Yafll Bireylerde Uyku Sorunlar n n Çözümünde Ifl k Tedavisinin Kullan m
|
|
- Koray Karadere
- 8 yıl önce
- İzleme sayısı:
Transkript
1 DERLEME/REVIEW Akad Geriatri 2011; 3: Gelifl Tarihi/Received: 30/08/ Kabul Edilifl Tarihi/Accepted: 25/10/2010 Yafll Bireylerde Uyku Sorunlar n n Çözümünde Ifl k Tedavisinin Kullan m matullah Akyar, Nuran Akdemir Hacettepe Üniversitesi Sa l k Bilimleri Fakültesi, Hemflirelik Bölümü, ç Hastal klar Hemflireli i Anabilim Dal, Ankara, Türkiye Department of Internal Medicine Nursing, Division of Nursing, Faculty of Health Sciences, Hacettepe University, Ankara, Turkey ÖZET Yafll bireyin temel günlük yaflam aktiviteleri ve fizyolojik gereksinimlerinden biri uykudur. Uyku gereksiniminin karfl lanmas ve kaliteli uyku süreci yafll bireyin haf za, biliflsel beceri, dikkat, duygulan m, motor fonksiyonlar ile nöroendokrin sistemin, dolay - s yla sa l k, iyilik hali ve yaflam kalitesinin korunmas ve sürdürülmesinde önemlidir. Yaflla birlikte görülme s kl artan uyku sorunlar n n çözümünde yafll bireyler taraf ndan kolay kabul edilen, yan etkisi olmayan ve farmakolojik olmayan yaklafl mlar öncelikle tercih edilmektedir. Yafll bireyin uyku sorunlar n n tedavisinde kullan lan farmakolojik olmayan yöntemlerden biri de fl k tedavisidir. Ifl k tedavisinin temel prensibi sirkadyen ritmi ve melatonin hormon sal n m n düzenlemektir. Araflt rmalarda sabah saatlerinde en az 3000 Lux fliddetinde uygulanan fl k tedavisi ile yafll bireylerin uyku sorunlar n n çözülebilece i ve uyku kalitesinin art r labilece i bildirilmektedir. Anahtar Kelimeler: Yafll, uyku, fl k tedavisi. ABSTRACT One of the basic activities of daily living and physiological needs of the elderly is sleep. Meeting the need for sleep and for qualified sleep is important for an intact neuroendocrine system, memory, cognitive ability, attention, affection, and motor functions, and it is thus important for ensuring and maintaining health, well-being and quality of life. Non-pharmacological approaches are primarily chosen due to their ease of use, good compliance and no adverse effects. Light therapy is one of non-pharmacological approaches used in addressing sleep problems. The basic principle of light therapy is regulation of circadian rhythm and melatonin hormone secretion. Researches have reported that administration of 3000 Lux light during the morning hours is useful in solving sleep problems and increasing sleep quality among the elderly. Key Words: Elderly, sleep, light therapy. Yaz flma Adresi/Address for Correspondence Ö r. Gör. Dr. matullah Akyar Hacettepe Üniversitesi Sa l k Bilimleri Fakültesi, Hemflirelik Bölümü, ç Hastal klar Hemflireli i Anabilim Dal, S hhiye Ankara/Türkiye e-posta: akyar@hacettepe.edu.tr 71
2 Toplumdaki nüfus de iflimleri ile yafll l k ve sorunlar gündeme gelmifl, yafll bak m önem kazanm flt r. Yafllanma, her canl da görülen, tüm ifllevlerde azalmaya neden olan, süregen, evrensel bir süreçtir ve organizmada oluflan geri dönüflsüz yap sal ve ifllevsel de iflikliklerin tümünü kapsar (1). Tüm yafl gruplar nda oldu u gibi yafll bireyin de temel günlük yaflam aktiviteleri ve fizyolojik gereksinimlerinden biri uykudur. Uyku, organizman n fiziksel aktivite ve uyar lar alg efli inin en alt düzeyde oldu u, çevreyle iletifliminin de iflik fliddette uyar larla geri döndürülebildi i, geçici, k smi, periyodik bir süreçtir ve insan ömrünün yaklafl k 1/3 ünü kapsar. Uyku gereksiniminin karfl lanmas ve kaliteli uyku süreci yafll bireyin haf za, biliflsel beceri, dikkat, duygulan m, motor fonksiyonlar ile nöronal ve endokrin sistemin, dolay - s yla sa l k, iyilik hali ve yaflam kalitesinin korunmas ve sürdürülmesinde önemlidir. Uykunun latans (dalma süresi), süre ve bir gecedeki uyanma say s gibi niceliksel yönleri ile derinli i ve dinlendiricili i gibi niteliksel yönleri uyku kalitesini oluflturmaktad r (1-3). Uykunun niteli i ve niceli i yaflla birlikte de ifliklik göstermektedir. Fizyolojik olarak yafl n ilerlemesi ile ortaya ç kan nöronal kay pla, çevresel uyaranlar n alg - lanmas ve sirkadyen ritmin düzenlenmesinde bozukluklara neden olmaktad r. Sirkadyen ritim tüm canl larda bulunan ve vücutta gerçekleflen 24 saatlik de ifliklikleri içeren günlük ritimdir. Sirkadyen ritim uyku-uyan kl k döngüsü, hormon sal n m, vücut s s ve kan bas nc n kontrol etmektedir. Gün içinde al nan fl k miktar, yemek saatleri, fiziksel aktivite, sosyal etkileflim sirkadyen ritimi düzenleyen faktörlerdir. Sirkadyen ritim ön hipotalamusta yer alan suprakiazmik çekirde e yerleflmifl endojen pacemaker ile kontrol edilmektedir. Sirkadyen ritim de iflimleri yafll bireylerin erken uyumalar na, erken uyanmalar na, uyku sürelerinin k salmas - na, uykuya bafllama sürelerinin uzamas na, gece s k uyanmalar na ve gündüz uyuklamalar na neden olmaktad r (2,4). Literatürde yer alan bilgiler yafll bireylerde ortaya ç kan uyku de iflimlerinin ço unlukla sirkadyen ritmin düzeninin bozulmas na ba l olarak ortaya ç kt n göstermektedir. Yafll bireylerin retinal duyarl l n n azalmas ve kurumlarda yaflama, fiziksel engeller gibi durumlar fl k almalar n engellemektedir (5,6). Shochat ve arkadafllar n n çal flmas nda günlük yaflam aktivitelerinde ba ms z yafll bireylerin gün içinde bir saat fl k ald klar, bu sürenin kurumda yaflayan yafll larda 10 dakikaya kadar düfltü ü belirtilmektedir (7). YAfiLI B REYLERDE SIK GÖRÜLEN UYKU SORUNLARI Yafll bireylerde s kl kla görülen uyku bozukluklar insomnia, REM uykusu davran fl bozuklu u, narkolepsi, huzursuz bacak sendromu, periyodik bacak hareketlerihorlama, uyku apne sendromu ve santral uyku apnesidir. Yafll da görülen uyku bozukluklar n n ço unlu unu insomnia (uykusuzluk) oluflturur. nsomnia en az bir ayd r görülen uykuyu bafllatma ve sürdürme ile uyku kalitesinde bozulma, sosyal ve mesleki ifllevlerde de iflikli- e neden olan durum olarak tan mlanmaktad r (2,8). Yafll bireylerde görülen uyku sorunlar na Parkinson, Alzheimer, inme, artrit, fibromiyalji, nöropati, kanser, benign prostat hiperplazisi, demans, depresyon gibi hastal klar; huzursuz bacak sendromu, uyku apnesi gibi primer uyku bozukluklar ; beta-bloker, levodopa, diüretik, steroid, teofilin gibi ilaçlar, yaln zl k, yas, azalm fl aktivite gibi psikososyal faktörler, uyaran eksikli i, yetersiz gün fl alma, yatakta fazla zaman geçirme gibi çevresel, davran flsal faktörler ve a r neden olabilmektedir (8,9). Uyku sorunlar n n toplumda görülme s kl n n %20-40 aras nda oldu u, 65 yafl ve üzerinde ise %50 oran na ulaflt ifade edilmektedir. Amerika Birleflik Devletleri nde 50 yafl ve üzerindeki bireylerle yap lan bir çal flmada kat l mc lar n %68 inin uyku sorunu oldu u, baflka bir çal flmada ise yafll bireylerin %28 inin uykuyu bafllatmada ve %42 sinin uykuyu bafllatma ve sürdürmede zorluk yaflad saptanm flt r (10,11). Ülkemizde yap lan çal flmalar da benzer oranlar bildirmektedir (12-14). Cankurtaran ve arkadafllar yafll bireylerin gecede 1-3 kez uyand klar n belirlemifllerdir (14). Fad lo lu ve arkadafllar n n huzurevinde kalan 60 yafl ve üzeri bireylerle uyku kalitesini belirlemek üzere yapt klar çal flmada yafll bireylerin %77 sinin uyku kalitesinin kötü oldu u saptanm flt r (15). Yafll bireyin genel sa l uyku gereksiniminin karfl lanma durumundan etkilenir, bu nedenle uyku de erlendirmesinin yap lmas önemlidir. Yafll bireyin yatma, uyku durumu, sorunlar ve uyku sorunlar n n günlük yaflam na etkisi, dinlenme özellikleri, sosyal faktörler, t bbi-psikolojik faktörler, ilaçlar ve uyku kalitesi gibi konulara yönelik olarak uyku öyküsü de erlendirilmelidir. 72 Akad Geriatri 2011; 3: 71-75
