Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 46, Mayıs 2017, s

Transkript

1 Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 46, Mayıs 2017, s Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date Yayınlanma Tarihi / The Publication Date Arş. Gör. Burak KAYIHAN Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, İşletme burakkayihan@mu.edu.tr MALİ PERFORMANS ANALİZİ: BİST TAŞ VE TOPRAĞA DAYALI SANAYİ SEKTÖRÜ İŞLETMELERİNDE BİR UYGULAMA Bu çalışmanın temel amacı, uygulama kapsamında yer alan işletmelerin mali performanslarını ortaya koyarak, işletme açısından gelecekteki durumlarla ilgili olarak sürdürülebilirliği sağlayacak stratejik konularda alınacak tasarruf ve tedbirler için yol gösterici olmak; işletmenin diğer paydaşları açısından (yatırımcı, kredi kuruluşları, devlet vb.) ise işletme ile ilgili durum değerlendirmesi yapacak bir veri sağlamaktır. Çalışmada mali performans hesaplaması için TOPSIS yöntemi kullanılmıştır. nın kapsamını BİST Taş ve Toprağa Dayalı Sanayi sektöründe yer alan 28 adet işletme oluşturmaktadır. Elde edilen sonuçlara göre 2015 yılında Taş ve Toprağa Dayalı Sanayi sektöründe en başarılı mali performansa Afyon Çimento sahiptir. Ünye Çimento, ikinci en başarılı mali performansı gösterirken üçüncü sırada ise Konya Çimento yer almaktadır yılı için en kötü mali performansa sahip işletme ise Doğusan olarak saptanmıştır. Uşak Seramik ve Göltaş Çimento nun da kötü bir mali performansa sahip olduğu söylenebilir. Anahtar kelimeler: Mali Performans, TOPSİS Yöntemi, Taş ve Toprağa Dayalı Sanayi Sektörü Jel Sınıflandırması: G10, L25, C65 Öz

2 FINANCIAL PERFORMANCE ANALYSIS: A PRACTICE IN BIST NON-METALLIC MINERAL PRODUCTS SECTOR ENTERPRISES Abstract The main objective of this study is to provide guidance for savings and measures to be taken in strategic matters that will provide sustainability for future situations in terms of business; In the case of other stakeholders of the enterprise (investors, credit institutions, government, etc.), it provides data on the status evaluation of the enterprise by demonstrating the financial performances of the enterprises included in the practice. The TOPSIS method was used to calculate the financial performance in this study. The scope of the practice is composed of 28 enterprises in the BIST Non-Metallic Mineral Products sector. According to the results, Afyon Çimento owns the most successful financial performance in the Non-Metallic Mineral Products sector in Ünye Çimento, the second most successful financial performance in the third showing is located in Konya Çimento. Doğusan has been identified as the worst financial performance for It can be said that Uşak Seramik and Göltaş Çimento had a bad financial performance. Keywords: Financial Performance, TOPSIS Method, Non-Metallic Mineral Products Jel Classification: G10, L25, C GİRİŞ İşletmelerin günümüzdeki ağır ekonomik şartlarda sürdürülebilirliklerini sağlamalarının en önemli yollarından biri de istikrarlı ve sağlıklı bir mali performans sergilemeleridir. Böylece işletmeler ekonomik varlıklarını sağlam bir şekilde sürdürmekle birlikte işletme içi ve dışındaki paydaşlar içinde bir göstergeye sahip olmuş olurlar. Şüphesiz mali performansı görece daha iyi olan işletmelere yatırımcılar ve diğer paydaşlar daha yakın olacaktır. Bu nedenlerden ötürü işletmelerin mali performansının ölçümünün doğru ve sağlıklı bir şekilde yapılarak ortaya konulması önemli bir konu olarak karşımıza çıkmaktadır. Mali performansın ölçümü için TOPSIS, Ekonomik Katma Değer (EVA), ELECTRE gibi pek çok yöntem geliştirilmiştir. Çalışmamızda bu yöntemlerden TOPSIS yöntemi kullanılarak işletmelerin mali performansları ortaya konulmuştur. Çalışmamızın bundan sonraki bölümünde TOPSIS yöntemi ayrıntılarıyla incelenmiş, işletmelerin mali performans ölçümünün TOPSİS yöntemiyle yapan çalışmaların literatür taraması yapılmış ve uygulama bölümünde ise hisse senetleri BİST- Taş ve Toprağa Dayalı Sanayi sektöründe işlem gören işletmelerin mali performansları bulunmuştur. Sonuç bölümünde ise elde edilen bulgular yorumlanmıştır. 1. TOPSİS YÖNTEMİ TOPSIS yöntemi, Çok Amaçlı Karar Verme (ÇAKV) yöntemlerinden birisidir. İşletmeler asıl hedefleri olan ayakta kalma ve kar planlamanın yanı sıra, çok sayıda farklı hedefler belirler. Bu hedeflerin bazıları birbirini tamamlar nitelikteyken, bazıları da birbirleriyle çelişen hedeflerdir. Bu şekilde çok sayıda hedefi uzlaştıracak bir çözüm geliştirmede ÇAKV yöntemleri

