeler Bağlama Uygulaması Gibi Etki Gösteren Ticari Uygulamalar I. İNDİRİM SİSTEMLERİ İLE BAĞLAMA UYGULAMALARI A. Ön Açıklamalar B. İndirim Sistemlerinin Rekabet Üzerindeki Etkisi II. İNDİRİM ŞEKLİNDEKİ BAĞLAMA UYGULAMASI TÜRLERİ A. Sadakat İndirimleri ile Bağlama Uygulaması Hoffmann-La Roche Kararı Michelin II Kararı Coca-Cola Kararı B. Hedef İndirimler ve Bağlama Uygulaması Michelin I Kararı Fertigfutter Kararı Milchaustauschfuttermittel Kararı C. Ara Değerlendirme Alım Gücü Açısından Bağlama Uygulaması I. ALlM GÜCÜ KAVRAMI II. ALIM GÜCÜNÜN KÖTÜYE KULLANILMASI III. ALIM GÜCÜNÜN REKABET ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ A. Üretici veya Satıcının Sömürülmesi

14 XXIII B. Rakiplerin Dışlanması Bağlama Uygulamaları Konusunda Hukuka Uygunluk Nedenleri I. TİCARİ TEAMÜL GEREĞİ HUKUKA UYGUNLUK A. Rekabeti Sınırlayıcı Anlaşmalar Açısından Ticari Teamülün Hukuka Uygunluk Hali Olması B. Hakim Durumun Kötüye Kullanılması Açısından Ticari Teamülün Hukuka Uygunluk Hali Olması II. OBJEKTİF GEREKLİLİKLER A. Genel Anlamda Objektif Gereklilik B. Ürünün Niteliğine Özgü Objektif Gereklilikler Ekonomik Gereklilikler Ürün Güvenliği Ürün Kalitesinin İyileştirilmesi Ürün Kalitesinin Korunması Ürünlerin İşlevselliği III. ETKİNLİK SAVUNMASI A. Etkinlik Savunmasının Yasal Dayanakları Konusunda Doktrindeki Tartışmalar B. Tartışma Metni ne Göre Etkinlik Savunması C. Kılavuz a Göre Etkinlik Savunması D. Rekabet Kurulu nun Etkinlik Savunması Konusundaki Yaklaşımı IV. TİCARİ TEAMÜL VEYA OBJEKTİF GEREKLİLİKLERE RAĞMEN BAĞLAMA UYGULAMASININ YASAKLANMASI GENEL DĞERLENDİRME VE SONUÇ KAYNAKÇA