PLAZMA ENZİMLERİ DR. AHMET ÖZTÜRK

Transkript

1 PLAZMA ENZİMLERİ DR. AHMET ÖZTÜRK 1

2 Bir organ veya doku zedelendiğinde hücrelerin bütünlüğü bozulduğu için kendine özgü içerdiği enzimleri dolaşıma bırakır. Dolayısıyla örselenen bir organı belirlemek için,biopsi alma yerine kan örneği almak hasta için çok daha kolay ve rahat bir uygulamadır. Serumda bulunan enzimler karaciğer, kalp,pankreas,prostat ve kaslardan gelir. 2

3 Enzim ölçümünün birçok yararı vardır: 1. Bir hastalığı belirti vermeden önce saptamaya ; 2. Lezyonlu organı bulmaya; 3. Bazı enzimlerin serum düzeyleri hastalığın seyrini göstermesi 3

4 Bir dokuya verilen basit bir zararın ardından enzimler yıkılan hücrelerden serbest kalacağından hücre içi enzimlerin serum seviyeleri yükselir, bir süre sonra bu enzimlerin temizlenmesiyle serum seviyeleri düşer Bu nedenle kan örneğinin ne zaman alınacağı önem arzeder 4

5 İtrah enzimleri: A: Prostatın asit fosfatazı B: KC nin alkalen fasfatazı C: Pankreasın amilazı D: Pankreasın lipazı Hücresel enzimler: CK ve AST gibi plazmaya hızla geçen kısa ömürlü enzimlerle ALT ve -HBDH gibi seruma daha yavaş geçen enzim tipleri vardır 5

6 ALKALEN FOSFATAZ(ALP) ALP lar çinko içeren metalloglikoprotein tipi dimer enzimlerdir. Optimum aktivite ph ları arasında değişir Çeşitli fosfat esterlerinin hidrolizlerini katalize ederler Bu enzimler özellikle kemik osteoblastlarında, hepatobilier kanal hücrelerinde, barsak mukozasında renal tubülilerinde beyinde ve plesanta da değişik düzeylerde bulunur Safra ile atılır 6

7 Normal sınırları erişkinde IU/L, çocukta IU/L düzeylerindedir. Prematür bebeklerde, plazma total ALP aktivitesi normal erişkin düzeyinin 5 katı olabilir Gebeliğin son trimesterinde artış olmaktadır. Yaşlılarda ALP nin kemik izoenziminde artış olmaktadır. 7

8 ALP ARTIŞININ SEBEPLERİ Fizyolojik Fizyolojik: Çocuklar, puberte ve gebeliğin son dönemi Patolojik: Karaciğer hastalıkları: : intra ve extra hepatik kolestaz Eğer ALP normal ve sarılık varsa siroz, hepatit veya hemoliz düşünülür 8

9 ALP ARTIŞ NEDENLERİ 1. Paget hastalığı: normalin katıdır 2. Osteomalaziler ve raşitizm 3. Kemikte ikincil kanser metaztazları 4. Yaygın osteojenik sarkom 5. Hiperparatiroidizm Maligniteler 1. Hodgkin hastalığı 2. Multiple myeloma 3. Fanconi sendromu 9

10 ALP SEVİYESİNDE AZALMA 1. Kemik gelişiminde duraklama Akondroplazi Kretenizm(hipotroidi) Askorbat eksikliği 2. Hipofosfatazya 3. Hipoparatroidi 4. Hemolitik ikter 10

11 ASİT FOSFATAZ Asit fosfatazlar prostat, karaciğer, böbrek, dalak, alyuvar, trombosit, kemiklerde genelde bulunur Normal total asit fosfataz düzeyi 2-10 IU/L dir. Prostatik asit fosfataz 3,5 IU/L nin altındadır ARTIŞI : asit fosfatazlar patolojik olarak prostat kanseri ve özellikle kemik metastazlarında artar Paget hastalığı( ileri dönemleri) Gaucher hastalığı Niemann pick hastalığı Bazı lösemi tipleri 11

12 5 NÜKLEOTİDAZ Diğer dokulardada bulunabilsede baskın olarak karaciğer yerleşimlidir Enzimin normal düzeyi 9 IU/L altıdır Bu enzimin hepatobilier patoloji için özgün olup intra ve extrahepatik kolestazlar sırasında aktivitesi artar Yüksek ALP, normal 5 nükleotidaz düzeyi kemik hastalığını düşündürür 12

