ir,x rehlixp sicortasr r. ciniq Dog. Dr. Emine VaZtCtOCfff

Transkript

1 ir,x rehlixp sicortasr Dog. Dr. Emine VaZtCtOCfff r. ciniq Aktif zarar sigortalannda sigortacrmn tazminat tideme ytiktirnltilii!{inii srmrlandrran sigorta bedelinin, sigorta konusu menfaatin de$erini ifade eden sigorta deierine eqit olmasr gerekirl. Sigorta bedeli sigorta deferine eqit ise "tam de[er sigortasr", sigorta bedeli sigorta de[erinden yiiksekse "agkrn sigorta", dtiqiikse "menfaat de!'eri altrnda sigorta" (eksik sigorta) soz konusu olur. Ttirk hukukunda aqlun sigorta TTK m hiikmti ile diizenlenmiqtir2. TTK m hiikmii uyannca sigorta bedelinin sigorta deierini (aqkrn sigorta) durumunda sigortamn sigorta defi'erini agan krsmr Uatrtatr. "g-.., Bu nedenle sigorta bedeli sigorta de!'erini aqtr$ oranda indirilece- Ei gtbi, sigorba priminde de aglan krsmrn karqrhlr olan miktarda indirim yaprro; p"i- tahsil edilmigse, primin aqkrn losmrn karqrh$ olan miktarr iade edilirs. istanbul Universitesi Hukuk Fakiiltesi Deniz Hukuku Anabilim DaIi Opretim Uyesi Sigortalanan menfaat, aktifzarar sigortalannda, "sigortah ile sdzlegmede dngtiriilen rizikolaia maruz olan maddi veya gayri maddi malvarhlr unsuru arasrndaki deper iliqkisi"' pasif zarar sigortalannda ise, sigortah ile onun tiim malvarhfl arasmdaki deler iliqkisidir' Siizlegmede iingiiriilen olay sonucu ortaya grkacak pasifin miktan tinceden bilinemeyecesnden sigortah ile onun malvarhlr arasrndaki iliqkinin deferinin tinceden belirlenmesi miimmin ajglair (Bu konuda ltz. iazicioglu Emine, Tekne Sigortasr Siizleqmesi, Beta - istanbul 2008, s. 78,76.). Bu nedenle pasif zarar sigortalannda sigorta bedelinin (sigorta konusu rnenfaatin defierini ifade eden) sigorta de[erine eqit olmasr kurah uygulanamaz' Deniz sigortalanna iliqkin frik m hiikmiinde de "sigorta deierinin sigorta olunan menfaatln tam degeri oldugu, sigorta bedelinin sigorta deferini agamayacaft" dngdriilmtiq; ancak sigorta bedelinin sigorta deierini aqmaslnrn sonuglan hakkrnda diizenleme getirilmemigtii Bu nedenle aqkrn sigortamn sonuglarrna dair TTK m hiikmti deniz sigorta- Iarrna da uygulamr' TIK m hiikmti getirilen bu drizenleme, "sigortacrmn aqkrn sigortanrn tespiti amna kadar, kendisine beyan edilen ve gergek deferden daha fazla deferi olan bir menfaati sigortalamiq ve dolayrsryla daha alrr bir riziko tagrmrq olduiu, bu nedenle fazla primlerin ancak aqkrnl;gn tespiti amndan sonraki devreye ait lasmrmn iade edilmesinin do[ru oldu[u" ger"tq"ri;lu eleitirilmektedir. Bkz. KENDER RayegAn, Tiirkiye'de Hususi Sigorta Hukuku, slgo*a Miiessesesi - sigorta sdzleqmesi, Gtizden Gegirilmiq 8. Basr, Ankan - Istanbul 2005, s.243.

