II. Meşrutiyet ve Sonras Hat ralar m

Transkript

1

2 HATIRA II. Meşrutiyet ve Sonras Hat ralar m HATIRA Necmeddin Sahir S lan Haz rlayan: İsmail Dervişoğlu Bu PDF dokümanı, kitabın bir kısmını içermektedir. DBY okurları için özel olarak oluşturulmuştur.

3 DÜN BUGÜN YARIN YAYINLARI, 2010 İçindekiler II. Meşrutiyet ve Sonras Hat ralar m Necmeddin Sahir S lan DBY: 1 Hat ra: 1 ISBN: Sertifika No: İstanbul, May s 2010 Haz rlayan: İsmail Dervişoğlu Editör: Ersan Güngör Yay n Yönetmeni: İrfan Güngörür Sayfa Düzeni: DBY Kapak Tasar m: Sercan Arslan Bask /Cilt: Şeny ld z Yay. Matbaac l k Ltd. Şti. Gümüşsuyu Cad. No: 3, K: 2 Topkap /İstanbul Tel: (Sertifika No: 11964) DÜN BUGÜN YARIN YAYINLARI Ticarethane Sokak Tevfikkuşoğlu İşhan No: 11/36 Sultanahmet - Fatih / İstanbul / Türkiye Tel. - Faks: dby@dby.com.tr Şair, Gazeteci, Bürokrat: Necmettin Sahir S lan... 9 Ailesi, doğumu, resmî görevleri... 9 Yaz hayat, gazeteciliği Evliliği, çocuklar ve son y llar Necmeddin Sahir S lan n Hat ralar [ Aç k Mektup a Cevap] Y llar Y llar Y llar Y llar Y llar Y llar Y llar , 16 ve 1908 Üç Şahlan ş ve Sonuçlar Islahat Engelleyen İç ve D ş Tahrikler Hürriyetseverlerin Aç k Mücadeleleri Türkiye Rusya Savaş ve İlk Divan- Âli İsteği... 49

4 İstibdat İdaresine Karş İhtilal Haz rl klar II. Meşrutiyet in İlân ndan Sonra Düşen İktidarlardan Hesap Sorma Çabas : II. Meşrutiyet te Divan- Âli Hareketleri Meclis-i Mebusan Vazifeye Davet Ediyoruz Mesele Kapanmam şt Katillerin Cezas n Vermek Laz md r Neticesiz Feryatlar Sulh Teşebbüsleri Talat Paşa n n İstifas Mütareke İmzalan yor Padişah n Temennisi Said Halim ve Talat Paşa Kabinelerinin Divan- Âli ye Sevki Divan- Âli Sebepleri Pusuda Bekleyenler Şahlanan H rslar Garip Bir Tecelli Vesikalar n Neşri Mehmed Said Halim Paşa da Divan- Âli İstiyor İpimi Kendim Çekerim Divan- Âli nin Kuruluş Tarz ve Vazifeleri Halil [Menteşe] Bey in Karş Karş ya Geldiği Nazik Bir Durum Beşinci Şubenin Azalar Vazifeye Çağ r l yor... Tahkik Heyeti ve Azalar n Durumu Haz rl klar Başl yor Tahkik Heyeti Kâtipliğine Nas l Getirildim? Mustafa As m Bey in Yeni Vazifeme Ait Söyledikleri Encümen-i Mahsus Azalar n n Seçimi O Günkü Ayan Azalar ve Bugünkü Senatörler Kimler Seçilmişti? Encümen-i Mahsus Çürüksulu Mahmud Paşa y Dinliyor Ağ r İthamlar Encümen-i Mahsus Daha Fazla Bilgi İstiyor Prens Said Halim Paşa n n Karar Çürüksulu nun Yeni İzahlar Ordudaki Yolsuzluklar Tahkikat Neticesinde Tespit Edilen Esaslar Encümen Mazbatas Âyan Reisliğinde Mazbata Hakk nda Meclis-i Âyan daki Görüşmeler Bu Muhasebenin Faydas Ne? Ortada Mesul Yok! Üç Milyon Vatan Evlad Nas l Kurban Edildi? Bu Mülke Tasallut Eden Eller Kimlerdir? Meclis-i Âyan Hükümetten Vesikalar n Neşrini İstiyor..126 Bütün Çal şmalar Neticesiz Kalm şt Ayan Meclisindeki Görüşmeler Bitiyor Dizin Fotoğraflar ve Resimler...137

5 . Şair, Gazeteci, Bürokrat: Necmettin Sahir S lan Ailesi, doğumu, resmî görevleri Ailesinin kökeni Fatih Sultan Mehmed in Trabzon u fethettiği s ralarda kumandan olarak emrinde bulunan Yahya Paşa ya dayan r y l nda babas n n memuriyeti dolay s yla bulunduğu K rklareli nde doğdu. 1 Babas, Trabzon da Hac Ali Mollazadeler den İbrahim Efendi nin oğlu Salih Necati Sahir Bey dir. Annesi Nevşehir kökenli olup İstanbul da doğan 1 Hemen bütün kaynaklarda doğum yeri olarak Edirne yaz l d r. Kendisi elinizdeki kitab oluşturan hat ralar nda Edirne vilayetine bağl eski ad ile K rkkilise yeni ad yla K rklareli nde doğduğunu belirtiyor. Necmeddin Sahir S lan n özgeçmişi için şu kaynaklardan yararland ğ m z da belirtelim: Elinizdeki kitab n metnini oluşturan ve Tarih Konuşuyor mecmuas n n 5. cilt 26. say ve devam nda Necmeddin Sahir S lan n Hat ralar başl kl tefrikada kendisinin verdiği bilgiler; Mehmet Akif Bal, Trabzonlu Ünlü Simalar ve Trabzon un Ünlü aileleri, İstanbul, 2007, s. 667; Şen Sahir S lan, Pişman Değilim, İstanbul, 2003; Osman Nebioğlu, Türkiye de Kim Kimdir?, İstanbul, 1961, s