3 Yafll Bireylerde Uyku Sorunlar n n Çözümünde Ifl k Tedavisinin Kullan m Ancak bu konuda yap lan bir çal flmada yafll bireylerin ancak %10 unun uyku de erlendirmesinin yap ld ve yaln zca erken uyananlar n kay tlar n n tutuldu u saptanm flt r (16). Uykuyu de erlendirmede; bireyin yat fl saati, uykuya bafllama saati, uyanma s kl, uyanma saati, gün içi aktiviteleri ve uyuklamalar gibi bilgilerin 1-2 hafta boyunca kaydedildi i uyku günlükleri de önemli veri kayna olarak kullan labilmektedir. Uyku de erlendirmelerinde gözlem, subjektif ölçüm araçlar, polisomnografi ve aktigrafi kullan lmaktad r (17). UYKU SORUNLARININ TEDAV S Uyku sorunlar farmakolojik ve farmakolojik olmayan yöntemlerle tedavi edilmektedir (18). Farmakolojik tedavide s kl kla hipnotikler (benzodiazepinler ve nonbenzodiazepinler), melatonin reseptör antagonistleri ve antidepresanlar kullan lmaktad r (18). Farmakolojik olmayan yöntemler içinde uyaran kontrolü, uyku hijyen e itimi, uyku s n rlamas, gevfleme teknikleri, gece bak m n n düzenlenmesi, biliflsel-davran flsal terapi ve fl k tedavisi yer almaktad r (9). Ayr ca, uyku sorunlar - na yönelik Tai Chi, aromaterapi, masaj, bitkisel yöntem gibi alternatif ve tamamlay c uygulamalar kullan labilmektedir (17,18). Yaln z bafl na farmakolojik olmayan yaklafl mlar n uyku sorunlar n %70-80 oran nda iyilefltirebilece i ve özellikle ilaç etkileflimlerinin s k görüldü ü yafll bireylerde ilk ad m tedavi yaklafl m olarak kullan labilece i ifade edilmektedir (19). Montgomery ve arkadafllar uyku hijyeni, uyaran kontrolü, gevfleme egzersizi, uyku s n rlamas ve uyku e itimini içeren biliflsel davran flç terapi uygulamas n n uyku kalitesini art rd n ifade etmektedir (5). Ayn derlemede 16 haftal k egzersizin müdahale yap lmayan gruba göre uyku kalite puan nda art fl sa lad da bildirilmifltir (5). King ve arkadafllar n n çal flmas nda ise 12 ayl k egzersiz program n n genel sa l k e itimine göre uyku kalite puan nda daha fazla art fl sa lad saptanm flt r (20). Farmakolojik olmayan yaklafl mlar yafll bireyler taraf ndan kolay kabul edilen, yan etkisi olmayan yöntemlerdir ve ilaç tedavisini reddeden, ilaç kullanamayan kifliler için kolayl kla uygulanabilmektedir (18,21). Ancak farmakolojik olmayan yaklafl mlar n yeterince bilinmemesi nedeniyle sa l k personeli taraf ndan en az kullan lan yöntemler oldu u ifade edilmektedir (21). IfiIK TEDAV S ve UYKU SORUNLARINDA KULLANIMI Yafll bireyin uyku sorunlar n n tedavisinde kullan - lan farmakolojik olmayan yöntemlerden biri de fl k tedavisidir. Ifl k fiziksel bir uyaran olmas n n ötesinde biyolojik, psikolojik ve hormonal sistem üzerinde etkileri olan ve sirkadyen ritmi düzenleyen bir enerjidir. Ifl n bu etkileri, sa l k alan nda kullan m n ve kullan m na yönelik araflt rmalar yönlendirmektedir. Ifl n sa l k alan nda tedavi amac yla kullan lmas Güney Afrika da yaflayan Dr. Herb in gözlemleri ile gündeme gelmifltir (22). Dr. Herb mutlu, enerjik, çal flkan, çevresi taraf ndan sevilen ve tan nan bir kiflidir. Dr. Herb sonbahar mevsiminden k fl mevsimine geçerken yaflad duygudurum de iflikli ini fark etmifl ve mevsimler ile duygudurum de iflimini konu alan bir kitap haz rlamaya karar vermifltir. Ancak kitap haz rl n tamamlayamadan k fl mevsiminde olan Güney Afrika dan yaz mevsiminde olan New York a gönderilir. Dr. Herb New York ta yeniden enerjisi artm fl, üretken ve sosyal bir insan olmufltur. K fl mevsimi geldi inde ise tekrar sa l k durumu bozulur ve kontrole gider. Dr. Levy durumun gündüz saatlerinde melatonin seviyesinin yüksek olmas ve fl k yoksunlu u nedeniyle ortaya ç kt n saptam flt r. Dr. Herb in durumunun fl k tedavisi ile düzelmesi üzerine fl n etkisinin incelenmesi üzerinde durulmaya bafllanm flt r (22). Ifl k tedavisinin temel prensibi sirkadyen ritmi ve melatonin hormon sal n m n düzenlemektir (23). Ifl a duyarl l bilinen retinal koni ve çubuk hücrelerinin yan s ra hipofiz bezinde melatonin sal n m n gerçeklefltiren hücrelerin de fl a duyarl hücreler oldu u saptanm flt r (23). Bu hücreler farkl dalga boylar nda, melatonin hormon sal n m n de ifltirmektedir. Ifl k retinadan girdi inde sirkadyen ritmi düzenleyen suprakiazmatik çekirde i uyaran fotoreseptörleri aktive eder ve suprakiazmatik çekirdek hipofiz bezinden melatonin sentezini uyar r. Melatonin sirkadyen ritmin ve vücut s s n n temel düzenleyicileri olarak kabul edilmektedir. Sa l kl yetiflkinlerde melatonin sal n m ile vücut s s ters orant l iliflki içindedir. Vücut s s ve melatonin sirkadyen ritmin iki önemli ve ölçülebilir komponentleridir (24). Melatonin hipofiz bezinden sal nan nöroendokrin hormondur. Melatonin sentezi ve sal n m karanl kta gerçekleflmektedir. Gece karanl kta artan melatonin ile uyku kalitesi, uyan kl k durumu etkilenmekte, mevsim- Akad Geriatri 2011; 3:
4 sel depresyon belirtileri geriletilmekte ve ba fl kl k sistemindeki yetersizlik dengelenmektedir (25). Ifl k tedavisi ile yap lan çal flmalar n ço unlu u k - talar aras yolculuk, vardiyal çal flma gibi uyku-uyan kl k döngü bozuklu u ve depresyona odaklanmaktad r. Hood ve arkadafllar çal flmalar nda bir saatlik 3000 Lux fl n sa l kl yafll bireylerde uyku kalitesini art rd n, Kokhasa ve arkadafllar sa l kl yafll bireylerle yapt klar çal flmalar nda 30 dakika uygulanan 6000 Lux fl n yatakta geçirilen süreyi ve gece uyanma s kl n azaltt n, Kabayashi ve arkadafllar bir saatlik 8000 Lux fl k uygulamas n n gün içi uyuklamalar azaltt n saptam fllard r (6,26,27). Ifl k tedavisi temel olarak uyku sorunlar ve mevsimsel depresyon tedavisinde kullan lmakla birlikte Alzheimer hastal, demans ve depresyon tan s alm fl hastalarda davran flsal belirtilerin kontrolünde ve biliflsel durumun iyilefltirilmesinde yararl bulunmaktad r (22,24,28). Taguchi ve arkadafllar çal flmalar nda postoperatif dönemde fl k uygulamas n n deliryum riskini azaltt n ve aya a kalkma sürecini h zland rd - n ; Graf ve arkadafllar demansl hastalarda fl k tedavisinin mini mental test skorlar nda art fl sa lad n ; Winkler ve arkadafllar ise mevsimsel depresyonu olan hastalar ve sa l kl grupta fl k tedavisinin aktivite düzeyini, sirkadyen ritmi düzenledi i sonuçlar na ulaflm fllard r (29-31). Ayr ca, Marako lu ve fiahsuvar gebelik depresyonunun tedavisinde fl n kullan labilece ini, Terman yetiflkin dikkat eksikli i hiperaktivite bozuklu- unda biliflsel semptomlar iyilefltirdi ini ve Parkinson hastal nda motor fonksiyonun antidepresan tedavi ile geliflti ini bildirmektedir (32,33). Temel olarak yeterli dozda fl k uygulamas biyolojik saat ile gerçek saat aras ndaki faz fark n ortadan kald rmaktad r. Yeterli fl k ile gece sal nmas gereken melatoninin gündüz sal n m engellenmekte ve erken uyuma ve uyanma ortadan kald r lmaktad r. Melatonin sal n m n düzenlemek için oldukça yüksek ayd nl k düzeylerine ihtiyaç duyulmaktad r (22,24). Yetiflkin bireylerde uyku düzenlemesi için 1-2 saat al nan 2000 Lux (az bulutlu bir günde al nabilecek fl k miktar ) do al gün fl yeterli olurken, yafll bireylerde maruz kal nan fl k fliddetinin fizyolojik de iflimler nedeniyle Hood ve arkadafllar n n çal flmalar nda en az 3000 Lux olmas gerekti i ifade edilmektedir (6,24). Ifl k tedavisi uygulamas n n yap ld çal flmalarda kullan lan fl k yo unlu u Lux, uygulama süresi dakika, uygulama zaman ise 7-28 gün sabah ya da akflam olarak belirlenmifltir (34). Rieder-Praschak ve Willeit yo un fl k uygulamas n n ( Lux, 30 dakika), düflük dozlu fakat uzun süreli (2500 Lux, 2 saat) uygulamadan, Kirisoglu ve Guilleminault da araflt rma sonuçlar nda 45 dakikal k fl k uygulamas n n 20 dakika uygulamadan daha etkili oldu unu ifade etmektedir (35,36). American Academy of Sleep Medicine taraf ndan 1999 y l nda yay nlanan Uyku Bozukluklar Tedavisinde Ifl k Tedavisinin Uygulama Parametreleri nde sa l kl yafll bireylerde varolan uyku problemleri ve fizyolojik de iflikliklere yönelik olarak sabah uygulanan fl n etkili oldu u ifade edilmektedir (24). Uygulama süresine iliflkin olarak yap lan çal flmalarda fl k tedavisi uygulamas n n ortalama günde etkili oldu u; hatta istenen