H A Z I R L A Y A N L A R

Transkript

1

2 H A Z I R L A Y A N L A R M. Fesih YAŞAR ÇED ve Planlama Şb Md. Baytekin BÜLBÜL Sedat KARAHANLI Melik DÜNDAR Nurtaç KARATAŞ Necmettin ASLAN Çevre Mühendisi Kimyager Çevre Mühendisi Çevre Mühendisi V.H.K.İ (Dizgi) Diyarbakır Valiliği İl Çevre ve Orman Müdürlüğü Tel : (412) Fax : (412) Web :diyarbakir.cevreorman.gov.tr

3 İÇİNDEKİLER KONULAR SAYFA İçindekiler Tablo dizini Harita Dizini A. COĞRAFİ KAPSAM A.1.Giriş 1 A.2. İl ve İlçe Sınırlar 1 A.3. İlin Coğrafi Durumu 2 A.4. İlin Topoğrafyası ve Jeomorfolojik Durumu 3 A.5. Jeolojik Yapı ve Stratigrafi 4 A.5.1 Metomorfizma ve Magnetizma 5 A.5.2 Tektonik ve Paleocoğrafya 5 B. DOĞAL KAYNAKLAR B.1. Enerji Kaynakları 7 B.1.1. Güneş 7 B.1.2. Su Enerjisi 8 B.1.3. Kömür 9 B.1.4. Doğal Gaz 9 B.1.5. Rüzgar 9 B.1.6. Biyomas 10 B.1.7 Petrol 10 B.1.8. Jeotermal Sahalar 10 B.2. Flora ve Fauna 10 B.2.1 Ormanlar 10 B.2.2. Çayır ve Mera 11 B.2.3. Sulak Alanlar 11 B.2.4. Endemik Bitkiler 12 B.2.5. Fauna ve Endemik Hayvanlar 12 B.2.6. Milli Parklar,Tabiat Parkları,Tabiat Anıtı ve Tabiat Koruma 12 Alanları B.3. Toprak 12 B.4. Su Kaynakları 15 B.4.1. İçme Suyu Kaynakları ve Barajlar 15 B.4.2. Yer Altı Su Kaynakları 21 B.4.3 Akarsular 22 B.4.4. Göller ve Göletler 25 B.5. Mineral Kaynaklar 25 B.5.1 Sanayi Madenleri 25 B Endüstriyel Hammaddeler 25 B.5.2. Metalik Madenler 26 B.5.3. Enerji Madenleri 27 B.5.4. Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler 27 C. HAVA (ATMOSFER VE İKLİM) C.1. İklim ve Hava 28 C.1.1 Doğal Değişkenler 28 C Rüzgar 28 C Basınç 29 C Nem 30

4 C Sıcaklık 31 C Yağışlar 32 C Seller 35 C Kuraklık 35 C Mikroklima 35 C.1.2. Yapay Etmenler 35 C Plansız Kentleşme 35 C Yeşil Alanların Azalması 36 C Isınmada Kullanılan Yakıtlar 36 C Endüstriyel Emisyonlar 36 C Trafikten Kaynaklanan Emisyonlar 36 C.2. Havayı Kirletici Gazlar ve Kaynaklar 37 C.2.1. Kükürtdioksit Konsantrasyonu ve Duman 37 C.2.2. Partikül Madde Emisyonları 42 C.2.3. Karbonmonoksit 42 C.2.4. Nitrojen Oksitler (NOX) 42 C.2.5. Hidrokarbon ve Kurşun Emisyonları 43 C.3. Atmosferik Kirlilik 43 C.3.1. Ozon Tabakasının İncelmesinin Etkisi 43 C.3.2. Asit Yağmurlarının Etkileri 43 C.4. Hava Kirleticilerinin Çevreye Olan Etkileri 42 C.4.1. Doğal Çevreye Olan Etkileri 43 C Su Üzerindeki Etkileri 43 C Toprak Üzerine Etkileri 43 C Flora ve Fauna Üzerindeki Etkileri 43 C İnsan Sağlığı Üzerindeki Etkileri 44 C.4.2. Yapay Çevreye Olan Etkileri 44 D.SU D.1. Su Kaynaklarının Kullanımı 45 D.1.1 Yer altı Suları 45 D.1.2. Akarsular 45 D.1.3. Göller,Göletler ve Rezervuarlar 45 D.1.4. Denizler 47 D.2. Doğal Drenaj Sistemleri 47 D.3. Su Kaynaklarının Kirliliği ve Çevreye Etkileri 47 D.3.1. Yer altı Suları ve Kirlilik 47 D.3.2. Akarsularda Kirlilik 48 D.3.3. Göller,Göletler ve Rezervuarlarda Kirlilik 50 D.4. Su ve Kıyı Yönetimi Strateji ve Politikalar 52 D.5. Su Kaynaklarında Kirlilik Etkenleri 53 E.TOPRAK VE ARAZİ KULLANIMI E.1. Genel Toprak Yapısı 55 E.1.1. Genel Toprak Bünyesi 55 E.1.2. Diyarbakır İli Toprağına Ait Özellikler 55 E.2. Toprak Kirliliği 56 E.3. Arazi 56 E.3.1. Arazi Varlığı 56 E Arazi Sınıfları 56

5 E Arazi Kullanma Durumu 57 E.3.2. Arazi Problemleri 57 F. FLORA-FAUNA VE HASSAS YÖRELER F.1. Ekosistem Tipleri 67 F.1.1. Ormanlar 67 F Ormanların Ekolojik Yapısı 67 F İlin Orman Envanteri 68 F Orman Varlığının Yararları 68 F Orman Kadastro ve Mülkiyet Konuları 68 F.1.2. Çayır ve Meralar 69 F.2. Flora 70 F.2.1. Türler ve Populasyonları 71 F.3. Fauna 74 F.3.1. Habitat ve Topluluklar 74 F.3.2. Türler ve Populasyonu 81 F.4. Hassas Yöreler 92 F.4.1. Ülkemiz Mevzuatı Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar 92 F Sayılı Milli Parklar Kanunu nun 2. Maddesinde Tanımlanan 92 ve Bu Kanunun 3. Maddesi Uyarınca Belirlenen Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtları ve Tabiat Koruma Alanları F Sayılı Kara Avcılığı Kanunu Uyarınca Çevre ve Orman 92 Bakanlığı nca Belirlenen Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Yaban Hayvanı Yerleştirme Alanları F Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun Maddesinin a-tanımlar Bendinin 1.,2.,3. ve 5. Alt Bentlerinde Kültür Varlıkları, Tabiat Varlıkları, Sit ve Koruma Alanı Olarak Tanımlanan ve Aynı Kanun ile 3386 Sayılı Kanunun (2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi ve Bu Kanuna Bazı Maddelerin Eklenmesi Hakkında Kanun) İlgili Maddeleri Uyarınca Tespiti ve Tescili Yapılan Alanlar F Sayılı Su Ürünleri Kanunu Kapsamında Olan Su Ürünleri 93 İstihsal ve Üreme Sahaları F /9/1988 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Su 94 Kirliliği Kontrol Yönetmenliği nin 17 nci ve 1/7/1999 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Yönetmelikle Değişik 18.,19. ve 20. Maddelerinde Tanımlanan Alanlar F /11/1986 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de 80 Yayımlanan 95 Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği nin 49. Maddesinde Tanımlanan Hassas Kirlenme Bölgeleri F Sayılı Çevre Kanunu nun 9. Maddesi Uyarınca Bakanlar Kurulu Tarafından Özel Çevre Koruma Bölgeleri Olarak Tespit ve İlan Edilen Alanlar F Sayılı Boğaziçi Kanunu na Göre Koruma Altına Alınan Alanlar F Sayılı Orman Kanunu Gereğince Orman Alanı Sayılan Yerler F Sayılı Kıyı Kanunu Gereğince Yapı Yasağı Getirilen Alanlar