3 bir çözüm yolu olmuştur. Kar, maliyet, üretim, işgücü gibi işletmelerin önemli fonksiyonlarının ve araçlarının başarılı bir şekilde kullanılması ve denetimi de, ÇAKV yi ve özelikle performans analinizde önemle değerlendirilmesi gereken konuları oluşturmaktadır. Bu amaçla kullanılan çok çeşitli performans ölçüm yöntemleri mevcuttur ve TOPSIS yöntemi de aynı amaca hizmet eden bir ÇAKV yöntemidir (Dumanoğlu, 2010: ). TOPSİS yöntemi kompleks algoritmalar ve karmaşık matematiksel modeller içermeyen oldukça basit bir yöntem olması nedeniyle; gerçek hayat problemlerinin çözülmesinde tedarik zinciri yöntemi, tedarikçi seçimi, lojistik, mühendislik, üretim sistemleri, işletme ve pazarlama uygulamaları, insan kaynakları yönetimi, finansal uygulamalar, enerji yönetimi, kimya mühendisliği, su kaynakları yönetimi gibi birçok farklı alanda bu yöntemden faydalanılmaktadır (Yılmaz vd., 2016: ). Hwang ve Yoon tarafından 1981 yılında geliştirilen TOPSIS yönteminin temelinde, pozitif ideal çözüme en kısa mesafe ve negatif ideal çözüme en uzak mesafedeki alternatifin seçilmesi yer almaktadır (Uygurtürk ve Korkmaz, 2012: 103). Pozitif-ideal çözüm; ulaşılabilir bütün en iyi kriterlerin bileşimidir. Negatif-ideal çözüm ise ulaşılabilir en kötü ölçüt değerlerinden oluşur. Bu yöntemdeki tek varsayım, her ölçütün ya monoton artan ya da monoton azalan tek yönlü bir faydası olduğu varsayımıdır (Bülbül ve Köse, 2011: 79). Pozitif ideal çözüm, ele alınan problemle ilgili toplam faydayı maksimize ederken aynı zamanda toplam maliyeti minimize eden çözümdür. Tersine olarak, negatif ideal çözüm faydayı minimize ederken toplam maliyeti maksimize eden çözümdür. TOPSIS yöntemi rasyonelliği ve kolay kavranabilir olması, hesaplamadaki basitliği ve değerlendirme kriterlerinin ağırlıklandırılmasına imkân vermesi nedeniyle literatürde en çok kullanılan tekniklerden biridir (Çakır ve Perçin, 2013: 452). TOPSIS yöntemi, aşağıda yer alan uygulama adımlarından oluşmaktadır (Yurdakul ve İç, 2003: 12-13, Özer vd., 2010: ) : 455 Adım 1: Karar Matrisi Oluşturularak Normalize Edilmiş Değerlerin Hesaplanması Birinci adımda karar verici tarafından A başlangıç matrisi oluşturulur. Bu matrisin satırlarında üstünlükleri sıralanmak istenen karar noktaları, sütunlarında ise karar vermede kullanılacak değerlendirme faktörleri yer almaktadır. A ij matrisinde m karar noktası sayısını, n değerlendirme faktörü sayısını temsil etmektedir. A matrisinden yararlanılarak ve aşağıda yer alan formül kullanılarak normalize edilmiş değerler hesaplanmaktadır.

4 Adım 2: Ağırlıklandırılmış Normalize Edilmiş Karar Matrisinin Hesaplanması Bu adımda önce değerlendirme faktörlerine ilişkin ağırlık dereceleri (W j) belirlenir. Daha sonra bir önceki aşamada hesaplanan normalize edilmiş değerler, W j değerleri ile çarpılarak ağırlıklandırılmış normalize edilmiş değerler bulunur. Adım 3: Pozitif-İdeal Çözümün ve Negatif-İdeal Çözümün Belirlenmesi 456 Ağırlıklı normal değerlere göre pozitif-ideal çözüm (A + ) ve negatif-ideal çözüm (A ) değerleri bulunur. A + ve A ağırlıklandırılmış normalize edilmiş değerler cinsinden tanımlanır. Formüllerde J 1 fayda (maksimizasyon), J 2 ise kayıp (minimizasyon) değerini göstermektedir. Hem ideal hem de negatif ideal çözüm seti, değerlendirme faktörü sayısından yani m elemandan oluşmaktadır. Ulaşılabilir bütün en iyi ölçüt değerlerinin bileşimi pozitif-ideal çözüm, ulaşılabilir bütün en kötü ölçüt değerlerinin bileşimi ise negatif-ideal çözümdür. Burada, V J+, bütün mümkün alternatifler arasında j inci değer için en iyi değer, V J ise bütün alternatifler arasında j inci ölçüt için en kötü değeri ifade etmektedir. Adım 4: Alternatifler Arasındaki Ayırım Ölçülerinin Hesaplanması TOPSIS yönteminde her bir karar noktasına ilişkin değerlendirme faktör değerinin ideal ve negatif ideal çözüm setinden sapmalarının bulunabilmesi için n boyutlu Euclidian(Öklit) Uzaklık Yaklaşımı kullanılmaktadır. Her alternatifin pozitif-ideal çözümden olan mesafesi(s i + ) ve negatif-ideal çözümden olan mesafesi (S i ) aşağıdaki formüller yardımıyla hesaplanmaktadır.

