TA R IM S A L FAALİYETLER AÇISINDAN KEMALPAŞA ÖRNEĞİ İLE KÖY K A D IN I

Transkript

1 Türkiye 2. Tarım Ekonomisi Kongresi, Eylül Adana Cilt: 2 Sayfa:2U TA R IM S A L FAALİYETLER AÇISINDAN KEMALPAŞA ÖRNEĞİ İLE KÖY K A D IN I Doç. Dr. Osman GÖKÇE1 Kırsal kesimimizde bugüne değin gerçekleştirilmiş tüm olumlu işlerde, bugün yürütülmekte olan tüm çalışmalarda ve gelecekte yapılacak olan herşeyde kanımızca en ağır yük ve en büyük katkı Türk Köy Ailesine aittir Yine kanımızca bu yük ve katkının aile içerisindeki en büyük payı da Türk Köy Kadınınındır. Ancak köy kadını kavramı içerisinde çeşitli katmanlar vardır. Güneydoğulu köy kadını ile Egeli köy kadını farklıdır. Aynı şekilde ova kesimi köy kadını ile dağ kesimi köy kadını da farklıdır. Diğer yandan, ülkenin tarım işletmeleri de birbirinden oldukça büyük farklılıklar göstermektedir Dolayısı ile, bu farklı işletmelerdeki köy kadınlarının durumları ve sorunları da farklıdır. Ayrıca, Türkiye nin adet köyünün i dağ ve orman köyüdür. Ege Bölgesi dağ köyleri de sayısal olarak Ege Bölgesinin diğer köylerinden çoktur. Bölgedeki köylerin %54 ü ve köy nüfusunun %47 si dağ kesiminde bulunmaktadır. Bu araştırmaya yukarıda kısaca anılan bu gerçeklerle başlanılmış olup araştırmanın temel amacı, İzmir ili Kemalpaşa ilçesi dağ köylerinde yaşayan köy kadınlarının köy toplum yapısı ve yöre tarım işletmeleri içindeki yerini, önemini ve sorunlarını belirleyerek bu ve benzeri yörelerde kadın işgücü kullanımının etkinleştirilmesine dönük öneriler üretmektir. Bu genel çerçevede olmak üzere şu hususlar da araştırmanın amaçları arasında yer almaktadır: 1) Yörenin tarım işletmelerinin çeşitli özelliklerini belirlemek, 2) Kadınlara yönelik yayım ve halk eğitim çalışmalarını ve bu çalışmalarda gerekli olabilecek bilgileri ortaya koymak, 3) Dağ köylerindeki kadınların iç ve dış ilişkilerini saptamak, 4) Yörede kadınlarla ilgili güncel sorunları ve nedenlerini belirlemek. Kaynak taramasında, dağ köyleri tarım işletmelerinde kadın işgücü kullanımı konusunu ele alan bağımsız bir çalışmaya rastlanılmamıştır. Ancak, çok sayıda yapılmış tanırı işletme analizleri ve planlamaları araştırmalarında kadın işgücü ile ilgili bilgiler de verilmiştir, diğer yandan, dağ köylerinde 1Ege Üniversitesi. Ziraat Fakültesi, Tarım Ekonomisi Bölümü. İZMİR.

