BESİNLERDE HORMON KULLANIMI

Transkript

1 BESİNLERDE HORMON KULLANIMI Yrd. Doç. Dr. Mevlüde Kızıl Hacettepe Beslenme ve Diyetetik Günleri, VI. Mezuniyet Sonrası Eğitim Kursu Mayıs 2017 Swissotel Ankara

2 Sunum Planı Et ürünlerinde hormon kullanımı Bitki Gelişimini Düzenleyiciler Sağlık Üzerine Etkileri Sonuç ve Öneriler

3 Et Üretiminde Hormon Kullanımı

4 Et Üretiminde Hormon Kullanımı Sığır ve koyunlarda kilo alımı ve besleme verimliliğini artırmak amacıyla çeşitli kombinasyonlarda steroid hormonlarının ve hormon benzeri maddelerin kullanılması, Avrupa Birliği (AB) üyesi olmayan çeşitli ülkelerde yaygın bir yasal uygulamadır. Hormonlar kulak deri altı dokusuna küçük implantlar veya cihazlar yoluyla verilmektedir. The EFSA Journal (2007) 510, 1-62

5 Et Üretiminde Hormon Kullanımı Farmasötik olarak bu implantlar, birkaç aylık periyotlarla fraksiyonel olarak hormon salınımı yapmaktadır. Bu ticari ürünlerin çoğu, doğal hormonlar; estradiol, testosteron ve progesteronun ve üç sentetik bileşik olan trenbolon, zeranol ve melengestrolün farklı kombinasyonlarını içermektedir. İmplantlar yaygın olarak mg zeranol, 200 mg testosteron veya 20 mg trenbolon asetat şeklindedir. Ürünlerin birçoğunda ayrıca implant başına mg dozlarında 17β-estradiol bulunmaktadır. Sentetik bileşik melengestrol asetat (MGA) ise günlük yeme ekleme yoluyla verilmektedir The EFSA Journal (2007) 510, 1-62

6 Et Üretiminde Hormon Kullanımı 1956 Hayvanlarda hormon uygulamaları dünyada ilk olarak estradiol benzoat/progesteron implantasyonu ile yılında ABD de başlamış ve birçok et üreticisi ülkede büyümeyi teşvik amaçlı hormon kullanımı yaygınlaşmıştır Hormon uygulanan hayvanların ve etlerinin AB ne üye ülkelere girişi yasaklanmıştır Türkiye de büyümeyi teşvik amaçlı hayvanlarda hormon ve hormon benzeri bileşiklerin kullanımı yasaklanmıştır. The EFSA Journal (2007) 510, 1 62 Vet Hekim Der Derg 88(1): 13-20,2017

7 Estradiol Estradiol-17β, tek başına veya diğer hormonal olarak aktif maddelerle kombinasyon halinde, ağırlık kazanımı ve yem verimi oranlarını iyileştirmek için kulağa subkutanöz implantla uygulanmaktadır. Her bir hayvana uygulanan estradiol benzoat miktarı mg (8-24 mg 17β-estradiol'e eşdeğer) şeklindedir. Hayvana yapılan ticari bir implant tipinden salınım oranı ise günde yaklaşık 60 μg'dır. IARC estradiol-17β'nın insanlarda kanserojenite açısından yeterli kanıtlara sahip Grup I insan karsinojen olduğunu sonucuna varmıştır. The EFSA Journal (2007) 510, 1 62 Toxicol. Res. Vol. 26, No. 4, pp (2010)

8 The EFSA Journal (2007) 510, 1 62 Toxicol. Res. Vol. 26, No. 4, pp (2010) IARC 1979,1999 Estradiol Estradiolün in vivo ve in vitro çalışmalarda genotoksik potansiyeli olduğu gösterilmiştir. Farelerde ve sıçanlarda üzerinde yapılan uzun dönem karsinojenite çalışmalarında meme ve hipofiz bezleri; rahim, serviks, vajina ve testisler; lenfoid organlar ve kemik tümör insidansında artışa neden olduğu rapor edilmiştir. Tümörlerin büyük oranda yüksek düzeyde hormon reseptörüne sahip dokularda görülmesi nedeniyle estradiolün karsinojenitesi hormonal reseptörlerle olan etkileşiminin bir sonucu olarak görülmektedir.