5 Adım 5: İdeal Çözüme Göreli Yakınlığın Hesaplanması Her bir karar noktasının ideal çözüme göreli yakınlığı C i + yani Pozitif-ideal çözüme olan benzerliklerin hesaplanmasında ideal ve negatif ideal ayırım ölçülerinden yararlanılmaktadır. Hesaplamada aşağıdaki formül kullanılmaktadır. C değeri i C aralığında değer alır. A i = A + olduğu zaman C i + = 1 olur ve ilgili karar noktasının ideal çözüme, A i = A olduğu zaman C i + = 0 dır ve ilgili karar noktasının negatif ideal çözüme mutlak yakınlığını göstermektedir. Adım 6: Her Bir Alternatifin Göreceli Sıralamasının ve Puanının Bulunması Alternatifler C i ye göre azalan sırada sıraya dizilerek tercih sırası belirlenir. Maksimum C i ye sahip, + + diğer bir deyişle ideale en benzer alternatif seçilir. TOPSIS yöntemi her sektörde kullanılabilecek ve karar vermeyi kolaylaştıran bir yöntem olarak finans literatüründe yerini almıştır. Özellikle, 1970 li yıllardan sonra şirketlerin finansal performanslarının ölçülmesi ve değerlendirilmesinde kullanılmaya başlanmıştır (Dumanoğlu ve Ergül, 2010: 102). Çalışmamızda da yapılan literatür taraması sonucunda işletmelerin mali performansının ölçümü için en fazla kullanılan finansal oranlar incelenmiştir. Çalışmada kullanılan finansal oranlar, işletmelerin likidite durumu, işletme varlıklarının etkin kullanımı, mali yapı ve işletmelerin kârlılık durumu hakkında bilgi verebilecek özellikteki finansal oranlar arasından seçilmiştir. Söz konusu finanslar oranlar Tablo 1 deki gibidir. 457 Tablo 1. Mali Performans Ölçümünde Kullanılan Finansal Oranlar NO KOD FİNANSAL ORAN FORMÜL 1 CO CARİ ORAN Dönen Varlıklar / Kısa Vadeli Borlar 2 LO ASİT-TEST ORANI (Dönen Varlıklar-Stoklar) / Kısa Vadeli Borçlar 3 NO NAKİT ORANI (Hazır Değerler + Serbest Menkul Değerler) / Kısa Vadeli Borçlar 4 FO AKTİF DEVİR HIZI ORANI Net Satışlar / Toplam Aktifler 5 MYO KALDIRAÇ ORANI Toplam Borçlar / Toplam Aktifler 6 KO1 NET KAR MARJI ORANI Net Kar / Net Satışlar

6 7 KO2 ÖZSERMAYE KARLILIK ORANI Net Kar / Özsermaye 8 KO3 AKTİF KARLILIK ORANI Net Kar / Toplam Aktifler İşletmelerin kısa vadeli borçlarını ödeyebilme gücünü belirlemek için geliştirilmiş oranlara Likidite Oranları denir. Çalışmamızda kullanılan likidite oranlarından olan Cari Oran, işletmelerin kısa vadeli borçlarını dönen varlıkların toplamıyla ödeme gücünü göstermektedir. Diğer likidite oranı olan Asit-Test Oranı ise işletmelerin bir yıllık zaman dilimi içerisinde stoklarını nakde çevirememesi durumunda, diğer dönen varlıklarla kısa vadeli borçlarını ödeyebilme gücünü göstermektedir. Kullanılan son likidite oranı olan Nakit Oranı da işletmelerin bir yıllık zaman dilimi içerisinde stoklarını eritememesi, alacaklarını tahsil edememesi durumunda diğer dönen varlıklarla kısa vadeli borçlarını ödeme gücünü gösterir (Poyraz, 2013: 74-75). İşletmelerin çalışma durumunun analizinde, işletme faaliyetlerinde kullanılan varlıkların etkili bir biçimde kullanılıp kullanılmadığı ölçülmektedir. Varlıkların kullanılmaları sırasındaki etkinlik derecesini gösteren bu oranlara Faaliyet Oranları denilmektedir. Çalışmamızda kullanılan faaliyet oranlarından Aktif Devir Hızı Oranı, işletmenin sahip olduğu tüm varlıkların verimliliğinin ölçülmesinde kullanılan bir orandır. Oranın düşük olması, işletmenin tam kapasite ile çalışmadığını gösterir (Uzun, 2007: 71 ve 83). Mali Yapıyla İlgili Oranlar bize işletmenin nasıl finanse edildiğini, işletmenin borç durumunu ve işletmeye kredi verenlerin emniyet payının yeterli olup olmadığını gösterir. Çalışmamızda kullanılan mali yapıyla ilgili oranlardan Kaldıraç Oranı, işletmenin aktiflerinin hangi oranda borçla finanse edildiğini gösterir. İşletmenin kaldıraç oranı yükseldiğinde potansiyel gelir yükselirken riski de artacaktır. Bu oran ne ölçüde büyükse, finansal kaldıraç derecesinin yüksek olduğu ve işletmeni varlıklarının o ölçüde kreditörlerce finanse edildiği anlaşılır (Okka, 2010: 50-51). 458 Kârlılık analizlerinde, işletmenin elde ettiği kâr sonucunun kaynağı, özkaynakların ve yatırımların verimliliği Kârlılık Oranları aracılığıyla incelenir. Çalışmamızda kullanılan kârlılık oranlarından olan Net Kâr Marjı Oranı, yeterli kâr elde edilip edilmediğini gösterir. Bu orandaki değişlikler dikkatle takip edilmeli ve yaşanan büyük değişikliklerin kaynakları ve sebepleri ayrıntılı olarak analiz edilmelidir. Diğer kârlılık oranı olan Özsermaye Kârlılık Oranı ise yatırılan sermaye karşılığında elde edilen kârın yeterliliğinin ölçülmesinde kullanılan bir orandır. Bu oran özkaynak verimliliğini göstermektedir. Özkaynak sahipleri bu oranın yüksek olması beklentisi içindedirler (Karapınar ve Zaif Ayıkoğlu, 2009: ). Kullanılan son kârlılık oranı olan Aktif Kârlılık Oranı da dönem net kârının aktif toplamına oranlanması şeklinde bulunarak aktiflerin ne ölçüde etkin kullanıldığını gösterir (Poyraz, 2013: 86). 2. LİTERATÜR TARAMASI Bülbül ve Köse (2009) yaptıkları çalışmada Türk gıda sektöründe faaliyet gösteren işletmelerin finansal performanslarının, finansal oranlarından yararlanılarak çok amaçlı karar verme yöntemleriyle değerlendirilmesini amaçlamışlardır. Bu amaçla TOPSIS ve ELECTRE yöntemlerini kullanarak, bu yöntemlerin finansal performans değerlendirilmesinde sağlıklı sonuç alınmasına olanak verdiklerini ortaya koymuşlardır. Dumanoğlu ve Ergül (2010) yaptıkları çalışmada, İstanbul Menkul Kıymetler Borsası nda işlem gören 11 tane teknoloji işletmesinin mali tablolarını kullanarak, işletmelerin mali performanslarını TOPSIS yöntemi ile analiz etmiştir. Mali performans ölçümünde ilk olarak finansal

