İşletmelerin Büyüme Şekilleri

Transkript

1 Yrd.Doç.Dr. Gaye Açıkdilli Yrd.Doç.Dr. Erdem Kırkbeşoğlu İŞLETMELERİN BÜYÜMESİ İşletmelerin Büyüme Nedenleri Optimum büyüklüğe ulaşma Piyasalarda etkinliği arttırarak kar elde etme olanaklarını arttırma Yeni teknoloji ve bilgileri elde etme Değişen pazar koşullarına daha iyi uyum sağlama Büyüklüğün sağlayacağı ekonomik olanaklardan, tasarruflardan yararlanma Rekabet gücünü arttırma Aranan, tercih edilen, güvenilen işletme olma Bölgesel plandan ulusal, ulusal plandan uluslararası plana faaliyetlerini yayma İşletmelerin Büyüme Şekilleri Ulusal ve uluslararası dış çevre ve çevre faktörlerinde oluşacak tüm tehdit ve fırsatları göz önüne alma!!!! özellikle ekonomik çevre koşullarında İÇ BÜYÜME İÇ BÜYÜME İşletmenin kendi sağladığı iç ve dış finansman olanaklarıyla birlikte üretim kapasitesini, dış çevre ve özellikle pazar koşullarının gerektirdiği miktarda ve çeşitte üretim yapacak ve faaliyette bulunacak şekle dönüştürmesi. İç büyümeye yönelik kararlar koşulların geçici veya sürekli olma durumuna göre kısa ya da uzun dönemli olabilir. Kısa dönemli iç büyüme işletmenin pazara yönelik talep tahminleri geçici bir talep artışının olacağı bilgisine dayanıyorsa olur. Mevcut üretim ve işletme kapasitesi geçici olarak artan talebi tatmin edici miktarı üretecek şekilde değiştirilir. (Vardiya sayılarını arttırma gibi) Talep tahminlerinin uzun dönemli bir talep değişimini ve artışını gösteriyorsa uzun dönemli iç büyüme tercih edilir. Yeni yatırımlar, mevcut işletme sistemi ve üretim kapasitesinin genişletilmesi, yenilenmesi ve yeni teknolojik olanaklar kullanılarak çeşitlendirilmesiyle işletmenin büyütülmesi. Başka işletme ya da işletmelerle ortak hareket etme veya sözleşmeli birliktelik ve stratejik işbirliği veya birleşme ve ortaklıklar Kısa dönemli dış büyümede belirli bir konuda ortaklaşa hareket etme fikri çevresinde birlikte hareket etme, güç birliği yapma, birbirlerini yıpratmama amaçlıdır (Kartel, konsorsiyum v.b.) Uzun dönemli dış büyümede işletmelerin ekonomik ve yasal bağımsızlıkları son bulmakta ve ortaya yeni bir işletme varlığı çıkmaktadır (birleşme ve satın almalar v.b.) 1

