ORYANTİRİNG KOMİSYONU Cem EKİZTAŞ Ahmet Yakupoğlu Güzel Sanatlar Lisesi, Görsel Sanatlar Öğretmeni. Ercan ŞİRİN Kütahya Gençlik Merkezi Müdürü

Transkript

1

2 ORYANTİRİNG

3 ORYANTİRİNG KOMİSYONU Cem EKİZTAŞ Ahmet Yakupoğlu Güzel Sanatlar Lisesi, Görsel Sanatlar Öğretmeni Ercan ŞİRİN Kütahya Gençlik Merkezi Müdürü Evrim BÖYÜKELHAN Hüsnü Kişioğlu Ortaokulu, Beden Eğitimi Öğretmeni İsmail GİRGİN Ahteri İmam Hatip Ortaokulu, DKAB Öğretmeni Sevgi ÖZEN Fatih Anadolu Lisesi, Tarih Öğretmeni YAYINA HAZIRLAYANLAR M. Kemal PİŞKİNER Kütahya İl Milli Eğitim Müdürlüğü, Ar-Ge Birimi Muzaffer KORKMAZ Kütahya İl Milli Eğitim Müdürlüğü, Ar-Ge Birimi

4 ÖNSÖZ Kitapçığımızda; cami, mescid, imarethane, sakahane, han, hamam, çeşme, konak gibi il merkezimizde bulunan meşhur mimari eserler ve bu eserlerle ilgili bilgiler verilmiştir. Düzenlenen oryantiring faaliyetiyle, öğrencilerimize bir takım ipuçları verilerek mimari bir hedefin bulunması istenecek, süreye bağlı olarak hedefleri öncelikli bulan ekip/ekipler başarılı sayılacaktır. Ancak, esas bulunması arzulanan hedef; bir mimari eser olarak kâh camii, kâh medrese, kâh imarethane, çeşme, sakahane vb. olarak cisme bürünmüş ruhun keşfidir. Bu ruh ki, insanların yeme-içme, barınma, konaklama, ibadet etme, eğitim görme, kendisine sığınanları kucaklama, misafirini baş tacı yaparak en güzel şekilde onu ağırlamak için her türlü fedakarlığı yapma, din, dil, ırk, cinsiyet gözetmeksizin hatta hayvanları bile unutmadan, ihtiyaçları karşılamak üzere kare, dikdörtgen, daire, taş, mermer, ahşap, tek katlı, çok katlı, kubbeli, kubbesiz değişik mimari özelliklerde eserlerle somutlaşmıştır. Öğrencilerimiz tarafından oryantiring aracılığıyla bu ruhun keşfi, bizim öncelikli hedefimizdir. İlerideki faaliyetlerde; mimaride Sinan, adalette Ömer, Süleyman, kuruluşta Osman, kurtuluşta Mustafa Kemal, edebiyatta Akif, Çanakkale de Mehmet, şehadette Ömer Halisdemir, fedakârlıkta Nene Hatun, Hayme Ana olarak cisimleşmiş ruh, keşfin konusu olacaktır. Sabahattin DÜLGER Kütahya İl Milli Eğitim Müdürü

5 ULU CAMİİ Cami toplayan, buluşturan ve birleştiren yer demek olup, dini literatürümüzde ibadet edilen mekânlara denilmektedir. İskân edilen yerler içinde Allah a en sevimli olan mekânlar camilerdir. Yeryüzünde ibadet maksadıyla yapılan ilk bina Mekke deki Kâbe-i Muazzama dır ve bütün camilerin kıblesi orasıdır. Camiler, bütün Müslümanların renk, ırk, mezhep, unvan ve kültür farkı gözetmeksizin bir araya geldiği yegâne ibadet merkezleridir. Ulu camii, Kütahya nın en büyük camilerindendir. Yıldırım Beyazıt tarafından yaptırılmaya başlanmış; Musa Çelebi tarafından tamamlanmıştır. ( ) Evliya Çelebi, caminin Kanuni Sultan Süleyman döneminde Mimar Sinan tarafından onarıldığını belirtmiştir.