7 oranlar belirlenmiş ve hesaplanan oranlar; TOPSIS yöntemi kullanılarak genel şirket performansını gösteren tek bir puana çevrilmiştir. Bu performans puanlarına göre işletmelerin sıralaması yapılarak, şirketlerinin derecelendirmesi tamamlanmaktadır sürecinde yer alan dört dönem için mali performans değerlemesi yapılmış ve elde edilen sonuçlar arasında karşılaştırma yapılmıştır. Uygurtürk ve Korkmaz (2012), İstanbul Menkul Kıymetler Borsası nda (İMKB) işlem gören 13 ana metal sanayi işletmesinin dönemine ait mali tablolarını kullanarak yaptıkları çalışmada işletmelerin finansal performanslarını TOPSIS yöntemi ile analiz etmiştir. Çalışma sonucunda, ana metal sanayi sektöründe faaliyette bulunan işletmelerin performans puanlarının analiz döneminde genel olarak değişkenlik gösterdiği tespit edilmiştir. Ömürbek ve Mercan (2014) yaptıkları çalışmada T.C. Merkez Bankası tarafından 22 alt sektöre ayrılan imalat sektörünü; Cari Oran, Nakit Oranı, Yabancı Kaynaklar Toplamı / Aktifler Toplamı, Stok Devir Hızı, Öz Kaynak Devir Hızı, Net Kar / Öz Kaynak, Faaliyet Karı / Net Satışlar, Net Kar / Net Satışlar ve Satılan Malın Maliyeti / Net Satışlar kriterleri doğrultusunda TOPSIS ve ELECTRE yöntemleri ile finansal açıdan değerlendirmiştir. Sektör karşılaştırmasının yapıldığı çalışmanın sonucunda her iki yöntemde de Kok kömürü ve rafine edilmiş petrol ürünleri imalatı sektörü ilk sırayı almıştır. Özçelik ve Kandemir (2015) Borsa İstanbul da (BIST) işlem gören yedi turizm işletmesi üzerinden yaptıkları araştırmada işletmelerin finansal performanslarını finansal oranlardan yararlanarak TOPSİS yöntemiyle ölçmüştür. Yedi turizm şirketinin dönemine ilişkin finansal performansı likidite, kaldıraç, kârlılık ve faaliyet göstergeleri kapsamındaki sekiz finansal orana göre değerlendirilmiş ve finansal performansları ortaya konulmuştur. 459 Temizel ve Bayçelebi (2016), yaptıkları çalışmada piyasa fiyatı ve günlük işlem hacmi performanslarına göre BIST 30 endeksine girmiş olan paylara ait finansal performans analizinde çok kriterli karar yöntemlerinden biri olan TOPSIS yöntemini kullanmışlardır. Yöntem yardımıyla birden çok finansal orana dayalı performans sıralaması elde edilmiştir. 3. MALİ PERFORMANS ANALİZİ: BİST TAŞ VE TOPRAĞA DAYALI SA- NAYİ SEKTÖRÜNDE İŞLEM GÖREN İŞLETMELERDE BİR UYGULAMA 3.1. nın Amacı nın temel amacı uygulama kapsamında yer alan işletmelerin mali performanslarını ortaya koyarak, işletme açısından gelecekteki durumlarla ilgili olarak sürdürülebilirliği sağlayacak stratejik konularda alınacak tasarruf ve tedbirler için yol gösterici olmak; işletmenin diğer paydaşları açısından (yatırımcı, kredi kuruluşları, devlet vb.) ise işletme ile ilgili durum değerlendirmesi yapacak bir veri sağlamaktır nın Yöntemi ve Kapsamı Çalışmamızda işletmelerin mali performansının ölçümü, işletmelerin finansal tabloları kullanılarak TOPSIS (Technique for Order Preference by Similarity to Ideal Solution) yöntemi ile analiz edilmiştir. Bu ölçüm için önce finansal oranlar belirlenmiş ve oran analizi kullanılarak, finansal oranlar her bir işletme için ayrı ayrı hesaplanmıştır. Daha sonra hesaplanan oranlar; TOPSIS yöntemi kullanılarak genel şirket performansını gösteren tek bir puana çevrilmiştir. Çalışmamızda TOPSIS yöntemiyle bulunan mali performans puanları için Matlab paket programı kullanılarak destek alınmıştır (Özdemir, 2014: ).