2 Dış Büyüme Türleri Yatay dış büyüme: aynı iş kolu veya konuda faaliyet gösteren firmalar biraraya gelirse. Dikey dış büyüme: farklı faaliyet konularında çalışan birbirlerini bütünleyen iş kolları arasında oluşturulan ortak hareket veya birleşme -Geriye doğru dikey büyüme (hammadde sağlama imkanlarını güçlendirme, ucuz ve kaliteli girdi sağlama, bu yolla üretim maliyetlerini azaltma) -İleriye doğru dikey büyüme (pazarı daha iyi kontrol etme, ele geçirme, tüketicilere daha iyi mal ve hizmet sunma) İşletmeler arası ortak hareket etme ve stratejik işbirlikleri İşletmelerin birleşerek büyümesi Çeşitlendirerek (Karma)büyüme: işletmelerin mevcut teknoloji, ürün ve pazarıyla hiçbir ilişkisi olmayan alanlardaki işletmelerle gerçekleştirdikleri birleşmeler(sektör risklerini azaltma v.b. amaçlı) İŞLETMELER ARASI ORTAK HAREKET ETME VE STRATEJİK İŞBİRLİKLERİ Biraraya gelen ve ortak hareket etmek veya stratejik işbirliği oluşturmak isteyen işletmeler, mevcut sistemlerini ve yasal yapılarını değiştirmek istemezler. Her bir işletme hukuksal bağımsızlığını koruyarak piyasaya yönelik, iyi veya kötü niyetli çeşitli ekonomik ve ticari çıkarlar sağlamak için biraraya gelir ve ortak hareket ederler. İŞLETMELER ARASI ORTAK HAREKET ETME VE STRATEJİK İŞBİRLİKLERİ Ortak Hareket Etme -Centilmenlik anlaşmaları -Kartel anlaşmaları -Konsorsiyum anlaşmaları -Lisans anlaşmaları -Franchising anlaşmaları -Yönetim sözleşmeleri -Üretim sözleşmeleri -Ortak girişim Kartel Anlaşmaları Centilmenlik Anlaşması Benzer işletmeler arası ortaya çıkan, belirli ekonomik, ulusal ve sosyal konularda ve belirli amaçların gerçekleşmesine yönelik karşılıklı söz vermelerine dayanan yazılı ve sözlü antlaşma. Bu antlaşmalara işletmelerin uymaları konusunda zorlama yoktur. Örneğin, kriz dönemlerinde fiyatların sabit tutulması gibi.. Benzer konuda faaliyette bulunan az sayıda işletmelerin piyasa koşullarını kendi amaçları doğrultusunda ve ortak çıkarlarını korumak için aralarında yaptıkları gizli antlaşma Hangi ekonomik konuda sözleşme yapma niyetindeyseler sadece o kapsamda ortak hareket etme durumundadırlar. Ayrıca hukuki bağımsızlıklarını korurlar Sözleşme konusuna üretim miktarı ve pazarlama ile ilgili konular dahildir. 2

3 Kartel antlaşmaları ortak hareket etmek isteyen firmaların tam rekabet koşullarını bozarak tekelci piyasalar yaratmaları şeklindedir. Kendi çıkarlarını gözetme, aşırı kar sağlama, küçük firmaları piyasayı terk etmeye zorlama Piyasa mekanizmalarını bozmak istemeyen, piyasadaki kesimler arasında güçleri deneyerek tarafların ortak çıkarlarını savunma amaçlı da olabilir Miktar karteli: üretim miktarını belli bir düzeyde tutma. Talebin arttığı dönemde piyasaya arz edilen ürün miktarını sınırlandırarak arz talep dengesini bozarak dolaylı yoldan fiyatlar üzerinde egemenlik kurarak karı yüksek tutma Bölge karteli: ürün pazarlarını kartel antlaşmasıyla aralarında pay ederek kendi piyasa bölümünde tekel koşullarına sahip olma Fiyat karteli: talebin yoğunlaştığı dönemde işletmelerin aynı anda, aynı miktarda ve doğrudan fiyatın değiştirilmesi ve yükseltilmesi/düşürülmesi Satın alma karteli: üretim için girdilerin satın alınmasında ortak hareket etme. İhtiyaçları olan hammaddeyi ve diğer girdileri ucuza elde etme ve girdi maliyetlerini kontrol altına alma Konsorsiyum Anlaşması Belirli bir projenin alınması ve gerçekleştirilmesi için iki veya daha çok benzer veya değişik konuda faaliyette bulunan işletmenin bir araya gelerek geçici bir girişim oluşturulması konusunda yaptıkları antlaşma Örneğin Koç ve Ülker in birlikte köprü otoyol ihalesine girmesi Yeterli sermaye bulma, işletmelerin uzmanlık bilgilerinden ve güçlü yönlerinden yararlanma, riski yayma Yasal yönden bağımsızdırlar Stratejik İşbirliği İki veya daha fazla firma arasında tarafların yararına stratejik amaçlara ulaşmak için oluşturulan işbirliği antlaşması -yeni teknoloji ve üretim olanaklarına kavuşma -bazı pazarlara girebilme veya girdi engellerini aşma -dış çevrede oluşan veya oluşabilecek finansal, piyasa, politik, kültürel gibi riskleri azaltma -Piyasalarda daha güçlü ve rekabetçi avantajlar elde etme -İşletmenin ihtiyaç duyduğu hammadde ve yarı mamul maddeleri ucuza ve kolayca temin etme -ölçek ekonomilerinden yararlanma -atıl kapasiteyi tam kapasiteye getirme -üretim ve satış faaliyetlerinde verimlilik -işletmecilik maliyetlerinden tasarruf sağlama İşletme yönetimi ve diğer işletmecilik faaliyetlerinde uzmanlıkları birleştirme Lisans Anlaşması Bir firmanın mal veya hizmetlerinin üretim veya satış haklarını bir başka firmaya karşılıklı avantajlar elde etmek amacıyla geçici süre aktarmasına imkan veren antlaşma Uluslararası pazarlara giriş stratejisi Franchising Anlaşması İmtiyaz veren firma geliştirdiği tüm işletmecilik ve ticari birikimi ile olanaklarından bir başka imtiyaz alan firmanın antlaşma süresince yararlanmasına imkan verir. Franchising veren firma yurt içi ve dışı pazarlarda yatırım yapmaksızın işletmecilik sistemini geliştirmiş ve büyütmüş olur. Lisans antlaşmalarına göre bu antlaşma biçimi işbirliği yapan tarafları daha fazla bağlayıcı niteliktedir. 3