6 VACİDİYE MEDRESESİ Medrese, Müslüman ülkelerde orta ve yükseköğretimin yapıldığı eğitim kurumlarının genel adıdır. Medreselerde dini eğitimin yanında hukuk, matematik, tıb vb. fen, sosyal ve beşeri bilimlere yönelik dersler de verilmekteydi. Vacidiye Medresesi nde, gök bilimi ile ilgili araştırmalar yapan ve dersler veren Molla Abdülvacid in ölümünden sonra buraya gömülmesinden ötürü Vacidiye Medresesi olarak anılmıştır. Günümüzde Arkeoloji Müzesi olarak hizmet vermektedir. Müzede özellikle antik dönemden kalma eserler sergilenmektedir.

7 YAKUP ÇELEBİ İMARET KÜLLİYESİ (ÇİNİ MÜZESİ) Yakup Çelebi tarafından imaret, medrese, mescit ve kütüphane ile birlikte yıllarında tamamlanmıştır. İmaret veya imarethane, Osmanlı Devleti döneminde yoksullara yardım amacıyla oluşturulan hayır kurumlarıdır. Başlangıçta imaretlerde; şehir dışından gelenlere, yolculara, yoksul ve düşkünlere yiyecek, sağlık ve giyecek yardımı yapılırdı. Sonraları ise imaretler sadece yemek verilen yerlere dönüşmüşlerdir. Bina şu anda, Türkiye'nin ilk ve tek Çini Müzesi olarak hizmet veriyor. Kütahya çok önemli bir yazıta da ev sahipliği yapıyor. İmarethane girişindeki taş kitabe, Orhun yazıtlarından sonraki ilk Türkçe Taş Kitabe olarak biliniyor.

8 SAKAHANE Ulu Cami'nin ön kısmında yer alan Sakahane, günümüze kadar ulaşmış ender su mimarisi örneklerindendir. Hezar Dinari tarafından yapılmış olup, günümüze kadar birçok tamiratlar geçirmiştir. Geçmişte su taşımayı iş edinmiş kimselere saka denmekteydi. Sakahane; çeşme ve şadırvandan oluşan, sakaların su alması için yapılmış yapılardır.

9 MACAR EVİ Kütahya ile Macaristan arasında kökleri uzun yıllar öncesine dayanan bir dostluk bağı var. 1849'da Macar ihtilali sonrası Macar Kralı Lajos ve heyeti Kütahya'da yaklaşık iki buçuk yıl kalmışlar. Bugün Macar Evi olarak bilinen ve Macar Sokakta bulunan konak müze olarak kullanılıyor. İhtilal girişimini yapan Lajos Kossuth hazırladığı Anayasa taslağını da burada kaleme almış. Macaristan'ın bağımsızlığını ilan eden, kısa süreli de olsa ilk Cumhurbaşkanı seçilen Kossuth'un yaşadığı bu ev, özgürlük savaşının yıl dönümlerinde törenlere de ev sahipliği yapıyor.

10 SULTANBAĞI (HİSARALTI-DÜKKANCIK) MESCİDİ Mescit; secde edilen yer anlamına gelmektedir. Sultanbağı Mahallesinde, Macar Evi nin karşısında bulunan Dükkancık Mescidi, günümüze kadar varlığını korumuş kerpiç sıvalı bir mahalle mescididir.

11 ŞENGÜL CAMİİ (CELAL EFENDİ MESCİDİ) Börekçiler Mahallesi nde bugün üzeri kapatılmış olan eski derenin kenarında bulunan bu cami, aynı adı taşıyan hamamın arkasında yer almaktadır. Ağaç minber geç devir özellikleri göstermektedir. Cami içerisindeki bir kapıdan çıkılan, taş kaide üzerindeki minaresi halk arasında karpuz minare olarak isimlendirilmiştir. Mescitler, Müslümanlar arasında birlik ve beraberlik ruhunu pekiştiren mekânlardır. İslâm ülkelerinde, günümüze kadar uzanan en güçlü sanat dalı mimaridir. Mimarinin en güzel örnekleri de cami, okul, türbe, hamam, tekke, han, kervan saray, köşk, köprü, saray, kale ve sur gibi günlük hayat ile ilgili hizmetleri karşılayan yapılardır.