2 Tiirkive 2. Tarım Ekonomisi Kongresi, Eylül Adana Cilt: 2 Sayfa: 2W olmasa bile, tarımda kadın konusunu bağımsız bir biçimde ele alan sınırlı sayıda bazı çalışmalara da rastlanılmıştır. Bunların çoğu da derleme ve makale tiiründendir Bu konuda TU N ALIG İL( I977) in AY ATA (1987) nin SARPTÜRK (1990) ün ve YILD IR AK (I992) ın çalışmaları örnek olarak verilebilir. Araştırmanın materyali iki ana gruptan oluşmaktadır. Bunlardan birincisi yazılı materyaller ve diğeri de anket yolu ile elde edilen verilerdir. Üç grup anket yapılmıştır. Birincisi Köy Tanıtım Anketi, İkincisi Köy Kadını.Anketi ve üçüncüsü de Aile Reisi Anketidir. Kemalpaşa nın 34 köyü vardır Bunlardan 8 i orman içi ve 21 i orman kenarı köydür. Diğer köyler ovada bulunmaktadır. Araştırmanın evreni 29 adet orman köyüdür. Ayrıntıların ve ayrıcalıkların gözden kaçmaması için bu 29 köyün 15 i gayeli örneklendirme ile seçilmiştir. Köylerin işletme arazisi büyüklüklerinin varyansı kılavuz varyans veya geçici varyans olarak kullanılmış ve buna göre örneklem hesaplanmıştır. Bu yolla bulunan n=l37 rakamı düz rakam şeklinde ve 140 olarak alınmıştır. Örnek hacmi seçilen 15 köye nüfusları oranında dağıtılmıştır. Köylerde denekler kapı numaralarına göre belirlenmiştir. Böylece 15 adet Köy Tanıtım Anketi+140 adet Köy Kadını Anketi+140 adet Aile Reisi Anketi olmak üzere toplam 295 adet anket yapılmıştır. Anketler 1995 yılı eylül ve ekim aylarında gerçekleştirilmiştir. Araştırmadan elde edilen buğular şöylece özetlenebilir: 1) Muhtarlarla yapılan Köy Tanıtım Anketi Sonuçlarına göre: a) Köylerin ortalama nüfusu 497 dir. b) Köylerde nüfusun % 54.1 i kadın, %45.9 u erkektir. c) Köyler, bir köy dışında merkezi yerleşim düzeni içinde olup 15 köyde toplam 26 mahalle vardır. d) Doğum oranı % 1.7, ölüm oranı %0.9 dur. Son bir yılda köylere 118 nüfus göç yolu ile yerleşmiş, 34 nüfus göç yolu ile köyleri terketmiştir. e) Köylerin %14 ü içme suyunu çeşmeden %14 ü kuyudan, %14 ü akarsudan, %28 i pınardan ve %30 u da şebekeden sağlamaktadır. f) Köylerin 10 u yamaçta, 2 si etekte ve 3 ü de vadide kurulmuştur. Biçim açısından 12 si toplu, 2 si hat boyu ve l i dağınık yerleşim biçimindedir g) 15 köyde 18 cami, 32 kahvehane, 7 ilkokul ve 4 bakkal vardır h) 3 köyün tam halkı türkçe dışında pomakça ve bir köyde 10 kadar aile de kürtçe konuşmaktadır.

3 Türkiye 2. Tarım Ekonomisi Kongresi, Adana ( ılt: 2 Sa90 ı) Muhtarlara göre köylerin sorunları şunlardır: Ulaşım, içme suyıı, kanalizasyon, sağlık, eğitim, telefon, sulama suyu, sosyal tesis yokluğu. 2) Kadın anketlerinden elde edilen buğuların bazıları şunlardır: a) Kadınların ilk evlilik yaşları ortalama 18 6 'dır 140 denekten I36'sı tek evlilik yapmıştır Hiç okula gitmeyenlerin oranı 0o15.7 ve ilkokulu bitirenlerin oranı da %72.4 tür b) Ortalama erkek çocuk isteği 1.5 ve ortalama kız çocuk isteği de 14 adettir. Doğum kontrolünü uygun bulmayanların oranı % 13 9 olup bu gruptakilerin %42.9 u doğum kontrolüne dini inançlarından dolayı karşı çıkıyorlar c) Kadınların çocukları için uygun gördükleri meslekler erkek çocuklar için birinci sırada serbest meslek (avukat, doktor vs ), ikinci sırada memurluk ve kız çocuklar için birinci sırada ev hanımlığı, ikinci sırada memurluktur d) Akraba dışı evlilik oranı %76.1, kendi köylüsü ile evlenme oranı %81 9 ve istek dışı evlenme oranı %6.6 dır. e) Kadınların yakın çevreleri ile uyumları oldukça iyi olup en yüksek uyum koca ve en düşük uyum kaynana iledir. f) Köy dışına gitme sıklığı da oldukça iyidir. Örneğin %49.6 sı ayda bir ilçeye gitmektedir Ancak, yalnızca bir kişi bir kooperatife kayıtlı olup diğer tüm kadınların herhangi bir örgütle bir ilişkisi yoktur g) Daha çok okuyamamalarına %49,7 si ailelerinin göndermediğini sebep olarak göstermekte ve %8.7'si kocalarının kendilerini dövdüğünü ifade etmektedirler h) Kadınların çalışma sürelerinin %42 si ev dışında ve tarım işlerinde geçmete olup bu yörede en çok yapılan tarım işleri meyve toplamak, sebze toplamak, çapa yapmak, yolma yapmak, ürün sulamak, gübre vermek ve ekin biçmektir Ev için alış-veı iş yapan kadınların oranı da %30.7 dir ı) Köy kadınları kendilerini ailelerinin geçiminden kocalarından hemen sonra ikinci derecede sorumlu sayıyorlar ve aynı zamanda kendilerini kocalarından sonra en çok sözü geçer kişi olarak görüyorlar. i) Radvo-TV dinleme-izleme sıklıkları, dinlenen-izlenen programlar ve dinleme-izleme saatleri çizelgeler biçiminde verilmiş olup kadınların %94.0 ınm hiç sinemaya gitmediği görülmüştür. j) Kadercilik notu 10 üzerinden 7.3 olan kadınların %17.7 si arapça yazıyı da bilmektedirler. k) Kadınlarda hem ev işleri ve hem de tarım işleri konusunda belirgin bir bilgi açlığı ve öğrenme hevesi görülmektedir. Her iki konuda da açılacak kurslara katılacaklarını söyleyenlerin oranı oldukça yüksektir. Ancak, bu