6 F Sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin Aşılattırılması 96 Hakkında Kanunda Belirtilen Alanlar F Sayılı Mera Kanununda Belirtilen Alanlar 96 F Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak 96 Yürürlüğe Giren Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği nde Belirtilen Alanlar F.4.2. Ülkemizin Taraf Olduğu Uluslararası Sözleşmeler Uyarınca 96 Korunması Gerekli Alanlar F /2/1984 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak 96 Yürürlüğe Giren Avrupa nın Yaban Hayatı ve Ya_ama Ortamlarını Koruma Sözleşmesi (BERN Sözleşmesi) Uyarınca Koruma Altına Alınmış Alanlardan Önemli Deniz Kaplumbağası Üreme Alanları nda Belirtilen I. ve II. Koruma Bölgeleri, Akdeniz Foku Yaşama ve Üreme Alanları F /05/1994 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de 96 Yayımlanarak Yürürlü_e Giren Özellikle Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanların Korunması Sözleşmesi (RAMSAR Sözleşmesi) Uyarınca Koruma Altına Alınmış Alanlar F.4.3. Korunması Gereken Alanlar 96 F Onaylı Çevre Düzeni Planlarında, Mevcut Özellikleri Korunacak 96 Alan Olarak Tesbit Edilen ve Yapılaşma Yasağı Getirilen Alanlar (Tabii Karakteri Korunacak Alan, Biogenetik Rezerv Alanları, Jeotermal Alanlar vb.) F Tarım Alanları: Tarımsal Kalkınma Alanları, Sulanan, 96 Sulanması Mümkün ve Arazi Kullanma Kabiliyet Sınıfları I, II, III ve IV Olan Alanlar, Yağışa Bağlı Tarımda Kullanılan I. ve II. Sınıf ile, Özel Mahsul Plantasyon Alanlarının Tamamı F Göller, Akarsular, Yeraltısuyu İşletme Sahaları 97 F Bilimsel Araştırmalar için önem arz eden ve / veya Nesli Tehlikeye 97 Düşmüş veya Düşebilir Türler ve Ülkemiz için Endemik olan Türlerin Yaşama Ortamı Olan Alanlar, Biosfer Rezervi, Biotoplar, Biogenetik Rezerv Alanları, Benzersiz Özelliklerdeki Jeolojik ve Jeomorfolojik Oluşumların Bulunduğu Alanlar F Mesire Yerleri; 6831 Sayılı Orman Kanununa Tabi Alanlarda 97 Halkın Rekrasyonel Kullanımını Düzenleyip,Kullanımının Doğal Yapının Tahribine Neden Olmadan Yönlendirilmesini Sağlamak Üzere Ayrılan Alanlar G.TURİZM G.1.Yörenin Turistik Değerleri 99 G1.1.Yörenin Doğal Değerleri 99 G Konumu, Fiziksel Özellikleri 99 G.1.2. Kültürel Değerler 101 G.2.Turizm Çeşitleri 110 G.3.Turistik Altyapı 111 G.4.Turist Sayısı 115 G.5.Turizm Ekonomisi 118 G.6.Turizm Çevre İlişkisi 119 H.TARIM VE HAYVANCILIK H.1.Genel Tarımsal Yapı 120 H.2.Tarımsal Üretim 124

7 H.2.1. Bitkisel Üretim 124 H Tarla Bitkileri 124 H Buğdaygiller 140 H Yem Bitkileri 141 H Endüstriyel Bitkiler 142 H Süs Bitkileri 143 H Bahçe Bitkileri 143 H Meyve Üretimi 143 H Sebze Üretimi 154 H.2.2. Hayvansal Üretim 155 H Büyükbaş Hayvancılık 158 H Küçükbaş Hayvancılık 159 H Su Ürünleri 161 H Kürk Hayvancılığı 163 H Arıcılık ve İpekböceği Yetiştiriciliği 163 H Kanatlı Hayvancılık 165 H.3.Organik Tarım 166 H.4.Tarımsal İşletmeler 167 H.4.1.Kamu İşletmeleri 167 H.4.2. Özel İşletmeler 167 H.5.Tarımsal Faaliyetler 167 H.5.1.Pestisit Kullanımı 167 H.5.2. Gübre Kullanımı 167 I.MADENCİLİK I.1.Maden Kanununa Tabi Olan Madenler ve Taş Ocakları 169 Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler I.1.1.Sanayi Madenleri 173 I.1.2.Metalik Madenler 175 I.1.3.Enerji Madenleri 177 I.1.4.Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler 178 I.2.Madencilik Faaliyetlerinin Yapıldığı Yerlerin Özellikleri 180 I.3.Cevher Zenginleştirme 181 I.4.Madencilik Faaliyetlerinin Çevre Üzerine Etkileri 181 I.5.Madencilik Faaliyetleri Sonucunda Arazi Kazanım Amacıyla 181 Yapılan Rehabilitasyon Çalışmaları J.ENERJİ J.1.Kaynaklarına Göre Enerjilerin Sınıflandırılması 182 J.1.1.Birincil Enerji Kaynakları 182 J Güneş Enerjisi 182 J Rüzgar Enerjisi 182 J Su Enerjisi 182 J Biyogaz Enerjisi 185 J Biyomas Enerjisi 185 J Odun 185 J Kömür 185 J Petrol 186 J Jeotermal Enerji 186 J Doğalgaz Enerjisi 186 J.1.2.İkincil Enerji Kaynakları 186

8 J Termik Enerji 187 J Hidrolik Enerji 187 J Nükleer Enerji 187 J.2.Enerji Tüketiminin Sektörlere Göre Dağılımı 187 K.SANAYİ VE TEKNOLOJİ K.1.İl Sanayinin Gelişimi, Yer Seçim Süreçleri ve Bunu Etkileyen 189 Etmenler K.2.Genel Anlamda Sanayinin Gruplandırılması 190 K.3.Sanayinin İlçelere Göre Dağılımı 190 K.4.Sanayi Gruplarına Göre İş Yeri Sayıları Ve istihdam Durumu 191 K.5.Sanayi Gruplarına Göre Üretim Teknolojisi ve Enerji Kullanımı 191 K.6.Sanayiden Kaynaklanan Çevre Sorunları ve Alınan Önlemler 191 K.6.1.Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliği 191 K.6.2.Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Su Kirliliği 192 K.6.3.Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Toprak Kirliliği 192 K.6.4.Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Gürültü Kirliliği 192 K.6.5.Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Atıklar 192 K.7.Sanayi Tesislerinin Acil Durum Planı 193 L.ALTYAPI, ULAŞIM VE HABERLEŞME L.1.Altyapı 194 L.1.1.Su Sistemi 194 L.1.2.Atık Su Sistemi, Kanalizasyon ve Arıtma Sistemi 198 L.1.3.Yeşil Alanlar 200 L.1.4.Elektrik İletim Hatları 201 L.2.Ulaşım 202 L.2.1.Karayolları 202 L Karayolları Genel 202 L Ulaşım Planlaması 203 L Toplu Taşım Sistemleri 203 L Kent içi Yollar 204 L Araç Sayıları 204 L.2.2. Demiryolları 204 L Kullanılan Raylı Sistemler 204 L.2.4. Havayolları 205 L.3. Haberleşme 205 L.4. İlin imar Durumu 205 L.5. İldeki Baz istasyonları Sayısı 206 M. YERLEŞİM ALANLARI VE NÜFUS M.1. Kentsel ve Kırsal Planlama 208 M.1.1. Kentsel Alanlar 208 M Doğal Özelliklerin Kent Formuna Etkileri 208 M Kentsel Büyüme Deseni 209 M Planlı Kentsel Gelişme Alanları 209 M Kentsel Alanlarda Yoğunluk 210 M Kentsel Yenileme Alanları 212 M Endüstri Alanlarda Yer Seçimi 212 M Tarihi, Kültürel, Arkeolojik ve Turistik Özellikli Alanlar 212 M.1.2. Kırsal Alanlar 213 M Kırsal Yerleşme Deseni 213

9 M Arazi Mülkiyeti 215 M.2.Altyapı 220 M.3.Binalar ve Yapı Çeşitleri 220 M.3.1. Kamu Binaları 221 M.3.2.Okullar 224 M.3.3.Hastaneler ve Sağlık Tesisleri 226 M.3.4.Sosyal ve Kültürel Tesisler 227 M.3.5.Endüstriyel Yapılar 228 M.3.6.Göçer ve Hareketli Barınaklar 228 M.3.7.Otel, Motel ve Turizm Amaçlı Diğer Yapılar 228 M.3.8.Bürolar ve Dükkanlar 229 M.3.9.Kırsal Alanda Yapılaşma 229 M.3.10.Yerel Mimari Özellikler 230 M.3.11.Bina Yapımında Kullanılan Yerel 230 materyaller M.4.Sosyo-Ekonomik Yapı 230 M.4.1.Göçler 230 M.4.2.Göçebe İşçiler ( Mevsimlik ) 231 M.4.3.Kent Toprağının Mülkiyet Dağılımı 231 M.4.4.Konut Yapım Süreçleri 231 M.4.5.Gecekondu Islah ve Önleme Bölgeleri 234 M.5.Yerleşim Yerlerinin Çevresel Etkileri 234 M.5.1.Binalarda Ses İzolasyonu 234 M.5.2.Havaalanları ve Çevresinde Oluşturulan 235 Gürültü Zonları M.5.3.Ticari ve Endüstriyel Gürültü 235 M.5.4.Kentsel Atıklar 235 M.5.5.Binalarda Isı Yalıtımı 235 M.6.Nüfus 235 M.6.1.Nüfusun Yıllara Göre Değişimi 235 M.6.2.Nüfusun Cinsiyet ve Yaş Gruplarına Göre 235 Dağılımı M.6.3.Nüfus Değişim Oranı 236 M.6.4.Yer Değiştirme Olayları 243 M.6.5.Turizm ve Seyahat 243 M.6.6.İşsizlik 243 N.ATIKLAR N.1.Evsel Katı Atıklar 246 N.2.Tehlikeli ve Zararlı Atıklar 253 N.3.Özel Atıklar 254 N.3.1.Tıbbi Atıklar 254 N.3.2.Atık Yağlar 258 N.3.3.Pil ve Aküler 258 N.3.4.Cips ve Diğer Yakma Fırınlarından Kaynaklanan Küller 258 N.3.5.Tarama Çamurları 258 N.3.6.Elektrik ve Elektronik Atıklar 258 N.3.7.Kullanım Ömrü Bitmiş Araçlar 258 N.4.Diğer Atıklar 258 N.4.1. Radyoaktif Atıklar 258