etkinin görülmesi için en az bir haftan n geçmesi gerekti i gibi, bu sürenin üç aya kadar uzayabilece i ifade edilmektedir (24). Ancak fl k tedavi uygulama süresi tedavinin etkinli inin ortaya ç kmas için gereken uygulama süresi konusunda kesin bir öneri bulunmamaktad r (24,35). Ifl k uygulamas amac yla kullan lan cihazlar floresan tüplerden oluflmaktad r. Masa üzerinde kullan labildi i gibi tavana as larak da kullan labilme özellikleri olan bu cihazlar full spektrum özellikleri ile günefl fl renk dengesini yans tabilmektedir. Uygulama s ras nda verilen fl n fliddeti Lux olarak ifade edilmekte ve Lux birimi cihaza uzakl k ve uygulama süresi ile ayarlanabilmektedir (22). Ifl k tedavisi uygulamas na ba l istenmeyen etkiler uygulama yo unlu u, süresi, zaman ve yöntemine (göze direkt/indirekt uygulama gibi) ba l olarak ortaya ç kmaktad r. Uygulaman n akflam geç yap lmas uykusuzluk ve hiperaktiviteye; sabah erken yap lmas uykuyu sürdürmede güçlük ve erken uyanmaya neden olmaktad r. Ifl k tedavisinin irritabilite, bafl a r s, hareketlilik halinde artma, yorgunluk, gözlerde kuruluk ve ciltte hafif k zar kl k gibi yan etkileri bildirilmektedir (33). SONUÇ Yafll bireylerde yetersiz ve kalitesiz uyku yol açt sorunlar aç s ndan oldukça önemlidir. Hemflireler, sa l k ekibinin sürekli hizmet veren, sorunlar ilk saptayan, ilaç kullan m kararlar nda aktif rol alan ve farmakolojik olmayan tedavi yaklafl mlar n etkin olarak uygulayan bir üyesidir. Hemflirelerin, farmakolojik olmayan yaklafl mlar bilmesi ve uygulamas yafll bireylerin uyku sorunu yaflama s kl n n azalt lmas ve uyku kalitesinin art r lmas nda önemlidir. 74 Akad Geriatri 2011; 3: 71-75
5 Yafll Bireylerde Uyku Sorunlar n n Çözümünde Ifl k Tedavisinin Kullan m KAYNAKLAR 1. Akdemir N, Birol L. ç hastal klar ve hemflirelik bak m. Geniflletilmifl 2. Bask. Ankara: Sistem Ofset, Aminoff MJ. Neurology and General Medicine. 4 th ed. China: Churchill Livingstone Elsevier Inc, A argün MY, Kara H, Anlar Ö. Pittsburg uyku kalitesi indeksinin geçerlili i ve güvenirli i. Türk Psikiyatri Dergisi 1996; 7: Lu BS, Zee PC. Circadian rhythm sleep disorders. Chest 2006; 130: Montgomery P, Dennis J. Cognitive behavioral interventions for sleep problems in adults aged 60+. Cochrane Database of Systematic Reviews Issue 1. Art. No: CD DOI: / CD Hood B, Bruck D, Kennedy G. Determinants of sleep quality in the healthy aged: the role of physical, psychological, circadian and naturalistic light variables. Age Ageing 2004; 33: Shochat T, Martin J, Marler M, Anconi-Israel S. Illumination levels in nursing home patients: effects on sleep and activity rhythms. J Sleep Res 2000; 9: Wolvoke N, Elkhoy O, Baltzan M, Palayew M. Sleep and aging: 1. Sleep disorders commonly found in older people. CMAJ 2007; 176: Krishnan P, Hawranik P. Diagnosis and management of geriatric insomnia: a guide for nurse practitioners. J Am Acad Nurse Pract 2008; 20: Zee P, Bloom H. Understanding and resolving insomnia in elderly. Geriatrics 2006; 61: Foley DJ, Monjan A, Brown SL, Simonsick E, Wallace R, Blazer D. Sleep complaints among elderly persons: an epidemiological study of three communities. Sleep 1995; 18: Güler G, Güler N, Kocatafl S, Akgül N. Yafll lar n sa l k bak m gereksinimleri. Cumhuriyet T p Dergisi 2009; 31: Gümüfl Babacan A, Engin E, Özgür G. Bir huzurevinde yaflayan ve biliflsel bozuklu u olmayan yafll lar n uyku düzeni özelliklerinin incelenmesi. Türk Geriatri Dergisi 2009; 12: Cankurtaran M, Çal k N, Cankurtaran Efi, Karada Ö, Khalil M, Ar o ul S. (30 Ekim - 3 Kas m 2002). Yafll larda uyku düzeni ve uyku bozukluklar [Bildiri]. I. Ulusal Geriatri Kongresi, Antalya. 15. Fad lo lu Ç, lkbay Y, Y ld r m YK. Huzurevinde kalan yafll larda uyku kalitesi. Türk Geriatri Dergisi 2006; 9: Cramer G, Chanopis R, Bauwens S, Chamberlian T. Evaluation of sleep disorders in nursing facilities. The Consultant Pharmacist 1999; 14: Casola PG, Goldsmith RJ, Daiter J. Assessment and treatment of sleep problems. Psychiatric Annals 2006; 36: Wolvoke N, Elkhoy O, Baltzan M, Palayew M. Sleep and aging: 2. Management of sleep disorders in older people. CMAJ 2007; 176: Holcomb SS. Recommendations for assessing insomnia. Nurse Pract 2006; 31: King AC, Pruitt LA, Woo S, Castro CM, Ahn DK, Vitiello MV, et al. Effects of moderate-intensity exercise on polysomnographic and subjective sleep quality in older adults with mild to moderate sleep complaints. J Gerontol A Biol Sci Med Sci 2008; 63: Koch S, Haesler E, Tiziani A, Wilson J. Effectiveness of sleep management strategies for residents of aged care facilities: findings of systematic review. J Clin Nurs 2006; 15: U ur M, Savrun MB. Fototerapi ve mevsim depresyonlar. Yeni Symposium 2000; 38: Terman M. Evolving applications of light therapy. Sleep Med Rev 2007; 11: Chesson AL, Littner M, Anderson MW, Grigg-Damberger M, Hartse K, Johnson S, et al. Practice parameters for the use light therapy in the treatment of sleep disorders. Sleep 1999; 22: Uluo lu C. Melatonin: antiaging kronobiotik. Türkiye Klinikleri 2008; 28: Kokhasa M, Fukuda N, Kobayashi R, Honma H, Sakakibara S, Koyama E, et al. Effects of short duration morning bright light in elderly men: sleep structure. Psychiatry Clin Neurosci 2000; 54: Kobayashi R, Kokhasa M, Fukuda N, Sakakibara S, Honma H, Koyama E. Effects of morning bright light on sleep in healthy elderly women. Psychiatry Clin Neurosci 1999; 53: Hoof J, Aarts MPJ, Rense CG. Ambient bright light in dementia: effects on behaviour and circadian rhythmicity. Building and Environment 2009; 44: Taguchi T, Yano M, Kido Y. Influence of bright light therapy on postoperative patients: a pilot study. Intensive Crit Care Nurs 2007; 23: Graf A, Wallner C, Schubert V, Willeit M, Wlk W, Fischer P, et al. The effects of light therapy on mini mental state scores in demented patients. Biol Psychiatry 2001; 50: Winkler D, Pjrek E, Rieder-Praschak N, Willeit M, Pezawas L, Konstantinidis A. Actigraphy in patients with seasonal affective disorder and healthy control subjects treated with light therapy. Biol Psychiatry 2005; 58: Marako lu K, fiahsuvar fi. Gebelikte depresyon. Türkiye Klinikleri 2008; 28: Terman M, Terman JS. Light therapy for seasonal and non-seasonal depression: efficacy, protocol, safety, and side effects. CNS Spect 2005; 10: Montgomery P, Dennis J. Bright Light Therapy for Sleep Problems in Adults Aged 60+. Cochrane Database of Systematic Reviews Issue 2. Art. No: CD DOI: / CD Rieder-Praschak N, Willeit M. Treatment of seasonal affective disorders. Dialogues Clin Neurosci 2003; 5: Kirisoglu C, Guilleminault C. Twenty minutes versus forty-five minutes morning bright light treatment on sleep onset insomnia in elderly subjects. J Psychom Res 2004; 56: Akad Geriatri 2011; 3:
İnsomni. Dr. Selda KORKMAZ
İnsomni Dr. Selda KORKMAZ Uykuya başlama zorluğu Uykuyu sürdürme zorluğu Çok erken uyanma Kronik şekilde dinlendirici olmayan uyku yakınması Kötü kalitede uyku yakınması Genel populasyonda en sık görülen
DetaylıDünyada ve Türkiye de Güncel Verilerle HIV/AIDS. Hacettepe Üniversitesi AIDS Tedavi ve Araflt rma Merkezi (HATAM)
Dünyada ve Türkiye de Güncel Verilerle /AIDS Dr. Aygen Tümer Hacettepe Üniversitesi AIDS Tedavi ve Araflt rma Merkezi (HATAM) Dünyada /AIDS Dünya Sa l k Örgütü (DSÖ)/UNAIDS taraf ndan Aral k 2010 tarihinde
DetaylıB R HUZUREV NDE YAfiAYAN VE B L fisel BOZUKLU U OLMAYAN YAfiLILARIN UYKU DÜZEN ÖZELL KLER N N NCELENMES
Turkish Journal of Geriatrics 2009; 12 (3): 138-146 ARAfiTIRMA B R HUZUREV NDE YAfiAYAN VE B L fisel BOZUKLU U OLMAYAN YAfiLILARIN UYKU DÜZEN ÖZELL KLER N N NCELENMES ÖZ Aysun BABACAN GÜMÜfi 1 Esra ENG
DetaylıBEZMİÂLEM. Horlama ve Uyku. Apne Sendromu VAKIF ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ HASTANESİ. Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı.