6 II. Meşrutiyet ve Sonras Hat ralar m Melek Han m d r. 2 İlk öğrenimini Bursa ve İstanbul da yapt ; İstanbul Lisesi nden mezun oldu. İstanbul Darülfünun u Hukuk Mektebi nden mezun oldu. İlk memuriyetine Meclis-i Mebusan ve Âyan meclislerinde kâtiplikle başlad. Daha sonra y llar aras nda Bahriye naz r ve Şam da Dördüncü Ordu kumandan Ahmet Cemal Paşa ve Band rma da Beşinci Ordu kumandan Liman von Sanders in maiyetlerinde ihtiyat zabitliği, Meclis-i Mebusan Divan- Âli Tahkikat Heyeti kâtipliği görevlerinde bulundu. 16 Mart 1920 y l nda İstanbul un İtilaf devletleri taraf ndan işgali, Meclis-i Mebusan üyelerinin tutuklanmas ve önemli bir k sm n n Malta ya sürgün edilmesi üzerine Anadolu da gelişen millî harekete kat lmak üzere Ankara ya gider y llar aras nda TBMM Tahrirat ve Varak Kalemi müdürlüğü, Musul müzakerelerinde Heyet-i Murahhasa riyaset kâtipliği, Ali Fethi Bey (Okyar) ve İsmet Paşa (İnönü) Başvekalet Kalem-i Mahsusa Müdürlüğü görevlerini başar yla yerine getirdi. Bu y llarda yorucu çal şmalar dolay s yla sağl ğ n n bozulmas üzerine tedavi için Viyana ve Paris e gitti. Yurda dönüşünde Evrak- Nakdiye Komisyonu azas olarak alt buçuk ay Londra da görevlendirildi. Rahats zl ğ n n tekrar nüksetmesiyle İstanbul da tedaviye lüzum görülmesi üzerine Başvekalet Kalem-i Mahsus Müdürlüğüne eşdeğer bir görevle İstanbul da bulunan Ergani Bak r Madeni T.A.Ş 2 Necmettin Sahir S lan n k z Şen Sahir S lan hat ralar nda babaannesi Melek Han m la ilgili şu bilgileri verir: Babam n annesi Nevşehirli bir ailenin k z olmakla beraber İstanbul doğumlu Melek Han m d r. [Kocas yla] aralar nda büyük yaş fark na karş n Melek Han m ikisi k z olup genç yaşta ölen çocuklar ndan sonra babam dünyaya getirmiş. O s rada ne olmuşsa olmuş, Melek Han m da babam b rak p dedemi terk edip, ortadan kaybolmuş. Babam dedem ve halalar büyütmüşler. Bk. Şen Sahir S lan, Pişman Değilim, İstanbul, 2003, s. 25. Necmeddin Sahir S lan hükümet komiserliği görevine atand y l ndan sonra Ergani Bak r Madeni Şirketi idare meclisi azal ğ, Üsküdar- Kad köy Tramvay Şirketi genel müdürlüğü, İstanbul Vilayeti Umumî Meclisi azal ğ ve başkanl k divan kâtipliği, Bütçe Komisyonu mazbata muharriri ve reisliği, Bak rköy Sümerbank İdare Meclisi azal ğ görevlerini yapt. TBMM çat s alt nda ve 8. dönemlerde Bingöl ve Tunceli den milletvekilli oldu. Ayn zamanda TBMM Başkanl k Divan kâtibi olarak görev yapt. Mensup olduğu Cumhuriyet Halk Partisi yönetimiyle anlaşamayarak 15 May s 1950 y l nda gazetelerde yay nlanan uzun istifa mektubuyla partisinden ve milletvekilliğinden istifa etti. Bu tarihten sonra emekliliğine kadar olan resmî görevleri TPAO İdare Meclisi azal ğ, Ad yaman Pamuklu Dokuma Şirketi İdare azal ğ ve Ankara Belediye Meclisi azal ğ ve başkan vekilliğidir. Yaz hayat, gazeteciliği Yaz hayat na şiirle başlayan Necmeddin Sahir S lan n ilk çal şmalar Rebab ve Donanma dergilerinde ve Tasvir-i Efkâr gazetesinde ç kt. Hukuk Mektebi ndeki öğrenciliği s ras nda fiilî gazetecilik de yapar. Tercüman- Hakikat, Hak, Tanin, Vakit, Zaman, Dersaadet ve İleri gazetelerinde muharrir ve yaz işleri müdürü olarak görevlerinde bulunur. Bunun d ş nda Tan ( İzmir), Servet-i Fünun, Yedigün ve Güleryüz, İnci, Diken mecmualar nda şiir ve yaz lar yay nlan r. Milli mücadele günlerinde Ankara da bulunduğu y llarda Hakimiyet-i Milliye ve Yenigün gazetelerinde millî ve hamasî şiirleri yay nlan r. Necmeddin Sahir S lan n bas l tek eseri İslam Düşmanlar, Bir Esirimizin Defter-i Hat rat ndan adl eseri 1332/1916 y l nda Cemiyet Kütüphanesi yay nlar aras nda neşredildi. Müellif 10 11

