DIŞ TİCARETİN FİNANSMANI VE TEŞVİKİ

Transkript

1 T.C. ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 2514 AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI NO: 1485 DIŞ TİCARETİN FİNANSMANI VE TEŞVİKİ Yazarlar Yrd.Doç.Dr. Fatih TEMİZEL (Ünite 1, 2) Yrd.Doç.Dr. İlkay ÖNER BADURLAR (Ünite 3, 7) Yrd.Doç.Dr. Hasan BAKIR (Ünite 4, 6) Prof.Dr. Nüvit OKTAY (Ünite 5) Öğr.Gör.Dr. Levent YAZICIOĞLU (Ünite 8) Editör Yrd.Doç.Dr. Çetin POLAT ANADOLU ÜNİVERSİTESİ i

2 Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Anadolu Üniversitesine aittir. Uzaktan Öğretim tekniğine uygun olarak hazırlanan bu kitabın bütün hakları saklıdır. İlgili kuruluştan izin almadan kitabın tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt veya başka şekillerde çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz. Copyright 2012 by Anadolu University All rights reserved No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, without permission in writing from the University. UZAKTAN ÖĞRETİM TASARIM BİRİMİ Genel Koordinatör Doç.Dr. Müjgan Bozkaya Genel Koordinatör Yardımcısı Doç.Dr. Hasan Çalışkan Öğretim Tasarımcıları Yrd.Doç.Dr. Seçil Banar Öğr.Gör.Dr. Mediha Tezcan Grafik Tasarım Yönetmenleri Prof. Tevfik Fikret Uçar Öğr.Gör. Cemalettin Yıldız Öğr.Gör. Nilgün Salur Kitap Koordinasyon Birimi Uzm. Nermin Özgür Kapak Düzeni Prof. Tevfik Fikret Uçar Öğr.Gör. Cemalettin Yıldız Grafiker Gülşah Yılmaz Dizgi Açıköğretim Fakültesi Dizgi Ekibi Dış Ticaretin Finansmanı ve Teşviki ISBN Baskı Bu kitap ANADOLU ÜNİVERSİTESİ Web-Ofset Tesislerinde adet basılmıştır. ESKİŞEHİR, Temmuz 2013 ii

3 İçindekiler Önsöz... iv 1. İhracatın Finansmanında Merkez Bankası ve Ticari Banka Kredileri-I 2 2. İhracatın Finansmanında Merkez Bankası ve Ticari Banka Kredileri-II Eximbank Kredileri İthalatın Finansmanı Dış Ticaretin Finansmanında Bazı Uluslararası Kuruluşlar Dış Ticarette Finansal Kiralama, Faktöring, Forfaiting ve Riskten Korunma Dış Ticaretin Teşvikinde Mali Araçlar Türkiye de İhracatta Devlet Yardımları 170 iii

4 Önsöz Günümüz dünya ekonomisinin en önemli sorunlarından birisi az gelişmiş ya da gelişmekte olan ülkelerin kalkınması sorunudur. Başta Birleşmiş Milletler, Dünya Bankası, Uluslararası Para Fonu, Dünya Ticaret Örgütü olmak üzere çoğu mali ve ekonomik uluslararası kuruluşun amaçlarının başında kalkınmanın sağlanması gelmektedir. Kalkınmanın sağlanması ve sürekli hale getirilmesi ise doğrudan ekonomik güce bağlıdır. Ülkelerin kalkınmalarında, yeterli alt-yapı olanakları (eğitim, sağlık, iletişim, ulaşım gibi ), üretimin arttırılması için gerekli hammadde, yarı mamul madde, yatırım malı (makine teçhizat) ithalatı, zaman zaman üretilen mal ve hizmetlerin satılması ile ilgili bir takım faaliyetler için finansman ihtiyacı (ulusal para ve uluslararası para cinsinden) oldukça önemlidir. Bu kitap kapsamında kalkınmanın önemli dinamiklerinden biri olan dış ticaretin finansmanı ve teşviki ile ilgili konular ele alınmıştır. Konuların ele alınmasında teori ve uygulamalara ayrıntılı olarak yer verilmiştir. Bazı konularda ise kitabın amacına uygun ve öğrencilerimizin kafalarını karıştırmayacak şekilde net bilgiler verilmeye çabalanmıştır. Türkiye de dış ticaretin teşviki ile ilgili ünitelerde ise mevzuattaki ve uygulamadaki gelişmeler açıklanmaya çalışılmıştır. Kitap oluşturulurken mümkün olduğunca sade bir dil kullanılmaya ve böylece kitabın anlaşılırlığı kolaylaştırılmaya çabalanmıştır. Mevzuatla ilgili bölümler ise öğrencilerimizin daha kolay anlayabilmesi açısından sadeleştirilmiştir. Editörlüğünü yapmış olduğum bu kitabın ortaya çıkarılmasında yazar olarak büyük emek harcayan çok kıymetli hocalarıma, hem kendi hem de öğrencilerimiz adına minnettarlığımı bildirmeyi bir borç bilirim. Bu kitabın başta Açıköğretim öğrencileri olmak üzere, bu kitaptan faydalanacak tüm okuyuculara gerek iş hayatlarında gerekse bilgilenmelerinde faydalı olmasını diliyor ve tüm öğrencilerimize derslerinde, sınavlarında ve mezun olduktan sonra da iş hayatlarında başarılar diliyorum. Editör Yrd.Doç.Dr. Çetin POLAT iv

5

6 1 Amaçlarımız Bu üniteyi tamamladıktan sonra; İhracatın finansmanını tanımlayıp sınıflandırabilecek, İhracatın finansmanında Merkez Bankasının rolünü açıklayabilecek, Akreditifi tanımlayabilecek, Akreditif türlerini sıralayabilecek, Halk Bankası nın ihracatın finansmanındaki özgün katkılarını açıklayabilecek, bilgi ve becerilere sahip olabileceksiniz. Anahtar Kavramlar İhracatın Finansmanı Merkez Bankası Ticari Banka Kredileri Akreditif Kabul/Aval Kredisi Halkbank Kredileri Kırmızı Şartlı Akreditif Karşılıklı Akreditif Prefinansman Dış Ticaret İçindekiler Giriş İhracat Reeskont Kredisi Akreditif Prefinansman Kredileri Kabul/Aval Kredileri İştira ve İskonto Kredisi Özel İhracat Reeskont Kredisi Halk Bankası Kredileri 2

7 İhracatın Finansmanında Merkez Bankası ve Ticari Banka Kredileri-I GİRİŞ Modern zamanların ekonomik sisteminde uluslararası ticarette üretim konusu rekabetin gerçekleştiği alan olmaktan çıkmıştır. Rekabet artık fiyat, hizmet kalitesi ve finansman alanında yaşanmaktadır. Standartları belirlenmiş olan bir malı en uygun maliyet ve müşteriyi tatmin edecek bir sunum ile doğru finansman modellerini kullanarak sunabilenler öne çıkmaktadır. Bu gerçek nedeniyle ihracatı teşvik etmek isteyen ülkelerde finansal organizasyonlar bu ihtiyacı karşılamak üzere yeniden gözden geçirilmektedir. Her ülke kendi girişimcisinin elini güçlendirmeye çalışmaktadır. Bu amaçla finansal olanakları artırmak üzere atılan her adım büyük önem taşımaktadır. Eşit koşullarda daha elverişli finansman imkanı sunan girişimcinin ihracat şansı daha yüksek olmaktadır. Bir ülkede ihracatın teşvik edilebilmesi için ihracatçılara ucuz ve uzun vadeli fon sağlanması gerekmektedir. İhracatta rekabeti belirleyen üç temel faktör bulunmaktadır. Rekabeti şekillendiren bu faktörler fiyat, hizmet kalitesi ve finansmandan oluşmaktadır. Bu nedenle ihracatın finansmanı diğer ülke ihracatçılarıyla rekabet açısından önemli bir rol oynamaktadır. Türkiye'de ikinci Boğaz Köprüsü ihalesini, birinci köprüyü yapma avantajı olan İngiliz firmasına karşı, Japon firmasının kazanmasında Japon firmasının devlet destekli daha iyi kredi sunması etkili olmuştur. Diğer koşullar eşit olduğunda finansman kaynaklarının kalitesi dış ticarette belirleyici olmaktadır. Dünya da ihracatı finanse eden başlıca kuruluşlar ticari bankalar, merkez bankaları ve ihracat bankaları gibi özel finans kurumlarıdır. Türkiye de de ticari bankalarla birlikte Eximbank ve kalkınma bankası ihracatı finanse eden kurumlar olarak faaliyet göstermektedir. Bu ünitede Türkiye de ihracatın finansmanında kullanılan Merkez Bankası ve Ticari Banka Kredilerinin birinci bölümü ele alınacaktır. Bu kapsamda ihracatın finansmanında, ihracatçının veya ihracatçının sevkiyat yapacağı alıcının sevk öncesi veya sonrası dönemde kredi ve-veya sigorta ürünleri ile desteklenmesi işi gerçekleştirilmektedir. OECD ye göre ihracatın finansmanı kredi, sigorta ve garanti uygulamaları ile ödeme kolaylığı sağlanmasıdır. Başka bir tanıma göre de, ihraç edilecek malın temin edilmesi ya da üretimi ile satış bedelinin tahsili arasındaki dönemin finanse edilmesi ihracatın finansmanı olarak tanımlanmaktadır. İhracatın finansmanı; Finansmanın vadesine göre; İhracatın hangi evrede olduğuna göre; Finansmanın temin edildiği kaynağa göre olmak üzere üç grupta incelenebilmektedir. Finansmanın Vadesine Göre İhracatın Finansmanı: İhracat kredileri, vade açısından, kısa, orta ve uzun vadeli olarak sınıflandırılabilir. Özellikle kısa vadeli ihracat kredileri, Türkiye gibi gelişmekte olan ülkeler açısından büyük bir önem taşımaktadır. Bu sonuçta gelişmekte olan ülkelerin ihraç ettikleri malların, kısa vadeli kredilere uygun yapısı etkili olmaktadır. Ülkeler geliştikçe ihraç ettikleri mallar farklılaştığından, orta ve uzun vadeli finansman da önem kazanmaktadır. Makine ve teçhizat gibi mallar 1-5 yıl vadeli kredilerle ihraç edilirken, anahtar teslimi projeler ve bitmiş sanayi fabrikalarının ihracatı ise, genellikle 5 yıldan daha uzun vadeli kredilerle gerçekleştirilmektedir. 3