8 nın kapsamını BİST Taş ve Toprağa Dayalı Sanayi sektöründe yer alan 28 adet işletme oluşturmaktadır. Bu işletmelerin yılları arasındaki mali performansları hesaplanmıştır. TOPSİS yöntemiyle mali performans puanları bulunan işletmeler Tablo 2 de gösterilmiştir. Tablo 2. BİST de Taş ve Toprağa Dayalı Sanayi Sektöründe İşlem Gören İşletmeler NO BİST KODU İŞLETME ADI 1 ADANA Adana Çimento 2 AFYON Afyon Çimento 3 AKCNS Akçansa 4 ANACM Anadolu Cam 5 ASLAN Aslan Çimento 6 BASCM Baştaş Başkent Çimento 7 BTCIM Batı Çimento 8 BSOKE Batısöke Çimento 9 BOLUC Bolu Çimento 10 BUCIM Bursa Çimento 11 CMBTN Çimbeton 12 CMENT Çimentaş CIMSA Çimsa 14 DENCM Denizli Cam 15 DOGUB Doğusan 16 EGSER Ege Seramik 17 GOLTS Göltaş Çimento 18 HZNDR Haznedar Refrakter 19 IZOCAM İzocam 20 KONYA Konya Çimento 21 KUTPO Kütahya Porselen 22 MRDIN Mardin Çimento 23 NIBAS Niğbaş Niğde Beton 24 NUHCM Nuh Çimento 25 TRKCM Trakya Cam 26 USAK Uşak Seramik 27 UNYEC Ünye Çimento 28 YBTAS Yibitaş İnşaat Malzemeleri 3.3. nın Bulguları Çalışmada BİST de Taş ve Toprağa Dayalı Sanayi sektöründe faaliyet gösteren işletmelerin mali performanslarının hesaplanması TOPSIS yöntemi ile yapılmıştır. Mali performansın

9 hesaplanması amacıyla belirlenen finansal oranlar kullanılarak TOPSIS yönteminde yer alan altı adım sonucunda BİST de Taş ve Toprağa Dayalı Sanayi sektöründe faaliyet gösteren işletmelerin mali performanslarını gösteren puanlar hesaplanmıştır. Çalışmada 28 tane karar noktası (işletmeler) ve 8 tane de değerlendirme faktörü (finansal oranlar) kullanılmaktadır. İşletmelerin mali performanslarının hesaplandığı 2015 yılı için TOPSIS yöntemi uygulamasının öncelikle Tablo 3 teki Standart Karar Matrisi oluşturulmuştur. İŞLETME ADI Tablo 3. Standart Karar Matrisi KRİTERLER CO LO NO FO MYO KO1 KO2 KO3 Adana Çimento Afyon Çimento Akçansa Anadolu Cam Aslan Çimento Baştaş Başkent Çimento Batı Çimento Batısöke Çimento Bolu Çimento Bursa Çimento Çimbeton Çimentaş Çimsa Denizli Cam Doğusan Ege Seramik Göltaş Çimento Haznedar Refrakter İzocam Konya Çimento Kütahya Porselen Mardin Çimento Niğbaş Niğde Beton Nuh Çimento Trakya Cam Uşak Seramik Ünye Çimento Yibitaş İnşaat Malzemeleri TOPSIS yönteminin ilk aşamasında aşağıdaki formüle göre r ij değerleri hesaplanarak Tablo 4 teki Normalize Edilmiş Karar Matrisi oluşturulmuştur.