Horlama ve Uyku Apne Sendromu BEZMİÂLEM VAKIF ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ HASTANESİ Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı Uyku Polikliniği rtibat : 0212 453 17 00 GH-02 V;01/2010 Horlama ve Uyku Apne Sendromu
DetaylıANKARA ÜNİVERSİTESİ PSİKİYATRİK KRİZ UYGULAMA VE ARAŞTIRMA MERKEZİ
ANKARA ÜNİVERSİTESİ PSİKİYATRİK KRİZ UYGULAMA VE ARAŞTIRMA MERKEZİ Kuruluş : 27 Ekim 1989 Adres : Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Cebeci Kampüsü Dikimevi - Ankara Tel : 363 03 26-363 03 27 ANKARA ÜNİVERSİTESİ
DetaylıMerkezi Sterilizasyon Ünitesinde Hizmet çi E itim Uygulamalar
Merkezi Sterilizasyon Ünitesinde Hizmet çi E itim Uygulamalar Hmfl. Sevgili GÜREL Emekli, Ac badem Sa l k Grubu Ac badem Hastanesi, Merkezi Sterilizasyon Ünitesi, STANBUL e-posta: sgurkan@asg.com.tr H
DetaylıÜN TE V SOSYAL TUR ZM
ÜN TE V SOSYAL TUR ZM Bu ünitede turizmin çeflitlerinden biri olan sosyal turizmi daha ayr nt l bir flekilde ö renip, ülkemizdeki sosyal turizmin geliflimi hakk nda bilgiler edinece iz. Ç NDEK LER A. S
DetaylıUYKU UYANIKLIK DÖNGÜSÜ. Dr.Ezgi Tuna Erdoğan İstanbul Tıp Fakültesi Fizyoloji A.D.
UYKU UYANIKLIK DÖNGÜSÜ Dr.Ezgi Tuna Erdoğan İstanbul Tıp Fakültesi Fizyoloji A.D. Uyku tanımı Uyku Fizyolojisi (uyku evreleri) Sirkadiyen ritim Uyku yoksunluğu İdeal uyku Uyku ile ilgili bazı hastalıklar
DetaylıOkumufl / Mete (Ed.) Anne Babalar için Do uma Haz rl k / Sa l k Profesyonelleri için Rehber 16.5 x 24 cm, XIV + 210 Sayfa ISBN 978-975-8882-31-1
Deomed Medikal Yay nc l k Okumufl / Mete (Ed.) Anne Babalar için Do uma Haz rl k / Sa l k Profesyonelleri için Rehber 16.5 x 24 cm, XIV + 210 Sayfa ISBN 978-975-8882-31-1 Birinci bask Deomed, 2009. 62
Detaylı08.11.2008 VİTAMİN D VE İMMÜN SİSTEM VİTAMİN D
VİTAMİN D VE İMMÜN SİSTEM VİTAMİN D Vitamin D ve İmmün Sistem İnsülin Sekresyonuna Etkisi Besinlerde D Vitamini Makaleler Vitamin D, normal bir kemik gelişimi ve kalsiyum-fosfor homeostazisi için elzem
DetaylıGENÇ YET fik NLERDE BÜYÜME HORMONU EKS KL
Hasta Rehberi Say 7 GENÇ YET fik NLERDE BÜYÜME HORMONU EKS KL Orta kolayl kta okunabilir rehber Genç Yetiflkinlerde Büyüme Hormonu Eksikli i - Say 7 (A ustos 2006 da güncellenmifltir) Bu rehber Reading
DetaylıÇOCUKLUK ve ERGENL KTE D YABETLE YAfiAM
ÇOCUKLUK ve ERGENL KTE D YABETLE YAfiAM D YABETLE YAfiAMAK Bu kitapç n içeri i Çocuk Endokrinolojisi ve Diyabet Derne i nin web sitesinden faydalan larak haz rlanm flt r. www.cocukendokrindiyabet.org Diyabet,
DetaylıTablo 2.1. Denetim Türleri. 2.1.Denetçilerin Statülerine Göre Denetim Türleri
2 DENET M TÜRLER 2.DENET M TÜRLER Denetim türleri de iflik ölçütler alt nda s n fland r labilmektedir. En yayg n s n fland rma, denetimi kimin yapt na ve denetim sonunda elde edilmek istenen faydaya (denetim
DetaylıSB Sakarya E itim ve Araflt rma Hastanesi Asinetobakterli Hastalarda DAS Uygulamalar ve yilefltirme Çabalar
SB Sakarya E itim ve Araflt rma Hastanesi Asinetobakterli Hastalarda DAS Uygulamalar ve yilefltirme Çabalar Hmfl. Özlem SANDIKCI SB Sakarya E itim ve Araflt rma Hastanesi, nfeksiyon Kontrol Hemfliresi,
DetaylıDÜNYADAN HABERLER NİSAN
DÜNYADAN HABERLER NİSAN 2012 Türk Eczacıları Birliği tarafından hazırlanmıştır. WillyBrandt Sok. no:9 06690 Çankaya Ankara İçindekiler: İspanya da Artık Emekliler de Katılım Payı Ödeyecek İrlanda da Jenerik
Detaylıfiekil 2 Menapoz sonras dönemde kistik, unilateral adneksiyel kitleye yaklafl m algoritmas (6)
over kanseri taramas ndaki yetersizli ini göstermektedir. (1) Transvaginal ultrasonografinin sensitivitesinin iyi olmas na ra men spesifitesinin yeterli olmamas kullan m n k s tlamaktad r. Son yay nlarda
Detaylı4/B L S GORTALILARIN 1479 VE 5510 SAYILI KANUNLARA GÖRE YAfiLILIK, MALULLUK VE ÖLÜM AYLI INA HAK KAZANMA fiartlari
4/B L S GORTALILARIN 1479 VE 5510 SAYILI KANUNLARA GÖRE YAfiLILIK, MALULLUK VE ÖLÜM AYLI INA HAK KAZANMA fiartlari Mustafa CER T* I. G R fi Bu yaz da 1479 say l yasaya göre yafll l l k, malullük ve ölüm
DetaylıTarifname BÖBREKÜSTÜ BEZĠ YETMEZLĠĞĠNĠN TEDAVĠSĠNE YÖNELĠK BĠR FORMÜLASYON
1 Tarifname Teknik Alan BÖBREKÜSTÜ BEZĠ YETMEZLĠĞĠNĠN TEDAVĠSĠNE YÖNELĠK BĠR FORMÜLASYON Buluş, böbreküstü bezi yetmezliğinin tedavisine yönelik oluşturulmuş bir formülasyon ile ilgilidir. Tekniğin Bilinen
DetaylıHart Walker, gövde deste i ve dengeli tekerlek sistemi sayesinde, geliflim düzeyi uygun olan çocuklar n, eller serbest flekilde yürümesini sa lar.