8 İhracatın Hangi Evrede Olduğuna Göre İhracatın Finansmanı: İhracatçının mal ve hizmetleri sevk etmeden önce veya sonra, ihracat işlemi ile ilgili gereksinim duyduğu fonların sağlanması da ihracat finansmanı kapsamında değerlendirilmektedir. Yükleme öncesi finansman, ihracatçının işletme sermayesi gereksinimi nedeniyle, yükleme sonrası finansman ise uluslararası rekabet ve alıcının kredi talebiyle ortaya çıkmaktadır. Finansmanın Temin Edildiği Kaynağa Göre İhracatın Finansmanı: Bazı kaynaklarda, ihracat kredi kurumlarının yapılanmasına göre bir ayırım yapıldığı görülmektedir. Bu ayırıma göre, ihracat kredi kurumları ihracata sigorta ve garanti desteği sağlayan kuruluşlar ile ihracat kredisi sağlayan kuruluşlar olmak üzere iki gruba ayrılmaktadır. İhracatın finansmanına ilişkin olarak yapılan ve üç temel başlıktan oluşan, finansmanın vadesine göre; ihracatın hangi evrede olduğuna göre ve finansmanın temin edildiği kaynağa göre şeklindeki sınıflandırma içinde, uygulamada en yaygın olarak kullanılan grup kaynak temelli ihracat finansmanıdır. Ticari bankaların düşük faizli, sabit oranlı ve uzun vadeli ihracat kredileri sağlamaları, genellikle kârlı bir işlem değildir. Bu nedenle, ticari bankalar tarafından kullandırılan kredilere Merkez Bankaları veya İhracat Bankaları tarafından destek sağlanmaktadır. Bu ünitede İhracatın Finansmanı kapsamında ele alınacak Merkez Bankası ve Ticari Banka Kredileri şöyle sıralanabilir: İhracat Reeskont Kredisi Akreditif Prefinansman Kredileri Kabul / Aval Kredileri İştira ve İskonto Kredisi Özel İhracat Reeskont Kredisi Halk Bankası Kredileri İhracat Reeskont Kredisi İhracatın finansmanı girişimci açısından ne tür katkı sağlayacaktır? Ticari bankaların düşük faizli, sabit oranlı ve uzun vadeli ihracat kredisi sağlamaları genellikle kazançlı bir işlem değildir. Bu nedenle ticari bankalar tarafından kullandırılan kredilere merkez bankaları destek sağlamaktadır. Merkez bankaları, özel bankaların açtıkları krediler için önemli bir reeskont kredisi kaynağı durumuna gelmiştir. Reeskont uygulaması ile özel bankaların sağladıkları ihracat kredilerine merkez bankası tarafından iskonto olanağı kazandırılmaktadır. İhracat reeskont kredisi, ihracatı teşvik kararı ve bu karara ilişkin tebliğ hükümlerine göre, ihracatçının vergi, resim ve harç istisnasından yararlandırılmasıdır. Bu kredinin kullandırılması için, herhangi bir merciden belge alınmasına gerek yoktur. Kredi süresi, akreditif süresi ile sınırlı olmak üzere en çok 120 gün olmaktadır. İhracat reeskont kredisi, vadeleri bu süre ile uyumlu senetler karşılığında kullandırılmaktadır. Krediye uygulanacak reeskont faiz oranı, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) tarafından resmi gazetede yayınlanmaktadır. Bu kredi türü, daha önce ihracat yapmış, ihracat belgesi veya ruhsatnamesi sahibi işletmelere, ihracı yasaklanan malların dışında kalan Türk menşeli bütün malların hiçbir belge aranmaksızın, serbest dövizle kesin olarak ihracı taahhüdü karşılığı kullandırılmak üzere bankalara tahsis edilen bir kredidir. Bu krediler, vergi, resim ve harç istisnasından yararlanmaktadır. İhracatın finansmanında merkez bankasının katılımına ihtiyaç duyulmasının temel gerekçesi nedir? 4

9 Akreditif Ekonomik ve ticari ilişkilerin uluslararası boyuta taşınması, kişiler ve devletler açısından dış ticarette ödeme yöntemleri kavramını geliştirmiştir. Uluslararası ticarette, alıcı ile satıcı arasındaki ilişki çoğunlukla satış sözleşmesidir. Satış sözleşmesinde, satıcı teslim borcunu, alıcı ise malın bedelini ödeme borcunu karşılıklı olarak üstlenmektedir. Satıcı, malını sattığı anda bedelini almak, alıcı ise bedeli ödediği anda satın aldığı mala kavuşmak istemektedir. Satış sözleşmesinin uluslararası nitelikte olması, coğrafi yapılanma ve diğer faktörler, tarafların yükümlülüklerini aynı anda yerine getirmelerini güçleştirebilmektedir. Bu durum ise taraflar açısından risk oluşturmaktadır. Akreditif işlemi alıcı ve satıcının tedirginliklerini ortadan kaldırarak bu konudaki risklerin yönetilebilmesini olanaklı kılmaktadır. Alıcı, sipariş ettiği malın belirtilen sürede ve istediği kalitede eline geçmesini istemektedir. Mal bedelini de malı teslim aldıktan sonra ödemeyi tercih etmektedir. Satıcı ise, mal bedelinin ödeneceğinden emin olmak, hatta bazı durumlarda malın üretiminden önce bedelinin garanti edilmesini istemektedir. Bu çıkar çatışması akreditif sistemini ortaya çıkarmakta ve yaygınlaştırmaktadır. Akreditif sistemi, alıcı ve satıcıya ek olarak bankaların itibarları da devreye sokmak suretiyle çözüm getirmektedir. Uluslararası bankacılıkta belgeli krediler olarak anılan akreditif, uluslararası ticarette mal bedellerinin ödenmesi konusunda geliştirilmiş özel bir finansman tekniği olarak karşımıza çıkmaktadır. Akreditif işleminde birbirinden farklı üç sözleşme vardır; İthalatçı ile ihracatçı arasında yapılan bir satış sözleşmesi, Akreditifin açılması için ithalatçı ile amir banka arasında akreditif açtırma teklif mektubu kullanılarak düzenlenen bir sözleşme, İthalatçı ile ihracatçı arasında alım-satımı kararlaştırılan malla ilgili ödemeye ilişkin sözleşmedir. Akreditif, özellikle ikinci dünya savaşı sonrasında bir bankacılık faaliyeti olarak gelişmiştir. Akreditif kelime anlamı olarak, itibar göstermek, tasdik etmek anlamlarına gelen accredites kelimesinden gelmektedir. Birbirini iyi tanımayan alıcı ve satıcı için güven unsuru oluşturan bir banka taahhüdü olarak da tanımlanmaktadır. Akreditif hem ihracatçıyı, hem de ithalatçıyı koruyan bir işlemdir. İhracatçı, malları akreditif şartlarına uygun olarak sevk ettiğinde, mal bedelini tahsil edeceğinden emin olurken ithalatçı, sevkiyatın yapılmış olduğunu ve akreditif şartlarına uygun mal gönderildiğini gösteren belgeleri ihracatçı tarafından bankaya sunulmadan önce ödeme yapılmayacağından emin olabilmektedir. Akreditif bu özelliği nedeniyle uluslararası ticarette geniş bir alanda ödeme ve garanti aracı olarak kullanılmaktadır. Akreditif İşlemlerinde Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar Akreditif işlemine taraf olarak ihracatçı ve ithalatçıların dikkate alması gereken hususlar bulunmaktadır. Bunların bir bölümüne aşağıdaki listede yer verilmektedir. Bu maddelerde belirtilen konulara özen gösterildiğinde akreditif işleminden beklenen faydanın en üst düzeyde elde edilebileceğini belirtmek yanlış olmayacaktır. Buna göre akreditif işlemleri; İthalatçı ile ihracatçı arasında sözleşme yapıldığı zaman, ihracatçının tam olarak ithalatçı tarafından ne tür belgeler istendiğini bilmesi gerekmektedir. Daha sonra ihracatçı akreditif koşullarını yerine getirebilmek için akreditif vadesinin yeterli olduğundan emin olmalıdır. İhracatçı, ithalatçı ile olan tüm işlemlerinde adının ve adresinin doğru bir şekilde yazıldığından emin olmalıdır. Akreditif ihracatçıya ihbar edilmediğinde ihracatçı akreditifte ve sunacağı belgelerde isminin doğru olup olmadığını kontrol etmelidir. Alıcının kısmi sevkiyatı kabul edip etmediği konusu ihracatçı tarafından anlaşılır olmalıdır. Kısmi sevkiyat kabul ediliyorsa teslim tarihinde bir problem çıksa bile bu durum akreditifin geçerliliğini etkilemeyecektir. İhracatçının sözleşme tamamlanmadan önce, malları nasıl yükleyeceğini bilmesi gerekmektedir. Genellikle yüklemelerde aktarma işlemi yapılabilmektedir. Bazen önceden geminin aktarma yapıp yapmayacağını bilmek mümkün olmayabilmektedir. Bu gibi durumlar için akreditifin aktarma işlemine izin vermesi faydalı görülmektedir. 5