10 N.4.2. Hayvan Kadavraları 259 N.4.3. Mezbaha Atıkları 259 N.5. Atık Yönetimi 259 N.6. Katı Atıkların Miktar ve Kompozisyonu 259 N.7.Katı Atıkların Biriktirilmesi, Toplanması, Taşınması ve Transfer 259 istasyonları N.8.Atıkların Bertaraf Yöntemleri 259 N.8.1. Katı Atıkların Depolanması 259 N.8.2. Atıkların Yakılması 260 N.8.3. Kompost 260 N.9.Atıkların Geri Kazanımı ve Değerlendirilmesi 260 N.10. Atıkların Çevre Üzerindeki Etkileri 260 O.GÜRÜLTÜ VE TİTREŞİM O.1.Gürültü 261 O.1.1.Gürültü Kaynakları 261 O Trafik Gürültüsü 262 O Endüstri Gürültüsü 262 O İnşaat Gürültüsü 264 O Eğlence Yerlerinde Oluşan Gürültüler 264 O Yerleşim Alanlarında Oluşan Gürültüler 264 O.1.2. Gürültünün Çevreye Olan Etkileri 264 O Gürültünün Fiziksel Çevreye Olan Etkileri 264 O Gürültünün Sosyal Çevreye Olan Etkileri 264 O.1.3. Gürültünün İnsanlar Üzerine Olan Etkileri 265 O Fiziksel Etkileri 265 O Fizyolojik Etkileri 265 O Psikolojik Etkileri 265 O Performans Etkileri 265 O.2.Titreşim 265 P.AFETLER P.1.Afet Olayları 267 P.1.1. Depremler 267 P.1.2.Heyelan ve Çığlar 268 P.1.3. Seller 268 P.1.4. Orman ve Otlak Yangınları 268 P.1.5 Fırtınalar 269 P.2.Afetler ve Sağlık Zararları 269 P.2.1. Radyoaktif Maddeler 269 P.2.2. Denize Dökülen Petrol ve Diğer Tehlikeli 269 Atıklar P.2.3. Tehlikeli ve Zehirli Maddeler 269 P.3.Afetlerin Etkileri ve Yardım Tedbirleri 269 P.3.1. Sivil Savunma Birimleri 269 P.3.2. Yangın Kontrol ve Önleme Tedbirleri 270 P.3.3. İlkyardım Servisleri 270 P.3.4. Afetzedeler ve Mültecilerin Yeniden İskanı 270 P.3.5.Tehlikeli ve zararlı Maddelerin Sınırlar arası 272 Taşınımı için Alınan Tedbirler R.SAĞLIK VE ÇEVRE

11 R.1Temel Sağlık Hizmetleri 274 R.1.1. Sağlık Kurumlarının Dağılımı 274 R.1.2. Bulaşıcı Hastalıklar 276 R İçme ve Kullanma Suları 276 R Zoonoz Hastalıklar 279 R.1.3. Gıda Hijyeni 279 R.1.4. Aşılama Çalışmaları 279 R.1.5. Bebek Ölümleri 280 R.1.6. Ölümlerin Hastalık, Yaş ve Cins Gruplarına 280 Göre Dağılımı R.1.7. Aile Planlaması Çalışmaları 281 S.ÇEVRE EĞİTİMİ S.1.Kamu Kuruluşlarının Çevre Eğitimi ile ilgili Faaliyetleri 285 S.2.Çevre ile ilgili Gönüllü Kuruluşlar ve Faaliyetleri 287 S.2.1. Çevre Vakıfları 287 S.2.2. Çevre Dernekleri 287 T.ÇEVRE YÖNETİMİ VE PLANLAMA T.1.Çevre Kirliliğinin ve Çevresel Tahribatın Önlenmesi 289 T.2.Doğal Kaynakların Ekolojik Dengeler Esas Alınarak 291 Verimli Kullanımı, Korunması ve Geliştirilmesi T.3. Ekonomik ve Sosyal Faaliyetlerin, Sonuçlarının Çevrenin Taşıma 291 Kapasitesini Aşmayacak Biçimde Planlanması T.4.Çevrenin insan-psikososyal ihtiyaçlarıyla Uyumunun 292 Sağlanması T.5. Çevre Duyarlı Arazi Kullanım Planlaması 292 Z.SANAYİ TESİSLERİ KAYNAKLAR 294 EKLER Sanayi tesisleri listesi

12 TABLOLAR SAYFA b.1 Ortalama Güneşlenme Süresi 7 b.2 Ortalama Güneşlenme Şiddeti 7 b.3 Petrol Üretim Miktarı 10 b.4 Toprak Gruplarına Göre Arazi Sınıfları 14 b.5 Kuyu ve Kaynak Suları Bilgileri 17 b.6 Diyarbakır içme Suyu Kaynaklarının Adı, 20 b.7 İçme Suyu Kaynaklarına Ait Debi Verileri 20 b.8 Yapılan Akım Ölçümleri 22 b.9 Devamlı Ölçüm Yapılan Akarsu ve Kaynaklar 24 b.10 Petrol Üretim Envanteri 27 c.1 Diyarbakır ili Aylık Basınç Değerleri 30 c.2 Diyarbakır ve İlçelerinin Uzun Yıllar Nispi Nem 30 Ortalaması c.3 Diyarbakır ve İlçelerinin Uzun Yıllar Sıcaklık 31 Ortalaması c.4 40 yıllık Sıcaklık Rasatlarına Göre Diyarbakır ve 32 Türkiye Genelinin Kıyaslaması c.5 Diyarbakır ve İlçelerinin Uzun Yıllar Yağış Ortalaması 32 c Yılları Arasında İlimiz SO2 ve PM 37 Ortalamaları, En Düşük ve En Yüksek Değerleri Ve KVS Değerlerinin Aşıldığı Gün Sayısı d.1 Devegeçidi ve Göksu Barajları İle Gözegöl Göletine Ait 45 Su Kotları d.2 Dicle Nehri Suyunda Bazı Ağır Metal Tayinleri 49 d.3 Devegeçidi Barajı Dip savağından Alınan Su Numuneleri 50 Analiz Sonuçları d.4 Dicle Baraj Aksından Alınan Su Numuneleri Analiz 50 Sonuçları d.5 Devegeçidi Barajı-Dipsavak Analiz Sonuçları 51 d.6 Dicle Baraj Aksı Analiz Sonuçları 51 d.7 Devegeçidi Barajı-Dipsavak Örnekleme Noktasında Bazı 52 Parametrelerin % 90 Olasılık Değerleri ile Bunlara Karşılık Gelen Kalite Sınıfları d.8 Dicle Baraj Aksı için Bazı Parametrelerin % 90 Olasılık 52 Değerleri ile Bunlara Karşılık Gelen Kalite Sınıfları e.1 Diyarbakır Topraklarına Ait ph, Tuz, Organik Madde, 55 Kireç Analiz Sonuçları e.2 Dicle Nehri Suyu ile Sulanan Topraklarda Cu, Zn ve Ni 56 Konsantrasyonu Karşılaştırması e.3 Diyarbakır İli Arazi Kabiliyet Sınıfları Dağılımı 56 e.4 Arazi Kullanımı 57 e.5 Diyarbakır İli Topraklarının Eğim Taş Kayalılıkları 57 e.6 İlimizde Erozyonlardan Etkilenen Alanların Havza 58 Bazında Dağılımı e.7 Diyarbakır İlinde Toprak Sınıflarına Göre Erozyona 58 Uğrayan Topraklar e yılı Korunan Ağaçlandırma Sahaları e.9 Hatıra Ormanları f.1 Diyarbakır İli Çayır, Mera, Orman Varlığı 69