Cerebral palsi gibi hareket ve postüral kontrol bozukluklar na yol açan hastal klar olan çocuklar, hastal klar n n derecesine ba l olarak yürüme güçlü ü çekmekte veya hiç yürüyememektedir. Hart Walker,
DetaylıTarifname KRONİK YORGUNLUK SENDROMUNUN TEDAVİSİNE YÖNELİK BİR KOMPOZİSYON
1 Tarifname Teknik Alan KRONİK YORGUNLUK SENDROMUNUN TEDAVİSİNE YÖNELİK BİR KOMPOZİSYON Buluş, kronik yorgunluk sendromunun tedavisine yönelik oluşturulmuş bir kompozisyon ile ilgilidir. Tekniğin Bilinen
DetaylıGÖRÜfiLER. Uzm. Dr. Özlem Erman
GÖRÜfiLER Uzm. Dr. Özlem Erman Son y llarda dünyadaki h zl teknolojik geliflmeye paralel olarak t p alan nda da h zl bir de iflim yaflanmakta, neredeyse her gün yeni tan, tedavi yöntemleri, yeni ilaçlar
Detaylıİş Sağlığı İş Sağlığı nedir? Çağdaş İş Sağlığı anlayışı nedir?
İş Sağlığı İş sağlığı denilince, üretimi ve işyerini içine alan bir kavram düşünülmelidir. İşyerinde sağlıklı bir çalışma ortamı yoksa işçilerin sağlığından söz edilemez. İş Sağlığı nedir? Bütün çalışanların
Detaylıvardiyalı çalışma ve uyku bozuklukları
vardiyalı çalışma ve uyku bozuklukları Dr.İbrahim Öztura Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Nöroloji Anabilim Dalı Uyku-uyanıklık ritmi Sirkadiyen ve homeostatik süreçlerin etkileşimi sonucu uyku ve
DetaylıMehmet TOMBAKO LU* * Hacettepe Üniversitesi, Nükleer Enerji Mühendisli i Bölümü
Nükleer Santrallerde Enerji Üretimi ve Personel E itimi Mehmet TOMBAKO LU* Girifl Sürdürülebilir kalk nman n temel bileflenlerinden en önemlisinin enerji oldu unu söylemek abart l olmaz kan s nday m. Küreselleflen
DetaylıTarifname PARKĠNSON HASTALIĞININ SEMPTOMATĠK TEDAVĠSĠNE YÖNELĠK BĠR FORMÜLASYON
1 Tarifname PARKĠNSON HASTALIĞININ SEMPTOMATĠK TEDAVĠSĠNE YÖNELĠK BĠR FORMÜLASYON Teknik Alan Buluş, parkinson hastalığının semptomatik tedavisine yönelik oluşturulmuş bir formülasyon ile ilgilidir. Tekniğin
DetaylıYÖNETMELİK ANKARA ÜNİVERSİTESİ YABANCI DİL EĞİTİM VE ÖĞRETİM YÖNETMELİĞİ BİRİNCİ BÖLÜM. Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar
24 Mart 2016 PERŞEMBE Resmî Gazete Sayı : 29663 YÖNETMELİK ANKARA ÜNİVERSİTESİ YABANCI DİL EĞİTİM VE ÖĞRETİM YÖNETMELİĞİ BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar Amaç MADDE 1 (1) Bu Yönetmeliğin
DetaylıARAMALI VERG NCELEMES NDE SÜRE. Adalet ilkin devletten gelmelidir Çünkü hukuk, devletin toplumsal düzenidir.
ARAMALI VERG NCELEMES NDE SÜRE Adalet ilkin devletten gelmelidir Çünkü hukuk, devletin toplumsal düzenidir. ARISTO 88 ARAMALI VERG NCELEMES NDE SÜRE 1. KONU 213 say l Vergi Usul Kanunu nun (VUK) 142, 143,
Detaylı4/A (SSK) S GORTALILARININ YAfiLILIK AYLI INA HAK KAZANMA KOfiULLARI
4/A (SSK) S GORTALILARININ YAfiLILIK AYLI INA HAK KAZANMA KOfiULLARI Resul KURT* I. G R fi Ülkemizde 4447 say l Kanunla, emeklilikte köklü reformlar yap lm fl, ancak 4447 say l yasan n emeklilikte kademeli
DetaylıHipofiz adenomu; Prolaktin salgılayan hipofiz adenomu;
PROLAKTİNOMA Hipofiz adenomu; Prolaktin salgılayan hipofiz adenomu; Prolaktinoma beyinde yer alan hipofiz bezinin prolaktin salgılayan tümörüdür. Kanserleşmez ancak hormonal dengeyi bozar. Prolaktin hormonu
DetaylıUygulama Önerisi 1110-2: ç Denetim Yöneticisi- Hiyerarflik liflkiler
Uygulama Önerileri 59 Uygulama Önerisi 1110-2: ç Denetim Yöneticisi- Hiyerarflik liflkiler Uluslararas ç Denetim Meslekî Uygulama Standartlar ndan Standart 1110 un Yorumu lgili Standart 1110 Kurum çi Ba
DetaylıÖZET. GİRİŞ Sa l k hizmetlerinin yayg nlaflmas
T RAKYA ÜN VERS TES TIP FAKÜLTES PS K YATR SERV S NDE YATIRILARAK TEDAV ED LEN GER ATR K HASTALARIN SOSYODEMOGRAF K ÖZELL KLER, TANI ve TEDAV DA ILIMLARI GİRİŞ Sa l k hizmetlerinin yayg nlaflmas ve t ptaki
DetaylıAnimasyon Tabanl Uygulamalar n Yeri ve Önemi
Otomasyon Sistemleri E itiminde Animasyon Tabanl Uygulamalar n Yeri ve Önemi Murat Ayaz Kocaeli Üniversitesi Teknik E itim Fakültesi, Elektrik E itimi Koray Erhan Kocaeli Üniversitesi, Teknoloji Fakültesi,
DetaylıGirifl Marmara Üniversitesi Eczac l k Fakültesi Farmakoepidemiyoloji Araflt rma Birimi (MEFEB) Ecz. Neslihan Güleno lu
G R fi Girifl Bu kitapç k Marmara Üniversitesi Eczac l k Fakültesi Farmakoepidemiyoloji Araflt rma Birimi (MEFEB) taraf ndan, befleri t bbi ürünlerin güvenlili inin izlenmesi ve de erlendirilmesi hakk
DetaylıHUZUREV NDE KALAN YAfiLILARDA UYKU KAL TES * SLEEP QUALITY AMONG NURSING HOME RESIDENTS. ARAfiTIRMA RESEARCH ABSTRACT
Turkish Journal of Geriatrics 2006; 9 (3): 165-169 ARAfiTIRMA HUZUREV NDE KALAN YAfiLILARDA UYKU KAL TES * ÖZ Çiçek FADILO LU 1 Yeflim LKBAY 2 Yasemin KUZEYL YILDIRIM 1 Amaç: Bu tan mlay c çal flman n
DetaylıUyku Fizyolojisi Uyku Hijyeni Obstrüktif Uyku-Apne Sendromu
Uyku Fizyolojisi Uyku Hijyeni Obstrüktif Uyku-Apne Sendromu Prof. Dr. Hakan Kaynak Uykum Uyku Bozuklukları Merkezi Normal Uyku Uykunun Dönemleri Nasıl Uyuyoruz? Richardson GS: The human circadian system
DetaylıCO RAFYA. DÜNYA NIN fiekl N N VE HAREKETLER N N SONUÇLARI ÖRNEK 1 :
CO RAFYA DÜNYA NIN fiekl N N VE HAREKETLER N N SONUÇLARI ÖRNEK 1 : K rk nc paralel üzerindeki bir noktan n hangi yar mkürede yer ald afla dakilerin hangisine bak larak saptanamaz? A) Gece-gündüz süresinin
DetaylıYaşl Bireylerde Uyku Sorunlar
Yaşl Bireylerde Uyku Sorunlar Araş. Gör. Yeliz AKKUŞ*, Dr. Sevgisun KAPUCU** * Kafkas Üniversitesi Sağl k Yüksekokulu, KARS ** Hacettepe Üniversitesi Sağl k Bilimleri Fakültesi, Hemşirelik Bölümü, İç Hastal
DetaylıTürkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı Değerlendirme Notu Sayfa1
Sağlık Reformunun Sonuçları İtibariyle Değerlendirilmesi 26-03 - 2009 Tuncay TEKSÖZ Dr. Yalçın KAYA Kerem HELVACIOĞLU Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı Türkiye 2004 yılından itibaren sağlık
DetaylıDemansl Hastalara Bak m Veren Yak nlar n n Yaflad klar Sorunlar ve Hemflirelik Yaklafl mlar