10 Akreditifte malların gönderildiği nokta ve gönderme tarihi ihracatçı ile ithalatçının akreditif koşulları üzerinde anlaştıkları gibi olmalıdır. İhracatçı, ithalatçının hangi belgeleri istediği konusunda emin olmalıdır. İstenilen belgelere göre malları yüklemeye hazırlarken ekstra maliyetler ve gecikmeler olabilmektedir. İhracatçı akreditif kendisine ihbar edildiği zaman tüm detayları kontrol etmelidir. Aynı zamanda istenilen belgelerin hazırlanabilmesi için yeterli zamanın olup olmadığının ihracatçı tarafından kontrol edilmesi gerekmektedir. Yukarıda belirtilen koşullar yerine getirilerek uygulandığında ithalatçı ve ihracatçıya büyük faydalar sağlamaktadır. Akreditifin dünya ticaretinde çok yaygın bir kullanıma sahip olmasının nedenleri ihracatçı ve ithalatçı açısından ayrı ayrı ve daha açık biçimde aşağıda ifade edilmiştir. İhracatçı Açısından: Bir bankanın ödeme güvencesine sahip olunmaktadır. Teyitli akreditiflerde ek olarak ikinci bir bankanın güvencesine kavuşulabilir. Alıcının ülkesindeki politik risk, güvenceden dolayı en alt düzeye inmektedir. Akreditif bağlantısı gösterilerek ihracat kredisi alınabilmektedir. Yeni pazarlara girerek satışlar artırılabilmektedir. İthalatçı Açısından: Alıcı akreditif koşullarını yerine getirmeyen satıcıya ödeme yapılmayacağına ilişkin güvenceye sahip olmaktadır. Bankalar alıcı adına akreditif koşullarının yerine getirilip getirilmediğini incelemektedir. En son yükleme tarihinin saptanabilmesi, alıcıya malları zamanında elde edebilme olanağı sağlamaktadır. Mallarını güvence olarak göstererek pazarlama sürecinde çeşitli kaynaklardan borç bulunabilmektedir. Bir finansman tekniği özü itibariyle son derece yeterli olmakla birlikte küçük değişiklikler ile farklı beklentileri de karşılayabilir. Akreditif bu konuda iyi bir örnek oluşturmaktadır. Bir teknik pek çok farklı gereksinimi karşılayabilmektedir. Akreditif, uluslararası işlemlerde kısaca L/C - Letter of Credit olarak adlandırılmaktadır. İhraç edilen malların bedellerinin ödenmesi konusunda belirli şartların yerine getirilmesinden sonra ödemenin yapılacağına ilişkin bir çeşit teminattır. Asıl olarak akreditif, bir kredi aracı değil, ödeme aracıdır. İthalatçının ülkesindeki bir banka, ihracatçının ülkesindeki bir banka aracılığıyla belirli bir parayı ihracatçıya, istenilen belgeyi önceden saptanan süre içinde ibraz etmesi koşuluyla ödemeyi taahhüt etmektedir. Şartlı bir ödeme taahhüdü şeklinde de tanımlanabilir. İthalatçı (amir), kendi bankasından (amir banka) ihracatçı (lehdar) lehine bir akreditif açmasını ve ihracatçının ülkesindeki bir muhabir banka aracılığıyla haberdar edilmesini istemektedir. İhracatçı gerekli belgeleri doğru, eksiksiz, kurallara uygun ve kredinin geçerlilik süresi içinde bankasına sunduğunda ödeme yapılmaktadır. Bu açıklamalar ışığında akreditif; istenen koşulların gerçekleşmesi şartına bağlı olarak verilen bir banka taahhüdü olarak tanımlanabilir. Diğer bir ifade ile Akreditif; alıcının talep ve talimatlarına dayanarak bir bankanın, belli bir paraya kadar, belirli bir vadede ve belirli belgeler karşılığında ve öngörülen şartların yerine getirilmesi kaydıyla satıcıya ödeme yapılacağını, satıcı tarafından keşide edilen poliçeleri kabul ve iştira edeceğini, satıcıya karşı yazılı olarak taahhüt etmesidir. Alıcının bankası bu taahhüdü doğrudan satıcıya verebileceği gibi satıcı lehine, satıcının bankasına da verebilmektedir. Akreditif bankacılık açısından değerlendirildiğinde bir kredi değildir. Banka sadece ödeme konusunda bir hizmet gerçekleştirmektedir. Bunun karşılığında da komisyon geliri elde etmektedir. Amir ile Lehdar arasındaki ilişki satış, hizmet veya sair bir çeşit sözleşmenin düzenlenmesini gerektirebilir. Taraflar 6