13 f.2 Sulak Alanlar ve Bitki Toplulukları 70 f.3 Ağaçlar, Çalılar ve Otsu Bitkiler 70 f.4 GAP Bölgesi nde İşletmeye Açılmış Olan Baraj Gölleri 94 f.5 DSİ Genel Müdürlüğünce GAP Rezervuarlarında 95 Uygulanan Balıklandırma Çalışmaları g.1 Diyarbakır İlinde Kutlanan Festivaller Ve Diğer Özel 110 Günler g.2 Turizm İşletme Belgeli Konaklama Tesislerimiz 111 g.3 Turizm Yatırım Belgeli Konaklama Tesislerimiz 112 g.4 Turizm İşletme Ve Yatırım Belgeli Yeme İçme 112 Tesislerimiz g.5 İlimizde Mevcut Seyahat Acenteleri 113 g.6 Mahalli idarelerce Belgelendirilen Konaklama 115 Tesislerimiz g.7 İlimizi Ziyaret Eden Yerli ve Yabancı Turistlerin Turizm 118 Sezonunda Bıraktıkları Döviz Miktarı h.1 Arazi Dağılımı 120 h.2 GAP ta Tarımsal Sulama 121 h.3 İlimizdeki GAP Kapsamındaki Sulama Alanları 122 h.4 Toplam Tarım Alanının Sulama Durumu 122 h.5 Diyarbakır İlinde Önde Gelen Ürünlerde Üretim 124 Miktarları h.6 İlimizde Üretimi Yapılan Tarla Ürünleri 138 h.7 Diyarbakır İli Tarım Arazileri Dağılımı 140 h.8 Diyarbakır İlinde Hububat Üretim Miktarı 140 h.9 Diyarbakır İli 2008 Yılı Yem Bitkileri Üretiminin 141 Dağılımı h.10 Diyarbakır İli 2008 Yılı Endüstri Bitkileri Üretiminin Dağılımı 142 h.11 İlimizde Üretimi Yapılan Meyveler 144 h.12 İlimizde Üretimi Yapılan Sebzeler 154 h.13 Diyarbakır İli İlçeler Bazında Sebze Üretim Alanları 154 h.14 Genel Hayvan Varlığı 155 h.15 Yıllara Göre Hayvan Varlığı Karşılaştırması 155 h Yılı İlimiz Hayvan Varlığı 156 h.17 İlimizde Büyükbaş Hayvan Varlığı 158 h.18 İlimizde Yetiştirilen Büyükbaş Hayvan Türleri 158 h.19 İlimizde Elde Edilen Hayvansal Ürünler 159 h.20 İlimizde Küçükbaş Hayvan Varlığı 159 h.21 İlimizde Küçükbaş Hayvancılıktan Elde Edilen 160 Hayvansal Ürünler h.22 Diyarbakır İl Sınırları içerisinde Yer Alan Rezervuar 162 Alanları h.23 Diyarbakır İlinde Yıllara Göre Yapılmış Balıklandırma 163 Çalışmaları (Sazan-Adet) h.24 Diyarbakır Arıcılık Ve Ürünleri İstatistiği 164 h.25 İlimizde Arıcılık ve ipekböcekçiliğinden Elde Edilen 165 Hayvansal Ürünler h.26 İlimizde Kanatlı Hayvan Varlığı 165 h.27 İlimizde Kanatlı Hayvancılıktan Elde Edilen Hayvansal 166

14 Ürünler h.28 Diyarbakır İlinde Ortalama Yıllık Tüketilen Gübre 169 Miktarı ı.1 Diyarbakır İlinin Maden Potansiyeli 170 ı.2 Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan İşletmeler 179 j Yılı Abone Gruplarına Göre KWH Satışı 187 k.1 İlimizde Organize Sanayi Bölgesi Yatırımları 189 k.1.2 İlimizin Genel Sanayi Durumu 190 k.1.3 Küçük Sanayi Siteleri 190 k.1.4 Sanayi Tesislerinin Sektörel Bazda İlçelere Göre 191 Dağılımı k.1.5 Sanayi Gruplarına Göre İşyeri Sayıları ve İstihdam Dur. 191 I.1 Atıksu Arıtma Tesisi Dizayn Verileri 199 I.2 Atıksu Arıtma Tesisi Çıkışında Beklenen Değerler 199 I.3 Yeşil Alanların Kent İçindeki Dağılımı 201 I Kilovoltluk Enerji İletim Hatları 201 I Kilovoltluk Enerji İletim Hatları 202 I.6 Diyarbakır ın Bazı İllere Olan Uzaklığı 202 I.7 İl Merkezinin İlçelere Uzaklığı 203 I Yılı İtibarıyla Tescilli Araçlara Ait İstatistik Formu (motorlu) 204 I Yılı Aralık Ayı İtibarıyla Tescilli Araçlara Ait 204 İstatistik Formu (motorsuz) I.10 İldeki Baz İstasyonları Sayısı 207 m.1 Diyarbakır Merkez Kentsel Arazi Kullanımı 210 m.2 Kentsel Nüfusun İlk Kademe Belediyelerine Göre 211 Dağılımı m.3 Planlama Alanındaki Arazilerin Tarımsal Potansiyeli 214 m.4 Tarım dışı kullanıma izin verilen alanlar 215 m.5 Kamuya Ait Araziler 216 m.6 Kamu Arazilerinin Bölgelere Göre Dağılımı 216 m.7 Büyükşehir Belediyesi ve İlk Kademe Belediyelerinin 217 Arazi Kullanımı m.8 Kamu Arazilerinin Belediyelere Göre Dağılımı 219 m.9 Kamu Arazilerinin Ortalama Parsel Büyüklükleri 219 m.10 Diyarbakır Kenti Öğretim Kurumları Sayısı 225 m Yılı İtibariyle Diyarbakır İli ve İlçelerinde Yataklı 226 Tedavi Kurumlarının Durumu m.12 Diğer Sağlık Kuruluşlarının Dağılımı 226 m.13 Diyarbakır Kenti - Sağlık Tesisleri 226 m.14 Tiyatrolar 227 m.15 Tescilli Yapılar 227 m.16 Diyarbakır Kenti, İşletme Belgeli Konaklama Tesisleri 228 m.17 Nazım İmar Planına Göre Yerleşim Alanları Yoğunluk 233 ve Nüfus Dağılımı m.18 Nüfusun Belediyelere Göre Dağılımı 234 m.19 İlçelere Göre Şehir ve Köy Nüfusu,Yıllık Nüfus Artışı 235 Hızı m.20 Nüfus Yoğunlukları 236 m.21 Diyarbakır Kanalizasyon ve Yağmursuyu Master 238

15 Planına Göre Tahmini Nüfus Artışları m.22 Diyarbakır İlinin Yıllık Nüfus Artış Hızları 238 m.23 İlimizin Nüfus Projeksiyonu 239 m.24 Kentsel Bölge Nüfus Tahmini 239 m.25 Kırsal Bölge Nüfus Tahmini 240 m.26 Kentsel ve Kırsal Bölge Toplamı Nüfus Tahmini 241 m.27 İlk kademe Belediyeleri nin Nüfus Projeksiyonları 242 (Sonuç Tablosu) m.28 İş ve İşçi Bulma Kurumu na Yapılan Başvurular ve 243 İstihdam n.1 Diyarbakır da Üretilen Çöpün Özellikleri ve Bileşenleri 246 n.2 Katı Atık Miktar ve Yönetimi (Diyarbakır Büyükşehir 246 Belediyesi) n.3 Katı Atık Miktar ve Yönetimi (Ergani İlçe Belediyesi) 247 n.4 Katı Atık Miktar ve Yönetimi (Çüngüş İlçe Belediyesi) 247 n.5 Katı Atık Miktar ve Yönetimi (Eğil İlçe Belediyesi) 248 n.6 Katı Atık Miktar ve Yönetimi (Lice İlçe Belediyesi) 248 n.7 Katı Atık Miktar ve Yönetimi (Çınar İlçe Belediyesi) 249 n.8 Katı Atık Miktar ve Yönetimi (Dicle İlçe Belediyesi) 249 n.9 Katı Atık Miktar ve Yönetimi (Kulp İlçe Belediyesi) 250 n.10 Katı Atık Miktar ve Yönetimi (Silvan İlçe Belediyesi) 250 n.11 Katı Atık Miktar ve Yönetimi (Bismil İlçe Belediyesi) 251 n.12 Katı Atık Miktar ve Yönetimi (Kocaköy İlçe Belediyesi) 251 n.13 Katı Atık Miktar ve Yönetimi (Çarıklı Belde Belediyesi) 252 n.14 Katı Atık Miktar ve Yönetimi (Bağıvar Belde Belediyesi) 252 n.15 Diyarbakır Kent Merkezi Katı Atık Analiz Sonuçları 253 n.16 Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Katı Atık Boşaltım 253 Yerinde Yapılan Katı Atık Analiz Sonuçları, % Değerleri ve Toplam Katı Atık İçindeki Varsayımsal Miktarı n.17 N.V. Turkse Perenco Atık Envanteri 254 n.18 Tıbbi Atık Üreten Kurum ve Kuruluşlara Ait Atık Miktarları o İtibarıyla Tescilli Araçlara Ait İstatistik Formu 262 (Motorlu) o Ağustos Ayı İtibarıyla Tescilli Araçlara Ait 262 İstatistik Formu (Motorsuz) o.3 Endüstri Tesisleri İçin Çevresel Gürültü Sınır Değerleri 262 o.4 İç Ortam Gürültü Seviyesi Sınır Değerleri 263 o.5 İlimiz Merkezinde Faaliyet gösteren İşletmelere Ait 264 Ölçümlerden Elde Edilen Sonuçlar(2009 yılına ait) p.1 Yapımı Devam Eden Afet Konutları Listesi 271 r.1 Diyarbakır İlinde İlçelere Göre Sağlık Kurumlarının 274 Dağılımı r.2 Diyarbakır İllinde En Sık Görülen Bulaşıcı Hastalıklar 276 r.3 Bakteriyolojik ve Kimyasal Analiz Sonuçları 277 r.4 İçme ve Kullanma Suyu Analiz Durumu r.5 İçme ve Kullanma Suyu Analiz Durumu r.6 İçme ve Kullanma Suyu Analiz Durumu r.7 Bakiye Klor Ölçüm Durumu 278 r.8 İlimizde Görülen Zoonoz Hastalıklar 279