7 II. Meşrutiyet ve Sonras Hat ralar m bu eserde Balkan Savaş sonras nda Osmanl n n düştüğü hazin durumu anlat r. Evliliği, çocuklar ve son y llar Necmeddin Sahir S lan Boşnak kökenli olup İstanbul a yerleşen Resulbegoviç ailesinden Cemile Han m la 1917 y l nda evlenir. 3 Bu evlilikten Cenan, Şadan, Şen Sahir adlar nda üç çocuğu olur. Emekli olduktan sonra eşini kaybeder 4 Bir süre sonra ikinci oğlunu da kaybettikten sonra kendi deyimiyle inziva devresi başlar. Ankara ve daha çok İstanbul da ikamet eder. bu y llarda s k s k Amerika da ikamet etmekte olan k z 3 Necmeddin Sahir S lan n evliliğini k z Şen Sahir S lan şöyle anlat r: Çanakkale deki kanl çarp şmalardan İstanbul a getirilen yaral lara bakmak amac yla Cağaloğlu ndaki Hilaliahmer (K z lay) Hastanesi nde gönüllü hemşire olarak görev alm ş olan Cemile Han m, ayn hastaneye yaral lar Tanin gazetesinin genç muhabiri Necmeddin Sahir Bey bir yaral ya yard m etmekte olan Cemile Han m ile tan şm ş. Cemile Han m da zaten evli olduğunu ve yak n zaman da Viyana ya döneceğini bildirmiş. San r m annem iki y l daha Viyana da kalm ş. Bu dönem içinde çocuk sahibi olamay nca eşinden onu boşamas n rica etmiş ve bu rica kabul görünce İstanbul a dedesini evine dönmüş. [ İstanbul da] bir gün evli teyzesi ile dişçiye giderken peşlerine bir zabit tak lm ş. O genç gazetecinin kendisi değimli? Helecan ve özlemle birbirlerine bakm şlar. Bk. Şen Sahir S lan, Pişman değilim, İstanbul, 2003, s Ölümünden üç dört gün önce bana berberi ve manikürcüyü çağ r. Saçlar m, el ve ayaklar m temiz gitmek istiyorum deyip bin bir s k nt içinde bu işleri tamamlatt. Hemen ard ndan komaya girdi. İki gün sürmüştü koma hali. Bunun yan nda bir ara işaretlerle, hep odas nda duran Kur an n n isteyip, göğsünde iki eliyle s ms k tutmuş ve son nefesini de babam yan ndayken vermişti. Tarih 11 Eylül 1963 tü Bk. Pişman Değilim, Şen Sahir S lan, İstanbul, 2003, s Necmeddin Sahir S lan Şen Sahir in yan na gider. Ölümünden önce Beyaz t Devlet Kütüphanesi nin 100. y ldönümü dolay s yla eş Cemile Han m n an s na kütüphane girişini restore ettirerek 5000 e yak n kitap, mecmua ve dokümanlar n kütüphaneye bağ şlar. 5 Millî Mücadele günlerindeki çal şmalar ndan dolay İstiklal Madalyas sahibi olan Necmeddin Sahir S lan doksan üç senelik uzun bir ömürden sonra 1992 y l nda vefat eder. Necmeddin Sahir S lan n Hat ralar Osmanl n n son dönemiyle Cumhuriyet döneminde fiilî çal şmay b rakana kadar önemli görevlerde bulunmuş Necmeddin Sahir S lan hat ralar n yazmak konusunda pek gönülsüz davranm şt r. Tarih Konuşuyor dergisini sahibi Cemal Kutay n hat ralar n yazmas konusunda aç k mektup la srarl davetine sonunda cevap vermiş ve hat ralar n yazmas konusunda s rlar n masuniyeti aleyhine hareket etmiş olmamak, büyük Mustafa Kemal Atatürk hakk nda herhangi bir suretle yanl ş bir telakkiye vesile vermemek ve Atatürk Aleyhine İşlenen Suçlar Hakk ndaki Kanun un şümulüne itilebilecek vaziyetten kaç nmak, demokratik esaslara ayk r bulunan Tedbirler Kanunu nun şümulü dairesinde mütalâa edilebilecek herhangi bir harekette bulunmamak, çoğu ebediyet âlemine göçmüş bulunanlar n hat ralar n incitebilecek veya öyle bir telâkkiye yol açabilecek herhangi bir mülâhaza ve mütalâadan sak nmak, hayatta olanlar hakk ndaki baz bilgiler yüzünden eski dostlar aşinalarla herhangi bir polemikten uzak kalmak, içinde yaşan lan hadiseleri naklederken mütevaz şahs m ilgilendiren 5 Beyaz t Devlet kütüphanesi ne bağ şlad ğ kitap ve evrak n n d ş ndaki kitap ve dokümanlar k z Şen Sahir S lan taraf ndan Tarih Vakf na hediye edilmiştir