11 ödemenin akreditif yoluyla yapılmasını da kararlaştırabilir. Akreditif ilişkisi ise dayandığı asıl sözleşmeden tamamen bağımsız bir ödeme yöntemidir. Akreditifin kendisi kural olarak ne alıcıya ve ne de satıcıya bir banka kredisi sağlamaktadır. Akreditif yükümlülüğü sadece belgelerin incelenmesine dayanmaktadır. Mallarla ilgisi bulunmamaktadır. Dış görünüşleri itibarıyla akreditif koşullarına uygun belgeler karşılığında banka akreditif bedelini ödemek zorundadır. Akreditifin Açılması: Akreditifli ödeme sisteminin temel dayanağı ithalatçı ve ihracatçı arasındaki para alışverişinde köprü görevi gören bankalardır. Bir bankanın yazılı olarak yükümlülük üstlenerek ödeme işleminde aracılık etmesi gerekmektedir. Bu da akreditifin açılması anlamına gelmektedir. Ödemenin Yapılması İçin Gerekli Koşullar: İthalatçı ve ihracatçı arasında yapılan satış sözleşmesinde yer alan koşulların hepsi ödemenin yapılabilmesi için gerekli koşulları oluşturmaktadır. Bunlar çoğunlukla ticarete konu malların kalitesiyle ilgili teknik özellikleri, belli bir birim cinsinden miktarı, birim fiyatı, teslim şekli, paket ağırlığı, nakliyesi, ödeme şekli gibi maddeleri içermektedir. Bu işlemlerin yerine getirildiğini doğrulayan fatura, kalite kontrol belgesi, konşimento, menşe şahadetnamesi gibi belgelerin ihracatçı tarafından bankaya sunulması gerekmektedir. Akreditifin Tarafları: Bir akreditif işleminde genel olarak Amir, Akreditif Bankası ve Lehdar olmak üzere en az üçlü bir ilişki söz konusudur. Bununla birlikte farklı işlevleri yerine getirmek üzere görevlendirilen ve bu işlevlerine göre adlandırılan çeşitli bankalar akreditife aracılık yapabilir. Akreditifli İşlemlerde Bankalar: Akreditif işlemlerinde genellikle ilgili iki banka bulunmaktadır. Bunlar amir banka ve muhabir bankadır. Ancak bazı durumlarda ihracatçı açılan kredinin kendisine yakın bulduğu üçüncü bir banka tarafından veya muhabir banka tarafından garanti edilmesini ister ve bu banka teyit eden banka olarak adlandırılır. Diğer taraftan, ihracatçıya akreditifin geldiğini ihbar eden ve "ihbar bankası" olarak adlandırılan bir banka olabilmektedir. Ancak bu çoğunlukla muhabir banka olmaktadır. Amir Banka / Açan Banka: İthalatçının bankasıdır. Akreditifi bu banka açmaktadır. İhracatçı, akreditif vadesi içinde istenilen koşulları yerine getirirse ödeme yapmakla yükümlüdür. Amir banka ödemeyi ihracatçıya dönüş (rücu) hakkı olmaksızın yapar. İthalatçının isteği üzerine henüz akreditif açılmadan ihracatçıya veya muhabirine "ön bilgi" verebilir. Bazı ülkelerde akreditif doğrudan ihracatçıya iletilebilmektedir. İhbar Bankası: Akreditifin açıldığını ihracatçıya ileten bankadır. Akreditifi ihbar etmeye karar verdiğinde, ihbar ettiği akreditifin gerçek olup olmadığını kontrol etmeye özen gösterir. Akreditifi ihbar etmemeyi tercih ederse Amir Bankaya bu konuda gecikmeksizin bilgi verir. Akreditifte, ihracatçıya karşı ödeme konusunda herhangi bir yükümlülüğü yoktur. Bir anlamda postane görevini üstlenmektedir. Teyit Bankası: Amir banka dışındaki bir banka akreditife kendi yükümlülüğünü ekleyebilir. Bu banka çoğunlukla ihbar bankası olmaktadır. Teyit, amir bankanın yükümlülüklerini yerine getireceğine ilişkin olarak bir diğer bankanın kesin taahhüdünü ortaya koymasıdır. Teyit eden bankanın birinci derecede sorumluluğu vardır. Akreditif koşulları yerine getirilmişse, teyit bankası; a. İhracatçıya dönüş hakkı olmaksızın ödeme yapar. b. Poliçeleri kabul eder. c. İhracatçıya dönüş olmaksızın poliçenin müzakere işlemini gerçekleştirir. (Devir ve ciro = poliçenin satın alınması) 7

12 Sorumluluğu amir bankanın sorumluluğu kadar önemlidir. Akreditif koşullarına karşı gelinirse ihracatçı hem amir bankaya hem de teyit bankasına karşı tavır koyabilir. Teyit bankası kendisini birinci derecede sorumlu konuma getiren bu hizmet karşılığında komisyon almaktadır. Akreditif Kullanım Süreci Bu bölüme kadar tanımı, gelişimi, avantajları, işlemin tarafları açıklanan akreditif tekniğinin kullanımı sırasında gerçekleştirilen işlemlere ilişkin bir listeye aşağıda yer verilmiştir. Akreditif işlemleri başlığını taşıyan bu listedeki maddeler yardımıyla, ihracatın finansmanında akreditif kullanımı bir süreç olarak anlatılmaktadır. Akreditif İşlemleri: 1. Alıcı ile satıcı arasında ödemenin akreditifle yapılacağını belirten bir satış sözleşmesi yapılır. 2. İthalatçı, bankasına ihracatçı (lehdar) lehine akreditif açması için talimat verir. 3. Amir Banka genellikle satıcının bulunduğu ülkedeki bir bankayla akreditifi ihbar ya da teyit etmesi için anlaşır. 4. Muhabir ya da teyit eden banka akreditifin açıldığını ihracatçıya bildirir. 5. İhracatçı, akreditifin açıldığını öğrenir öğrenmez belirtilen zaman içinde malları sevk etmek durumundadır. 6. İhracatçı, sevkiyatı yaptığını kanıtlayan belgeleri kredinin açıldığı bankaya gönderir. 7. Muhabir Banka, gönderilen belgeleri kredi koşullarıyla karşılaştırdıktan sonra gönderilen belgeler kredi şartlarına uygunsa kredide belirtilen şartlara göre ödemede bulunur veya müzakerede bulunarak devreder ya da ciro eder. 8. Muhabir ya da teyit eden banka belgeleri amir bankaya gönderir. 9. Amir banka gönderilen belgelerin kredi şartlarını karşılayıp karşılamadığını kontrol eder. Gönderilen belgeleri yeterli bulursa; 10. İhracatçı tarafından belgeler direkt olarak ona gönderilmişse ödemeyi İhracatçı ya da onun için kullanılabilir fon tutan muhabir bankaya yapar. 11. Teyit eden bankaya ya da satıcıya ödemede bulunan veya poliçesini kabul eden muhabir bankaya geri ödemede bulunur. 12. Amir banka tarafından belgelerin akreditife uygunluğu tespit edildikten sonra akreditif miktarının ödenmesi için belgeler ithalatçıya sunulur. 13. İthalatçı, nakliye belgelerini malların teslimatını yapacak olan taşıyıcıya gönderir. Akreditif Türleri Akreditif esas olarak bir ödeme tekniği olmasına karşılık ihtiyaçlara paralel olarak finansman tekniği olarak da kullanılır olmuştur. Biraz da bu dönüşüm sonrası farklı beklentilere cevap verebilmek üzere çok sayıda akreditif türü ortaya çıkmıştır. Bu ünitede akreditif türlerinden Kırmızı Şartlı Akreditif Kredisi, Yeşil Şartlı Akreditif Kredisi, Devredilebilir Akreditif, Karşılıklı Akreditif ve Akreditif Kredisi hakkında bilgi verilecektir. Kırmızı Şartlı Akreditif Kredisi Bazı durumlarda ithalatçı firmalar, ihracatçılarına sevkiyatın yapılmasından önce peşin ödeme yapmak istemektedir. Bir başka deyişle ithalatçı açmış olduğu akreditifin tamamını veya bir bölümünü peşinen ihracatçıya kullandırabilmektedir. Bu durumda ithalatçı bankasından ihracatçı lehine kırmızı şartlı bir akreditif açması talebinde bulunmaktadır. Bütün akreditif türlerinde akreditifin kullanılması, malların sevk ve belgenin bankaya teslim edilmesine bağlı olduğu halde kırmızı şartlı akreditif sevk ve belgelerin ibrazına gerek kalmaksızın ödeme yapmaya imkan vermektedir. Geçmişte mektup formatında düzenlenen bu tip akreditiflerde peşin olarak ödenecek tutar dikkat çekmesi için kırmızı mürekkep ile yazıldığından 8