12 ŞENGÜL HAMAMI - YERALTI KAYNAKLARI MÜZESİ Şengül Hamamı nın kesin yapım tarihi bilinmemekle birlikte Evliya Çelebi nin Kütahya yı ziyaretinde hamamlar arasında Şengül Hamamından bahsetmesi hamamın bu tarihten önce var olduğuna işaret ediyor. Günümüzde yer altı kaynakları müzesi olarak hizmet veriyor. Müze, bölgenin yer altı zenginliklerini sergileyen, bir maden ocağı canlandırmasının da yapıldığı, görülmeye değer bir yer. Müze içinde, bir porselen eserin nasıl ortaya çıkarıldığı da aşamalarla ziyaretçilere sunuluyor. Müze içinde ve bahçesinde bulunan, milyonlarca yıllık ağaç fosilleri görülmeye değer.

13 EYDEMİR (ELVAN BEY) HAMAMI Hamam iri taşlarla örülmüş ve yer yer de moloz taşlardan yararlanılmıştır. Günümüzde hala hamam olarak hizmet vermektedir. Atalarımız, bir beldeye veya şehre gelen yabancıların konaklama, yeme-içme, yıkanma ihtiyaçlarının giderilmesi için yapılar yapmışlardır. Hamamlar, yıkanma ve temizlenme yerleridir.

14 MENZİLHANE KAPISI (Menzil Hanı) Kütahya valisi Karagöz Ahmet Paşa zamanında 77 odalı mescit, çeşme, havuz ve diğer müştemilatı ile beraber yapılmış olan menzilhane hanının günümüze ulaşan giriş kapısıdır. Eskiden şehir dışından gelen kervanların konakladığı önemli bir mekândır. Hanlar, yabandan gelen yolcuların barınacağı, hayvanlarla insanların geceleyebileceği yerlerdir. Bugünün otel ve garaj vazifesini birlikte gören yapılara eskiden "han" denmekteydi.

15 ERGÛNİYYE MEVLEVÎHÂNESİ Dönenler Camii olarak bilinen Kütahya Mevlevihane si, Mevlevîlik kültürü açısından önemli bir merkezdir. Mevlevihane, XIV. yüzyılın ortalarında Celâleddin Ergun Çelebi tarafından kurulmuştur Celâleddin Ergun Çelebi, Kütahya fâtihi Hezar Dinarî nin yaptırdığı ve daha sonra Semahane olarak kullanılan mescitte çalışmalarını sürdürmüş ve vefatında da buraya defnedilmesini vasiyet etmiştir. Yuvarlak semahane şeklinde olan mekân şu an camii olarak kullanılmaktadır.

16 ÇİNİLİ ÇEŞME Kütahya Mevlevihane sinin karşı köşesinde bulunan bu çeşme klasik çeşme mimarisi üslubunda yapılmıştır. Çeşme üzerinde çini motifleri bulunmaktadır. Bu yüzden de çeşmeye Çinili Çeşme ismi yakıştırılmıştır.

17 TESBİHÇİLER PAZARI (KABADAYININ HANI) Ulu camii caddesinde bulunan son dönem hanlarındandır. Halk arasında Kabadayının hanı olarak bilinir. Handa misafir odaları ve ahırlar vardır. Eskiden köy ve kasabadan gelen insanlar şehirde konaklamak istediklerinde bu hanlarda kalırlardı. Şu anda eski ve antika eşyaların sergilendiği ve özelliklede teşbihçilerin sergi açtıkları mekândır. Küçük Ağa dizisinde -kurtuluş savaşını anlatan dizinin önemli sahnelerinde- bu han kullanılmıştır.