9 Estradiol Genel olarak estradiol genotoksik bir kanserojen olarak değerlendirilir, ancak estradiolün insan vücudunda sentezlenen ve kullanılan doğal bir hormon olduğu da göz ardı edilmemelidir. JECFA estradiolün ADI değerini 0-50 ng/kg/gün olarak belirlemiştir. Estradiol, sığırlarda büyümeyi teşvik edici ajan olarak kullanılmaktadır ve hayvanın estradiol seviyesinde 2-10 kat artışa neden olmaktadır En yüksek düzeyler karaciğer ve yağ dokusunda gerçekleşmektedir. Estardiol verilen hayvanların kas dokusundaki estradiol miktarının ng/kg olduğu, buna karşın hormon verilmeyen hayvanlarda 3-35 ng/kg tespit edildiği belirtilmiştir. The EFSA Journal (2007) 510, 1 62 Toxicol. Res. Vol. 26, No. 4, pp (2010)

10 Estradiol Muamele edilen hayvanların eti yoluyla estradiol alım miktarı, hormonun günlük insan vücudunun üretme miktarından yaklaşık kez daha düşüktür. Estradiol, gastrointestinal ve/veya hepatik metabolik işlevlere bağlı olarak oral yolla uygulandığında inaktif hale gelmektedir. JECFA, hormon uygulanan sığırlardan et tüketimi yoluyla alınan ekzojen 17β-estradiol miktarının insanlarda herhangi bir hormonal etki yapamayacağı sonucuna varmıştır Oral yoldan verilen estradiolün biyoyararlanımı çok düşüktür ve vücutta absorbe edilse bile dolaşımdaki estradiol, çoğunlukla globüline bağlı olarak inaktif formda bulunmaktadır. The EFSA Journal (2007) 510, 1 62 Toxicol. Res. Vol. 26, No. 4, pp (2010)

11

12 Progesteron Progesteron, sığırlara, 10 a bir oranında estradiol benzoat ile kombine edilerek kulak implantı şeklinde uygulanmaktadır ve kilo artışı oranını ve besleme verimliliğini arttırmaktadır. Ekzojen olarak uygulanan progesteron, yapısal olarak hayvanlarda ve insanlarda üretilen progesteron ile özdeştir. Progesteron oral yoldan az miktarda emilir ve gastrointestinal sistemde ve/veya karaciğerde inaktif hale gelir Oral yoldan uygulandığında biyoyararlanımı % 10'dan daha düşüktür. The EFSA Journal (2007) 510, 1 62 Toxicol. Res. Vol. 26, No. 4, pp (2010)

13 Progesteron Progesteronun karsinojenitesi konusunda sınırlı kanıt bulunduğu ve epidemiyolojik verilerin bulunmaması halinde insanlarda karsinojenitesi üzerine herhangi bir değerlendirmenin yapılamayacağına karar verilmiştir. Progesteron, genotoksisitesi ile ilgili bir kanıt yoktur. Buna ek olarak, progesteronun sıçanlarda ve rhesus maymunlarında doğurganlık ve gelişme üzerinde olumsuz etkilere neden olmadığı belirtilmiştir. The EFSA Journal (2007) 510, 1 62 Toxicol. Res. Vol. 26, No. 4, pp (2010 IARC, 1979,1987)

14 Progesteron Progesteron uygulanan ve uygulanmayan hayvanların yenilebilir dokularındaki progesteron miktarlarının karşılaştırıldığı çalışmalarda; progesteron uygulanan hayvanlarda, yağ dokusundaki progesteron ( ug/kg) miktarının, uygulanmayan hayvanlardan ( ug/kg) daha yüksek olduğu bulunmuştur. JECFA, progesteron ADI değerini 0-30 μg /kg/gün olarak belirlemiştir. Gıda tüketimi yoluyla tahmini günlük alım miktarı, insanlardaki günlük üretim seviyesi ile karşılaştırıldığında önemsiz olduğu belirtilmiştir. The EFSA Journal (2007) 510, 1 62 Toxicol. Res. Vol. 26, No. 4, pp (2010)