DERLEME/REVIEW Akad Geriatri 2009; 1: 167-172 Gelifl Tarihi/Received: 25/05/2009 - Kabul Edilifl Tarihi/Accepted: 05/06/2009 Demansl Hastalara Bak m Veren Yak nlar n n Yaflad klar Sorunlar ve Hemflirelik
DetaylıÇOCUK ve ERGENL KTE GUATR
ÇOCUK ve ERGENL KTE GUATR GUATR NED R? Bu kitapç n içeri i Çocuk Endokrinolojisi ve Diyabet Derne i nin web sitesinden faydalan larak haz rlanm flt r. www.cocukendokrindiyabet.org Tiroid bezi Guatr Tiroid
DetaylıUykusuzluk Yakınması İle Gelen Hastaya Yaklaşım. Dr. Hakan KAYNAK
Uykusuzluk Yakınması İle Gelen Hastaya Yaklaşım Dr. Hakan KAYNAK Uykusuzluk Birçok kişi için = Uyku ilacı Uyku hekimi için =??? Kabus 1979 Sınıflaması Diagnostic Classification of Sleep and Arousal Disorders
DetaylıGEKA NİHAİ RAPOR TEKNİK BÖLÜM. 1. Açıklama
GEKA NİHAİ RAPOR TEKNİK BÖLÜM 1. Açıklama 1.1.Proje Ortaklarının Adları: Uzman Klinik Psikolog Özge Yaren YAVUZ ERDAN, Uzman Klinik Psikolog Elvan DEMİRBAĞ, Uzman Klinik Psikolog Nilay KONDUZ 1.2.Nihai
Detaylıstanbul Kültür Üniversitesi, Türkiye
215 ROMANYA LE BULGAR STAN IN AB YE EKONOM K ENTEGRASYONU Yrd. Doç. Dr. Mesut EREN stanbul Kültür Üniversitesi, Türkiye 1. Girifl Avrupa Birli i nin 5. ve son genifllemesi 2004 y l nda 10 Orta ve Do u
DetaylıKayseri Büyükflehir Belediyesi Huzurevindeki Yafll lar n Yaflam Kalitesi
KL N K ÇALIfiMA/RESEARCH ARTICLE Akad Geriatri 2011; 3: 35-40 Gelifl Tarihi/Received: 15/04/2010 - Kabul Edilifl Tarihi/Accepted: 28/07/2010 Kayseri Büyükflehir Belediyesi Huzurevindeki Yafll lar n Yaflam
DetaylıLABORATUVARIN DÖNER SERMAYE EK ÖDEME SİSTEMİNE ETKİSİ. Prof. Dr. Mehmet Tarakçıoğlu Gaziantep Üniversitesi
LABORATUVARIN DÖNER SERMAYE EK ÖDEME SİSTEMİNE ETKİSİ Prof. Dr. Mehmet Tarakçıoğlu Gaziantep Üniversitesi Bir etkinliğin sonucunda elde edilen çıktıyı nicel ve/veya nitel olarak belirleyen bir kavramdır.
Detaylı1 OCAK 31 ARALIK 2009 ARASI ODAMIZ FUAR TEŞVİKLERİNİN ANALİZİ
1 OCAK 31 ARALIK 2009 ARASI ODAMIZ FUAR TEŞVİKLERİNİN ANALİZİ 1. GİRİŞ Odamızca, 2009 yılında 63 fuara katılan 435 üyemize 423 bin TL yurtiçi fuar teşviki ödenmiştir. Ödenen teşvik rakamı, 2008 yılına
DetaylıKAVRAMLAR. Büyüme ve Gelişme. Büyüme. Büyüme ile Gelişme birbirlerinden farklı kavramlardır.
KAVRAMLAR Büyüme ve Gelişme Büyüme ile Gelişme birbirlerinden farklı kavramlardır. Büyüme Büyüme, bedende gerçekleşen ve boy uzamasında olduğu gibi sayısal (nicel) değişikliklerle ifade edilebilecek yapısal
DetaylıBipolar afektif bozukluk nedir?
Bipolar afektif bozukluk nedir? Bipolar afektif bozukluğu pek çok kişi farklı şekillerde yaşar. Bazıları şiddetli mutsuzluk ve sadece hafif taşkınlık atakları deneyimlerken, diğerleri son derece şiddetli
DetaylıTarifname SARKOPENİ NİN TEDAVİSİNE YÖNELİK BİR KOMPOZİSYON
1 Tarifname SARKOPENİ NİN TEDAVİSİNE YÖNELİK BİR KOMPOZİSYON Teknik Alan Buluş, sarkopeni nin tedavisine yönelik oluşturulmuş bir kompozisyon ile ilgilidir. Tekniğin Bilinen Durumu Günümüzde sarkopeni,
DetaylıZARLARLA OYNAYALIM. Önden = = + = Arkadan = = + + = = + + =
ZARLARLA OYNAYALIM Zar kullanarak toplama ve ç karma ifllemleri yapabiliriz. Zarda karfl l kl iki yüzdeki say lar n toplam daima 7 dir. Zarda 2 gözüküyorsa karfl s ndaki yüzeyin 7 2 = 5 oldu unu bulabilirsiniz.
DetaylıTam yağlı süt ürünleri tüketen erkeklere kötü haber
Tam yağlı süt ürünleri tüketen erkeklere kötü haber Sağlıklı, güçlü kuvvetli bir erkeksiniz ama çocuğunuz olmuyorsa bu önemli sorunun sebebi yediklerinizle ilgili olabilir. Erkekler üzerinde yapılan bilimsel
DetaylıYafll Hastalar n Günlük Yaflam Aktiviteleri*
KL N K ÇALIfiMA/RESEARCH ARTICLE Akad Geriatri 2013; 5: 64-72 Gelifl Tarihi/Received: 25/09/2012 - Kabul Edilifl Tarihi/Accepted: 18/02/2013 Yafll Hastalar n Günlük Yaflam Aktiviteleri* The Activity of
DetaylıDers 3: SORUN ANAL Z. Sorun analizi nedir? Sorun analizinin yöntemi. Sorun analizinin ana ad mlar. Sorun A ac
Ders 3: SORUN ANAL Z Sorun analizi nedir? Sorun analizi, toplumda varolan bir sorunu temel sorun olarak ele al r ve bu sorun çevresinde yer alan tüm olumsuzluklar ortaya ç karmaya çal fl r. Temel sorunun
DetaylıCO RAFYA GRAF KLER. Y llar Bu grafikteki bilgilere dayanarak afla daki sonuçlardan hangisine ulafl lamaz?
CO RAFYA GRAF KLER ÖRNEK 1 : Afla daki grafikte, y llara göre, Türkiye'nin yafl üzerindeki toplam nufusu ile bu nüfus içindeki okuryazar kad n ve erkek say lar gösterilmifltir. Bin kifli 5. 5.. 35. 3.
DetaylıSOSYAL GÜVENL K REHBER. SSK BAfiKANLI I
SOSYAL GÜVENL K REHBER Resul KURT SSK BAfiKANLI I Sigorta Müfettifli Hüseyin FIRAT SMMM SMMMO Baflkan Yard mc s MAYIS 2005 1 Yönetim Merkezi ve Yaz flma Adresi: SMMMO Kurtulufl Caddesi No: 152 Kurtulufl
DetaylıPS K YATR DE KULLANILAN KL N K ÖLÇEKLER
PS K YATR DE KULLANILAN KL N K ÖLÇEKLER Editörler Prof. Dr. Ömer Aydemir - Prof. Dr. Ertuğrul Köroğlu in De erli Türk Hekimlerine Arma an d r. HYB Bas m Yay n 226 PS KOLOJ VE PS K YATR D Z S 36 PS K YATR
DetaylıEndokrin Testler Cep K lavuzu
Deomed Medikal Yay nc l k Endokrin Testler Cep K lavuzu Prof. Dr. fiazi mamo lu Prof. Dr. Canan Özyard mc Ersoy Uzm. Dr. Sinem K y c Uzm. Dr. Metin Güçlü Uzm. Dr. Özen Öz Gül Uzm. Dr. Soner Cander Uzm.
DetaylıHasta Rehberi Say 11. ÇO UL H POF Z HORMONU EKS KL Orta kolayl kta okunabilir rehber
Hasta Rehberi Say 11 ÇO UL H POF Z HORMONU EKS KL Orta kolayl kta okunabilir rehber Ço ul Hipofiz Hormonu Eksikli i - Say 11 (A ustos 2006 da güncellenmifltir) Bu rehber Reading Üniversitesi, Sa l k Bilimleri
DetaylıHUZUREV NDE KALAN YAfiLILARIN UYKU KAL TES N N PITTSBURG, EPWORTH VE SABAHÇIL-AKfiAMCIL ANKET ÖLÇEKLER LE DE ERLEND R LMES
Turkish Journal of Geriatrics 2013; 16 (1) 60-68 Vesile fienol 1 Ferhan SOYUER 1 Pelin NAR fienol 2 HUZUREV NDE KALAN YAfiLILARIN UYKU KAL TES N N PITTSBURG, EPWORTH VE SABAHÇIL-AKfiAMCIL ANKET ÖLÇEKLER
DetaylıCO RAFYA KONUM. ÖRNEK 2 : Afla daki haritada, Rize ile Bingöl il merkezlerinin yak n ndan geçen boylam gösterilmifltir.