18 SEYYİD NUREDDİN ZAVİYESİ (PAŞAM SULTAN TÜRBESİ) Zaviyeler, Selçuklu Devleti zamanında kurulmaya başlanan ve Osmanlı döneminde de yapımı süren, yolculara ve misafirlere bedava yiyecek, içecek ve yatacak yer temin eden konuk evleriydi. Ahi zaviyelerinde konuk ağırlama hizmetleri yapıldığı gibi, eğitim-öğretim hizmetleri de yapılırdı. İşyerinde işi biten genç çıraklar meslek eğitiminden sonra ahlaki eğitimi bu zaviyelerde görürdü. Kurulan zaviyelerin yakınında çok geçmeden evler yapılıyor, iş yerleri açılıyordu. Aynı iş kolundaki sanatkârlar bir yerde toplanarak sanayi sitelerinin, iş merkezlerinin ve çarşıların kurulmasına imkân veriyordu. Kütahya da Paşam Sultan diye bilinen bu mekânın şöyle bir hikâyesi varmış: Ulu camii civarında yamacılık (ayakkabı tamirciliği) yapan ve Camiye özellikle de Cuma namazlarına gelmeyen bir esnaf dönemin valisi olan paşaya şikâyet edilir. Paşa tebdili kıyafet Cuma namazı önü dükkâna gelir ve tamir edilecek eşyası olduğunu bahsederek muhabbete dalarlar. Cuma namazı selaları okunduğunda paşa sorar: Efendi Namaza gitmeyecek miyiz? Dükkân sahibi başından beri bu adamın ne için geldiğini bildiği için senin hazırlığın var mı yani abdestin var mı? diye sorar. Var diye cevap alınca, aceleye gerek yok gideriz diye cevap verir. Ezanlar okununca Paşa hiddetlenir. Ne zaman namaza gideceğiz deyince esnaf: Efendi elimi tut der ve arkasındaki perdeyi açıp paşayı oraya çeker. Paşa ne olduğunu anlamadan kendisini Kâbe de bulur. Paşa dedikodusu yapılan bu esnafın bir Allah dostu olduğunu anlar. Namaz sonunda yine esnaf elimi tut der ve dükkân içine geri dönülür. Paşa yaptığı işten pişman olur ve affını ister. Kendisini talebe olarak kabul etmesini ister. Esnafın bir şartı vardır. O da paşanın görevinden ayrılıp elinde sırıkla sokaklarda ciğer satması ve nefsini köreltmesidir. İşte bu hikâyeden dolayı bu yerin adı Paşam Sultan kalmıştır.

19 KURŞUNLU CAMİSİ (Kasım Paşa Camisi) Kurşunlu Camii, Germiyanoğlu Süleyman Şah zamanında inşa edilmiştir. Osmanlı döneminde, Anadolu Beylerbeyi olan Kasım Paşa tarafından onarılmıştır. Bu yüzden Kasım Paşa Camisi olarak da bilinir. Onarım sırasında önceden kiremitle örtülü olan kubbe kurşunla kaplandığı için de Kurşunlu Camisi adını almıştır. Peygamber efendimiz (sav) hicreti esnasında henüz Medine ye varmadan Kuba Mescidini inşa etmiştir. Bu onun camiye verdiği önemin en belirgin göstergesidir. Medine ye varınca da Mescid-i Nebevi yi inşa ettirerek, Müslümanların başta ibadet olmak üzere eğitimöğretim, sosyal dayanışma ve idari işlerini oradan organize etmiştir.