8 II. Meşrutiyet ve Sonras Hat ralar m konularda kendimden bahsetmek zaruretiyle karş laşmamak gibi sebepler ileri sürmüştür. Elinizdeki kitap Necmeddin Sahir S lan n hat ralar n n II. Meşrutiyet ve sonras na ilişkin bölümünü içerir. Hat ralar n neşri Tarih Konuşuyor dergisinin Mart 1966 tarihli 26. say s nda başlar; 36. say s nda biter. Başlang çta Cemal Kutay a cevap olarak yaz lan ve müellifin özgeçmişine ait bilgileri içeren hat ratta daha sonraki bölümlerde ise Osmanl daki hürriyet mücadelelerine ve Meşrutiyet sonras ndaki siyasî gelişmelere k saca değinilir. Necmeddin Sahir S lan daha çok kendisinin kâtip olarak bulunduğu ve İttihatç lar n yarg land ğ 1918 Divan- Âli sindeki gözlemlerini kaleme al r. Tefrikay yay na haz rlarken dilinde küçük imla değişiklikleri hariç herhangi bir sadeleştirmeye gitmedik. Hicrî tarihlerin yan nda miladî takvimi de gösterdik. Gerekli gördüğümüz yerlerde koyduğumuz dipnotlar haz rlayan anlam nda (H.) şeklinde gösterdik. Son olarak tarihi ayd nlatacak en ufak bilgi k r nt s n n bile neşrinde yarar gördüğümüzü belirterek bu hat ralar n kitaplaşmas nda desteklerini esirgemeyen Say n Şen Sahir S lan a, yay n aşamas ndaki katk lar yla DBY Yay nlar n n Genel Yay n Yönetmeni, dostum Ersan Güngör e teşekkür ediyorum. İsmail Dervişoğlu Bulgurlu, 2010 [ Aç k Mektup a Cevap] Say n Üstad Cemal Kutay, Bizlerden önceki devirlerde yaşayan uluslar n ve kuşaklar n, içinde bulunduklar şartlara göre geçirdikleri çeşitli olaylar arkam zda b rakt ğ m z yüzy llar n derinliklerinde bulunuyor. Bu olaylar, taş d klar özelliklerle tarihseverlerin bilgilerine sunabilmek için de, sizin gibi gönülden emek verenlerin sürekli ilgileri gerekiyor ve bu yöndeki çal şmalarla da Tarih Konuşuyor. Toprak alt ndaki eski eserleri hazineleri ortaya ç karmak, karanl ktan kurtarmak için gösterilen ilgiler ve harcanan çabalar yan nda genel ve özel arşivlerdeki belgeleri ve bir devrin çeşitli olaylar içindeki görüşleri ortaya koyabilmek de yine, sizin uygulad ğ n z gibi, özel çal şmalar gerektiriyor ve böylelikle Tarih Konuşuyor. Hatta olaylar n içinde bulunanlar aranarak vatansever, tarihsever duygularla vazifeye çağr l yor ve yine Tarih Konuşturuluyor. Bu suretledir ki, y llardan beri hayranl kla kovalad ğ m gibi, sürekli ve değerli emeklerinizle umumî efkâra sunulan 14 15

9 II. Meşrutiyet ve Sonras Hat ralar m çeşitli eserleriniz aras nda Tarih Konuşuyor adl dergimizin 1966 y l Ocak ay baş nda bas lan 24. say s nda, özel deyişinize göre, Karanl ğa itilen temel hadiselerin son şahitlerinden bir emektar dost hüviyetiyle bana hitap eden aç k mektubunuzda da tarih konuşturulmak isteniliyor. Bu itibarla, ilk önce aç k mektubunuzda, içinde yaşad ğ m z çeşitli olaylarla ilgili olarak şimdiye kadar susmuş olduğumdan dolay, üzüntülerinizi aksettiren ve soruşturucu olduğu kadar uyar c mahiyette olan sözlerinizle birlikte, hakk mda belirttiğiniz içli duygulardan dolay teşekkürlerimiz sunar m. Ancak, beni umumî efkâr ve tarih önünde ödeve çağr ş n z vesilesiyle mütevaz hüviyetimi değerlendiren ve bana bas n dünyam zda, meclis ve idare hayat nda, amme hizmetinde görülen vazifelerle ilgili olarak üstün s fatlar ve hizmetler izafe eden sözlerinize, özel görüşle, kat lamay ş m hoşgörürlükle karş layacağ n z umar m. Bununla beraber, mevzubahis aç k mektubunuzda Bir devrin panoramas nda son dekoru belirten sat rlar aras nda y llar n kapsayan İttihat ve Terakki iktidar n n, çetin zorluklar ve badireler içinde geçen faaliyet devresinin tetkiki ve tahlili hakk ndaki fikirlerinize esas itibarla kat lmamak kabil değil. Bu itibarla, ad geçen iktidar n umumî muhasebesi mahiyetinde say lan hareketlerinin bir başka mihrak n teşkil eden ve y llar na rastlayan I. Dünya Savaş s ras nda Osmanl İmparatorluğu nun sadaret makam nda bulunan Mehmed Said Halim ve Mehmed Talat Paşalar n riyasetlerindeki kabinelerin Osmanl Meclis-i Mebusan taraf ndan Divan- Âli ye sevkleri için kurulan tahkik heyetinde, tahlif edilmek suretiyle, tek baş ma uhdeme verilmiş önemli vazife ile ilgili II. Meşrutiyet ve Sonras Hat ralar m Say n üstad Cemal Kutay, İstanbul da gazeteci ve Meclis-i Mebusan ve Meclis-i Âyan zab t kâtibi olarak çal şt ğ m z devre ile ilgili hayat hikâyemi, tarihe ve hakikate hizmet maksad yla böylece özetlemiş bulunuyorum. Mütevaz hayat m z n Millî Mücadele ile Cumhuriyet devrindeki hizmet safhalar içinde yaşan lan olaylara ait bölümü, gelecek yaz m zda sunulacakt r. Sayg lar mla. Necmeddin Sahir S lan 16 28