13 bu tip akreditifler Kırmızı Şartlı olarak anılmaktadır. Günümüzde aynı deyim çok sık olmamakla beraber peşin ödemeye imkan veren akreditifler için kullanılmaktadır. Kırmızı Şartlı Akreditif, lehdarın istenilen belgeleri ibraz etmesi halinde ona ödemede bulunulmasını öngören genel akreditif prensibinin bir istisnasını oluşturmaktadır. Kırmızı şartlı akreditif türü, akreditif bedelinin tamamının veya bir kısmının akreditifte istenilen belgelerin ibrazından önce satıcıya avans niteliğinde ödenmesidir. Böylelikle akreditif lehdarının malları üretmesi veya sevk etmesi için finansmana ihtiyaç duyduğu durumlarda akreditif şartlarına uygun belgelerin ibrazını gerçekleştirmeden akreditiften yararlanması mümkün olabilmektedir. Lehdarın malları üretmesi veya sevk etmesi için paraya ihtiyacı olduğu durumlarda, belgeleri ibraz etmeden akreditif tutarının bir kısmı veya tamamının peşin ödenmesini öngören bu tür akreditifte alıcı satıcıya bir ön finansman imkanı tanımaktadır. Satıcıya bir tür prefinansman sağlanmaktadır. Lehdarın uygun belgeleri ibrazından sonra kendisine ödenen meblağ akreditif tutarından düşülmektedir. Belgelerin ibrazından önce lehdara ödeme yapıldığından, akreditif amiri açısından bir risk oluşmaktadır. Akreditif lehdarının söz konusu sevkiyatı gerçekleştirmemesi veya sevkiyatı gerçekleştirmiş olmasına karşın önceden alıcıdan almış olduğu ön ödemeyi akreditif amirine iade etmemesi sadece alıcının riskidir. Bu yüzden tarafların birbirini iyi tanıması gerekmektedir. Yeşil Şartlı Akreditif Kredisi Yeşil Şartlı Akreditif Kredisinde Lehdar, malı daha göndermeden peşin tahsilat imkanına kavuşmaktadır. Malların hazırlanan bölümünü ya bir umumi mağazaya ya da üçüncü bir şahsın ambarına teslim ederek teslim makbuzunu bankaya ibraz ettiği anda Lehdara ödeme yapılmaktadır. Akreditifi açan banka lehine, akreditifin kullanıcısı tarafından bir teminat mektubu verilmemişse akreditifleri açtıran firmalar büyük risklere girmektedir. Bu riskler Yeşil Şartlı Akreditifler ile en aza indirilebilmektedir. Yeşil Şartlı akreditif de, ihracatçının malları sevk etmesinden önce akreditiften tahsilat yapılmasına olanak tanımaktadır. Ancak bu peşin ödemeler, ambar firması tarafından düzenlenen ve depolanan malların değerini belirten ve malların mülkiyetini bankaya devreden ambar teslim makbuzları ile garanti altına alınmaktadır. Devredilebilir Akreditif Devredilebilir Akreditif, lehdarın ödemeyi yapacak olan bankadan akreditifin tamamını veya bir kısmını üçüncü bir şahsa devretmesini talep edebileceği akreditif türüdür. Amir banka tarafından Akreditif metninde devredilebilir olduğunun açıkça belirtilmiş olması gereklidir. Aksi belirtilmedikçe devredilebilir akreditif sadece bir kez devredilebilir. Devredilebilir akreditiflere genellikle ilk lehdarın malın üreticisi değil komisyoncusu olduğu durumlarda başvurulmaktadır. Gayri kabili rücu akreditifler devredilebilir olarak açılabilmektedir. Akreditifi devir alan ikinci lehdar akreditifi tekrar bir başkasına devredemez. Gelen akreditif üçüncü lehdara devir edilemez ama bölünebilir. Devredilebilir akreditifler bir uluslararası alım-satım işleminde ihracatçının aynı zamanda üretici olmayıp alım-satım işlemine aracılık eden aracı konumunda olduğu durumlarda kullanılmaktadır. İhracat işlemine aracılık eden firmalar düşük kar marjları ile işlem yapan ve genellikle yapılmakta olan dış ticaret işlemlerine yetecek kadar sermayeye sahip olmayan, komisyon üzerinden çalışan kuruluşlardır. Transfer edilebilir veya diğer ismi ile devredilebilir akreditifler, aracı ihracatçıların (birinci lehtar) kendi lehlerine açılmış olan akreditifleri malları temin edecekleri kuruluş veya kuruluşlara (ikinci lehtar) devretmelerine olanak sağlamaktadır. Devredilebilir akreditifler ile ilgili bazı özel durumlar aşağıdaki maddelerde belirtilmektedir: Bankalar açıkça onaylamadıkları sürece bir akreditifi devretmek zorunda değildir. Bir akreditifin Devredilebilir olabilmesi için özellikle bunu belirten bir ibare taşıması gerekmektedir. Akreditifin devir masrafları aksine hüküm yoksa birinci lehdar tarafından karşılanmak zorundadır. 9

14 Kısmi yüklemeye izin veren akreditifler birden fazla ikinci lehtara devredilebilir. Devredilmiş olan bir akreditif aksine bir hüküm akreditif metnine eklenmemiş ise tekrar devredilemez. Devredilen akreditif asıl akreditifin şartlarını belirli maddeler hariç aynen taşımak zorundadır. Birinci lehtar akreditif tutarı, vadesi vb. bazı özelliklerin tutarlarında azaltmaya gidebilir. İlk akreditifin lehdarı ikinci akreditifin amiri olarak belirlendiği durumlarda oluşur. İlk akreditif tutarından ikincisi ödenir. Şekil 1.1: Devredilebilir Akreditif İşleyişi Kaynak: Devredilebilir akreditifler taşıdıkları devir koşullarına göre tamamen veya kısmen devredildikleri gibi, kısımlar halinde birden fazla kişilere devredilebilmesi de mümkündür. Söz konusu akreditifler sadece bir kez devredilebilir, ikinci bir devir söz konusu olamaz. Bir başka ifade ile ilk lehdar bu akreditifi bir veya birden fazla lehdara devredebilir ancak kendisine devir yapılan lehdar bunu ikinci bir devirle bir başka lehdara devredemez. Devredilebilir akreditif lehdarı tarafından üçüncü bir şahsa devredilebilen akreditiftir. Aslında karşılıklı akreditifle aynı amaca hizmet eder. Devir işleminin ilk akreditif talimatındaki esas ve koşulları taşıması gerekir. Yalnız ikinci akreditifte akreditif tutarının ve malların birim fiyatının azaltılması, akreditif vadesi, belgeleri ibraz süresi ve en son sevk tarihinin kısaltılması ve sigorta yüzdesinin ise arttırılması mümkündür. Devredilebilir akreditifle karıştırılabilen fakat ondan tamamen farklı bir uygulama olan akreditif alacağının devri konusuna da değinmek gerekir. Devredilebilir akreditifte akreditifle ilgili bütün haklar, akreditif alacağının devrinde ise sadece alacak devri söz konusudur. Karşılıklı Akreditif Lehine akreditif açılan ihracatçı, malların alımını farklı kanallardan yapıyorsa kullanılması gereken akreditif tipidir. İthalatçının açtığı akreditif kredi garantisi olarak gösterilip malın satın alındığı üretici ya da tedarikçi adına yeni bir akreditif açılmaktadır. Karşılıklı akreditifin işlerlik kazanabilmesi alım ve satım akreditiflerinin aynı banka nezdinde yapılması ile mümkündür. Üreticinin malı yükleyip belgeyi ibrazından sonra satış akreditifinin ihracatçıya düşen kar payı ayrılıp, bakiye üreticiye ödenmektedir. Satış bedeli de ithalatçı bankasından tahsil edilmektedir. Bu konuda dikkat edilmesi gereken en önemli 10