4 Türkiye 2. Tarım Ekonomisi Kongresi, Eylül Adana a it: 2 Sayfa konuda birinci planda kursun hocasının cinsiyeti ve ikinci planda da kursun yeri önemli olmaktadır. Kadınlar kursun hocasının kadın olmasını ve kursun köylerinde açılmasını istemektedirler 3) Aile reisleri ile yapılan anketler aile reislerinin kendilerine, işletmeye ve aile reislerinin kadınlara bakış açısına değin özellikleri ortaya koymak amacı ile düzenlenmiştir Elde edilen bulguların bazıları şunlardır: a) Aile reislerinin ortalama yaşı 44.1, ortalama eğitim yılı 5.2, ortalama hane halkı büyüklüğü 5.0, ortalama erkek çocuk isteği 16, ortalama kız çocuk isteği 14, %27 O ı doğum kontrolüne karşı, ilk evlenme yaşları 21.8, aile içinde en çok anlaştıkları kişi eşleri ve erkek çocuklarıdır ve %35,6 sı çeşitli kooperatiflere kayıtlıdır. b) İşletmelerin %49.1 inin arazisi 20 dekarın altında ve ortalama arazi büyüklüğü 28.7 dekar, parsel adedi 4 5, işlenen arazilerin %11.9 u tapusuz, yetiştirilen ürünler önem sırasına göre kiraz-zeytin-baklagiller-tahıl-kestaneceviz-tütün-sebze, yalnızca %16.3 ünde traktör bulunmakta, en çok beslenen hayvanlar keçi-koyun-inek, evlerin %57.6 sı tek katlı, ısınmada % 100 odun kullanılmakta ve mutfakta da %37.2 oranında odun yakılmaktadır. c) Erkeklerin %10.7 si eşini ve %16.3 ü kızını dövmekte, evde en çok tamirat ve hayvan bakımı işlerini yapmakta ve diğer ev işleri ile ilgilenmemekte, tarım işlerinde %71.3 ü eşlerini işe karıştırmadan yalnız başlarına karar almakta, ailenin geçimi bakımından eşlerini kendilerinden ve erkek çocuklarından sonra üçüncü kişi olarak görmekte, %24.7 si kadınları erkeklerden zekaca daha geri görmekte ve eşlerini hem ev ve hem de tarım işleri için köylerinde açılacak ve hocası kadın olacak kurslara göndermekte hevesli görünmektedir. Araştırmada, elde edilen bulguların ışığında üretilen önerilerin bazıları da şöyledir: 1) Ele alınan yörede kadın ünfiıs oranı Türkiye ve İzmir geneline göre oldukça düşüktür Yöre tarımı, benzerlerinden daha çok bir biçimde kadına bağlıdır. Bu yörede tarımla ilgili olarak yapılabilecek devlet çalışmalarının hedef kitlesi daha çok kadın olmalıdır. 2) Yöre köylerinde kadınları hedef kitlesi seçen tarımsal yayımın (yazılı kaynak+hoca) bileşiminde yapılması uygun olur 3) Kadınların işletme içinde yönetim ve karar kademesinde edilgen bir konumda oldukları görülmektedir. Yetkisiz sorumlu durumundadırlar. Bunun doğru olmadığı düşünülmekte ve bunun tersi yönde çaba gösterilmesi gereğine inanılmaktadır.