10 II. Meşrutiyet ve Sonras Hat ralar m yetkililerle gerekli temaslarda bulunuldu ve Türkiye Büyük Millet Meclisi nin ilk kuruluş devresinde Anadolu ya kaçmay kararlaşt rd ğ m z arkadaş m n Bab âli de buluşacağ m z yerde benim var ş mdan önce tevkif edildiğine dair al nan haber üzerine yolculuğumuz 1920 y l sonralar na kadar geri b rak ld. Say n Üstad Cemal Kutay, İstanbul un düşmanlar taraf ndan işgali s ras nda olduğu kadar, işgalden sonra işlenilen caniyane ve hainane hareketler karş s nda, geçen say da işaret edildiği gibi Anadolu ya kaçmak ve Mustafa Kemal Paşa n n toplad ğ ve reisi olduğu Türkiye Büyük Millet Meclisi ile hükümet teşkilat nda ve millî kuvvetler ile henüz kurulmakta ve yeniden düzenlenmekte olan askerî birliklerde memleket ve millet uğrunda çal şmak, vatansever duygulara sahip olanlar için en şerefli bir vazife idi. Esasen, işgal alt nda İstanbul, bütün güzelliklerine ve özelliklerine rağmen yurtseverler için art k oturulamaz bir hâlde bulunuyordu. Bu itibarla vatansever duygulara sahip olanlardan Anadolu ya kaçmak imkânlar n bulamayanlar gibi çeşitli mahrumiyetlere ve eziyetlere katlanarak yaşamaktan ise, Anadolu ya kaçmak ve millî davaya, millî kurtuluşa inananlarla birlikte çal şmak millî bir ödevdi. Böyle bir düşünce ile o zamanlar Anadolu daki millî kuvvetlerle işbirliği eden ve İstanbul da say lar çok azalan Y llar Böylece, rahmetli hayat arkadaş m Cemile Sahir Han m, ikinci erkek çocuğunu dünyaya getirişinden on gün sonra loğusa yatağ nda b rakarak 1921 y l n n ilk haftas nda İnebolu yolculuğuna ç k ld. Bu yolculuktan üç ay sonra da rahmetli hayat arkadaş m n biri üç yaş nda, diğeri üç buçuk ayl k iki erkek çocuğumuz da babam ve halamla bin bir mahrumiyet içinde deniz ve kara yolculuğunu göze alarak İstanbul dan ayr l ş ve o zamanlar İstanbul da Anadolu ya geçen ve say s çok az olan ayd n ve imanl kad nlardan biri olarak millî mücadelede büyük fedakârl klar görülen Türk kad nlar ve analar aras na kat l ş, millî mücadelemize olan inan ş ve bağlan ş m z n başka bir tezahürü oldu. Ankara ya var ş m zdan sonra I. Dünya Savaş s ras nda ve sonunda miralay ve mirliva olarak tan mak şerefini kazanm ş olduğu Türkiye Büyük Millet Meclisi Reisi Mustafa Kemal Paşa ile o zamanlar geceli gündüzlü kalmakta olduğu Ankara daki istasyon binas nda görüşmek nasip oldu. Sivil elbisesi içinde seçkin bir hüviyete bürünen kibar tav rlar yan nda insan n içini ve dimağ n bir röntgen gibi gören kudretli bak şlar yla nazikane kabul edişinden sonra emrinde çal şmak üzere Ankara ya gelmek hususunda te

