BİYOLOJİ DERS NOTLARI YGS-LGS HÜCRE

Transkript

1 Bilgi paylaştıkça çoğalır. BİYOLOJİ DERS NOTLARI YGS-LGS HÜCRE

2 HÜCRE Hücre ya da göze, bir canlının yapısal ve işlevsel özellikler gösterebilen en küçük birimidir. Atomların molekülleri, moleküllerin makromolekülleri, makromoleküllerin makromoleküler kompleksleri oluşturmasıyla, dokuların en küçük yapı taşları olan ve yaşamın tüm özelliklerini sergileyen hücreler oluşmaktadır. Genel olarak tüm hücreler temelde aynı yapıya sahiptirler. Fakat bulundukları dokuya ve dolayısıyla fonksiyonlara bağlı olarak bazı özelleşmeler gösterirler. Bitkisel ve hayvansal her organizma, bu temel yapı taşlarından oluşur. Hücreler, çoğunlukla bir zar içerisindeki sitoplazma ve çekirdekden meydana gelir ve ancak mikroskop yardımı ile görülebilirler. HÜCRE TEORİSİ: Canlılar hücre veya hücrelerden meydana gelir. Var olan hücreler eski hücrelerin bölünmesi ile oluşur. Kalıtım materyali (DNA) hücrede bulunur. Hücrenin kimyasal bileşeninde karbonhidrat, yağ, protein, enzim, vitamin, nükleik asit, baz, tuz, su ve mineraller bulunur. Hücreler tek başına yaşayabildikleri gibi başka hücrelerle de ilişki kurabilir. HÜCRE ÇEŞİTLERİ Prokaryot Hücre: yoktur. Ör: mavi-yeşil algler. Ökaryot Hücre: -yeşil algler dışında bütün canlılarda bulunurlar. HÜCRENİN BÖLÜMLERİ HÜCRE ZARI "Plazma zarı" da denir. Hücreyi dış ortamdan ayıran, seçici geçirgen canlı yapıdır. Hücreyi çevreleyen birim zar ortalama olarak 75 Angström (75x10-7 mm) kalınlığındadır. Birim zar içte ve dışta birer protein tabakası ile ortada bir lipid katından yapılmıştır. Elektron mikroskobu çalışmaları, zarların lipoproteinlerden yapılmış mozaik şeklindeki fonksiyonel birimler olarak incelenmesinin daha uygun olacağını göstermektedir. Hücre zarı hücreye şekil vermekle kalmaz, besin maddelerinin ve artık maddelerin hücreye giriş çıkışını da ayarlar. Zar aynı zamanda hücrenin koruyucusudur. İlk bilimsel model 1935 yılında Danielli ve Dawson tarafından ortaya atılmıştır. Bu model uzunca bir süre benimsendi ancak bu model hücre zarının işleyişini açıklayamadı yılında Singer ve

3 Nicolson'ın akıcı-mozaik zar modeli ortaya kondu. Bu modele göre zarın yapısında %65 protein, %33 lipit, %2 karbonhidrat bulunmaktaydı. Hücre zarı, gözenekli ve yarı geçirgen yapıya sahiptir. Esas yapı taşları lipid ve proteinlerdir. Her hücrenin protein, yağ ve karbonhidrat oranları birbirlerinden farklı olduğu için her hücre zarı, o hücreye özgüdür. Hücreye gelen bütün kimyasal maddeler ve elektriksel iletiler hücre zarı ile alınır. Hücre zarının yapısında protein, yağ ve karbonhidrat bulunur. Hücre zarının görevleri; Sitoplazmayı çevreleyerek hücreye şekil verir ve dağılmasını engeller. Madde alış verişini düzenler. Ozmatik dengenin düzenlenmesinde görev alır. Salgı görevi vardır. Enzimleri taşıyıcı görevi vardır. Uyarı iletimi yapar. Hücrelerin birbirlerini tanımalarını sağlar. Hücre Zarından Oluşan Yapılar: 1:Mikrovillus: Hücre zarının dışarıya doğru uzattığı küçük uzantılardır. İnce bağırsaklarda besinlerin emilmesini soluk borusunda solunan hava içindeki tozlar tutulmasını sağlar. 2:Sil: Bir hücreli canlılarda hareketi sağlayan küçük uzantılarda. 3:Kamçı: Öglenada hareketi sağlayan uzun uzantıdır.

4 SİTOPLAZMA VE ORGANELLER: Hücre zarı ile çekirdek zarı arasında kalan hücre bölümünü kaplayan, homojen nitelikte, kolloidal ve devamlı değişim halinde bulunan bir eriyiktir. Sitoplazma inorganik maddeler (çeşitli iyonlar metal tuzları, asit ve bazlar), organik maddeler, (protein, yağ, karbonhidrat, nükleik asitler, hormonlar) ve %60-95 arasında değişen sudan ibarettir. Sitoplazmanın içerisinde çeşitli canlı yapılar (organeller) ve cansız yapılar (inklüzyon cisimcikleri) bulunur. Canlı hücre maddesine protoplazma denir. Protoplazma, yapı bakımından sitoplazma ve çekirdekten oluşur. Büyük oranda sudan ibaret olduğu halde ne sıvı ne de katı özellik gösterir yani kolloidal yapıdadır. Sitoplazma çözünmüş ve dağılmış tanecikler içerir. Bu çözünen taneciklerin miktarı hücre türüne göre değişiklik gösterir. Virüsler hariç bütün canlılarda bulunur. Etrafında zar yoktur. Protein ve ribozomal RNA dan oluşur. Tek başına E.R nin zarlarında, çekirdek zarlarında, kloraplast ve mitokondride bulunur. Aminoasitlerden protein sentezinin gerçekleştiği yerlerdir. ede ribozom faaliyeti artığında a.a ve ATP miktarı azalır, su ve protein miktarı artar.