10 İŞLETME ADI Tablo 4. Normalize Edilmiş Karar Matrisi KRİTERLER CO LO NO FO MYO KO1 KO2 KO3 Adana Çimento Afyon Çimento Akçansa Anadolu Cam Aslan Çimento Baştaş Başkent Çimento Batı Çimento Batısöke Çimento Bolu Çimento Bursa Çimento Çimbeton Çimentaş Çimsa Denizli Cam Doğusan Ege Seramik Göltaş Çimento Haznedar Refrakter İzocam Konya Çimento Kütahya Porselen Mardin Çimento Niğbaş Niğde Beton Nuh Çimento Trakya Cam

11 Uşak Seramik Ünye Çimento Yibitaş İnşaat Malzemeleri TOPSIS yöntemine göre işletmelerin mali performanslarının hesaplanmasının ikinci aşamasında Ağırlıklandırılmış Normalize Edilmiş Karar Matrisinin hesaplaması yapılır. Bu adımda önce değerlendirme faktörlerine ilişkin ağırlık dereceleri (W j) belirlenir. Daha sonra bir önceki aşamada hesaplanan normalize edilmiş değerler, W j değerleri ile çarpılarak ağırlıklandırılmış normalize edilmiş değerler bulunur. Tablo 5 te TOPSIS yönteminde kullanılacak olan her bir finansal oranın Taş ve Toprağa Dayalı Sanayi sektöründeki görece önem derecesi temel alınarak oluşturulmuş ağırlıkları yer almaktadır. Bu ağırlıkların belirlenmesinde sübjektiflikten kaçınmak için TOPSIS yöntemiyle mali performansların hesaplandığı çalışmalar literatür taramasından geçirilmiştir ve Taş ve Toprağa Dayalı sanayiye benzerliği düşünülerek Dumanoğlu (2010) tarafından çimento işletmelerinde yapılan "İMKB de İşlem Gören Çimento Şirketlerinin Mali Performansının TOPSIS Yöntemi ile Değerlendirilmesi adlı çalışmadaki ağırlıklar çalışmamızda kullanılmıştır. Tablo 5. Değerlendirme Faktörü Ağırlıkları 463 NO KOD FİNANSAL ORAN AĞIRLIKLAR 1 CO CARİ ORAN 0,313 2 LO ASİT-TEST ORANI 0,147 3 NO NAKİT ORANI 0,128 4 FO AKTİF DEVİR HIZI ORANI 0,122 5 MYO KALDIRAÇ ORANI 0,095 6 KO1 NET KAR MARJI ORANI 0,077 7 KO2 ÖZSERMAYE KARLILIK ORANI 0,056 8 KO3 AKTİF KARLILIK ORANI 0,061 Mali performansların hesaplanmasının üçüncü aşamasında Ağırlıklı normal değerlere göre pozitif-ideal çözüm (A + ) ve negatif-ideal çözüm (A ) değerleri bulunur. A + ve A ağırlıklandırılmış normalize edilmiş değerler cinsinden tanımlanır.

12 Tablo 4 teki Normalize edilmiş karar matrisindeki değerlerin Tablo 5 teki ağırlıklarla çarpılması sonucu hesaplanan Ağırlıklandırılmış Normalize Edilmiş Karar Matrisi değerleri ile bu değerlere göre bulunan pozitif-ideal çözüm (A + ) ve negatif-ideal çözüm (A ) değerleri Tablo 6 daki gibidir: Tablo 6. Ağırlıklandırılmış Normalize Edilmiş Karar Matrisi Değerleri ile A + ve A - Değerleri İŞLETME ADI KRİTERLER CO LO NO FO MYO KO1 KO2 KO3 Adana Çimento Afyon Çimento Akçansa Anadolu Cam Aslan Çimento Baştaş Başkent Çimento Batı Çimento Batısöke Çimento Bolu Çimento Bursa Çimento Çimbeton Çimentaş Çimsa Denizli Cam Doğusan Ege Seramik Göltaş Çimento Haznedar Refrakter İzocam Konya Çimento Kütahya Porselen Mardin Çimento Niğbaş Niğde Beton Nuh Çimento Trakya Cam Uşak Seramik Ünye Çimento Yibitaş İnşaat Malzemeleri A

13 A A + değeri için tabloda yer alan matrisin her bir sütunundaki en büyük değer, A - değeri için ise matrisin her bir sütunundaki en küçük değer alınmıştır. Mali performansların hesaplanmasının dördüncü aşamasında her alternatifin pozitifideal çözümden olan mesafesi(s i + ) ve negatif-ideal çözümden olan mesafesi (S i ) aşağıdaki formüller yardımıyla hesaplanmaktadır: Hesaplamanın beşinci aşamasında ise her bir karar noktasının ideal çözüme göreli yakınlığı C i + yani Pozitif-ideal çözüme olan benzerliklerin hesaplanmasında ideal ve negatif ideal ayırım ölçülerinden yararlanılmaktadır. Hesaplamada aşağıdaki formül kullanılmaktadır. 465 Taş ve Toprağa Dayalı Sanayi sektöründe faaliyet gösteren tüm işletmelerin mali performanslarının bulunması için yapılan hesaplamanın altıncı ve son aşamasında ise C i + değerlerine göre her bir işletmenin göreceli sıralaması ve mali performans puanı bulunmuştur. İşletmelerin 2015 yılı için hesaplanan C i + değerleri (mali performans puanı) ve yer aldıkları sıralama Tablo 7 de gösterilmiştir. Tablo 7. Taş ve Toprağa Dayalı Sanayi Sektöründeki İşletmelerin Ci + Değerleri ve Sıralaması İŞLETME ADI Ci + Sıra No Adana Çimento Afyon Çimento Akçansa Anadolu Cam Aslan Çimento Baştaş Başkent Çimento Batı Çimento Batısöke Çimento Bolu Çimento Bursa Çimento Çimbeton Çimentaş