11 Necmeddin Sahir S lan intikal ettirmek, hatta zaman zaman devlet reisi Say n İsmet İnönü ye de sunmak, bugün hepsi de hakk n rahmetine kavuşmuş olan Başvekil Refik Saydam, Şükrü Saraçoğlu, Hasan Saka, Recep Peker ve Şemseddin Günaltay a duyurmak, ilgili bakanlarla konuşmak ve baz olaylar aziz milletimizin en büyük mabedi olarak daima huşû ile selâmlad ğ m ve sayd ğ m Türkiye Büyük Millet Meclisi kürsüsünden aç klamak, millî ödevimi yerine getirmek bak m ndan vicdan m tatmin edebilmiş olmak ne mutlu. Ancak, bu millî ödevi yerine getirirken sağdan ve soldan esen rüzgârlarla taş atmalar, sataşmalar daha ziyade Demokrasi rejiminin güya kurulduğu iddia edilen y llar aras nda çok hazin tecellilere vesile oldu ki, bunlar da ayr ayr tahlil ve tetkik olunmaya ve halk efkâr na aç klanmaya değer. Böyle bir vaziyet içinde ve gayri tabiî şartlar alt nda milletvekili olarak çal şmalara devam edebilmenin imkâns zl ğ yan nda birlikte çal şt ğ m z y llar n hat ralar n daima sayg ile and ğ m Say n İsmet İnönü nün Reisicumhur olduğu bir devrede, diğer arkadaşlarla birlikte, aziz Türk milletine takdim olunmak suretiyle iktisap edilmiş olan milletvekili hüviyetini zedeleyici mahiyette başyaveri ile vaki bildirişlerinin yaratt ğ derin üzüntü ve huzursuzluk içinde, geçirdiğimiz memurluk hayat na göre 1949 y l nda emekliye ayr lmak en isabetli bir hareket olarak düşünüldü. Bununla beraber, çeşitli vak alar o zamanlarda saflar nda bulunduğumuz Cumhuriyet Halk Partisi nin Meclis grubunda olduğu kadar, zaman zaman Türkiye Büyük Millet Meclisi kürsüsünde de dile getirmek suretiyle sonuna kadar vazifeye devam edildi. II. Meşrutiyet ve Sonras Hat ralar m Bu arada, Tunceli de 1950 y l ndaki milletvekili yoklamalar na iştirak suretiyle doğrudan doğruya halk n güvenini sağlamak yoluna da tevessül edildi. Ancak, Cumhuriyet Halk Partisi müfettişinin parti yoklama talimatnamesine ayk r davran şlar yan nda parti divan nda, parti genel başkan taraf ndan ad m z n silinmesi, özel itimat ve münasebetlerin de zedelendiği kanaatini uyand rd. Böylece, itimat edilmeyen yerde kalmak caiz olmad ğ gibi, bir yandan demokratik rejime uyulacağ ndan söz edilirken, diğer yandan rejime ayk r davran şlarla karş laşacağ na kanaat getirildiğinden Cumhuriyet Halk Partisi nden çekilmek ve milletvekilliğinden ayr lmak mukadder oldu. Özel düşünümüze göre, 14 May s 1950 seçimlerinden önce haz rlanan ve o gün postalanan uzun istifa yaz m zdaki sebepler bugün dahi canl bir halde yaşamaktad r Y llar Türkiye Büyük Millet Meclisi seçimlerinin 1950 y l nda yenilenmesi üzerine dokuzuncu devreden itibaren teşriî hayattan uzaklaş ld. Ve rahmetli Başvekil Adnan Menderes in y llarca Büyük Millet Meclisi ile Başvekâlet teşkilât nda eski hizmetlerimizi hat rlamak suretiyle aray şlar na ve vaki tekliflerine rağmen resmî hiçbir vazife al nmad. Böylece fikrî sahada tetkik ve tetebbulara girişildiği gibi, bir aral k doğu illerimizle ilgili baz incelemelerde bulunuldu. 6 Çok partili hayata geçişte tart şmalara yol açan; uzun ve içeriği bak m ndan da hayli ilginç konular işleyen Necmeddin Sahir S lan n istifa mektubu 15 Temmuz 1950 tarihli Son Saat gazetesinde tam metin olarak yay nlanm şt r. (H.) 37 38

12 Necmeddin Sahir S lan Daha sonralar, teşriî sahadaki çal şmalar başlamadan önceki devrede muhtelif iktisadî teşekküllerin idare meclisi azal klar nda bulunduğumuz nazara al nmak suretiyle, bilgi ve tecrübelerimizden faydalan lmak üzere İcra Vekilleri Heyeti karar ile Türkiye Petrolleri A. O. İdare Meclisi Azal ğ na seçildiğimiz gibi, Sümerbank taraf ndan kurulmuş olan Ad yaman Pamuklu Dokuma Şirketi İdare Meclisi Azas ve reis vekili olarak çal ş ld. Bu arada seçilmiş olduğumuz Ankara Belediye Meclisi Azal ğ ile Reis Vekilliği nden, k sa bir müddet sonra o günlerin şartlar içinde çekilmek suretiyle eskisi gibi fikrî sahada çal şmalara devam edildi. Böylece, inzivaya çekildiğimiz bir devrede, evvelce ikinci oğlumuz, ana ve babam z n kay plar ile uğrad ğ m z ac lar, k rk yedi y ll k hayat arkadaş m z fedakâr ve vefakâr ayd n Türk kad n ve anas çok muhterem Cemile Sahir Han m kaybetmek suretiyle daha muzaaf bir hâlde yaşam ş olmak ilahî takdirin bir başka tecellisi oldu. Dizin A Abdülfettah Sadi Efendi, Akkâ mebusu Abdülkâdir Geylâni Bey, Hama mebusu Agop H rlakyan Efendi, Maraş mebusu Ahmed Cemal Paşa, Bahriye Naz r ve IV. Ordu Kumandan 24, 25, 70 Ahmed İzzet Paşa 66, 67, 73, 89, 110, 123, 126 Ahmed Nesimi [Sayman], İstanbul mebusu, 89 Ahmed R za, Meclis-i Mebusan Reisi 19, 27, 54, 66, 77, 79, 81, 82, 84, 100, 119, 120, 121, 122, 126, 127, 129 Ahmed Tevfik Paşa, Hariciye Naz r 101, 102, 103, 107, 108, 117 Ali Cenani Bey, Ay ntab mebusu Ali Fethi [Okyar] 32, 33, 73, 74, 75, 123 Almanya 62, 64, 65, 71, 73, 115, 118 Anadolu 10, 27, 29, 30, 31, 34, 78, 106, 112, 115 Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti 27 Anafartalar 23 Arap 24, 74, 76 Arize-i Cevabiye Encümeni 68 Arslan Bey, Lazkiye Emiri 19 Asakir-i Mansure-i Muhammediye 47 Avrupa 47, 52, 72, 77, 104, 113, 115 Avusturya-Macaristan 52, 64 B Bab âli 19, 20, 21, 26, 30, 59, 60, 77, 105, 118, 123 Bab âli Bask n