15 nokta satış akreditifinin yükleme ve kullanma vadeleri kesinlikle alış akreditifinden daha uzun tutulmalıdır. Ödeme vadelerine ise yeni bir finansman ihtiyacı doğmaması açısından dikkat edilmeli, satış akreditifinin önceden tahsil edilebilmesine özen gösterilmelidir. Bu akreditif daha çok transit ticarette kullanılmaktadır. Satıcı, kendi lehine açılmış bulunan bir akreditif çerçevesinde temin edeceği malları başka bir ülkede bulunan asıl satıcıdan alarak akreditif amirine gönderebilir. Orijinal akreditifin lehtarı tarafından asıl satıcı lehine açılan bu akreditife karşılıklı akreditif adı verilmektedir. Karşılıklı akreditif ve orijinal akreditif birbirinden tamamen bağımsız iki ayrı akreditif olup aynı iş ilişkisinin birer parçasıdır. Bu akreditif türü özellikle transit ticaret uygulamasında aracı-ihracatçıyı kendi fonlarını en düşük seviyede kullanarak sevkiyat öncesi aşamayı finanse etmesini sağlar. Transit ticarette aracı firma hem ithalatçı hem de ihracatçı durumundadır. Aracı firma satış yapacağı ülkede lehine açılmış bulunan akreditifi teminat göstererek kendisinin ithalat yapacağı ülke (firma) lehine bir akreditif açabilir. İşte bu ikincisine karşılık gösterilmek suretiyle açıldığı için karşılıklı akreditif adı verilmektedir. Burada ihracat akreditifi ile karşılıklı akreditife konu olan belgelerin çok az farklılıklarla aynı olması gerekir. Bunu aracı firmanın bankası hem amir hem de muhabir banka olması sebebiyle sağlama olanağına sahiptir. Söz konusu banka genellikle aynı zamanda teyit bankası da olacağından, büyük sorumluluk üstlenmektedir. O nedenle karşılıklı akreditif, bankalar tarafından riski yüksek olduğu için komisyonu da yüksek olmasına rağmen sınırlı biçimde uygulanmaktadır. Akreditif Kredisi Akreditif Kredisi ile banka, akreditif yoluyla ithalat yapan müşteriye ithalatın gerçekleşmesi için gerekli finansman olanağını sağlamaktadır. İthalatçı, bankasına başvurarak ithal edeceği malların proforma faturasını ve diğer gerekli belgeleri vermektedir. Banka ithalatçı ile anlaşarak akreditif teminatını ve ithalat için açılacak akreditifi nasıl finanse edeceğini belirlemektedir. Banka gerekli teminatı Merkez Bankasına yatırarak döviz transferinin Merkez Bankasınca yapılmasını beklemektedir. Döviz Transferi gerçekleştiğinde banka transferrin. karşılığını Merkez Bankasına yatırmaktadır. Banka bu amaçla Merkez Bankasına yatırılacak akreditif tutarının belirli bir miktarını yatırarak müşterisine bu miktarda bir kredi açar ki bu kredi türü akreditif kredisi olarak tanımlanmaktadır. Akreditif kredisi olarak Merkez Bankasına yatırılan miktar ithal edilen mal yurda gelince malın gümrüklerden çekilebilmesi için alıcı tarafından bankaya ödenir ve ithalatın fiilen gerçekleşmesi için gerekli belgeler bankadan alınır. Buna karşın uygulamada genellikle banka söz konusu krediyi tamamen tahsil edemez. Alıcı belgeleri bankadan çekerken yine bankadan kredi almaya çalışır. Böylece akreditif kredisi genellikle senet karşılığı krediye dönüşmektedir. Akreditifli ödeme şeklinde ihracatçı sevk belgelerini bankaya teslim ederek hemen mal bedelini tahsil edebilmektedir. Malların sevk edilmesi alıcı ülkeye ulaşması ve alıcının mal bedellerini göndermesi aşamalarında geçecek süre zarfında alıcının finansal kaybı olmayacaktır. nedir? Tüm akreditif işlemlerinde özellikle dikkat edilmesi gereken işlem Prefinansman Kredileri Prefinansman Kredileri, ihracat, ihracat sayılan satış ve teslimler ile döviz kazandırıcı faaliyetlerle ilgili mal ve hizmet alımlarının finansmanında kullanılmak üzere firmaların kendileri tarafından yurt dışındaki alıcıdan veya uluslararası finans kuruluşlarından döviz ya da efektif olarak sağladıkları ve Türkiye'deki bankalar aracılığıyla kullanabildikleri kredilerdir. Yurt dışından kaynak bulabilen tüm firmalar bu krediden yararlanabilmektedir. Vadesi ve faizi kullanım sırasında belirlenmekte ve vade sonuna kadar değişmez nitelikte olmaktadır. Kredinin anapara, faiz ve masrafları ise ihracat bedelleri, ihracat sayılan satış ve teslimler ile döviz kazandırıcı faaliyetlerden sağlanan bedellerle ödenmektedir. Anapara ve faiz tahsilatı vade sonunda yapılmaktadır. 11

16 Kabul / Aval Kredileri Kabul kredili belge karşılığı ödemede vadesinde ödemeyi garanti altına almak için satıcı, alıcı (muhatap) tarafı iyi tanımadığı veya ilk kez iş yaptığı durumlarda alıcının bankası tarafından garanti verilmesini (aval) isteyebilir. Aval bir çeşit kefalet olup, aval veren kişi mali belgenin (poliçe, senet, vb.) ödemesini garanti etmiş olmaktadır. Poliçelere aval ''avalize edilmiştir'' ibaresi ön yüzüne yazılarak imzalanmak suretiyle yapılmaktadır. Poliçelerin ön yüzüne, keşideci ve muhatap imzalarının dışında atılan her imza aval niteliğindedir. İthalatçının poliçeyi kabulü ''ticari kabul'', bankanın poliçeyi kabul ya da avali ''banka kabulü'' olarak nitelendirilmektedir. Bankanın kabul veya aval verebilmesi için alıcı/borçlu için mutlaka kredi tahsisi gerekmektedir. Kabul kredisi de esas itibariyle bir ithalat kredisi niteliği taşımakta, ancak bu tür işlemlerde ayrıca ihracatçı tarafından ithalatçı üzerine çekilen bir poliçe söz konusu olmaktadır. İhracatçı ve ithalatçının anlaşmasına göre mal bedeli, yüklemeden 3 ay, 6 ay, 9 ay vb. sürelerden sonra ödenebilir. Bu durumda ihracatçı, kararlaştırılan vadede mal bedelinin ödeneceğini belirten bir poliçe düzenleyerek kabul etmesi için ithalatçıya göndermektedir. Satıcı çoğu durumda mal bedelinin ödenmesini garanti altına almak için ithalatçının bankasının poliçeyi kabul etmesini ister. Poliçenin banka tarafından kabul edilmesi halinde, banka poliçe tutarını poliçe vadesinde ihracatçının bankasına ödemeyi taahhüt etmektedir. Poliçenin ithalatçı tarafından kabul edilerek aval verilmesi de mümkündür. Banka tarafından poliçe kabul edilerek veya aval verilerek poliçe üzerine imza atıldığı an ithalatçı lehine bir gayri nakdi kredi açılmış olmaktadır. İştira ve İskonto Kredisi İştira ve İskonto Kredisi, senet portföyü yüksek hacimli olan ve nakit döngüsü yoğun firmalarda kısa vadeli nakit ihtiyaçlarının giderilmesinde kolaylık ve esneklik sağlamaktadır. Bu kredi ticari işlemlerden doğmuş olan ve henüz vadesi gelmemiş ticari senetlerin nakde dönüşmesini sağlayan kredi türüdür. Kredi kullandırılmasına neden olan kıymetli bir evrak söz konusudur. Buradaki kullandırma şekli bir anlamda bir menkul değerin banka tarafından satın alınarak karşılığında nakit ödenmesidir. İşlemin içinde kıymetli evrak bulunmaktadır. Evraka dair ödeme normalde faiz anaparadan düşüldükten sonra yapılır. Dolayısıyla söz konusu evrakların (çek/senet) ortalama vadesi bunların tahsil kabiliyeti, tahsil edilememe durumunda belgeleri bankaya veren tarafa rücu edilme durumu ve doğal olarak faizin peşinen tahsil edilmesi konularına özen gösterilmelidir. Belge karşılığı ödeme şeklinde; ihracat poliçelerinin görüldüğünde ödemeli ise banka tarafından satın alınması iştira veya ihracat poliçelerinin vadeli ödemeli ise banka tarafından iskonto edilerek bakiyenin ihracatçıya ödenmesi şeklinde ihracatçıya sağlanan kredilere iştira veya iskonto kredileri adı verilmektedir. Bankalar bu tür kredileri kullandırırken; ihracatçının finansal durumuna, ithalatçının finansal durumu yanı sıra ithalatçının ülkesinin ticari ve politik durumuna, ayrıca miktarın fazla olması durumunda malların gönderildiği ülkenin riskine göre ihracat kredi sigortası desteğine ihtiyaç duyabilmektedir. Özel İhracat Reeskont Kredisi Özel İhracat Reeskont Kredisi, ihracat faaliyetleriyle ilgili sevk öncesi ve sonrası finansman ihtiyacının karşılanması amacıyla, Türkiye İhracat Kredi Bankası aracılığıyla, ihracat performansı bazında dönüşümlü olarak kullandırılan bir kredidir. Halk Bankası Kredileri Halk Bankası tarafından küçük ve orta ölçekli işletmeler (KOBİ) için ihracat kredileri verilmektedir. Bu krediler Türk Lirası ve Dolar olarak verilmektedir. Kredilerin vadesi maksimum 9 ay olup söz konusu kredileri kullanacak olan işletmelerin personel sayılarının kişi arasında olması gerekmektedir. Bu krediler için uygun bir örnek KOBİ İhracatı Destekleme Kredisi dir. Bu kredinin özellikleri aşağıda detaylı olarak verilmiştir. 12