15 Testosteron Estradiol benzoat (20 mg) ile kombinasyon halinde testosteron propionat (200 mg) sığırlara büyümenin teşviki için kulak implantı şeklinde uygulanmaktadır. Oral olarak verilen testosteron esas olarak sindirim ve karaciğer metabolizması sırasında inaktive edilmektedir Oral yolla alındığında tesostosteronun biyoyararlanımının, uygulanan dozun yaklaşık% 3.6'sı olduğu belirtilmektedir. The EFSA Journal (2007) 510, 1 62 Toxicol. Res. Vol. 26, No. 4, pp (2010)

16 Testosteron Genotoksisite üzerine yapılan birçok çalışma, tek başına testosteronun hiçbir genotoksik potansiyeline sahip olmadığını göstermiştir. IARC testeron karsinojenitesini şayet yeterli kanıt sağlanırsa kabul edilebilir düzeyde olarak kabul etmektedir ancak, insanlar üzerideki karsinojenik risk açısından yeterli kanıt gösterilememiştir. JECFA testosteron ADI değerini 0-2 μg/kg/gün olarak belirlemiştir. Testesteron implante edilmiş hayvanlarda testosteronun kalıntı seviyesinin μg/kg olduğu ve hormonun verilmediği hayvanların kaslarındaki seviyenin ise μg/kg olduğu bildirilmiştir. The EFSA Journal (2007) 510, 1 62 Toxicol. Res. Vol. 26, No. 4, pp (2010) Carcinogenesis, 16, Carcinogenesis, 16, IARC 1979

17 Zeranol Zeranol, sığırlarda kulak implantı olarak subkutan yoldan uygulanan ve östrojenik aktivite gösteren non-steroid anabolik bir ajandır. Zeranol, zearalenona metabolize edilir ve zeranolün dokulardaki kalıntı seviyeleri, karaciğer dokusunda en yüksek olmakla birlikte μg/kg aralığındadır. Zeranol ve metabolitlerinin vitro ve in vivo çalışmalarda genotoksik olmadığı bulunmuştur. Sıçanlarda ve farelerde yapılan karsinojenite çalışmalarında sadece farelerde kontrol grubuna kıyasla hipofiz bezinin ön lobunda daha yüksek bir tümör insidansı göstermiştir. JECFA, zeranol için ADI değerini μg/kg/gün olarak önermiştir. The EFSA Journal (2007) 510, 1 62 Toxicol. Res. Vol. 26, No. 4, pp (2010)

18 Melengestrol Progestin reseptörleri için yüksek afinite ile prolaktin salınımındaki artış ve östrojen reseptörlerinin aktivasyonu yoluyla aktivitesi ortaya çıkmaktadır yılları arasında hayvan başına günde 0.40 mg oranında MGA ile tedavi edilen hayvan etlerinde bulunan kalıntı seviyesinin, ortalama 2.8 pg/kg olduğu bulunmuştur. Melengestrol asetatın oral yoldan verildikten sonra kemirgenlerde düşük akut toksik bir kimyasal olduğu bulunmuştur. Melengestrol asetatın, bakteriyel ve memeli hücrelerinde gerçekleştirilen in vitro ve in vivo testlerin tümünde genotoksik olmadığı bildirilmiştir. JECFA tarafından ADI değeri μg/kg/ gün olarak belirlenmiştir. The EFSA Journal (2007) 510, 1 62 Toxicol. Res. Vol. 26, No. 4, pp (2010)

19 Trenbolon Trenbolon asetat (TBA), tek başına veya östradiol-17β veya zeranol ile kombinasyon halinde kulaktan deri altı implant olarak uygulanan bir sentetik anabolik steroiddir. TBA anabolik etkilerini androjen ve glukokortikoid reseptörlerine bağlanma yoluyla göstermektedir. Onaylanan doz, kesimden gün önce 200 mg/implanttır. TBA nın, oral LD50 değerinin mg/kg olduğu ve zayıf toksisiteye sahip olduğu bildirilmiştir. TBA, 17α-trenbolon ve 17β-trenbolonun çeşitli in vitro ve in vivo deneylerde genotoksik etki göstermediği belirtilmiştir. JECFA TBA'nın ADI değerini μg/kg/gün olarak önermiştir. The EFSA Journal (2007) 510, 1 62 Toxicol. Res. Vol. 26, No. 4, pp (2010)