13 TRANSAMİNAZLAR Temel 2 transaminasyon reaksiyonu SGOT(AST) ve SGPT(ALT) dir AST, başlıca kalpte bulunursada karaciğer, böbrek, iskelet kası ve Alyuvarlarda bulunur Serum normal sınırı 5-40 IU/L dır ALT, esas olarak karaciğer de bulunurlarsa da kalp, iskelet kası ve böbrekte de vardır Serum normal sınırı 5-55 IU/L dir 13

14 AST düzeyinde fizyolojik olarak yenidoğan döneminde üst sınırın 1,5 katı düzeyler saptanabilir Transaminaz aktivite ölçümü miyokard infarktüsü tanısı için oldukça önemlidir. AST, ALT ye göre kalbe daha spesifiktir MI da AST artışı 6. saatte başlar, 36. saate kadar devam eder 5.6 günlere kadar normale döner. Bu artış normalin katı kadar olabilir AST akciğer embolisi ve böbrek infarktüsünde de artar 14

15 Karaciğer hastalıkları Akut viral ve toksik hepatitlerde gerek ALT ve gerek AST de normal üst sınırının katına varan artışlar saptanır. Akut hepatitlerde AST ve özelliklede ALT artışı sarılığın çıkışından önce başlar. ALT düzeyinde artış gerçekte hepatik bir sitoliz işaretidir ve bu da hastalıgın seyri ve olası nüksü izlemeye yarar. Transaminaz düzeyinde artış, anikterik hepatitlerin tek bulgusudur. 15

16 Kronik hepatitlerde transaminaz artışı orta düzeydedir ve parankim zedelenmesini gösterir. Karaciğer sirozunda ALT ve AST düzeyi normal olabilirlerse de normal sınırın 2 katına ulaşabilir. Safra yollarının tıkanması transaminazlarda orta dercede bir artışa neden olurken normale dönüş hızlıdır. 16

17 AST nin yükseldiği diğer durumlar a. Progresif müsküler distrofi b. Akut pankreatit c. Kas yaralanmaları ve cerrahi sonrası d. Hemolitik hastalıklar e. Enfeksiyöz mononükleoz f. Gangren 17

18 LAKTAT DEHİDROGENAZ (LDH) LDH birçok organ kalp ve iskelet kası, karaciğer, böbrek, beyin ve alyuvarlarda bulunur. LDH ın normal serum değerleri IU/L dir. Artefakt olarak invitro hemoliz veya plazmanın kandan geç ayrılmasına bağlı olarak yükselebilir. 18

19 Kalp hastalıkları Bir MI sırasında LDH düzey artışı 10. saatte başlar saatlerde doruğa ulaşır, 15. günde normale döner. karaciğer hastalıkları LDH düzeyi hepatitlerde çok artarken prehepatik sarılıkta çok yüksektir LDH genel olarak tümörlerde artar. Pernisyöz anemi ve hemolitik anemilerde yüksek değerlere çıkar. 19

20 LDH ın yükseldiği diğer durumlar A. Enfeksiyöz mononükleoz B. Kas distrofileri C. Akut MI D. Siroz E. Pankreatit F. Lösemi ve lenfomalar 20

21 Normal Serum Kalp Kası KC İskelet Kası LDH1 LDH2 LDH3 LDH4 LDH iz - - iz iz

22 - - HİDROKSİ BÜTİRAT DEHİDROGENAZ Bu enzim myokarda özgün olup LDH ın LDH1 nin veya B4 ün hızlı izoenzimidir MI da, -HBDH aktivitesi 12 saatte başlayan bir artış gösterir ve saatler arasında doruk değer verir. 22

23 KREATİN KİNAZ(CK veya CPK) Bu enzim kalp, iskelet kası ve beyin kökenli bir enzimdir. Kas kasılması için enerji stoklar Normal serum düzeyi IU/Ldir. Patolojik değişim: artefakt olarak ve YD döneminde azda olsa artış gösterir MI da CK düzeyinde artış çok erken (3. saatten itibaren) olup saatler arasında doruk verir ve 3-4 günde normale döner 23

24 Serum CK Aktivitesinin arttığı durumlar 1. muskuler distrofi 2. MI 3. şok ve dolaşım yetmezliği 4. rabdomyoliz 5. Cerrahi ve iskelet kası travması 6. grand mal epilepsi 7. myozit 8. fizyolojik olarak(yeni doğanda) 9. hipotroidizm 24