16 r.9 Rutin Aşılama Çalışmaları 279 r.10 UAG Çalışmaları 279 r.11 Kızamık Aşı Günleri Tamamlama Kampanyası 280 r.12 TAG ( Tetanoz Aşı Günleri Kampanyası ) 280 r.13 İlimizde Etkin Aile Planlamaları Yöntemi Kullanımının 280 Yıllara Dağılımı r.14 İlimizde faaliyet gösteren ayakta teşhis ve tedavi yapılan özel sağlık kuruluşları

17 HARİTALAR SAYFA a.1 Diyarbakır İli İl ve İlçe Sınırları 2 a.2 Diyarbakır İli Yükselti Haritası 3 m.2 Kamu Kuruluş Alanları 223

18 A. COĞRAFİ KAPSAM A.1. Giriş : Diyarbakır ili, Güneydoğu Anadolu Bölgesi nin orta kısmında, El-Cezire de denilen Mezopotamya nın kuzey batısındadır. Doğudan Batman, Muş; Güneyden Mardin; batıdan Şanlıurfa, Adıyaman, Malatya; kuzeyden Elazığ ve Bingöl illeriyle çevrilmiştir. Diyarbakır ın tarihi M.Ö yıllarına uzandığı bilinmektedir. İnsanların göçebelikten yerleşik hayata geçtikleri ve kent uygarlığının ilk temelleri atıldığı Neolitik Dönem den başlamak üzere teknolojinin yaşam biçimi içerisinde yerine aldığı tarihsel süreçte, bir çok İlklerin tanıklığını yapan bir kenttir. Yüzyıllar boyunca 26 medeniyete beşiklik etmiş olan Diyarbakır da her devrin ayrı bir izini görmek mümkündür. M.Ö. 300 Yıllarında Hurriler döneminden başlayarak Osmanlılara kadar uzanan yoğun bir tarihi olan Diyarbakır da yaşayanlar kendi kültür ve medeniyetleriyle şehri güzelleştirmişlerdir. Diyarbakır M.Ö. 14. yüzyıldan günümüze kadar Amidi, Amida, Augusta, Karaamid, Karakale, Karacakale, Hamid, Karahamid, Diyarbekir ve Diyarbakır isimleri ile anılmıştır. Rekor yoğunluğu ile Çin Seddi nden sonra dünyada birinci gelen Diyarbakır surları şehri çepeçevre sarmaktadır. Dünyada eşi olmayan yüksek ve büyük burçları günümüzde koruma altına alınmıştır. Üzerindeki taş işçiliği ve motiflerin zenginliği ile göz dolduran surlar 4 büyük yapı ile geçit vermekte ve şehir tüm saldırılardan bu sayede korunmaktadır. Belirli bir mimari üslubun ürünü olan çok sayıdaki tarihi eserlerin böylesin topluca bir alanda görüldüğü yerlerden biridir. Akkoyunlulardan kalan Dört Ayaklı Minare, Anadolu nun en eski Camii olan Ulu Camii, Anadolu nun İlk Türk Üniversitesi olan Mesudiye Medresesi İlk anda görülmesi gereken eserlerdendir. A.2. İl ve İlçe Sınırları: Diyarbakır İli doğudan Batman il merkezi, Beşiri, Kozluk, Sason, Hasankeyf ve Gerçüş, Muş İl Merkezi,Hasköy; Şanlıurfa nın Siverek, Viranşehir; Adıyaman ın Gerger; Malatya nın Pötürge, Doğanyol; kuzeyden Elazığ ın Solhan İlçeleriyle sınırlandırılmıştır. Diyarbakır İli nin İlçeleri sırasıyla şöyledir; Bağlar, Bismil, Çermik, Çınar, Çüngüş, Dicle, Eğil, Ergani, Hani, Hazro, Kayapınar, Kocaköy, Kulp, Lice, Silvan, Sur, Yenişehir dir. İl ve İlçe sınırlarının gösterimi Harita a.1. de verilmiştir. 1

19 Diyarbakır İmar Planı Araştırması A.3. İlin Coğrafi Durumu : Diyarbakır İli Güneydoğu Anadolu Bölgesinde, 37 derece 30 dakika ve 38 derece 43 dakika kuzey enlemleriyle, 40 derece 37 dakika ve 41 derece 20 dakika doğu boylamları arasında yer almaktadır. Yüz ölçümü Km 2 dir. İl merkezinin denizden yüksekliği 670 m dir ADNKS(Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi) veri tabanına göre ilin toplam nüfusu olup, bunun i İl ve İlçe Merkezlerinde, si bucak ve köylerde yaşamaktadır. İl topraklarının % 45 i sürüme elverişlidir. Toprakların % 95 i ise tarıma elverişli nitelik taşımaktadır. % 37 sini dağların kapladığı il alanında ovaların payı % 31 dolaylarındadır. Diyarbakır çevre il ve ilçelere devlet karayolları ile bağlanmış durumdadır. Türkiye nin nüfus bakımından gelişmiş kentlerden bir olan Diyarbakır, Güneydoğu Anadolu Torosların güneyinde kalmaktadır. Dicle Irmağı ile Güneydoğu Toroslar arasında uzanan geniş alana Diyarbakır havzası denir. Bu bölümün güneyinde ise orta yükseklikteki dağlardan oluşan Mardin yükseltisi yer alır. Kuzeybatı Güney doğrultusunda uzanan Karacadağ yükseltisi, Diyarbakır Havzasıyla batıdaki Şanlıurfa yaylasını birbirinden ayırır. Sönmüş bir Volkan olan Karacadağ m. yüksekliği ile yörenin en yüksek noktasıdır. Bölgenin batı sınırını Fırat Nehri oluşturur. Doğuda yer alan Ambar ve Göksu Çayları Dicle Nehrine karışır. Batısında Şanlıurfa, Güneydoğusunda Mardin kuzey batısında Elazığ ve doğusunda Batman illeri bulunan Diyarbakır da karasal iklim gözlenir. Gündüz ile gece arasında belirgin sıcaklık farkları yaşanır. Doğal bitki örtüsü ve Orman alanları gelişmemiştir. Daha çok makilik ve çalılık alanları gözlenmektedir. 2

20 A.4. İlin Topografyası ve Jeomorfolojik Durumu Diyarbakır ve çevresinde ana Jeomorfolojik birimler; Plato alanları, aşınım yüzeyleri, ova ve vadi tabanı ile bu birimler arasında yer alan geçiş zonu olmak üzere dört gruba ayrılır. Plato Alanları : Dicle Nehri nin batısında yer alır. Volkan yaşlarına göre farklı eğimler gösterir. Eski volkanizma üzerinden topoğrafya aşınmadan dolayı düz olup, yer yer akarsularla ayrılmıştır. Çıkış bacaları düzleşmiştir. Yeni volkanizma üzerinde kraterler volkan konileri belirgin olup, eğimleri fazladır. Aşınım Yüzeyleri : Dicle Nehri nin batısında Pliyosen yaşlı yeniköy formasyonu üzerinde yer yer akarsularla yarılmış, uzayabilen geniş düzlüklerdir. Vadi Tabanı Taşkın Alanı : Dicle Nehri boyunca menderesli yataklar, akarsu sekileri, bum odaları, eski nehir yatakları, kopuk menderesler, kulaklar, taban dolgusu biçiminde oluşmuştur. Geçiş Zonu : Plato alanı ve aşınım yüzeyleriyle Dicle nehri taşkın alanı arasında yer alan, yer ter az eğimli yamaçlar, dik yamaçlar aşınım ve birikim glasileri ile akarsu ağızlarında yelpazeler şeklinde gözlenir. Diyarbakır ilinin yükselti haritası harita a.2 de gösterilmiştir. Diyarbakır İmar Planı Araştırması

21 A.5. Jeomorfolojik Yapı ve Stratigrafi İnceleme alanında Jeolojik birimler otokton ve allokton olmak üzere iki kısımda incelenir. Diyarbakır ilinin jeolojik durumu Ekler bölümünde harita a.3. de verilmiştir. a)otokton Birimler Midyat Grubu : İsmini Mardin in Midyat İlçesinden almıştır. Alton üste doğu Gercüş Formasyonu ve Gaziantep Formasyonu olmak üzere ikiye ayrılır. Alt Eosen yaşlı Gercüş Formasyonu kırmızı, pembe, mor renkli konglomera, kumtaşı, çamurtaşı ile temsil edilir. Tane boyutu 1-3 cm den oluşan çakıl Eosen yaşlı Gaziantep formasyonu bulunur. Killi-kumlu, tebeşirli kireç taşlarından oluşan birim kirli beyaz, krem renk tonuna sahiptir. Bal fasilli ve karstik yapılara sahiptir. Fırat Formasyonu : Alt Miyosen yaşlı formasyon daha çok pembe, krem renkli sert kristalize kireç taşlarından oluşur. Resifal kireçtaşı litolojisinde olan birim, bol alg-mercan ve kavkılıdır. Taban kısımlarında yerel olarak çakıllı kireçtaşı seviyesi gözlenir. Lice Formasyonu : İnceleme alanında çok geniş alanlar kaplayan birim, Alt Miyosen yaşındadır. Kumlu, Killi ve kireçtaşı bantları içermektedir. Kalınlığı 1000 m 2 ye kadar varan istifle fosil gözlenmektedir. Şelmo Formasyonu : Üst Miyosen yaşlı formasyon tutturulmamış çakıltaşı, kiltaşı ardalanmasından oluşur. Bol çapraz tabakalı olan birim, gri- beyaz renklidir. b) Allokton Birimler Karadut Karmaşığı : Kretase yaşlı Karadut formasyonu krem, kirli beyaz gri renkli kumtaşı, kiltaşı ortalamasından oluşur. Yer ter Dört yumrulu kumlu kireçtaşı tabakaları da mevcuttur. Tanelerde derecelenme ve çimentolaşma mevcuttur. Koçali Karmaşığı : Juro-alt kretese yaşlı Koçali Karmaşığı olarak adlandırılanlar, birim serpantinit, gabro, bozalt tüt ve piroklastlardan oluşur. Genelde yeşil renk tonlarına sahiptir. Kalınlığı 300 m. civarındadır. 4