20 Hormon kullanılmış ve kullanılmamış hayvanlardan alınan etlerinin tüketimine yönelik ve diğer tüm karıştırıcı etkenleri (yaş, cinsiyet, sosyo-ekonomik durum) ortadan kaldırılmış prospektif randomize çalışmalara ihtiyaç vardır The EFSA Journal (2007) 510, 1 62 Toxicol. Res. Vol. 26, No. 4, pp (2010) İnsan Üzerine Sağlık etkileri. Büyümeyi teşvik eden hormonların kullanımı ile bağlantılı olarak kanser riskine doğrudan yönelik epidemiyolojik çalışmalar bulunmamaktadır. Hormonal olarak aktif maddelerin heterojen doğasından dolayı klasik ekolojik araştırmaların önemli bir bilgi vermesi pek olası değildir.

21 Bitki Gelişimini Düzenleyiciler

22 Bitki Gelişimini Düzenleyiciler Bitki hormonları, bitki gelişimini düzenleyen kimyasal maddelerdir. Bitkinin belirli bir yerinde ve son derece düşük konsantrasyonlarda üretilen sinyal molekülleridir. Hormonlar doğal olarak bitkilerde üretilmektedir, ancak çok benzer bitki gelişimini etkileyebilecek kimyasallar mantar ve bakteriler tarafından da üretilmektedir. Laboratuar koşullarında sentezlenen, hormon olarak işlev gören çok sayıda ilgili kimyasal bileşikler bitki büyüme düzenleyicileri olarak adlandırılmaktadır lı yıllarda artan dünya nüfusuna parallel olarak kıtlığın önlenmesi amacıyla tarımda üretimi artırmayı amaçlayan araştırmalar hız kazanmıştır. Üretimin artırılması amacıyla sentetik kimyasal tarım ilaçları, mineral gübreler, büyümeyi düzenleyici maddeler ve hormonların kullanımı teşvik edilmiştir. Uludag Üniversitesi Mühendislik- Mimarlık Fakültesi Dergisi, Cilt 15, Sayı 1. African Journal of Biotechnology 10(51): Adnan Menderes Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 2016; 13(2) : 87-95

23 Bitki Gelişimini Düzenleyiciler Stimülatör Oksin Sitokinin Giberellin İnhibitör Absisik asit Etilen Bitki bünyesinde gerçekleşen fizyolojik faaliyetlerin çoğunluğu stimülatör ve inhibitör hormonların kontrolü altındadır. Uludag Üniversitesi Mühendislik- Mimarlık Fakültesi Dergisi, Cilt 15, Sayı 1. African Journal of Biotechnology 10(51): Adnan Menderes Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 2016; 13(2) : 87-95

24 Oksin İlk keşfedilen büyüme maddesi İndol-3-asetik asit (IAA), indol-3-ethanol, indol-3-asetaldehit ve indol- 3-asetonitril doğal olarak sentezlenen oksinlerdir. İndol bütirik asit (IBA) ve naftalen asetik asit (NAA) sentetik oksinler Gövde ve kök uçlarında sentezlenir Kök oluşumunu teşvik etmek, partenokarpik meyve tutumunu sağlamak, adventif kök oluşumunu sağlamak, meyve ve yaprak dökümünu engellemek, meyve tutumunu arttırmak, tomurcukların daha erken çiçek açmasını sağlamak ve yabancı ot gelişimini engellemek Uludag Üniversitesi Mühendislik- Mimarlık Fakültesi Dergisi, Cilt 15, Sayı 1. African Journal of Biotechnology 10(51): Adnan Menderes Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 2016; 13(2) : 87-95

25 Sitokinin Hücre bölünmesini uyararır Zeatin, dihidrozeatin, izopentil adenin ve dimetilaliadenin çeşitli bitkilerde doğal olarak sentezlenen sitokinlerdir Kinetin (N6-furfurilamino pürin), benziladenin (BA) ve tetrahidropiranilbenzil adenin (PBA) sentetik sitokinlerdir Yüksek bitkilerde doğal olarak oluşan en yaygın sitokinin zeatindir Oksin ile beraber kullanıldığında hücre bölünmesinin uyarılmasına ek olarak doku kültüründe kök farklılaşması, lateral tomurcukların büyümesi, kloroplast gelişimi ve senesens üzerine etkilidir. Uludag Üniversitesi Mühendislik- Mimarlık Fakültesi Dergisi, Cilt 15, Sayı 1. African Journal of Biotechnology 10(51): Adnan Menderes Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 2016; 13(2) : 87-95