17 Kobi İhracatı Destekleme Kredisi Krediden Yararlanacaklar: İmalat Sanayinin çeşitli sektörlerinde faaliyet gösteren, arasında çalışanı olan, ürettiği malları ihraç eden veya ihracat kayıtlı satış yapan, Kambiyo Mevzuatına göre döviz kredisi kullanma ehliyetine sahip olan ve KOSGEB ce (Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı) desteklenen KOBİ ler yararlanabilmektedir. Kredi ile ilgili uygulama esasları şu şekilde sıralanabilir: Kredinin Kullandırılışı: Kredi firmaların uluslararası düzeyde rekabet edebilmeleri, ihracata yönelmeleri ve istidam yaratmalarını sağlamak amacıyla işletme kredisi olarak kullandırılabilmektedir. Teminat: Şahıs kefaleti, ipotek, ticari işletme rehni, vadeli mevduat ve DTH (Döviz Tevdiat Hesabı) rehni, hazine bonosu rehni, banka teminat mektubu vb. teminatlarla kullandırılabilmektedir. Teminat oluşturulmaması durumunda Kredi Garanti Fonu' nun kefaleti kabul edilebilmektedir. Limit : USD Vade : 6 Ay BSMV (Banka Sigorta Muamele Vergisi) : Yok (Kambiyo Mevzuatı çerçevesinde) KKDF (Kaynak Kullanımı Destekleme Fonu) : Yok (Kambiyo Mevzuatı çerçevesinde) Halkbank ın ihracat sektörü destek paketinde de ihracat yapan veya yapmayı planlayan KOBİ lere özel kredi imkanları bulunmaktadır. Yurt dışı veya Yurt içi fuarlara katılacak işletmelere fuar katılım kredisi, ISO Kalite ve CE belgesi almak isteyen işletmelere sertifika kredisi, uygun ödeme koşulları ve vadeler ile döviz kredileri Halk Bankası nın ihracat yapmak isteyen işletmelere sunduğu bu özel pakette yer almaktadır. Bu krediler için uygun bir örnek ISO 9000 Kalite Standartları ve CE Kredisi dir. Bu kredinin özellikleri aşağıda detaylı olarak verilmiştir. ISO 9000 Kalite Standartları ve CE Kredisi Krediden yararlanacaklar Avrupa'daki işletmelerle rekabet edebilecek kalite güvencesinde mal ve hizmet üretiminde bulunduğunu gösteren, ISO 9000 Kalite Standartları Servisinden birisine (ISO9001,ISO9002, ISO9003..) veya Avrupa Pazarlarında belirli ürün gruplarının serbest dolaşımı için endüstriyel ürün pasaportuna (CE işaretine) sahip olmak isteyen KOBİ ve Büyük Ölçekli Sanayi İşletmeleri yararlanabilmektedir. Kredinin Kullandırılışı: TSE (Türk Standartları Enstitüsü) ya da aynı hizmeti veren yurtdışı kuruluşların Türkiye temsilciliklerinden alınacak ISO 9000 Kalite Standartları Belgesini veya CE işaretini temin amacıyla yapılacak harcamaların finansmanı için kullandırılmaktadır. ISO 9000 Kalite Standartları belgesinin veya CE işaretinin kullanımı için yapılan harcama belgelerinin kredi vadesi sonuna kadar ibraz şartı aranmaktadır. Teminat: İpotek, kefalet, ticari işletme rehni, Banka Teminat Mektubu, DTH Rehni, Vadeli Vadesiz Mevduat Rehni ve diğer teminat türlerinden bir veya birkaçı oluşturabilmektedir. Krediye karşılık sadece gayrimenkul ipoteği alınacaksa ipotek, kredinin %100 fazlasıyla tesis edilmelidir. Teminatı olmayan KOBİ işletmeleri için Kredi Garanti Fonu'ndan da teminat oluşturulabilecektir. Limit: Kredinin azami limiti 10 Bin dir. Birden fazla ISO9000 Kalite Standartları Belgesi temini halinde her belge için veya birden fazla ürün çeşidine sahip firmaların bu ürünlere yönelik CE işaretini temin amacıyla yapacakları harcamalar için aynı miktarda kredi değerlendirmeye alınabilmektedir. Bir ürün için hem ISO9000 Kalite Standartları Belgesi hem de CE işareti kullanılabileceğinden bu ürün için belirlenen limitler dahilinde her iki kredi talebinde de bulunulabilmektedir. Vade: 2 YIL BSMV: KOBİ ler için yok. Büyük Ölçekli İşletmeler için %5 13

18 KKDF: Yok Komisyon: Yok Halkbank tarafından ihracatın finansmanı kapsamında sunulan diğer hizmetler arasında Döviz Kredisi, Finansal Destek Kredisi ile bankanın İhracat Sektörü Destek Paketi ile birlikte yararlanabilecek diğer kredi ve ürünler de yer almaktadır. Döviz Kredisi olarak ihracata konu olan ürünlerin hazırlığı aşamasında gereken finansman için 6 ay vadeli, değişken faizli, rotatif ödemeli döviz kredisi uygun faiz oranları ile Halkbank tan kullanılabilmektedir. İhracata konu olan yatırımların finansmanında ise Türk Lirası ya da döviz olarak, geri ödemelerde esnek şartlara sahip Finansal Destek Kredisi Halk Bank tan kullanabilmektedir. Halk Bank Finansal Destek Kredisi ile İhracatçılara aşağıdaki imkanlar da sunulmaktadır: Yatırım ve işletme kredisi ile 1 yıl geri ödemesiz dönem olmak üzere 5 yıla kadar vade imkanı, Nakit akışına göre aylık eşit taksitli ve 3 ya da 6 ayda bir taksitli geri ödeme imkanı, Hem Türk Lirası hem de yabancı para (EUR veya USD) olarak kredi kullanabilme imkanı, Halkbank KOBİ tanımına giren firmalara sağlanan BSMV muafiyeti ile maliyetleri aşağı çekebilme imkanı, Halkbank tarafından ihracatçılara yönelik olarak sunulan özel finansman olanakları, hem özel sektörün verimlilik anlayışı hem de kamunun teşvik edici ve geliştirici anlayışına uygunluk gösteren bir yapı sergilemektedir. Halk Bankası tarafından ihracatın finansmanı için sunulan hizmetlerin hangi ayırıcı özelliği bulunmaktadır? Halkbank ayrıca Türkiye de hiç bir bankada olmayan Dünya Bankası, Avrupa Yatırım Bankası, Fransız Kalkınma Ajansı gibi yurt dışı kaynaklı krediler de kullandırabilmektedir. Buna göre Halkbank aracılığı kullanılabilen yurtdışı kaynaklı krediler sırasıyla şunlardır: 1. Avrupa Yatırım Bankası (AYB) Global Kredileri: Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin Yatırım Kredisi ihtiyaçlarının finansmanı amacıyla AYB den sağlanan Global IV kredi programı tamamlanmış olup, tarihinde imzalanmış olan Global V kredi programının işlerliği devam etmektedir. Toplam EURO olan kredi kaynağı ile; 500 kişiden az işçi çalıştıran ve bilanço net sabit kıymet tutarı 75 Milyon EURO dan az olan, İmalat sanayi başta olmak üzere, turizm, sağlık, eğitim, çevre koruma, altyapı, bilgi ve iletişim teknolojileri gibi alanlarda faaliyet gösteren KOBİ lerin projeleri finanse edilmektedir. Kullandırılabilecek kredi tutarı toplam proje yatırım tutarının %50 si ile sınırlı olup, minimum maksimum EURO olmaktadır. Kredi firmalara AYB den borçlanma maliyeti olan 6 aylık EURIBOR + AYB Spreadi üzerine ilave edilecek Banka komisyonu ile, 2 yılı ödemesiz olmak üzere 7 yıl vadeli kullandırılmaktadır. 2. Fransız Kalkınma Ajansı (FKA) KOBİ Kredisi: Fransız Kalkınma Ajansı (FKA) ile Halkbank arasında KOBİ lerin Yatırım ve/veya İşletme Sermayesi ihtiyaçlarının finansmanı amacıyla EURO tutarlı orta-uzun vadeli yeni bir ürün geliştirilmektedir. Kredinin üst limiti EURO olup krediden özel sektör yatırımları öncelikli olmak üzere; Yıllık cirosu EURO nun, çalışan sayısı 250 kişinin altında olan, Türkiye deki çevre mevzuatı ile uyumlu faaliyet gösteren, KOBİ ler yararlanabilecektir. 14