14 Çimsa Denizli Cam Doğusan Ege Seramik Göltaş Çimento Haznedar Refrakter İzocam Konya Çimento Kütahya Porselen Mardin Çimento Niğbaş Niğde Beton Nuh Çimento Trakya Cam Uşak Seramik Ünye Çimento Yibitaş İnşaat Malzemeleri Sonuçlara göre 2015 yılında Taş ve Toprağa Dayalı Sanayi sektöründe en başarılı mali performansa Afyon Çimento sahiptir. Ünye Çimento, ikinci en başarılı mali performansı gösterirken üçüncü sırada ise Konya Çimento yer almaktadır yılı için en kötü mali performansa sahip işletme ise Doğusan olarak saptanmıştır. Uşak Seramik ve Göltaş Çimento nun da kötü bir mali performansa sahip olduğu söylenebilir. Tablo 8 de ise Taş ve Toprağa Dayalı Sanayi sektöründeki işletmelerin yılları arasındaki mali performans puanları ve sıralamarı gösterilmiştir. 466 Tablo 8. Taş ve Toprağa Dayalı Sanayi Sektöründeki İşletmelerin Yılları Arasındaki Puanları ve Sıralaması İŞLETME ADI PUAN SIRA NO PUAN SIRA NO PUAN SIRA NO PUAN SIRA NO Adana Çimento Afyon Çimento Akçansa Anadolu Cam Aslan Çimento Baştaş Başkent Çimento Batı Çimento Batısöke Çimento Bolu Çimento

15 Bursa Çimento Çimbeton Çimentaş Çimsa Denizli Cam Doğusan Ege Seramik Göltaş Çimento Haznedar Refrakter İzocam Konya Çimento Kütahya Porselen Mardin Çimento Niğbaş Niğde Beton Nuh Çimento Trakya Cam Uşak Seramik Ünye Çimento Yibitaş İnşaat Malzemeleri Tablo 8 deki sonuçlara göre yılları arasında Taş ve Toprağa Dayalı Sanayi sektöründe en başarılı mali performansa sahip işletmeler Ünye Çimento, Konya Çimento olarak tespit edilmiştir. Ünye Çimento, 2013 ve 2014 yıllarında, Konya Çimento ise 2012 yılında en iyi mali performansa sahip işletmeler olup her iki işletme de yılları arasında mali performans olarak ilk üç sıradaki yerlerini korumuşlardır yılları arasında mali performans açısından en kötü mali performansa sahip işletmeler ise Doğusan ve Uşak Seramik olarak saptanmıştır. Söz konusu yıllarda mali performans olarak Doğusan son sırada Uşak Seramik ise sondan bir önceki sırada yer almıştır. Afyon Çimento nun yılları arasında performansını sürekli arttırarak 2015 te ilk sıraya yükselmesi ve aynı şekilde Adana Çimento nun söz konusu yıllar içerisinde mali performans açısından üst sıralara yükselmesi dikkat çekici diğer sonuçlardır. Mali performansları yılları arasında gittikçe aşağıya düşen işletmeler olarak ise Bolu Çimento ve Aslan Çimento öne çıkmaktadır. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME Bu çalışmada hisse senetleri BIST Taş ve Toprağa Dayalı Sanayi sektöründe işlem gören 28 işletmenin dönemi finansal performansları çok kriterli karar verme yöntemlerinden birisi olan TOPSIS yöntemi ile saptanmış ve yorumlanmıştır. Yöntemin uygulanması için finansal performansın ölçülmesinde 8 adet oran finansal performans göstergesi olarak kullanılmış ve elde edilen sonuçlar yıllar itibariyle değerlendirilmiştir.