4 Yönetim Sözleşmesi Deneyimli bir firmanın bir süre bir girişimin yönetim ve işletmecilik faaliyetlerini yürütmesine imkan veren antlaşma Üretim sözleşmesi İşletmelerin markalı ve özellikli mallarının üretimini başka firmalara yaptırmalarına imkan veren işbirliği antlaşması Firma A; Uygun ve ucuz girdi imkanlarından hareketle, daha ekonomik ve rekabet edebilir maliyetlerle ürünlere sahip olma, riskli bazı ülke ve bölgelerdeki üretim imkanlarından yatırım yapmaksızın yararlanma Firma B; Mevcut veya boş kalan üretim kapasitesini en uygun düzeyde kullanma fırsatı Ortak girişim İki veya daha fazla firmanın yasal açıdan kendilerinden bağımsız ayrı bir girişim oluşturma konusunda sözleşmeyle işbirliği yapmaları Amaç; ortak olan firmaların üstün yönlerini ve kaynaklarını birleştirerek daha etkili işletmecilik sergilemektir. İşbirliği yapan ana işletme dışında ayrı bir adı, kayıtlı sermayesi, yönetim ve işletme sistemi vardır. İŞLETMELERİN BİRLEŞEREK BÜYÜMESİ Birleşme; iki veya daha fazla işletmenin uzun dönemli ve kalıcı şekilde biraraya gelmeleridir. Birleşme yoluyla büyümek isteyen firmalar hem ekonomik hem ticari hem yasal konularda bağımsızlıklarını kaybederler. BİRLEŞEREK BÜYÜME ÇEŞİTLERİ Tröst Tam birleşme -kaynaşma -katılma türü birleşme -satınalma türü birleşme Holding Tröst Benzer konuda faaliyette bulunan işletmeler arasında piyasada tekel koşulları yaratmak amaçlı gizli ve bağlayıcı nitelikte gerçekleştirilen birleşmelerdir. Yatay nitelikli birleşmeler Piyasalarda tekel koşulları yaratacak büyüklüklere ulaşmak, rekabeti ortadan kaldırarak haksız kazanç sağlama Oy tröstleri (hisseleri satın alarak oy hakkını el geçirmek) Gizlidirler. 4

5 Tam Birleşmeler Kaynaşma (Merger): Yatay büyüme şeklidir. İki veya daha fazla sayıda işletmenin yasal yapılarına son vererek yeni ve daha büyük bir girişim oluşturmaları Katılma türü birleşme: Yatay bir büyümedir. Benzer konuda faaliyette bulunan bir veya daha fazla sayıda işletmenin yasal yapılarına son vererek bir başka işletme bünyesinde birleşmesi. (Diğer işletmenin yasal statüsü devam eder.) Satın alma (Acquisition)türü birleşme: Bir işletmenin genelde benzer konuda faaliyette bulunan diğer bir veya daha fazla işletmenin tamamını veya yönetebileceği büyüklükte hisselerini satın alarak ele geçirmesidir. (Yatay/dikey/karma olabilir) Holding Bir ana ve buna bağlı birden çok yavru işletmelerden oluşan bir gruplanma biçimidir. Ana işletme çoğunlukla üretim ve pazarlama ile uğraşmamaktadır. Ana işletme yavru işletmelerin amaç, strateji ve politikalarını saptar, denetimlerini yürütür ve finansman ihtiyaçlarına yardımcı olur. Kendi işletme kurabilir/piyasadan işletme hissesi satın alabilir/yavru işletmelere piyasadaki işletmelerin hisselerini satın aldırtabilir 5