5 Türkiye 2. Tnrmı Ekonomisi Kongresi, 1996 Adana ( Hl: 2 Sayfa 2')> 4) Ele alınan yörede köy kadınları tümü ile örgütsüz durumdadırlar Bu kesimde kadınlara uygun düşebilecek örgütlenmelerin gerçekleştirilmesine çalışılmalıdır. 5) Kadınların işletme içinde yaptıkları tarımsal çalışmalar bu yöre için saptanmıştır. Kırsal kadın eğitiminde bu konulara ağırlık verilmelidir Aslında, bu konuların her yörede başka başka olabileceği unutulmamalı ve bıı tür saptamalar yapıldıktan sonra yayım projeleri geliştirilmelidir Yine bu projelerin yapımında kadınların güvenilir bilgi kaynakları, eğitim düzeyleri, iletişim kanallarını nasıl kullandıkları vs gibi özellikler de her yöre için varı ayrı dikkate alınmalıdır. Burada verilen bu özelliklerin başka yörelerde aynı olmayabileceği akıldan çıkarılmamalıdır KAYNAKLAR ATAUZU, A. (1991), Kırsal Kesimde Kadının Durumunun İyileştirilmesi İçin Danışma Toplantısı Özet Raporu, ILO-TKV, Raporlar, Ankara AYATA, S. (1987), Kapitalizm ve Küçük Üreticilik: Türkiye de Halı Dokumacılığı, Yurt Yayını, Ankara BERİK.G.(I990), Türkiye de Kırsal Kesimde Halı Dokumacılığı ve Kadının Ezilmişliği: Karşılaştırmalı Bir Tartışma, Kadın Bakış Açısından 1980 ler Türkiye sinde Kadın, İletişim Yayınları, İstanbul. DEMİR, S:( 1991), TKV Kırsal Kalkınma Projeleri ve Lice de Kadının Durumu, ILO-TKV Raporlar, Ankara. DİE (1992), Boşanma İstatistikleri, Yayın No: 1707, Ankara. DPT(1992), Türk Aile Yapısı Araştırması, Yayın no: 2313, Ankara. ERTÜRK, Y.(1990), Doğu Anadolu Modernleşme ve Kırsal Kadın", 1980 ler Türkiye'sinde Kadın, İletişim Yayınları, İstanbul. ERTÜRK, Y.(1991), Türkiye de Uygulanan Kırsal Kalkınma Projelerinde Kadın Boyutu, Kırsal Kesimde Kadının Statüsü ve Çözüm Önerileri, ILO-TKV, Ankara. GÖKÇE, 0.(1989), İzmir Kemalpaşa Yöresinde Tarım Alanlarının Tarım Dışı Amaçlarla Kullanımı ve Ortaya Çıkardığı Sosyo-Ekonomik Sorunlar Üzerinde Bir Araştırına, E Ü Araştırma Fonu 88-ZRF-lT İzmir GÖKÇE, 0.(1991), Köy Toplumbilimi, E Ü Ziraat Fakültesi, Y.N 20, İzmir GÖKÇE, 0(1994), Ege Bölgesi Ormancılık Sektörü, Ege Bölgesi Tarımının Bugünü ve Yarını, ESİ AD y.n: 94/esa-8, İzmir GÖKÇE, 0.(1995), İzmir ili Kırsal Kesiminde Çevre Sosyolojisi Konusunda Bir Araştırma, E.Ü. Araştırma Fonu 93-ZRF-15, İzmir

6 Tiirkivc 2. Tarım Ekonomisi Kong Adana ( 'Ut: 2 Sayfa:293 GÖSTERİCİ, S (1991), Karacadağ Köylerinde Kadının Durumu, ILO- T K V Raporlar, Ankara ÖZBAV, F.(I979), Kırsal Yörelerde Kadının Statüsü, İşgücüne Katılımı ve Eğitim durumu, AİTİA Yönetim Bilimleri Fakültesi Dergisi, Ankara. SAĞLIK BAKANLIĞ I (1994), Dünyada ve Türkiye de Sağlık, Kalkınma ve Çevre Açısından Nüfus Sorunu, Ankara SARPTLJRK, İ ve Ard. (1991), Adana İli Kır Toplum Yapısı İçinde Kadının Yeri, Ç Ü Z F Dergisi 6, (2): 63-78, Adana SİRMAN, N (1990). Köyün Toplumsal Sınırlarının Çizilmesinde Kadının Rolü, Toplum ve Bilim 48/49. TÜSİAD (1992) Türk Toplununum Değerleri, Y.N.: 1/ , İstanbul. TUNAL1GİL, G (I977), Kırsal Kesimde İşgücü Yönünden Kadın, A Ü.Z.F Tarımsal Mekanizasyon Bölümü, Ankara. YALÇIN-HECMANN, L. (1990), Aşiretli kadın: Göçer ve Yarı Göçer Toplumlarda Yeniden Üretim ve Cinsiyet Rolleri, Kadın Bakış Açısından 1980'ler Türkiye'sinde Kadın. İletişim Yayınları, İstanbul YILDIRAK, N (I992), Köy Kadınlarının Sosyo-Ekonomik ve Kültürel Konumları, Friedrich Ebert Vakfı, İstanbul