İkinci resme baktığımızda kuvvet ile uygulama noktasına olan uzaklığın çarpımının tork'u oluşturduğu görülmektedir.

Transkript

1 Tork nedir? Tork bir "döndürme" veya "bükme" kuvvetidir ve doğrusal bir çekme ile yapılan gerilmeden farklıdır. Buna rağmen,biz tork'u gerilme yapması için kullanırız. Nasıl mı? Aşağıdaki resme bakıldığında cıvata ve somun sıkıldığında iki plakanın birbirine kenetlendiği görülmektedir. Cıvatadaki diş açma açısı, uygulanan kuvveti cıvata gövdesi boyunca gerilme veya sıkıştırma şekline dönüştürmektedir. Vidada yaratılan gerilme miktarı kritiktir. Neden mi? Vida doğru gerilmeye maruz bırakıldığında optimal verimde çalışmakta ve tersine gerilmelere direnç göstermektedir. Buna karşılık, eğer gerilme çok düşük ise vida yerinde hareket edebilir veya yerinden çıkabilir. Eğer gerilim çok yüksek ise vida kırılabilir. Her vida, her bir sıkıştırma işlemi için doğru ve optimum bir tork/gerilme değerine sahiptir. Bu değerleri bilmek önemlidir. Böylece elde edilen sonuç güvenli, verimli ve ekonomik olacaktır. Tork u nasıl ölçeriz? İkinci resme baktığımızda kuvvet ile uygulama noktasına olan uzaklığın çarpımının tork'u oluşturduğu görülmektedir. Örnek 1 20 newton x 1 metre = 20 Nm (Newton metre) Örnek 2 10 Newton x 2 metre = 20 Nm T=tork F=kuvvet L=mesafe T=FxL Bağlantı Elemanları İçin Tork Değerlerini Belirleme Kılavuzu Uygulamaların büyük kısmında, birleşim yerinin dayanıklılığı, vidanın iki parçayı birbirine bağlama kapasitesine bağlıdır. Uygun birleştirme, parçaların iyi tutunmasını ve conta içeren birleşim yerlerinin sızıntı yapmamasını sağlar. Vidanın sıkıştırma gücünü ölçmek özellikle üretim safhasında zordur. Vida tarafından sağlanan sıkıştırma kuvveti uygulanan torku düzenleyerek dolaylı yoldan kontrol edilebilir. Tork kontrolü olarak bilinen bu yöntem, vidanın sıkıştırma kuvvetini kontrol etmekte en popüler yöntemdir. Vida tarafından sağlanan ilk sıkıştırma kuvvetine "ön yük" adı verilir. Uygulanan tork ile elde edilen "ön yük" arasında bir ilişki vardır. Ne kadar torkun "önyüke" dönüştüğü konusunda sürtünmenin büyük etkisi vardır. Bunun dışında vida dişlerinin ve cıvata başının yarattığı sürtünmeyi aşmak için

2 de tork'a ihtiyaç vardır. Genellikle tork'un sadece %10 ila %15'i vidayı sıkıştırmakta kullanılır. Geri kalan tork'un %30' u dişlerde %50 ila %55'i somun yüzü altında kaybolur. Sürtünme bu kadar önemli bir faktör olduğu için sürtünmedeki değişimler vidanın "ön yükü"nde önemli bir rol oynar. Farklı vida yüzeyleri genelde farklı sürtünme değerlerine sahiptirler. Cıvatada Meydana Gelen İç Gerilmeler Cıvata sıkıştırıldığında dişler ve gövde çekme gerilimine maruz kalır. Buna ilaveten, dişler üzerinde tork uygulandığı için burulma gerilimine maruz kalırlar. Bu iki gerilme, tek bir gerilme olarak birleştiğinde bize cıvatanın gerilme kuvvetini karşılaştırma imkanını verir. Cıvatanın dayanımını verimli bir şekilde kullanabilmek için, cıvatanın çalışma esnasında maruz kalacağı yükleme için bir pay bırakılarak, genellikle %90 gerilmeye denk bir kuvvet uygulanır. Bu kılavuzda da aynı yöntem kullanılmıştır. Bu yöntem, direkt gerilme yani önyük değerinin cıvatanın içinde mütala edildiği yönteme göre birçok avantajlar içerir. Dişlerdeki yüksek sürtünme kuvveti değerleri, yüksek burulma gerilimini oluşturur. Böyle durumlarda ön yük oluşturmak için cıvatanın mevcut mukavemet gücünün küçük bir kısmı kullanılabilmektedir. Çok özel durumlarda, somun cıvatanın dişlerini tam kavradığında, uygulanan torkun tamamı burulma gerilimine dönüşür ve herhangi bir ön yük oluşmaz. TORKMETRE FONKSİYON ELEMANLARI a-geçirmeli/yön değiştirmeli, cırcır anahtarı, dört köşe elemanlı tahriki. b-ara kol c-yay d- Skala + skala bileziği (Nm ve lbf.in / lbf.ft) e-kol f-kilitleme düğmesi