22 Çüngüş Formasyonu : Eosen-Alt Miyosen yaşlı formasyonun litolofisi kumtaşı-kiltaşı ardalaşmasından oluşur. Gri, krem renginde karbonat çimentolu olup, ince katmanlıdır. Tabaka duruşları kısa mesafede sıkça değişmektedir. Kil taşlarının yoğun olduğu kısımların topografyası fazlaca düzleşmiştir. Pötürge Metomorfitleri : Adını Malatya nın Pötürge ilçesinde alan birim gnays, şilt litolojisindedir. Metamorfiklerin tepe kısımlarında kristalize beyaz mermerler bulunun. Krem, bej renk tonlarına sahip üstü geniş alanlara yayılmıştır. A.5.1. Metemorfizma ve Mağmatizma: İlimizde gerçekleşen volkanik oluşumlar yaklaşık km 2 lik bir alana yayılan volkanikler bazalt litolojisinde olup, yer yer piroklastikler şeklinde çıkış yerleri hakimdir. Ana çıkış yerleri K-G açılma çatlağı şeklinde olan Karacadağ civarıdır. Bu bazaltlar orta miyosenden itibaren Arap plakası ile Anadolu plakasının çarpışması sırasında sıkışma sonucu kuvver dinyelemesine bağlı olarak polisen K-G yönlü impaktejen türlü riftlerden monta yükselimi vasıtasıyla meydana gelen kıtasel plato bazaltlarıdır. Bunları oluşturan ana mağma, üst montonun kısmı ergimesi sonucu meydana gelmiştir. Kuzey kısımlarda ise bitli, metomortizlerinin devamı olan pötürge metomortikleri bulunur. Oldukça kıvrımlı, ezilmiş, kayak topluluğuna sahip bu metomortikler bol kıvrım ve olaylara sahiptir. A.5.2. Tektonik ve Paleocografya İlimizde gerçekleşen tektonik faaliyetler; Jeolojik süreç içinde çalışma alanımız ve yakın çevresi önemli tektonik olaylara maruz kalmıştır. Bunun sonucu olarak pek çok tektonik yapı gelmiştir. Gelişen bu yapılar Anadolu levhası ile Arabistan levhalarının üst kretose den günümüze değil birbirleriyle olan karşılıklı hareketlerin sonucudur. Çalışma alanı geneli Güneydoğu Anadolu kurum kuşağı içerisinde yer alır. Kuzey alanlarda Güneydoğu Anadolu bindirme kuşağına yaklaşıldığından tektonik yapılarda artış gözlenir. Bölgede en önemli kurumlanma olayı, orta-üst miyosen döneminde Arap ve Anadolu levhalarının çarpışmaya başlaması sonucu meydana gelmiştir. Bu kıvrımlanma sonucu, yaşlı yaşlı birimler ile üste gelen genç birimler hep birlikte kıvrımlanmış ve bölgenin bugünkü kıvrımlı topoğrafyası meydana gelmiştir. İlimizde ve çevresinde özellikle tortul kayaçlar içinde çok sayıda fosil tespit edilmiştir. Örnek olarak numulit assilina, miogypsina, alveolina gibi fosiller gösterilebilir. 5

23 SONUÇ: Kentin gelişim yönü; doğuda kentin bulunduğu platodan 100 metre aşağıdaki Dicle Nehri vadisinden dolayı bu yönde doğal bir eşikle sınırlanmış durumdadır. Ayrıca kuzeybatı ve batı yönünün zemin sağlamlığı ve diğer kentsel oluşum eşiklerinden dolayı kent kuzeybatı ve batı yönlerinde gelişim göstermektedir. KAYNAKLAR: 1. Çevre Durum Raporu, Diyarbakır, MTA Bölge Müdürlüğü, Diyarbakır ve Çevresinin Mühendislik Jeoloji Haritası 6

24 B.1. Enerji Kaynakları B.1.1. Güneş: B. DOĞAL KAYNAKLAR Bütün dünya ülkelerinde görülen enerji sorunlarına karşı dünyanın gözleri Temiz enerjiye dönmüştür. Dünyanın tropik ve yarı tropik bölgeleri bol güneşli olup güneş enerjisinde tam ve ekonomik olarak yararlanabilecek ülkeleri içine almaktadır. Daha açık bir anlatımla havanın 200 ve hatta 300 günden çok açık olduğu yani güneşli olduğu bölgelerde güneş enerjisinden ekonomik olarak yararlanılabilmektedir. (Yıllık 200 saati geçen yörelerde) Dünyamızın 45 kuzey ve 45 güney enlem kuşakları arasında bulunan Güneş komeii adı verilen bölgeler, en çok güneş alan yerler arasındadır. Türkiye de bu kuşak içinde yer almaktadır. Bu nedenle, dünyanın en çok güneş enerjisi potansiyeline sahip olan ülkelerinden birisidir. Ülkemizde cm 2 ye bir saatte düşen güneş enerjisinin yıllık ortalama değeri, 40 kalori civarındadır. Ayrıca ortalama olarak saat olup, maksimum ve minimum süreler Temmuz (362h) ve Aralık (98h) aylarında gerçekleşmektedir. Aylık Ortalama Açık Gün Sayısı Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Yıllık 7,4 6,8 7,1 6,3 9,8 19,1 23,8 24,7 22,3 14,0 10,2 6,9 13,2 İlimizde 1980 ila 2010 yılları arasında ortalama yıllık 155 gün hava açık geçmektedir yılında ise açık gün sayısı 174 dür. Uzun yıllar verisine göre Diyarbakır da 1999 yılında 218 açık gün sayısı ile en açık yıl denilebilir. Bilimsel olarak, yıllık güneşlenmenin saati geçtiği bütün yörelerde güneş enerjisiyle çalışan aygıtlar ekonomik sayılırlar. Teorik olarak yılda, Türkiye nin tüm yüzeyine isabet eden güneş enerjisi miktarı 1,2 x ton taş kömürüne eşit olduğunu hesaplanmıştır. İlimizde Meteoroloji Bölge Müdürlüğü tarafından ölçümler uzun yıllar ve 2010 yılına ait aylık ortalama güneşleme süresi ve güneşlenme şiddeti değerleri tablolarda görülmektedir yılında toplam güneşlneme süresi saattir. Tablo b.1.aylik ORTALAMA GÜNEŞLENME SÜRESİ (Saat) Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Yıllık 3,9 4,8 5,6 7,0 9,7 12,2 12,4 11,7 9,9 7,4 5,4 3,8 7, yılı Aylık Ortalama Güneşlenme Süresi (Saat) Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Yıllık 2,7 3,2 5,6 8,2 9,4 10,8 12,0 11,2 9,3 6,9 6,9 5,3 7,6 Tablo b.2.aylik ORTALAMA GÜNEŞLENME ŞİDDETİ (Cal/ Cm 2 ) Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Yıllık 184,6 259,3 362,4 457,1 568,3 649,8 634,7 567,8 481,4 338,2 225,7 162,5 407,7 7