19 Kredi, firmalara EURO cinsinden EURIBOR endeksli olarak kullandırılacaktır. Yatırım kredilerinde 2 yılı ödemesiz dönem olmak üzere 6 yıl, işletme kredilerinde 1 yılı ödemesiz 4 yıl vadeli kullandırılması öngörülmektedir. Kredinin %30 luk kısmı Kalkınmada Öncelikli illere kullandırılacaktır. 3. Dünya Bankası (DB) KOBİ Kredisi: Dünya Bankası ile Halkbank arasında KOBİ lerin Yatırım ve/veya İşletme Sermayesi ihtiyaçlarının finansmanı amacıyla EURO tutarlı orta uzun vadeli yeni bir ürün geliştirilmektedir. Kredinin üst limiti EURO olup, Krediden; Sermayesinin %50 sinden fazlası özel sektöre ait olan, Yıllık cirosu USD nin, çalışan sayısı 250 kişinin altında olan, Samsun, Amasya, Çorum, Yozgat, Kayseri, Kahramanmaraş, Osmaniye ve Hatay dahil olmak üzere bu illerin doğusunda kalan illerde faaliyet gösteren, Gerek mevcut tesisleri gerekse projeleri Türkiye deki çevre mevzuatı ile uyumlu olan KOBİ ler yararlanabilecektir. Kredinin EURO bazında EURIBOR a endeksli kullanılma imkanı yanı sıra, türünden kullanma imkanı da olabilecektir. 4. Teşvik Belgeli KOBİ Kredisi: Krediden Yararlanacaklar: 50 ile 250 işçi çalıştıran orta ölçekli, 10 ile 49 işçi çalıştıran küçük ölçekli, 1 ile 9 işçi çalıştıran mikro ölçekli, kanuni defter kayıtlarında arsa ve bina, hariç, makine-teçhizat, tesis, taşıt araç ve gereçleri, döşeme ve demirbaşları toplamı net 950 Bin'yi aşmayan K.Ö.Y'de (Kalkınmada Öncelikli Yöreler) %20, diğer yörelerde %30 olmak üzere yatırımı gerçekleştirebilecek öz kaynağa sahip işletmeler yararlanabilir. Kredi Kullandırılışı: Mikro, Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin makine-teçhizat ile hammadde alımlarına yönelik olarak kullandırılabilmekte ve fatura karşılığında, makine-teçhizat ile hammadde temin edilen firmaya ödenmektedir. Satın alınacak makina ve teçhizat ile hammadde tutarı en çok 950 Bin olabilecektir. Teminat: Teminat projedir. Ayrıca makina rehni, gayrimenkul ipoteği, şahıs kefaleti, ticari işletme, mevduat, DTH rehni, banka teminat mektubu, hazine bonosu, KGF (Kredi Garanti Fonu) gibi teminatlar firmanın mali bünyesi dikkate alınarak istenebilir. Limit: Öngörülen yatırım kredisi miktarı 475 Bin 'yi geçemez. Sabit yatırım tutarının %20'sine kadar işletme kredisi tahsis edilebilir. Bu tutar 190 Bin'yi geçemez. 75 Bin'ye kadar yalnız işletme kredisi verilebilir. Vade: Yatırım Kredilerinde:1 yılı ödemesiz 4 yıl İşletme Kredilerinde: 2 yıl 5. Orta ve Uzun Vadeli AYB Döviz Kredisi: Krediden yararlanacaklar: Orta ve Uzun Vadeli AYB Döviz Kredisi, özel sektörde; imalat, tarıma dayalı sanayi, turizm sektöründe faaliyet gösteren (komple yeni yatırımlar hariç) ve ihracat yapan/yapacak olan veya döviz kazancı olan/olabilecek, döviz kredisini ödeyebilecek performansa sahip olduğu tespit edilen işletmelerin yatırım ve/veya işletme sermayesi ihtiyacının finansmanı amacıyla ihracat taahhüdüne bağlı olmaksızın kullandırılacaktır. Kredinin Kullandırılışı: Kredi üretim için gerekli ham ve yardımcı maddeler ile diğer işletme giderleri için işletme kredisi ve/veya projeye bağlı olarak yurtiçinden veya yurtdışından yeni makine, tesis ve teçhizat alımı için yatırım kredisi olarak kullandırılacaktır. Teminat: Halk Bankası na, kredi kullandırımındaki usul ve esasları çerçevesinde belirlemiş olduğu teminat türleri bu kredi için de geçerlidir. Teminat olarak ipotek alınması durumunda, kredi tutarının %20 fazlası ile döviz (EURO) üzerinden ipotek alınacaktır. Limit: EURO 15

20 Vade: Yatırım Kredisi: Azami ilk 1 yılı ödemesiz 6 yıl İşletme Kredisi: Azami ilk 1 yılı ödemesiz 4 yıl BSMV: Var KKDF: Yok Öz Kaynak Katkısı: Tek başına yatırım veya yatırım ve işletme kredisinin birlikte kullandırılması durumunda, proje tutarının %50 si firma öz kaynağından karşılanacaktır. Tek başına işletme kredisi kullandırılması durumunda ise, öz kaynak katkı payı aranmayacaktır. 6. Avrupa Konseyi Kalkınma Bankası (AKKB) Proje Kredisi: Krediden yararlanacaklar: Özel sektörde yer alan, imalat, tarıma dayalı sanayi, yenilenebilir enerji, turizm sektörü ve bu sektörlerle ilgili hizmet sektöründe faaliyet gösteren, net sabit yatırım tutarı EURO ya eşdeğer Türk Lirası na kadar olan, çalıştırdığı işçi sayısı en fazla 500 olan, KOBİ niteliği taşımayan bir firmanın, kredi talebinde bulunan KOBİ firmasına sermaye payı 1/3 ten küçük olan, projenin toplam sabit yatırım tutarı (işletme sermayesi, faiz, KDV ve diğer finansal masraflar hariç) asgari EURO, azami EURO olan, imalatçı, imalatçı ihracatçı, aracı ihracatçı ile ihracat yapan imalatçı ve döviz kazancı olan veya olabilecek, döviz kredisini ödeyebilecek performansa sahip olduğu tespit edilen, konusunda bilgili, tecrübeli yönetici kadroya sahip bulunan, Türkiye deki çevre mevzuatına uygun şekilde faaliyette bulunan veya bulunacak olan, şartları aranacaktır. Kredinin Kullandırılışı: Yurtiçinden veya yurtdışından makine, tesis ve teçhizat harcamaları, Hibe edilmemiş olması koşuluyla arazi ve arsa temini için satın alma bedeli üzerinden yapılan harcamaları, arazi ve arsa düzenleme çalışmaları için yapılan harcamaları, bina yapım harcamaları, alt-yapı harcamaları (kanalizasyon, su ve elektrik temini, haberleşme, arıtma tesisleri vb.), araştırma ve fizibilite harcamaları (teknik, ekonomik, ticari, mühendislik vb.) ile teknik mali proje kontrol ve denetim masrafları (toplam proje tutarının %5 ini geçmemek ve belgelenmek şartıyla), için sadece yatırım kredisi olarak kullandırılacaktır. Teminat: Halk Bankası nın kredi kullandırımındaki usul ve esasları çerçevesinde belirlemiş olduğu teminat türleri bu kredi için de geçerlidir. Teminat olarak ipotek alınması durumunda kredi tutarının %20 fazlası ile döviz (EURO) üzerinden ipotek alınacaktır. Limit Alt Limit: EURO Üst Limit: EURO Vade: 2 yılı ödemesiz 7 yıl Faiz: Krediye EURIBOR oranı ( tarihi itibarı ile 6 aylık EURIBOR faiz oranı % 1,59) esas alınarak Halk Bankası na bildirilen faiz oranına, AKKB tarafından bildirilen yıllık marj ve %3 puan banka komisyonu eklenerek bulunacak faiz oranı uygulanacaktır.(örneğin: toplam maliyet = dir.) Faiz oranları değişkendir. BSMV: Var KKDF: Yok Öz Kaynak Katkısı: Projenin toplam sabit yatırım tutarının (işletme sermayesi, faiz, KDV ve diğer finansal masraflar hariç) azami %50 si kredi ile finanse edilebilecektir. Kalan %50 lik kısım ise öz kaynaklarla karşılanacaktır. 7. Avrupa Yatırım Bankası (AYB) Sanayi Sektörü Global IV Kredisi: Krediden yararlanacaklar: Özel sektörde yer alan, imalat, tarıma dayalı sanayi, turizm sektörü, eğitim, sağlık sektörü ve bu sektörlerle ilgili hizmet sektöründe faaliyet gösteren, AYB nin belirlediği KOBİ büyüklük kriterleri içinde yer alan projenin toplam sabit yatırım tutarı asgari EURO, azami EURO olan, imalatçı, imalatçı ihracatçı, aracı ihracatçı ile ihracat yapan imalatçı ve döviz kazancı olan veya olabilecek, döviz kredisini ödeyebilecek performansa sahip olduğu tespit edilen, konusunda bilgili, tecrübeli yönetici kadroya sahip bulunan, Türkiye deki çevre mevzuatına uygun şekilde faaliyette bulunan veya bulunacak olan işletmeler krediden yararlanabilir. 16