20 İSHAK FAKİH CAMİ VE MEDRESESİ Külliye; çeşme, mescit, medrese, kütüphane, zaviye ve türbeden oluşmaktadır. Germiyanoğullarından Süleyman Şah ve İkinci Yakup Bey zamanı âlimlerinden Cemaleddin İshak Fakih tarafından inşa ettirilmiştir. Buradaki mescit "Tabakhane Camii" olarak da anılır. Külliye, camii ile birlikte hamam, medrese, mektep, imaret, türbe, kütüphane, aşevi, darüşşifa, kervansaray, çarşı, tekke, zaviye binalarından oluşan yapılar topluluğudur.

21 YÜKSEK KAHVE (EVLİYA ÇELEBİ EDEBİYAT MÜZESİ) Maruf mahallesi saman pazarı caddesi üzerinde bulunan bir yapıdır. Daha önce üst katı kahvehane olarak kullanılan alt katı ise nalbant olarak kullanılan bir mekândır. Saman Pazarı civarı esnaf ve halkının en uğrak ve bilinen mekânıydı. Şu anda Evliya Çelebi Edebiyat Müzesi olarak kullanılmaktadır.

22 TAKVACILAR CAMİİ (TİMURTAŞ PAŞA KÜLLİYESİ) Kütahya Kavaflar (Ayakkabıcılar) Çarşısı içerisinde bulunan camii, XVI. yüzyılda Timurtaş Paşa tarafından imaret ve medrese ile birlikte yaptırılmıştır. Külliye sonraki yıllarda birçok kez tamir ve onarımdan geçerek değişikliğe uğramıştır. Camiler sadece dini eğitimin ve öğretimin yapıldığı yerler değil, şiir, dil ve edebiyat derslerinin de okutulduğu yerlerdir. Osmanlı camilerindeki eğitim, sosyal, adli, askeri, idari ve kültür faaliyetlerini tamamlayan önemli bir unsur da kütüphane tesisi geleneğiydi. Namaz vakitleri arasında boş vakti olan cemaat için bu kütüphaneler çok faydalı olmuştur. İstiklâl Harbinde camiler milli birliğin sağlandığı ve düşmana karşı ilk toplu hareketin başladığı yerler olmuştur.

23 BEDESTENLER Takvacılar Camiinin hemen yanında küçük bedesten ve önünde büyük bedesten olmak üzere iki bedesten vardır. Fatih Sultan Mehmet zamanındaki Vezir Gedik Ahmet Paşa zamanında yapılmıştır. Daha önce küçük bedesten bitpazarı büyük bedesten de sebze ve meyve satışında kullanılmakta idi. Şimdi restore edilmiştir. Bedesten; değerli, kıymetli kumaşlar, mücevherler ve buna benzer eşyanın satımına mahsus üstü kapalı, mahfuz çarşıların bütününe verilen addır.

24 SAADETTİN CAMİİ Caminin olduğu yerde önceleri Selçuklu velilerinden İmamüddin Hezar Dinari'nin bir mescidi varmış. Bu mescit yenilenerek fevkanî yaptırılmıştır. Eğimli bölgelerde kurulmuş ibadethanelere (özellikle camiler için kullanılan bir terimdir) fevkâni denir. Yükseltilmiş, yüksekte olan anlamındadır. Camii birkaç kez yangın geçirmiş, halktan toplanan paralarla yeniden yaptırılmış ve günümüzdeki halini almıştır. Caminin altında bir de sakahane bulunmaktadır.