2 544 Dog. Dr. Emine Yazr,uoplu Uygulamada "eksik sigorta", "noksan sigorta" ya da "dtigtik sigorta" olarak da amlan "menfaat de!'eri altrnda sigorta"4 ise, esas itibariyle TTK m hiikmii ile dtizenlenmigtir. Deniz sigortalannda menfaat deferi altrnda sigorta hakkrnda ayn bir dtizenleme getirilmemid; TTK m hiikmtiniin deniz sigortalanna da uygulanacas iingiirtilmiiqtiir (TTK m. 1349, L440). TTK m. L288 /I hiikmii uyarrnca "sigorta bedeli, sigorta deferinden aga[r oldu!'u takdirde ve sigorta edilmiq menfaatin bir }:rsmrmn halele uiramasr halinde sigortacr aksine mukavele bulunmadrkga sigorta bedelinin sigorta deferine olan nispeti neden ibaretse zararltt o kadanndan mes'ul olur." Bu htikmii tekrar eden T"lK m / III uyannca da "krsmen telef halinde tazminat miktan, aksine mukavele yoksa, sigorta bedelinin mahn tamamrna olan nispetine gcire tayin olunur." Sigorta deseri, sigorta konusu menfaatin rizikonun gergeklegtili andaki deferidir (TTK m. L299 / II). Buna grire, menfaat deferi altrnda sigorta durumunda, teminat kapsamrndaki rizikonun gergekleqmesi sonucu sigorta konusu menfaatin iliqkin oldupu qey tam ztyaa ulradrfr takdirde, sigortacr, sigorta bedeli kadar sigorta tazminatr dder. Sigorta konusu menfaatin iligkin oldu!'u qeyin krsmen veya tamamen hasarlandrp-r ya da krsmen zryaa ulradrlr hallerde ise, aksi kararlaqtrnlmrq olmadrkga, sigortacr, meydana gelen zarann sigorta bedelinin sigorta deierine oram miktarrnda tazminat tidemekle yiikrimliidtirs. Qdenecek sigorla tazmirratr "zarar x sigorta bedeli: sigorta defieri" formiilii ile hesaplamr. Menfaat deperi altrnda sigortalarda sigortacrmn iideyece$ t'azminat miktanmn sigorta bedelinin sigorta deferine olan oramna giire belirlenmesi esasr, sigorta ettirenin zararl Onleme ve azaltmaya yiinelik tinlemler (koruma tinlemleri) alma yiiktimliilii!'f gereii yaptrfir masraflann tazmininde Menfaat deferi altrnda sigorta hakkmda aynntrh bilgi iqin bkz. $ENOCAK Kemal, Menfaat Degeri Altrnda Sigorta, Gazi Universitesi Hukuk Fakiiltesi Dergisi, Haziran - Arahk 2000, Cilt IV, Sayr - 2 s ; RISTHAUS Bert, Die Unterversicherung $ 56 Versicherungsvertragsgesetz, Karlsruhe WIW Menfaat deleri altrnda sigortalarda sigortacrnrn iideyeceii tazminatrn sigorta bedeli ile sigorta defieri arasrndaki orana giire belirlenmesine iliqkin TTK m / I hiikmii ile getirilen ve L299 / Ifi hrikmiinde tekrarlanan diizenleme (Yangn Sigortasr Genel $artlan (YSG$) m. A.5 ve 8.6.2; Kara Tagrtlan Kasko Sigortasr Genel $artlarr (KTKSGS) m..a.6 ve B ; Hrrsrzhk Sigortasr Genel $artlan (HSG$) m. A.6; Makine Krnlmasr Sigortasr Genel $artlarr m. 14.e; Montaj sigortalan Genel $artlan m. 15.5; Inqaat Sigortalan Poligesi Genel $artlan m gibi) bazr sigorta genel gartlarrnda da yer almaktadrr. Ancak sigorta genel gartlannda TTK m / I hiikmiinti tekrar eden hiikme yer verilmip olmasrmn 6nemi yoktur; aksi kararlagtrnlmrq olmadrkga, sigorta tazminatr T'IK m. L288 / I htikmti uyannca oran kurah uygulanarak hesaplamr. NitekimYargrtay 11. HD'nin tarih ve sayrh karannda, "TTK m / I htikmtintin tekran niteliflinde htikrim igeren sigorta genel qartlanmn sigorta ettirene verilmemig olmasrna dayanarak krsmi hasar iqin iidenecek sigorta tazminatrmn hesabrnda oran kurahmn uygulanamayacafr" iddiasrmn isabetli olmadrprna hiikmedilmigtir.