25 2010 yılı Aylık Ortalama Güneşlenme Şiddeti (Cal/Cm 2 ) Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Yıllık 203,0 271,2 509,6 716,4 893,7 966,3 1032,6 930,2 702,0 495,4 395,1 261,7 614,8 İlimiz 2010 yılında ortalama günlük 7,6 (7 Saat 36 dk) saat güneşleme süresi ve 614,8 cal/m 2 gün güneş ışınım şiddeti ölçülmüş olup güneş enerjisi bakımından en şanslı İllerden biri olmasına rağmen, güneş enerjisinden en az yararlanan illerdendir. Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü tarafından yapılan ölçümlere göre; İlimizin, en fazla Mayıs, Haziran, Temmuz, Ağustos, Eylül aylarında güneş ışığına maruz kaldığı ve güneş ışınlarının şiddetli olduğu tespit edilmiştir. B.1.2. Su Enerjisi: Nehirler ve akarsular, su toplama havzalarında biriktirilerek barajlar oluşturulmakta ve elektrik enerjisi üretilmektedir.suyun bu şekilde elektrik enerjisine dönüştürülmesi düşük maliyetli, yüksek verimlidir. Su enerji açısından büyük önem arz eden ve DSİ 10. Bölge Müdürlüğü etüt programında yer alan ileri yıllarda ele alınacak olan projeler : Barajlar : Diyarbakır da bitmiş, inşaat halinde ve proje aşamasında olan birçok baraj ve gölet mevcuttur. İlin geniş tarım alanlarını sulamaya yönelik göletlerin yapımında son yıllarda büyük gelişmeler sağlanmıştır. 1-Karakaya Barajı ve HES Tesisleri: Diyarbakır ili Çüngüş ilçesi sınırlarında olan Karakaya barajı 1987 yılında işletmeye açılmıştır. Enerji üretmek amacıyla inşa edilen baraj, beton kemer tipindedir. Temelden yüksekliği 173 m gövde hacmi 2 hm 3, toplam göl hacmi 9580 hm 3 olan baraj, yılda 7354 GWh elektrik üretmektedir. 2-Devegeçidi Barajı: Kaya dolgu tipi ile yapılan Devegeçidi barajı 1972 yılında işletmeye açılmıştır. Diyarbakır ili sınırlarında olan baraj ha cazibeli sulama amacıyla inşa edilmiştir. Halen 5800 ha net alanı sulamaktadır. 3-Yukarı Dicle Projesi Çınar-Göksu ve Tesisleri İnşaatı: Diyarbakır ili Çınar ilçesine 5 km mesafede Diyarbakır-Mardin ili Devlet Karayolu üzerindeki Göksu Köprüsünün 700 m mansabında Göksu Çayı üzerinde 657 m talveg kotunda bulunmaktadır. Kil çekirdekli kaya dolgu tipinde, temelden yüksekliği 52 m 8

26 olarak inşa edilen baraj ile Göksu çayının sağ ve sol sahilinde bulunan tarıma elverişli arazilerden ha arazi sulanmaktadır. 1- Kralkızı-Dicle Projesi: a) Kralkızı barajı ve HES tesisleri inşaatı. Diyarbakır a 81 km mesafede olan Kralkızı Barajı Diyarbakır il sınırları içinde Dicle Nehrinin ana kollarından olan Maden Çayı üzerinde; Dicle ilçesinin 6 km güney batısında 707 m talveg kotunda kaya dolgu tipinde, temelden yüksekliği 126 m olan barajın göl hacmi hm 3 ve maksimum göl alanı 57.7 km 2 dir. b) Dicle Barajı ve HES İnşaatı. Diyarbakır ili sınırları içerisinde Eğil ilçesinin 7 km güneydoğusunda Dicle nehrinin ana kollarından olan Maden ve Dibni Çaylarının birleştiği Dicle Nehri nin meydana getirdiği mevkiinden 800 m ve Kralkızı Barajı aksının 22 km menbasında, 640 talveg kotunda inşa edilmiştir. İçme suyu + sulama+enerji amaçlı baraj Kralkızı Barajı ve Devegeçidi Barajları ile ortak olarak çalışmaktadır. Baraj eksenel kil, çakıl çekirdekli, kaya dolgu tipinde temelden yüksekliği 87 m olan Dicle barajının göl hacmi hm 3 ve göl alanı 24 km 2 dir. Dicle Barajından alınacak su ile Dicle Nehrinin sağ sahilinde bulunan Ergani, Diyarbakır merkez, Çınar ve Mardin-Savur ovaları sulanacaktır. Dicle sağ sahil ovalarından ha cazibe, ha da pompajla olmak üzere toplam ha arazi sulanacaktır. Ayrıca santral 2x55=110 MW gücünde olup, yılda 298 milyon KW elektrik enerjisi üretilecektir. Diyarbakır İline 1.etapta 3 m 3 /s olmak üzere toplam 6 m 3 /s içme suyu temin edilecektir. B.1.3. Kömür : Kömür yanabilen fosil bir yakıttır.ilimizde Silvan Hazro İlçelerinde ton (mümkün) linyit kömürü mevcuttur. Günümüzde mevcut olan kömür kaynaklar tekniğine uygun olarak işletilip, değerlendirilmemiştir. B.1.4. Doğal Gaz : Temiz bir yakıt olan ve hava kirliliğinin azaltılmasına olumlu katkı yapacağı düşünülerek doğalgaz kullanımı yaygınlaşmaya başlamıştır. İlimiz Kocaköy katin sahasında doğal gaz rezervi mevcuttur. Rezerv miktarı açısından herhangi bir resmi araştırma yapılmamış olup sözkonusu rezerv özel sektör tarafından elektrik üretiminde kullanılmaktadır. Malatya Diyarbakır-Adıyaman dan geçecek olan doğalgaz hattının döşenmesi devam etmekte olup proje tamamlandıktan sonra doğalgaz enerjisi İlimizde konutlarda ve sanayi tesislerinde kullanılacaktır. B.1.5. Rüzgar: Rüzgârlar, sıcaklık farkları ile alçak ve yüksek basınçların yer değiştirmesiyle oluşur. Rüzgâr enerjisinden yel değirmenleri ile elektrik enerjisi üretilebilmektedir. Rüzgâr enerjisi kirlilik yaratmayan, yenilenebilir bir enerjidir. AYLIK ORTALAMA RÜZGAR YÖNÜ VE HIZI (m/s) Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Yıllık 1,8 2,1 2,2 2,1 2,2 3,0 2,9 2,6 2,3 1,8 1,6 1,6 2,2 9

27 Diyarbakır İli Yıllarına ait ortalama rüzgâr hızı 2,2 m/sn olarak ölçülmüş olup hali hazırda rüzgâr enerjisinden faydalanılmamaktadır. B.1.6. Biyomas ( Biyogaz, Odun, Tezek ): Biyogaz; gübre, bitkisel atık ve benzeri organik atıkların oksijensiz ortamda fermante olması sonucu meydana gelen yanıcı bir gazdır. İlimizde biyogaz denilen enerjiden yararlanılmamaktadır. Biyomas; bitkisel ürünlerin, hayvan ve ortam atıklarının, şehir ve endüstri artıklarının çevirimi yoluyla enerji elde etme metodudur. İlimizde Kırsal kesimlerde yaşayanlar tarafından ısınma dönemlerinde hayvan gübresi çok yaygın kullanılmaktadır. B.1.7. Petrol: İlimiz sınırları içersinde zengin petrol rezervleri mevcuttur. Kocaköy-Katin, Bismil- Kastel, Eğil-Sarıcak ve Merkeze bağlı Baykan, Kurkan Şahaban sahalarında mevcut petrol rezervleri TPAO ve özel sektör tarafından işletilmektedir. Petrol üretimine ait bilgiler tabloda verilmiştir. Tablo b.3. Petrol Üretim Miktarı Firma Adı Günlük Petrol Üretimi (Su+Petrol) Varil Ayrıştırılan Petrol Miktarı Varil Ayrıştırılan Su Miktarı Varil TPAO N.V. TURKSE PERENCO KAYNAK: MTA Bölge Müdürlüğü, Envanter Çalışmaları B.1.8. Jeotermal Sahalar: Çermik Kaplıcası: Diyarbakır Çermik ilçesine 3 km. mesafede Hamambaşı mevkiindedir. Kaplıca suyunun; debisi 6.66 L/s, sıcaklığı 48.5 c, kükürtlü hidrojen, kokulu kükürt çözeltisi bırakan renksiz sulardır. Radyoaktivitesi 10 Eman, katı unsurun miktarı mg/l, serbest gaz mg/l, erimiş unsur miktarı 1516 mg/l dir. Çermik Kaplıcası suları hipotermal sodyumlu bikarbonatlı, klorürlü sular sınıfına girer. B.2. Flora ve Fauna B.2.1. Ormanlar: Diyarbakır ın il genelindeki orman alanın genel alana oranı %24.3 tür. Bu ülke genelindeki arzulanan %25 orana çok yakındır. Ancak yöremizde var olan ormanlar çoğunlukla bozuk karakter taşıyan ormanlar olduğundan rehabilitasyon zarureti vardır. 10