16 Elde edilen sonuçlara göre yılları arasında sektördeki işletmelerden Ünye Çimento, Konya Çimento, Adana Çimento, Afyon Çimento nun başarılı ve istikrarlı mali performanslara sahip olduğu; Doğusan, Uşak Seramik ve Denizli Cam işletmelerinin de başarısız mali performanslara sahip olduğu tespit edilmiştir. Bolu Çimento, Aslan Çimento, Anadolu Cam işletmelerinin de düşüşte olan ve istikrarsız mali performanslar gösterdiği saptanmıştır. Bu çalışmada mali performansların ölçümü için kullanılan TOPSIS Yöntemi, aynı sektörde yer alan işletmelerin birbirleriyle aynı kriterler doğrultusunda kıyaslanıp değerlendirilerek rakamsal olarak mali performanslarının ve başarı sıralamalarının belirlenmesinde faydalı bir yaklaşım getirmiştir. İşletmelerin mali performansının ölçümünün doğru ve sağlıklı bir şekilde yapılarak ortaya konulması önemli bir konudur; çünkü bu çalışmada ulaşılan sonuçlar BIST Taş ve Toprağa Dayalı Sanayi sektöründe faaliyette bulunan işletme yöneticilerine sektördeki işletmelerin mali performansı hakkında doğru ve güvenilir bilgi sağlamaktadır. Aynı zamanda bu bilgiler, mevcut veya potansiyel yatırımcılara da verecekleri kararlarda bir gösterge olup yardımcı olabilecektir. BIST Taş ve Toprağa Dayalı Sanayi sektörü için yapılan bu çalışma, diğer sektörlerdeki işletmeler için de uygulanabilir ve araştırmacıların diğer sektörlerde faaliyet gösteren işletmelerin mali performanslarının ve başarı sıralamalarının belirlenmesinde yol gösterici olabilir. Ayrıca, elde edilen sonuçlar BIST Taş ve Toprağa Dayalı Sanayi sektöründe faaliyet gösteren işletmelerle ilgili olarak ileride yapılacak olan, aynı veya farklı performans değerlendirme yöntemlerinin sonuçları ile karşılaştırabileceğinden, işletmelerin zaman içindeki mali performanslarındaki değişimler ve farklı yöntemlerin ortaya çıkaracağı sıralamalar karşılaştırmalı olarak ortaya konulup değerlendirilebilecektir. 468 KAYNAKLAR Bülbül, Serpil; Köse, Ali, (2011), "Türk Gıda Şirketlerinin Finansal Performansının Çok Amaçlı Karar Verme Yöntemleriyle Değerlendirilmesi", Atatürk Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, 10. Ekonometri ve İstatistik Sempozyumu Özel Sayısı, s Çakır, Süleyman; Perçin, Selçuk, (2013), "Çok Kriteri Karar Verme Teknikeriyle Lojistik Firmalarında Performans Ölçümü", Ege Akademik Bakış Dergisi, C. 13, S. 4, s Dumanoğlu, Sezayi; Ergül, Nuray, (2010), "İMKB de İşlem Gören Teknoloji Şirketlerinin Mali Performans Ölçümü", Muhasebe ve Finansman Dergisi, S. 48, s Dumanoğlu, Sezayi, (2010), "İMKB de İşlem Gören Çimento Şirketlerinin Mali Performansının TOPSIS Yöntemi ile Değerlendirilmesi", Marmara Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, C. 29, S. 2, s Karapınar, A.; Ayıkoğlu Zaif, F., (2009), Finansal Analiz, Gazi Kitabevi, Ankara. Okka, Osman, (2010), İşletme Finansmanı, Nobel Yayın Dağıtım, 4.Baskı, Ankara. Ömürbek, Nuri; Mercan, Yasin, (2014), "İmalat Alt Sektörlerinin Finansal Performanslarının TOPSIS ve ELECTRE Yöntemleri ile Değerlendirilmesi", Çankırı Karatekin İ.İ.B.F. Dergisi, C. 4, S. 1, s Özçelik, Hakan; Kandemir, Bahar, (2015), "BİST de İşlem Gören Turizm İşletmelerinin TOP- SIS Yöntemi ile Finansal Performanslarının Değerlendirilmesi", Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 18, S. 33, s Özdemir Muhlis, (2014), TOPSIS, (Ed. Bahadır Fatih Yıldırım, Emrah Önder), Operasyonel, Yönetsel ve Stratejik Problemlerin Çözümünde Çok Kriterli Karar Verme Yöntemleri, s , Dora Basım-Yayın Dağıtım, Bursa.

17 Özer, Ali; Öztürk, Meryem; Kaya, Abdülkadir, (2010), "İşletmelerde Etkinlik ve Performans Ölçmede VZA, Kümeleme ve TOPSIS Analizlerinin Kullanımı: İMKB İşletmeleri Üzerine Bir ", Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 14, S. 1, s Poyraz, Erkan, (2013), Finansal Yönetim, Ekin Basım Yayın Dağıtım, 2.Baskı, Bursa. Temizel, Fatih; Bayçelebi, Berfu Ece, (2016), "BİST 30 Endeksinde Yer Alan İşletmelerin Finansal Performans Değerlemesinde TOPSIS Yaklaşımı", TİSK Akademi Dergisi, C. 11, S. 22, s Uygurtürk, Hasan; Korkmaz, Turhan, (2012), "Finansal Performansın TOPSIS Çok Kriterli Karar Verme Yöntemi İle Belirlenmesi: Ana Metal Sanayi İşletmeleri Üzerine Bir ", Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, C. 7, S. 2, s Uzun, Emin, (2007), İşletme Finansmanı ve Finansal Yönetim, Birleşik Matbaacılık, Muğla. Yılmaz, Tuncer; Kaygın, Erdoğan; Gerekan, Bekir, (2010), "Gıda Maddeleri Sanayii Sektöründe Faaliyet Gösteren İşletmelerin Finansal Performansının Topsis Yöntemi İle Ölçülmesi: Bist Örneği ", Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 4, S. 33, s Yurdakul, Mustafa; İç, Yusuf Tansel, (2003), "Türk Otomotiv Firmalarının Performans Ölçümü ve Analizine Yönelik TOPSIS Yöntemini Kullanan Bir Örnek Çalışma", Gazi Üniversitesi Müh. Ve Mim. Fak. Dergisi, C. 18, S. 1, 2003, s