13 Balkan devletleri 19, 53 Balkan Harbi 19, 20, 21, 52, 58, 62, 63 Bat 17 Beyaz t Meydan 21 Bingazi 52, 53, 54, 56, 57, 58, 84 Birleşik Amerika 23 Bulgaristan 59, 64 C Cağaloğlu 12, 19, 97 Cumhuriyet 11, 13, 28, 31, 32, 33, 36, 37, 38, 99 Cumhuriyet Halk F rkas 33 Çanakkale 12, 18, 23, 114 Çürüksulu Mahmud Paşa 77, 78, 81, 84, 102, 103, 106, 107, 110, 111, 112, 113, 114, 116, 117, 118, 119, 120, 121, 122, 123, 126, 127 D Divan- Âli 10, 14, 16, 26, 49, 50, 52, 53, 54, 56, 57, 58, 59, 62, 63, 69, 71, 73, 77, 79, 80, 82, 83, 84, 85, 89, 90, 91, 92, 98, 101, 108, 109, 118, 119, 120, 121, 122, 127, 128, 129 Doğu 99 Dolmabahçe Saray 92, 104 E Edirne 9, 17, 18, 47 Emanoilidi Efendi, Ayd n mebusu 73, 75 Emin Edib Efendi, Sivas mebusu Encümen-i Mahsus 79, 82, 84, 98, 101, 102, 103, 106, 107, 108, 109, 110, 111, 112, 116, 117, 118, 119, 120, 121, 123, 126, 127, 129 Enver Paşa 50, 70, 110, 122, 124, 125 Ermeni 50, 72, 74, 75, 76 Esad Şakir Efendi, Akka Mebusu 24 Eyüp Sabri Bey 50 F Fransa 46, 62 Fuad Bey, Divaniye Mebusu 68, 69, 70, 73, 76, 79, 80, 82, 85, 104 G Garbî Trakya 20 Gazi Ahmed Muhtar Paşa, Sadrazam 57, 59 Girit 50 H Hac Adil [Arda] 66 Hac Tayyib Efendi, Ankara mebusu Haf z Mehmed Bey, Trabzon mebusu 70, 74 Halil [Menteşe], Meclis-i Mebusan- Osmanî Reisi 22, 26, 58, 59, 66, 68, 69, 85, 88, 89, 92, 93, 94, 96 Halit Bey, Divaniye mebusu Hamid Bey, Halep mebusu 73 Harb-i Umumî 65, 67, 70, 77, 80, 104, 128 Harbiye Nezareti 21, 25, 59, 73, 122, 123, 127 Hareket Ordusu 19, 51 Harun Hilmi Efendi, Tekfurdağ (Tekirdağ) mebusu Hasan Fehmi [Ataç] Bey, Gümüşhane mebusu Hasan R za Paşa, Hüdeyde mebusu Hasan Tosun Bey, Erzurum mebusu Hatt- Hümayun 66 Hicaz 99 Hilâfet 18, 24, 46 Hilmi Efendi, Basra mebusu, Hürriyetperver Avam F rkas 91 Hürriyet ve İtilâf F rkas 51 Hüseyin Cahid Bey, İstanbul Mebusu 19 Hüseyin Kadri Bey, Karesi mebusu, 91 Hüseyin Rag p [Baydur] 31 I I. Dünya Savaş 16, 22, 23, 25, 26, 30, 43, 52, 58, 62, 63, 64, 73, 75, 76, 77, 81, 82, 84, 89, 98, 99, 106, 108, 111, 112, 113 II. Abdülhamid 18, 48, 49, 50, 51 III. Selim 46 II. Mahmud 47 II. Meşrutiyet 14, 18, 19, 45, 50, 51, 53, 54, 82, 84, 99, 103, 106, 126 I. Meşrutiyet 18, 48, 49, 50 Irak 63, 78, 99, 106, 112, 113, 115 İaşe Heyeti 75 İbrahim Hakk Paşa, Sadrazam 53, 54, 55, 56, 57 İlyas Sami Efendi, Muş mebusu 75 İsmet İnönü 33, 37 İstanbul 9, 10, 11, 12, 18, 19, 20, 23, 25, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 34, 36, 43, 48, 51, 59, 60, 61, 62, 63,,, 88, 89, 110, 119, 123 İstiklâl Mahkemeleri 32 İtilâf Devletleri 27 İttihad- Anas r 76 İttihat ve Terakki 16, 18, 22, 26, 51, 52, 56, 58, 61, 63, 75, 77, 82, 84, 90, 91, 96, 104, 110 İzmir 11, 20, 27, 33, 59, 60, 74 J Jön Türk 50 K Kâmilü l Esad Efendi, Beyrut mebusu Kavalal Mehmed Ali Paşa 46, 47 Kegam Efendi, Menteşe mebusu K r m Savaş 47 Kuleli Vakas 47 Kut-ü l-ammare 113 L Liman von Sanders, Beşinci Ordu Kumandan 10,