25 10. AC infarktüsü 11. akut serebrovasküler hastalıklar 12. kas içi zerklerden sonra 13. alkolizm 14. malign hiperpreksiye bağlı CK iki alt birim polipeptitten kurulu dimer bir enzimdir. M(kas) ve B(beyin) polipeptitleri birleşerek CKBB veya CK1,, CKMB veya CK2 ve CKMM gibi izoenzimleri bulunur 25

26 CKMB MI tanısına yardımcı olma veya AC embolisini ayırdetme veya myokard nekrozunun seyrini izleme için kullanılır MI da CKMB düzeyi total CK ya göre daha spesifiktir ve seviyeleri daha geç yükselir 26

27 AMİLAZ - - amilaz tükrük bezleri ve pankreasta bulunur Bu ezim nişaştayı dekstrinlere, sonrada maltoza çevirmek için parçalar Normal sınıro IU/L dir Normal kişilerde plazma amilazının büyük kısmını pankreas ve tükrük bezlerinden gelmekte olup küçük molekül ağırlıklı olması nedeniyle idrarlada itrah edilmektedir 27

28 Amilazemide artış yapan nedenler Normal üst sınırın 5-10 katı artış: 1. Akut hemorajik pankreatit. 2. Ağır diyabetik keto asidoz. 3. Mide barsak ülserlerinin delinmesi. 4. Ağır glomerüler bozukluk. 28

29 Normal üst sınırın 5 katına varan artış: 1. Parotiditler. 2. Safra taşları. 3. Kronik pankreatit ve pankreas kanserleri. 4. Tükrük bezi lezyonları ve taşları. 5. Dış gebelik rüptürü. 6. Akut apandisit. 7. Yanıklar ve travmatik şok. 8. Akut alkolizm ve alkol zehirlenmesi. 29

30 LİPAZ En önemli lipaz pankreatik lipaz olup bu enzim kolipaz denen bir kofaktör varlığında çalışır. Trigliseritlerin önce digliserit sonra da mono gliseritlere parçalar. Pankreatik lipazın normal serum değeri IU/L dir. 30

31 Hiperlipazemi: 1. Akut pankreatit. 2. Kronik pankreatit 3. Pankreas başı kanserleri 4. Karaciğer bozuklukları 31

32 hipolipazemi 1. Diabetin seyri sırasında 2. Enfeksiyonlar 3. Akut ve kronik böbrek hastalıklarında 4. Peptik ülser delinmesinde 5. Barsak tıkanmalarında 6. Akut peritonitte 32

33 GAMA GLUTAMİK TRANSFERAZ(GGT) Temel olarak KC, böbrek, pankreas ve prostatta bulunur Patolojik değişimleri : 1. Alkolizm :önemli: ölçüde alkol alan herkeste serum GGT seviyesi artar Alkolik sirozda GGT artışı çok önemlidir. 2. Karaciğer kanserleri: : Primer ve hepatik metastazlı kanserlerde GGT de hızlı ve önemli bir artış olur 3. Kolestaz: Tıkanmalı her sarılıkta GGT de genellikle ALP deki artışa eşlik eden hızlı bir artış bulunur 33

34 4. İlaç zehirlenmeleri 5. Akut pankreatit ve pankreas başı kanserlerinde artış olur Transaminazlardan bağımsız olarak GGT nin çok yüksek oluşu alkol hepatitine veya büyük miktarlarda alkol alınmasına, antikonvulsan ilaçlarla indüksiyona veya kolestatik KC hastalıklarına bağlı olabilir 34

35 Ünite/ Litre Olarak Serum Enzim Aktivitesi Mb HBDH LDH SGOT CPK CK-MB Infarktüsün başlaması 12sa 36sa 2 60sa Gün olarak zaman MI de Serum Enzım Aktivitelerinde Artış Ve Artışın Seyri 35

36 IU/L OLARAK SERUM ENZİM AKTİVİTESİ SGPT SGOT ALP GGT Sarılık Hafta olarak zaman İkterik Viral Hepatit Sırasında Enzimlerin Seyri 36

37 IU/L OLARAK SERUM ENZİM AKTİVİTESİ GGT ALP SGOT SGPT Hafta olarak zaman Akut Alkolik Hepatit Sırasında Enzim Aktiviteleri 37

38 ALP IU/L OLARAK SERUM ENZİM AKTİVİTESİ SGPT GGT SGOT LDH Safra koliği Gün olarak zaman Tıkanma Sarılığı Sırasında Enzim Aktivitesinin Seyri 38