CO RAFYA KONUM ÖRNEK 1 : Aralar nda 1 lik fark bulunan iki paralel aras ndaki uzakl k de iflmezken, aralar nda 1 lik fark, bulunan iki meridyen aras ndaki uzakl k Ekvator dan kutuplara gidildikçe azalmaktad
DetaylıAnne baba olmaya. Evde Pedagog. ile haz rlan n
Anne baba olmaya Evde Pedagog ile haz rlan n Bebek bekliyorsunuz ve çok yo un duygular içindesiniz. Bebe inizin geliflimini en iyi flekilde sa lamak istiyorsunuz. flte tam bu durumdaki anne baba adaylar
DetaylıFarkl alanlarda çal flmalar n sürdüren firmam z n bafll ca faaliyet alanlar ;
FARK n zolsun Bir DPAK Prestij Torbalar DPAK File Torbalar DPAK Bantl Torbalar Etiketler Etiketli Çuvallar Rulo Etiketler Üzüm Torbalar Sebze Torbalar Koliler Tüp File ve Extrude File çeflitleri Hakk m
DetaylıOkumufl / Mete (Ed.) Anne Babalar için Do uma Haz rl k / Sa l k Profesyonelleri için Rehber 16.5 x 24 cm, XIV + 210 Sayfa ISBN 978-975-8882-31-1
Deomed Medikal Yay nc l k Okumufl / Mete (Ed.) Anne Babalar için Do uma Haz rl k / Sa l k Profesyonelleri için Rehber 16.5 x 24 cm, XIV + 210 Sayfa ISBN 978-975-8882-31-1 Birinci bask Deomed, 2009. çindekiler
DetaylıDeomed Medikal Yay nc l k
Deomed Medikal Yay nc l k Schiltenwolf / Henningsen Muskuloskeletal A r lar Biyopsikososyal Yaklafl mla Tan ve Tedavi Türkçe Editörü / M. Sar do an Çeviri / A. Kasabal gil 16.5 x 24 cm, XVI + 320 Sayfa
DetaylıGALATA YATIRIM A.Ş. Halka Arz Fiyat Tespit Raporu DEĞERLENDİRME RAPORU SAN-EL MÜHENDİSLİK ELEKTRİK TAAHHÜT SANAYİ VE TİCARET A.Ş.
22-11-2013 Fiyat Tespit Raporu DEĞERLENDİRME RAPORU İş bu rapor, Galata Yatırım A.Ş. tarafından, Sermaye Piyasası Kurulu nun 12/02/2013 tarihli ve 5/145 sayılı kararında yer alan; payları ilk kez halka
DetaylıS STEM VE SÜREÇ DENET M NDE KARfiILAfiILAN SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNER LER
S STEM VE SÜREÇ DENET M NDE KARfiILAfiILAN SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNER LER Erol LENGERL / Akis Ba ms z Denetim ve SMMM A.fi. 473 474 2. Salon - Paralel Oturum VIII - Sistem ve Süreç Denetiminde Karfl lafl lan
DetaylıCPAP TEDAVİSİ. Prof. Dr. Mehmet KARADAĞ Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı Öğretim Üyesi. www.uykubozuklugu.com
CPAP TEDAVİSİ Prof. Dr. Mehmet KARADAĞ Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı Öğretim Üyesi www.uykubozuklugu.com UZUN DÖNEMDE Hipertansiyon Felç Aritmiler İnfarktüs KISA DÖNEMDE Yaşam Kalitesinde kötüleşme
DetaylıHuzurevi Sakinlerinin laç Kullan m na ve Etkileflimine liflkin Bilgi ve Uygulamalar *
KL N K ÇALIfiMA/RESEARCH ARTICLE Akad Geriatri 2010; 2: 99-105 Gelifl Tarihi/Received: 17/08/2009 - Kabul Edilifl Tarihi/Accepted: 15/10/2009 Huzurevi Sakinlerinin laç Kullan m na ve Etkileflimine liflkin
DetaylıYol (km) a) 50 cm 2 m b) 140 km 1040 m c) 8000 m 8 km
.2 Uzunluklar Ölçme Kilometre 1. Grafik: Servis Arac n n Ald Yollar 1. Yandaki grafik, okul servis arac n n bir hafta boyunca ald yolu (km) göstermektedir. Grafi e göre afla daki sorular cevaplay n z.
DetaylıDoç.Dr.Mehmet Emin Altundemir 1 Sakarya Akademik Dan man
214 EK M-ARALIK DÖNEM BANKA KRED LER E M ANKET Doç.Dr.Mehmet Emin Altundemir 1 Sakarya Akademik Dan man nin 214 y dördüncü çeyrek verileri, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankas (TCMB) taraf ndan 9 Ocak 215
DetaylıISI At f Dizinlerine Derginizi Kazand rman z çin Öneriler
ISI At f Dizinlerine Derginizi Kazand rman z çin Öneriler Metin TUNÇ Seçici Olun ISI' n editoryal çal flanlar her y l yaklafl k olarak 2,000 dergiyi de erlendirmeye tabi tutmaktad r. Fakat de erlendirilen
DetaylıYönetici tarafından yazıldı Perşembe, 08 Ekim 2009 05:19 - Son Güncelleme Perşembe, 08 Ekim 2009 05:22
Çocuğumun Sık Sık Başı Ağrıyor Ne Yapabilirim? Başağrısı toplumun büyük kesiminde görülebilen ve insanların büyük çoğunluğunun hayatlarının değişik dönemlerinde karşılaştığı ve çare aradığı bir problemdir.
DetaylıAcil Servis Çalışanlarına Karşı Şiddet. Keziban Uçar Karabulut
Acil Servis Çalışanlarına Karşı Şiddet Keziban Uçar Karabulut Şiddet; aşırı duygu durumunu, bir olgunun yoğunluğunu, sertliğini, kaba ve sert davranışı, beden gücünün kötüye kullanılmasını, bireye ve topluma
DetaylıEGZERSİZ TEST SONUÇLARININ YORUMLANMASI. Doç.Dr.Mitat KOZ
EGZERSİZ TEST SONUÇLARININ YORUMLANMASI Doç.Dr.Mitat KOZ Fiziksel Uygunluk Test Sonuçları Klinik Egzersiz Test Sonuçları Fiziksel Uygunluk Test Sonuçlarının Yorumlanması Bireyler arası karşılaştırmalar
DetaylıEGZERSiziN DEPRESYON TEDAVisiNDEKi YERi VE ETKiLERi
Spor Bilimleri Dergisi Hacettepe 1. ofsport Sciences 2004, 15 (1),49-64 Dave/li Derleme EGZERSiziN DEPRESYON TEDAVisiNDEKi YERi VE ETKiLERi Ziya KORUÇ, Perlearı BAYAR Hacettepe Üniversitesi Spor Bilimleri
Detaylı2. Projelerle bütçe formatlar n bütünlefltirme
2. Projelerle bütçe formatlar n bütünlefltirme Proje bütçesi haz rlarken dikkat edilmesi gereken üç aflama vard r. Bu aflamalar flunlard r: Kaynak belirleme ve bütçe tasla n n haz rlanmas Piyasa araflt
DetaylıAzospermi Nedir, Belirtileri Nedir, Nas l Tedavi Edilir?
Azospermi Nedir, Belirtileri Nedir, Nas l Tedavi Edilir? Azospermi, al nan meni örne inde hiçbir sperm hücresinin bulunmamas d r. Azospermi sorunu iki ba l kta incelenmektedir; T kan kl a ba l olan ve
DetaylıBanka Kredileri E ilim Anketi nin 2015 y ilk çeyrek verileri, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankas (TCMB) taraf ndan 10 Nisan 2015 tarihinde yay mland.
21 OCAK-MART DÖNEM BANKA KRED LER E M ANKET Doç.Dr.Mehmet Emin Altundemir 1 Sakarya Akademik Dan man nin 21 y ilk çeyrek verileri, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankas (TCMB) taraf ndan 1 Nisan 21 tarihinde
DetaylıMetabolik hastalıkların tedavisinde sirkadiyen bozukluğun tedavisi önemli midir? Neler yapılmalı, neler yapılmamalıdır?