3 DÖNME MOMENT DEĞERLERİNİN AYARLANMASI Sapın ucundaki kilitleme düğmesini dışarı çekin ( marka ve modellere göre farklılık gösterebilir) Dönme momenti değerini ayarlamak için sapı saat ibresinin dönüş yönünde veya ters yönde döndürün, moment değerin % 5-10 üzerinde ayarlayın Şimdi daha önce fazlasıyla yüksek ayarlanmış ola % 5-10 u tekrar aslen arzu edilen dönme momenti değerine geri ayarlayın. (göstergedeki doğru birime dikkat ediniz (N.m ve lbf.in/lbf.ft)

4 Kilitleme düğmesini tekrar geçme yerine bastırın.(marka ve modele göre kilitleyin) Ayarımız yapılmış kullanıma hazırdır. KONTROLLÜ VİDALAMA Kontrollü bir sağa sıkma için ilk ayarlanması gereken yer cırcır kafasının yönüdür. Mümkün olan aksesuarı ve/veya uygun lokma ucunu torkmetrenin ucuna takın.

5 Torkmetre anahtarını lokma ile birlikte vidaya dik olarak uygulayınız. Ezilme ve kaymaları önlemek için Torkmetre anahtarını uygun vidaya getiren uzatmayı seçiniz. Torkmetre anahtarını 1 veya 2 elle yalnızca sapından tutup anahtardan klik sinyali gelinceye kadar ok yönünde düzenli bir şekilde çekin. Tetiklenen işaret net bir şekilde hissedilebilir ve duyulabilir.

6 Uyarıdan sonra (klik sesinden sonra) vidayı daha fazla sıkmayın. Klik sesinden sonra torkmetre anahtarı tekrar kullanmaya hazırdır. TEST ve BAKIM Üreticiler genelde torkmetre anahtarını 5000 kullanımda +-%3 vey %4 olarak garanti etmektedir. Torkmetre anahtarını her 5000 kullanımdan sonra kalibre etmek gerekmektedir Uzun süre kullanılmayacaksa, dönme momentini en küçük ayar değerine getiriniz. Toz kir ve kumdan korumak için, kutusunda ve kuru, temiz bir mekanda saklayınız. Torkmetre anahtarınızın yüzeyini kuru temiz bir bezle siliniz, mekaniğin yağlamasını etkilenebileceğinden temizlik için benzinli veya kimyasal çözücüler kullanmayın.. ÖLÇÜ BİRİMLERİ ÇEVRİM TABLOSU dyne santimetre (dyne cm) x 10-7= Newtonmetre (Nm) kgforsmetre (kgfm) x 9.807= Newtonmetre (Nm) Libreforsinç (lbfin) x 0.133= Newtonmetre (Nm) Libreforsfıt(lbfft)x 1.356= Newtonmetre (Nm) Libreforsfit/inç (lbfft/in) x 4.448= Newtonmetre/metre (N.m/m)