28 Orman yapısı, ağırlıklı olarak mazı meşesi adı verilen türden oluşmaktadır. Yüksek kesimlerde aşırı soğuklara dayanıklı ardıçlar ön plana geçer. Diyarbakır Orman İşletme Müdürlüğünün saha döküm verileri şöyledir: Normal Koru : -- Bozuk Koru : -- Normal Baltalık : Ha. Bozuk Baltalık : Ha. Açıklık Alan : Ha. Genel Alan : Ha. İl ormanlarında normal koruluk yoktur. Meşe dışında, ormanların ana ağaç yapısını, ardıç, karaçam, söğüt, çınar, ceviz, kavak ve menengiç gibi türler oluşturmaktadır. Diyarbakır ilinde orman funda olarak kullanılan arazilerin toplam alanı hektardır. Bunun % 0,2 si düz % 1,7 si hatit % 18,1 i orta, % 79,3 i dik eğime sahip olup, % 1,3 ü orta, % 4,9 u sığ, % 93,6 sı toprak derinliğine sahiptir. Bağ-Bahçe arazilerinin toplam yüz ölçümü 28,705 hektardır. (Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü ) B.2.2. Çayır ve Mera: İlimiz Çayır ve mera varlığı hektardır. Arazinin % 1 i düz, % 12,2 si hafif, %36,5 i orta, % 50,2 si dik eğime sahiptir. Çayır mera arazinin % 0,3 ü derin, % 1,1 i orta derin, %29,4 ü sığ, %69,01 çok sığ toprak derinliğine sahip olup, %0,6 sı hafif, %13,9 u orta, %49,4 ü şiddetli, %36 sı çok şiddetli eğime sahip arazilerdir. B.2.3. Sulak Alanlar: Diyarbakır şu anda yapımı tamamlanarak faaliyete geçen sulama göletleri: GÖLETİN ADI YERİ İŞLETMEYE AÇILDIĞI YIL Beşpınar Göleti Diyarbakır İli Çınar İlçesi sınırları içinde 1980 Kuruçay Deresi üzerinde inşaa edilmiştir. Ortaviran Göleti Çınar İlçesi, Ortaviran Deresi 1963 Kabaklı Göleti Diyarbakır a 10 km. uzaklıkta Kadıköy 1980 Deresi üzerinde Gözegöl Göleti Diyarbakır a 21 km. uzaklıktaki Çağtıran 1964 Deresi üzerinde Halilan Göleti Çermik İlçesi sınırlarında Çoruk Deresi üzerinde 1979 Künreş Göleti Çınarlı İlçesi 1979 Kurtkayası Göleti Diyarbakır 1970 Karahan Göleti Çınar İlçesi 2004 Kozan Göleti Diyarbakır Merkez 1996 Alatosun Göleti Çınar İlçesi 2004 Batman-Silvan (I.Kıs.) Silvan İlçesi 1972 Sağ Sahil Sulama (II. Kıs.)

29 Bunlardan başka mesire ve piknik alanı olarak yoğun bir şekilde kullanılan Devegeçidi Barajı vardır. B.2.4. Endemik Bitkiler: İlimizde endemik bitkiler ile ilgili bilgiler F. Bölümünde verilmiştir. B.2.5. Fauna ve Endemik Hayvanlar: Bu konuda bilgiler F. Bölümünde verilmiştir. B.2.6. Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtı ve Tabiatı Koruma Alanları Bu konudaki mevcut bilgiler F. Bölümünde verilmiştir. B.3. Toprak İklim topoğrafya ve ana madde farklılıkları nedeniyle Diyarbakır da çeşitli büyük toprak grupları olmuştur. Büyük toprak gruplarının yanı sıra toprak örtüsünden yoksun bazı arazi tipleri de görülmektedir. Alüvyon Topraklar: Bu topraklar akarsular tarafından taşınıp depolanan materyal üzerinde oluşan ( A ) C profili genç topraklardır. Mineral bileşimleri akarsu havzasının litolojik bileşimi ile jeolojik periyotlarda yer alan toprak gelişim bağlı olup heterojendir. Profillerinde horizonlaşma ya hiç yok ya da çok az belirgindir. Buna karşılık değişik özellikte katlar görülür. Çoğu yukarı arazilerden yıkanan kireççe zengindir. Alüvyal toprakları, bünyelerine veya bulundukları bölgelere yahut evrim devlerine göre sınıflandırılırlar. Bunlarda üst toprak alt toprağa belirsiz olarak geçit yapar. İnce bünyeli ve taban suyu yüksek olanlarda düşey geçirgenlik azdır. Yüzey namlı ve organik maddece zengindir. Alt toprakta hafif seyreden bir indirgenme olayı hüküm sürer. Kaba bünyelikler iyi drene olduğundan yüzey katları çabuk kurur. Üzerlerindeki bitki örtüsü iklime bağlıdır. Bulundukları iklime uyabilen her türlü kültür bitkisinin yetiştirilmesine elverişli ve üretken topraklardır. Alüvyon topraklar Diyarbakır ilinde daha çok Dicle nehri ve Batman çayı boyunca uzanmaktadır. Toplam alanları hektardır. Bunun hektarı I. Sınıf, 368 hektarı II. Sınıf, 25 hektarı III. Sınıf arazilerdir. Diyarbakır ilindeki alüvyal toprakların tuzluluk ve alkalilik sorun yoktur. Kolüvyal Topraklar: Genellikle dik eğimlerin eteklerinde ve vadi ağızlarında yer alırlar. Yer çekimi, toprak kayması, yüzey akışı ve yan derelerle taşınarak birikmiş materyaller üzerinde oluşmuş ( A ) C profili genç topraklardır. Ayrıca özellikleri bakımından daha çok çevredeki yukarı arazi topraklarına benzerlerse de ana materyalde derecelenme ya hiç yada yetersizdir. Profilde yağışın veya yüzey akışın yoğunluğuna ve eğim derecesine göre değişik parça büyüklüğü içeren katlar görülür. Bu katlar alüvyal topraklarda olduğu gibi birbirine paralel olmayıp düzensizdir. Dik eğimliler ve vadi ağızlarında bulunanlar 12

30 çoğunlukla az topraklı olup, kabataş ve molozlarla parçaların çapları küçülür. Eğimin çok azaldığı yerlerde parçaların çapları küçülüp alüvyon parçaları düzeyine geleceğinden bu gibi yerlerde kolüvyal topraklar geçişli olarak alüvyol topraklara karışır. Bunlarda eğim tek tip olup materyalin geldiği yöne doğru artmaktadır. Ara sıra taşkına maruz kalırlarsada eğim ve bünye nedeniyle drenajları iyidir. Tuzluluk ve sodiklik gibi sorunları yoktur. Kolüvyol topraklar Diyarbakır ilinin her yerinde özellikle küçük akarsu vadilerinde bulunmaktadır. Yağışın yeterli olması veya sulanmaları halinde verimleri yüksektir. Toplam alanları hektardır. Kahverengi Orman Toprakları: Kahverengi Orman toprakları kireçce zengin ana madde üzerinde oluşur. Profilleri A ( B ) C şeklinde olup Horizonlar birbirine tedricen geçiş yapar. A horizonlar çok gelişmiş olduğundan iyice belirgindir. Koyu kahverengi ve dağılgandır. Gözenekli veya granüler bir yapıya sahiptir. Reaksiyonu genellikle kalevi bazen de nötr dür. B horizonunun rengi açık kahverengi ile kırmızı arasında değişir. Reaksiyonu A horizounundaki gibidir. Yapı granüler kil birikmesi olabilir. Çok az miktarda kil birikmesi olabilir. Horizonun aşağı kısımlarında CaCO 3 bulunur. Kahverengi orman toprakları genellikle geniş yapraklı orman örtüsü altında oluşur. Bunlarda etkili olan toprak oluşum işlemleri kalsifikasyon ve biraz da podzollaşmadır. Drenajları iyidir. Çoğunlukla orman veya otlak olarak kullanılır. Tarıma alınmış olanların verimleri iyidir. Kahverengi orman topraklarına Diyarbakır ın her ilçesinde rastlanmaktadır. Bunun hektarı I. IV. Sınıfları, diğerleri VI. VII. Sınıflardadır. Eğimleri yüksek buna bağlı olarak derinlikleri sığ, yer yer çok sığ dır. Kireçsiz Kahverengi Orman Toprakları: A ( B ) C profilli topraklardır. A horizonu iyi oluşmuş ve gözenekli bir yapısı vardır. ( B ) horizonu zayıf oluşmuştur. Kahverengi veya koyu kahverengi granüler veya yuvarlak köşeli blok yapıdadır. ( B ) horizonunda kil birikimi yok veya çok azdır. Kireçsiz kahverengi orman toprakları genellikle yaprağını döken orman örtüsü altında oluşur. Bu topraklar Çüngüş ilçesinde bulunmaktadır. Toplam alanı 251 hektardır. Kahverengi Topraklar: Çeşitli ana maddelerden oluşan ABC profilli topraklardır. Oluşumlarında kalsifikasyon rol oynar. Bu işlem sonucu profillerinde çok miktarda kalsiyum bulunur. Erozyona uğrayanlarında A ve C horizonu kahverengi veya grimsi kahverengi cm. kalınlığında ve granüler yapıdadır. Organık madde içeriği ortadadır. Reaksiyonu nötr veya kalevidir. B. Horizonu açık kahverengiden koyu kahverengiye değişir ve kaba yuvarlak köşeli blok yapıdadır. Bu horizon tedrici olarak soluk kahverengi veya grimsi, çok kireçli ana maddeye geçit yapar. Kahverengi topraklarda bütün profil kireçlidir. B. Horizonunun altında beyazımsı ve çoğunlukla sertleşmiş kireç birikme katı yer alır. Bu topraklar yazın uzun periyotlar kuru kalır ve bu periyotlarda kimyasal ve biyolojik etkinlikler yavaştır. Kahverengi topraklar Merkez, Bismil, Dicle, Hazro, Lice, Silvan ilçelerinde bulunmaktadır. Toplam alanları 197,312 hektardır. Eğimleri genellikle dik ve çok dik olup, derinlikleri genellikle sığdır. 13