26 Giberrellinler (GA) Hücrenin hacimce büyümesi ve bölünmesi Verim ve kalitenin artırılması Tohum ve tomurcuk dinlenmesinin kırılması, partenokorpik meyve oluşumu, meyve tutumunun ve meyve gelişiminin artırılması, genetik bodurluğun ortadan kaldırılması, soğuklama gereksiniminin giderilmesi ve amilaz gibi bazı enzimlerin sentezlenmesi Türkiyede giberrellik asit yaygın olarak kullanılmaktadır. Kiraz, üzüm, elma, süs bitkisi v.b Uludag Üniversitesi Mühendislik- Mimarlık Fakültesi Dergisi, Cilt 15, Sayı 1. African Journal of Biotechnology 10(51): Adnan Menderes Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 2016; 13(2) : 87-95

27 Absisik asit (ABA) Büyümeyi inhibe edici etkiye sahip Stres koşullarında bitki dokularında ABA sentezi artar ve kloroplastlarda sentezlenen ABA hızlı bir şekilde diğer bölgelere taşınır Giberallik asitin tam tersi etki gösterir Stomaların kapanması, tohumlarda depo proteinlerinin sentezlenmesini teşvik eder. Uludag Üniversitesi Mühendislik- Mimarlık Fakültesi Dergisi, Cilt 15, Sayı 1. African Journal of Biotechnology 10(51): Adnan Menderes Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 2016; 13(2) : 87-95

28 Etilen Gaz halinde olan bir bitki büyüme düzenleyicisi Kök ve gövde gelişimi üzerine önemli etkilere sahip olmasına rağmen vejetatif gelişmede etilene ihtiyaç duyulmaz Etilen strese cevap olarak daha çok olgun, sensense uğramış dokulardan sentezlenir Uludag Üniversitesi Mühendislik- Mimarlık Fakültesi Dergisi, Cilt 15, Sayı 1. African Journal of Biotechnology 10(51): Adnan Menderes Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 2016; 13(2) : 87-95

29 Çevre ve Sağlık etkileri.

30 Nedenleri. Fazla ürün almak için gereğinden fazla BGD kullanımı Uygulama zamanının doğru tespit edilememesi Doz ayarlama ve uygulamada yeterli hassasiyetin gösterilememesi BGD lerin çevresel riskler ve sağlık riskleri göz önüne alınmadan uygulanması Teknik bilgileri yetersiz kişiler tarafından yapılan uygulamalar Uludag Üniversitesi Mühendislik- Mimarlık Fakültesi Dergisi, Cilt 15, Sayı 1. Adnan Menderes Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 2016; 13(2) : 87-95

31 Hayvan çalışmalarında karaciğer ve böbrek enzimleri üzerine toksik etkisinin olduğu, bağışıklık sistemi ve antioksidan enzimler üzerine olumsuz etkilerinin olduğu gösterilmiştir. Bu bağlamda, bu kimyasalların kullanımının yasal düzenlemeler ve sıkı denetimlerle kontrol altında tutulması gerekmektedir.

32 Bitkisel hormonların c evresel etkileri pestisit kullanımı neticesinde dog ada olus an c evresel etki hareketlerine benzerlik go stermektedir. Uludag Üniversitesi Mühendislik- Mimarlık Fakültesi Dergisi, Cilt 15, Sayı 1.

33 Sonuç ve öneriler Verimi artırmak amacıyla kullanılan hormonların insan sağlığı üzerine etkileri açık değildir ve epidemiyolojik çalışmalara gereksinim vardır. Hormonların bilinçsiz ve yüksek dozda kullanımı çeşitli çevre ve sağlık sorunlarına neden olabilmektedir. Yasal düzenlemelerle bu uygulamalar kontrol altına alınmalı, gerekli denetleme ve eğitimler yapılmalıdır

34