Metabolik hastalıkların tedavisinde sirkadiyen bozukluğun tedavisi önemli midir? Neler yapılmalı, neler yapılmamalıdır? Dr. Hikmet YILMAZ CBÜ Nöroloji AD, Manisa Neden böyle bir panel konusu seçildi? Metabolik
DetaylıYafll larda Uyku Bozuklu unun Ruh Haline, Fonksiyonel Aktiviteye ve Yaflam Kalitesine Etkisi
KL N K ÇALIfiMA/RESEARCH ARTICLE Akad Geriatri 2013; 5: 109-116 Gelifl Tarihi/Received: 18/03/2013 - Kabul Edilifl Tarihi/Accepted: 09/07/2013 Yafll larda Uyku Bozuklu unun Ruh Haline, Fonksiyonel Aktiviteye
Detaylıhükümet tabibi olarak görev yaptıktan sonra, 1988 yılında Bakırköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesi nde başladığım
1961 yılında Malatya da doğdum. İlk-orta ve lise öğrenimimi Malatya da tamamladım.1978 yılında girdiğim Dicle Üniversitesi Tıp Fakültesi'ni 1984 yılında bitirdim. 1984-1987 yılları arasında Çanakkale ve
DetaylıGEBELİK ve DOĞUM SONRASI DÖNEMDE GÖZLENEN UYKU BOZUKLUKLARI
GEBELİK ve DOĞUM SONRASI DÖNEMDE GÖZLENEN UYKU BOZUKLUKLARI Doç. Dr. ÇAĞATAY KARŞIDAĞ Acıbadem Altunizade Hastanesi 5 Ekim 2017, Bursa Contergan. İlaç, ilk kez Almanya da 1954 te sentezlendi. 1956 yılında
DetaylıERGENL K ve BÜYÜME HORMONU EKS KL
Hasta Rehberi Say 3 ERGENL K ve BÜYÜME HORMONU EKS KL Orta kolayl kta okunabilir rehber Ergenlik ve Büyüme Hormonu Eksikli i - Say 3 (A ustos 2006 da güncellenmifltir) Bu rehber Reading Üniversitesi, Sa
DetaylıKONJEN TAL ADRENAL H PERPLAZ
Hasta Rehberi Say 6 KONJEN TAL ADRENAL H PERPLAZ Orta kolayl kta okunabilir rehber Konjenital Adrenal Hiperplazi - Say 6 (A ustos 2006 da güncellenmifltir) Bu rehber Reading Üniversitesi, Sa l k Bilimleri
DetaylıT bbi At k Kontrolü P80-P82. 7. Ulusal Sterilizasyon Dezenfeksiyon Kongresi - 2011 673
T bbi At k Kontrolü P80-P82 7. Ulusal Sterilizasyon Dezenfeksiyon Kongresi - 2011 673 P80 Son Dört Y ll k Kontamine Kesici Delici Alet Yaralanmalar Sürveyans Melek Meltem Göksel, Özgül Taflp nar, Fatma
DetaylıHasta Rehberi Say 6. KONJEN TAL ADRENAL H PERPLAZ Kolay okunabilir rehber
Hasta Rehberi Say 6 KONJEN TAL ADRENAL H PERPLAZ Kolay okunabilir rehber Konjenital Adrenal Hiperplazi - Say 6 (A ustos 2006 da güncellenmifltir) Bu rehber Reading Üniversitesi, Sa l k Bilimleri Enstitüsü,
DetaylıYrd. Doç. Dr. Olcay Bige AŞKUN. İşletme Yönetimi Öğretim ve Eğitiminde Örnek Olaylar ile Yazınsal Kurguları
I Yrd. Doç. Dr. Olcay Bige AŞKUN İşletme Yönetimi Öğretim ve Eğitiminde Örnek Olaylar ile Yazınsal Kurguları II Yay n No : 2056 Hukuk Dizisi : 289 1. Bas Kas m 2008 - STANBUL ISBN 978-975 - 295-953 - 8
DetaylıUÜ-SK ORGAN VE DOKU NAKLİ PROSEDÜRÜ
Rev. No : 01 Rev.Tarihi : 13 Haziran 2012 1/ 1. Amaç: UÜ-SK da organ ve doku nakli hizmetlerinden yararlanacak hastaların ve/veya canlı vericilerinin başvuru kriterlerinin ve organ bekleme listelerine
DetaylıTÜRK YE B L MSEL VE TEKNOLOJ K ARAfiTIRMA KURUMU DESTEK PROGRAMLARI BAfiKANLIKLARI KURULUfi, GÖREV, YETK VE ÇALIfiMA ESASLARINA L fik N YÖNETMEL K (*)
TÜRK YE B L MSEL VE TEKNOLOJ K ARAfiTIRMA KURUMU DESTEK PROGRAMLARI BAfiKANLIKLARI KURULUfi, GÖREV, YETK VE ÇALIfiMA ESASLARINA L fik N YÖNETMEL K (*) Amaç ve Kapsam Madde 1- Bu Yönetmelik, Türkiye Bilimsel
DetaylıTarifname ANKSİYETE TÜREVLERİNİN TEDAVİSİNE YÖNELİK BİR FORMÜLASYON. Buluş, anksiyete türevlerinin tedavisine yönelik bir formülasyon ile ilgilidir.
1 Tarifname ANKSİYETE TÜREVLERİNİN TEDAVİSİNE YÖNELİK BİR FORMÜLASYON Teknik Alan Buluş, anksiyete türevlerinin tedavisine yönelik bir formülasyon ile ilgilidir. Tekniğin Bilinen Durumu 1 Günümüzde anksiyete
DetaylıMESLEK MENSUPLARI AÇISINDAN TÜRK YE DENET M STANDARTLARININ DE ERLEND R LMES
MESLEK MENSUPLARI AÇISINDAN TÜRK YE DENET M STANDARTLARININ DE ERLEND R LMES Ahmet AKIN / TÜRMOB Yönetim Kurulu Üyesi 387 388 Genel Oturum III - Meslek Mensuplar Aç s ndan Türkiye Denetim Standartlar n
Detaylı6. SINIF MATEMAT K DERS ÜN TELEND R LM fi YILLIK PLAN
GEOMETR Geometrik Cisimler Uzunluklar Ölçme 6. SINIF MATEMAT K DERS ÜN TELEND R LM fi YILLIK PLAN 1. Prizmalar n temel elemanlar n belirler. Tabanlar n n karfl l kl köflelerini birlefltiren ayr tlar tabanlara
DetaylıBOLOGNA PROJESİ HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ FAKÜLTESİ ERGOTERAPİ LİSANS PROGRAM
DERS TANITIM BİLGİLERİ BOLOGNA PROJESİ HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ FAKÜLTESİ ERGOTERAPİ LİSANS PROGRAM Dersin Adı Kodu Yarıyıl Teori (saat/hafta) Uygulama (saat/hafta) Laboratuar (saat/hafta)
DetaylıİŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ UYGULAMALARI
KAMUDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ PANELİ İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ UYGULAMALARI Uzm. Yusuf DUMAN İSG Koordinatörü / İş Güvenliği Uzmanı Mayıs/2016 (1/55) 6331 SAYILI İSG KANUNU İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu
DetaylıKOOPERAT FLERDE MAL B LD R M NDE BULUNMA YÜKÜMLÜLÜ Ü( 1 )
KOOPERAT FLERDE MAL B LD R M NDE BULUNMA YÜKÜMLÜLÜ Ü( 1 ) Kadir ÖZDEM R* 1-G R fi 3628 say l Mal Bildiriminde Bulunulmas, Rüflvet ve Yolsuzluklarla Mücadele Kanununun, Mal Bildiriminde Bulunacaklar bafll
DetaylıF inans sektörleri içinde sigortac l k sektörü tüm dünyada h zl bir büyüme
S GORTA KOM SYON G DER BELGES mali ÇÖZÜM 171 Memifl KÜRK* I-G R fi: F inans sektörleri içinde sigortac l k sektörü tüm dünyada h zl bir büyüme göstermifltir. Geliflmifl ekonomilerde lokomotif rol üstlenen
DetaylıKIRK YIL ÖNCEDEN BUGÜNE ÇA DAfi B R STRÜKTÜR DERS
Doç. Dr. Haydar Karabey MSGSÜ Mimarl k Fakültesi fiehir ve Bölge Planlama Bölümü KIRK YIL ÖNCEDEN BUGÜNE ÇA DAfi B R STRÜKTÜR DERS 1972 de (yani k rk y l önce ) Devlet Güzel Sanatlar Akademisi Mimarl k
DetaylıNörolojik Hastalıklarda Depresyon ve Sitokinler
46.ULUSAL PSİKİYATRİ KONGRESİ, 2010 Nörolojik Hastalıklarda Depresyon ve Sitokinler Dr.Canan Yücesan Ankara Tıp Fakültesi Nöroloji Anabilim Dalı Akış Sitokinler ve depresyon Duygudurum bozukluklarının
Detaylı... ANADOLU L SES E T M YILI I. DÖNEM 10. SINIF K MYA DERS 1. YAZILI SINAVI SINIFI: Ö RENC NO: Ö RENC N N ADI VE SOYADI:
2009-2010 E T M YILI I. DÖNEM 10. SINIF K MYA DERS 1. YAZILI SINAVI A 1. Plastik bir tarak saça sürtüldü ünde tara n elektrikle yüklü hale gelmesinin 3 sonucunu yaz n z. 2. Katot fl nlar nedir? Katot fl
Detaylı2007 YILI VE ÖNCES TAR H BASKILI HAYVANCILIK B LG S DERS K TABINA L fik N DO RU YANLIfi CETVEL
2007 YILI VE ÖNCES TAR H BASKILI HAYVANCILIK B LG S DERS K TABINA L fik N DO RU YANLIfi CETVEL NOT: Düzeltmeler bold (koyu renk) olarak yaz lm flt r. YANLIfi DO RU 1. Ünite 1, Sayfa 3 3. DÜNYA HAYVAN POPULASYONU
Detaylı