25 HEZAR DİNARİ MAKAMI Kütahya nın fatihi olarak bilinen Hezar Dinari nin Saadettin caminin minaresi yanına makamı yapılmıştır. Kütahya ya çok hizmetleri bulunan Hezar Dinari hakkında şöyle bir efsane vardır. Selçuklu Sultanı Alaeddin Keykubat Kütahya nın sağlam ve sarp kalesini nasıl fethedeceğini düşünürken efsaneye göre, güvendiği emirlerinden İmadeddin Bey sultana şöyle bir teklif sunmuş: Sultanım şehri almanın bir çaresi vardır. İzin verin Kütahya ya gidip keşif yapayım. Beni esir eder kaleye götürürler. Kaledeki durumu, düşmanın gücünü iyice öğrenirim sonrada siz beni esir diye satın alırsınız ondan sonrası kolay. Sultan bu teklifi kabul eder. İmadeddin Bey kale önünde keşif yaparken Bizanslılar onu yakalayıp esir ederler. İmadeddin Bey, ben sultanın avcı başısıyım. Attığım ok, her zaman hedefine ulaşır. İsterseniz deneyin. Buralarda sultanıma keklik avlıyordum, der. Bizanslılar onu denemek imtihan ederler. Bakarlar ki yaman avcı, O na askerlerini talim ettirmesini söylerler. İmadeddin Bey bu işi yaparken kalenin girdisini, çıktısını adam akıllı öğrenir. Derken Sultanın bir elçisi kale kapısı önlerinde görülür. Kale komutanına: -Sultanımız avcı başısı yanlışlıkla sınırınıza girmiş, onun kalede esir olduğunu öğrendik. Bize iade etmenizi istiyoruz. Komutan: -Böyle keskin bir nişancıya bizimde ihtiyacımız var. Sultan avcı başısını çok seviyorsa bin altın dinar göndersin, bırakalım. Sultan Alaeddin hiç düşünmeden emreder: -Öyle bir yiğide bin değil, on bin altında isteseler veririm. Tiz satın alın. Bizanslılardan satın alınan İmadeddin, Sultanın huzuruna çıkar: -Tamam, Sultanım. Her şeyi öğrendim, yarından tezi yok, kalenin fethine beni memur edin. İmadeddin Bey Kütahya kalesini alır, hazinelerini sultanın önüne serer. O günden sonrada adı bin dinar altınlık İmadeddin anlamına gelen Imadeddin-i Hezar Dinari olur. Bu adla Kütahya da camiler, mescitler yaptırır. Fakirleri doyurur, yetimleri güldürür.

26 MUVAKKİTHANE Sadettin Camiinden Mollabey Camisine giderken sağda yer almaktadır. Burası namaz vakitlerinin tayini ve tespiti için muvakkit denilen görevlilerin bulunduğu binadır. Cumhuriyet döneminde bir süre müftülük olarak da kullanılmıştır.

27 KARADONLU CAMİİ VE TÜRBESİ Kütahya Pirler Mahallesi, Karadonlu Sokağı köşesinde bulunan bu mescidin yapım tarihi bilinmiyor. Karadonlu Mescid in karşında bulunan türbe, 14. yüzyılda Anadolu ya gelen Horasan pirlerinden Karadonlu Can Baba ya aittir. Burada Osmanlı medreselerinde senelerce kullanılan Arapça-Türkçe sözlük olan Ahteri Kebir in yazarı olan şahsın kabri vardır.

28 KENT TARİHİ MÜZESİ Pirler Mahallesi, Germiyan Sokakta yer alan Şapçı Konağı, onarımı tamamlandıktan sonra Kütahya Kent Tarihi Müzesi olarak ziyaretçilerin hizmetine sunulmuştur. Bu müzenin alt katında Kütahya ve çevresinde bulunan tarihi mekânlar ile ilgili bilgiler ve canlandırmalar bulunmakta, bahçesinde çinin yapılış aşamaları anlatılmaktadır. Orta katta ise geleneksel zanaatlar ile ilgili canlandırmalar vardır. En üst katta ise geleneksel Kütahya evlerinin hayat tarzı dekore edilmiştir.

29 ISPARTALILAR KONAĞI Germiyan sokağında bulunan konak, kurtuluş savaşında ve cumhuriyetin ilk dönemlerinde önemli bir şahsiyet olan Gıyas Ispartalı ya aittir. Bu konak son dönemde haremlik ve selamlık olarak yapılan Kütahya evlerinin en güzel örneklerinden biridir.

30 GERMİYAN KONAĞI Germiyan sokağının başındaki ilk konaktır. Germiyan sülalesinden bir aileye ait olduğu için bu isim verilmiştir.