5 Ökaryot canlılarda bulunur. yaşlanmış hücreleri parçalarlar. bulunduğu hücreyi sindirir. Bu olaya OTOLİZ denir. Ökaryot canlılarda bulunur. Ribozom ve koful oluşumunda görev alır. Ayrıca Ökaryotlarda bulunur. e iletimini ve taşınmasını sağlar. R; proteinleri depolar ve golgiye iletilir. Hayvansal hücrelerde bulunur. Fakat dolgun sinir kas hücrelerinde bulunmaz. Ayrıca insanlardaki yumurta ve sperm hücrelerinde bulunmaz. r. Dokuz adet ipliksi proteinin silindirik organizasyonuyla oluşur. İki sentroil den oluşur.

6 Ökaryolarda bulunur. eler ve besin maddeleri bulunur. ile dışarı atılır. oplanır. Aktif taşıma Hücrede oksijenli solunumun gerçekleştiği organeldir. rdır. ve CO2 miktarı artar. Bitkilerde bulunur, hayvansal hücrelerde bulunmaz. 3 çeşitirler; 1. Lökoplast: depo ederler., Lökoplastların değişmesi ile oluşur. 2. Kromoplast: Bitkiye yeşil ışındaki renkleri verir - kırmızı (Çilek) - Turuncu (Portakal) - Sarı (Limon) 3. Kloroplast: CO2 ve su miktarı azalır. Oksijen ve glikoz miktarı artar. Ribozomu ve ETS de bulunur. çerisinde para gibi üst üste dizilmiş grana bulunur. bulunur.

7 Kloroplast ve Mitokondrinin Ortak Özellikleri: kisinde çift katlı zardan oluşur. e kendini eşleyip çoğalabilir. Kloroplast ve Mitokondrinin Farkları: Kloroplastın iç zarı düz mitokondrinin kıvrımlıdır. Kloroplast CO2 ve su harcarken, Mitokondride ise O2 ve glikoz harcanır. ÇEKİRDEK Prokaryot hücrelerde zarla çevrili olmayıp ökaryot hücrelerde ise zarla çevrilidir. Her hücre de genelde bir tane olur. Fakat çizgili kas ve kalp kası hücrelerinde sayısı fazladır. 1) Çekirdek Zarı: Dış tarafında ribozomlar vardır. Üzerinde porlar vardır. Bu porlardan m-rna, t-rna, proteinler geçebilir. 2) Çekirdek Plazması: Çekirdeğin içinde bulunan sıvıdır. İçerisinde proteinler, enzimler, DNA, m-rna, çekirdekçik ve nükleotidler bulunur. 3) Çekirdekçik: Etrafında herhangi bir zar yoktur. Protein sentezi az olan hücrelerde büyüktür. Hücre bölünürken kaybolur. Bölünme bitince tekrar oluşur. 4) Kromatin Ağı: omatindenir. Kromatinler hücre bölünmesinde kısalıp kalınlaşarak kromozomları oluştururlar. Bir kromozom iki kromatit bir araya gelerek oluşur. Yapısında DNA ve protein bulunur. nde biri anneden biri babadan gelen kromozom çiftleri bulunur. Bu kromozonlar aynı özelliğe homolog kromozom

8 denir. Kromozom sayısı canlıdan canlıya göre değişebilir veya aynıda olabilir. Kromozom sayısının fazla olması canlının gelişmişlik özelliklerini etkilemez. Cinsiyeti belirleyen kromozomlara ise Gonozom denir. Gonozomlar, vücut hücrelerine 2 tane üreme hücrelerinde 1 tanedir. HÜCRE ÇEPERİ: Yapı Prokaryot Hücre Bitki Hücresi HayvanHücresi Kısaca Görevi Hücre zarı Var Var Var Madde alış-verişi ve sitoplazmayı ortamdan ayırmak Hücre çeperi Var Var Yok Koruma ve destek Ribozom Var Var Var Protein sentezi Mitokondri Yok Var Var Enerji (ATP) üretim merkezi Plastitler Yok Var Yok Çeşitli pigmentleri taşımak, besin depo etmek Klorofil Var (bazılarında) Var (çoğunda) Yok Fotosentez yapmak Sentrozom Yok Yok(basit bitkilerde var) Var Hücre bölünmesinde görevli Lizozom Yok Benzeri var Var Hücre içi sindirim yapmak Golgi aygıtı Yok Var Var Hücre dışına salgı yapmak Endoplazmik retikulum Yok Var Var Madde taşınması ve depolanması, lipid sentezi Koful (Vakuol) Yok Var (büyük) Var (küçük) Geçici depolama birimi Çekirdek Yok Var Var Hücrenin kalıtım ve yönetim merkezi Çekirdekçik Yok Var Var DNA ve ribozom sentezi