14 M Mahmud Bey, Trabzon mebusu Mahmud Naci, Trablusgarp mebusu 54, 55 Mahmud Nedim Paşa 48 Mahmud Şevket Paşa, Sadrazam ve Harbiye Naz r 21, 51 Makedonya 50 Manast r 51 Mansure-i Muhammediye 47 Meclis-i Âyan 23, 24, 27, 28, 31, 48, 51, 54, 66, 67, 68, 79, 80, 81, 82, 84, 98, 99, 100, 101, 102, 103, 104, 107, 108, 109, 111, 116, 117, 119, 120, 121, 122, 123, 126, 127, 128, 129, 130 Meclis-i Mebusan 10, 16, 19, 20, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 31, 36, 48, 49, 51, 52, 53, 54, 55, 56, 57, 58, 59, 60, 61, 62, 63, 64, 65, 66, 67, 68, 69, 70, 71, 72, 73, 75, 76, 77, 79, 80, 82, 84, 85,, 88, 89, 92, 93, 94, 95, 96, 97, 98, 99, 100, 101, 102, 108, 109, 118, 127, 128, 129, 130 Meclis Tahkikat Heyeti 26 Mehmed Cavid Bey, Biga mebusu, 89 Mehmed Cavid Bey, Kal a-i Sultaniye (Biga) Mebusu, 89 Mehmed Emin Bey, Genç mebusu Mehmed Said Halim Paşa 58, 62, 77, 79, 80, 81, 82, 84, 89, 102, 103, 105, 107, 108, 109, 110, 119, 127, 128, 130 Men -i İhtikâr Komisyonu 75 Meşrutiyet 14, 18, 19, 45, 47, 48, 49, 50, 51, 53, 54, 55, 82, 84, 99, 103, 106, 126 M s r 46, 47, 50, 113 Millî Mücadele 13, 21, 24, 28, 31, 32 Mişel Sursuk Efendi, Beyrut mebusu Mondros Mütarekenamesi 23, 25, 110 Mr. Vilson 65 Mustafa As m [Çal koğlu], Başkâtip 26, 93, 95 Mustafa Fehmi Bey, Hudeyde Mebusu 70 Mustafa Fevzi [Sahran] Efendi, Saruhan mebusu Mustafa İbrahim Bey, Saruhan mebusu Mustafa Kemal 13, 21, 23, 24, 29, 30, 31, 32, 33, 42, 69 Müdafaa- Hukuk ve Redd-i İlhak 27 Müşir Ahmed İzzet Paşa, Harbiye Naz r 66, 67, 73, 89, 110, 123, 126 N Nam k Kemal 50 Napolyon Bonapart 46 Naz m Paşa, Adliye Naz r 19 Necati Bey, Bolu mebusu Niyazi, Resneli 50 Nizam- Cedid 46 Nuri Bey, Kerbelâ mebusu, 101, 102, 109, 119 O Ordu Kumandanl ğ 25 Osman Bey, Canik mebusu, Osmanl İmparatorluğu 16, 22, 24, 45, 46, 47, 63, 64, 67, 76, 77 Osman Paşa, Trablusşam mebusu, 122 Ömer Lütfi Bey, Sinop mebusu Ömer Naci, K rkkilise mebusu 56, 57 Ömer Rüştü Paşa 101, 102, 103, 107, 111, 117 P Paris 10, 33, 47, 50 Paris Anlaşmas 47 R Rag p Neşaşibi Bey, Kudüs-ü Şerif mebusu Rauf [Orbay], Sivas Mebusu 27, 67 R za Bey, Bursa mebusu 19, 27, 54, 66, 77, 79, 81, 82, 84,, 101, 119, 120, 121, 122, 126, 127, 128, 129 Rum 72, 74, 76 Rumeli 17, 19, 27, 50, 51, 52, 53, 56, 58, 61, 62, 63 Rusya 17, 24, 47, 49, 62, 71, 105, 114, 118 Rüştü Bey, Kastamonu mebusu 75 S Sadaret Alay 66 Sad k Efendi, Kütahya mebusu Salâh Cimcoz, İstanbul mebusu 59, 60, 61, 62, 63 Salim Bey, Karahisar- Sahip mebusu S. Ali Selâm Efendi, Beyrut mebusu Saltanat 18, 24, 27, 46, 48 Seyfullah Efendi, Erzurum mebusu Seyyid Ali Haydar Bey, Asir mebusu Seyyid Mehmed Makhafi Efendi, San a mebusu S rbistan 52, 62 Sultan Abdülaziz 47, 48 Sultan Abdülmecid 47 Sultanahmet Meydan 19 Suriye 24, 25, 63, 78, 99, 106, 114, 115 Şam 10, 25 Şeyh Said İsyan 33 T Tahir Feyzi Bey, Teaz Mebusu 73, 75 Taif 50 Talat Paşa 58, 64, 66, 69, 70, 71, 73, 77, 79, 84, 85, 89, 96, 104,

15 Tanzimat Ferman 47 Teceddüd F rkas 90, 91 Terakkiperver Cumhuriyet F rkas 32 Tevfik Bey, Bağdat mebusu Tevfik-ül Mecali Bey, Kerek mebusu Trablusgarp 19, 52, 53, 54, 55, 56, 57, 58, 84 Trabzon 9, 17, 18, 70, 74,, 112 Türk 24, 30, 35, 36, 37, 39, 50, 52, 58, 67, 69, 72, 74, 75, 76 Türkiye Büyük Millet Meclisi 21, 29, 30, 31, 32, 36, 37, 38 U Ubeydullah Efendi, İzmir mebusu 59 V Vahdet-i Milliye 27 Vangel, İzmir Mebusu 74 Vas f Bey 27 Veliyüddin Bey, Ayd n mebusu 70 VI. Mehmed Vahideddin, Sultan 63, 64, 68 Viktor Bey, İstanbul mebusu V. Mehmed Reşad, Sultan 26, 51, 63 V. Murad, Sultan 48 W Wilson Prensipleri 23 Y Yemen 99 Yeniçeri Ocağ 47 Yeni Osmanl lar 47, 48, 50 Y ld r m Ordular Grubu Kumandanl ğ 24 Yunan isyan 47 Necmeddin Sahir Silan S lan Fotoğraflar ve Resimler 136

16