3 Dog. Dr. Mehmet Somer'in Antslna ArmaSan 545 de gegerlidir; TTK m. 1"293 htikmii gerefince bu masraflar, sigorta bedeli ile sigorta deferi arasrndaki orana giire tazmin edilir6. Menfaat de!'eri altrnda sigortalarda krsmi zarar halinde zararrn sigorta bedeli ile sigorta def'eri arasrndaki orana gtire krsmen tazmin edilmesi, "oran kurah" (nispet kurah) olarak adlandrrrlmaktadrrt. Oran kurah, sigortacr tarafrndan iidenecek tazminatrn iist slmnnl teqkil eden sigorta bedeli ile bunun belirli bir oram olarak hesaplanan prim arasrnda denge kurulmasrna ytineliktirs. Bu kural vasrtasryla, menfaat deperi altrnda sigortalarda sigortalrrun krsmi zarar halinde, sigorta tam deier iizerinden yaprlmrq olsa idi iidemesi gereken prim karqrhf,rnda elde edebileceii ve krsmi zararrmn tamamen tazmin edilece[i sigorta himayesini, iidenen diiqiik prim karqrhsnda elde etmesi dnlenmektedirg. Sigortacrmn primle orantrh sigorta tazminatr ijdemesini dngtiren oran kurah, sigortacrhk tekniflne uygun olarak menfaat de!'eri altrnda sigortalarda edimler arasrnda denge kurulmasrm sa!'lamakla birlikte, sigortahmn rizikonun gerqekleqmesi ytziinden uiradr$ zarara lasmen kendisinin katlanmasr sonucunu da dofurmaktadrr. Menfaat de!'eri altrnda sigorta yaprlarak dtiqtik sigorta primi iidenmesinin sonucu olan bu durum, kabul edilebilir oldu$u gibi, sigortacrhk tekniiine de uygundur. Bkz. $ENOCAK, (dn. 4), s. 75 vd. Alman hukukunda da sigorta ettirenin zaran ijnleme ve azaltma yiikiimltiliieii gereii yaptrlr masrallar ile zarann belirlenmesi iqin yaptr!'r masraflann, menfaat deleri altrnda sigorta durumunila (WG $ 56) sigorta bedelinin sigorta de[erine olan oramna g6re tazmin edileceli iingdrtilmtiqtiir (wg $ 63, Abs. 2; $ 66, Abs. 3). Bu konuda bkz. VOIT Wolfang - KNAPPMANN Ulrich - PROLLS / MARTIN, Versicherungsvertragsgesetz,2T. AuIlage, Beck - Mtinchen2004, $ 63,Anm' 31; $ 66,Anm' 3; STANGE volker, Rettungsobliegenheiten und Rettungskosten im Versicherungsrecht, vwv - Karlsruhe 1995, s. 212 vcl. Oran kurah ve uygulamasr hakkmda aynntrh agrklama igin bkz. $ENOCAK' (dn. 4) s. 73 vd.; RISTIIAUS, (dn. 4), s. 25 vd.; MARTIN Anton, Sachversicherungsrecht, 3., vflllig neubearbeitete Auflage, Beck - Miinchen 1992, S II, kn. 3; RISTHAUS, (dn. 4), s. 19;ATABEK Reqat, ilk Riziko Sigortasr, BATI- DER, Cilt I, Sayr 3, s ' s.321' Sigorta primi, sigorta bedelinin (rizikonun gergekleqme ihtimali, zarar miktan gibi hususlara iliqkin istatistiksel verilere gdre saptanan) belirli bir oram olarak tespit edilir. Bu nedenle sigorta bedelinin iqlevi, sigortacrmn tazminat ddeme yiikiimli.i,ltifiinti srmrlandrrmadan ibaret degildir; bunun yamnda, taraflarrn edimleri (sigorta himayesi - prim) arasrnda denge kurulmasrm saflama iqlevine de sahiptir. Dolayrsryla teminat kapsamrndaki rizikonun gergekleqmesi sonucu sigortahmn ufiradrlr (tam ya da krsmi) zarann sigorta bedeli ile srmrh oiarak tamamen tazmin edilmesini iingdren sigorta himayesi ile dengeli sigorta primi, sigorta deierine egit olan sigorta bedeline gdre belirlenen primdir. Tam defer sigortasrnda sigorta bedeli sigorta deferine egit oldufundan, sigorta primi ile sigorta himayesi dengelidir. Buna kargrhk menfaat deferi altrnda sigortada, sigorta deferinden diiqiik olan sigoita bedeline g6re belirlenen sigorta primi ile sigorta himayesi arasrnda denge bozul- -rktrdr.. Menfaat deferi altrnda sigortalarda krsmi zarar halinde tidenecek sigorta tazminatrmn oran kurah uygulanarak belirlenecefi'i kabul edilmese idi, sigortahnrn tidenmesi gereken primden dtigrik olan prim karqrhf,nda krsmi zarannln tamamen tazmin edilmesini sonucunu dofuran sigorta himayesi elde etmesi miimkiin o]acaktr.

4 546 Dog. Dr. Emine Yaztaoplu Bununla birlikte oran kurahmn mutlak olarak uygulanmasr, bu kurah bertaraf eden anlaqmalara imkdn verilmemesi sakrncahdrr. Bu nedenle TTK m. L288 /I htikmtinde menfaat de!'eri altrnda sigortalarda oran kurahmn mutlak olarak uygulanaca[n kabul edilmemig; "... aksine mukavele bulunmadrkga..." denilerek oran kurahmn uygulanmasrm bertaraf eden anlagmalar yaprlmasrna imk6n verilmigtirlo. Amlan hiikiim uyarrnca menfaat de!'eri altrnda sigortada oran kurahnrn uygulanma$, yangrn sigortalannda "ilk ateg sigortasr" olarak amlan "ilk tehlike sigortasr" yaprlarak bertaraf edilebilir. Ttirk hukukunda sdzleqme akdedildikten sonra tek taraflr irade ile oran kurahmn uygulanmasrmn bertaraf edilmesi de miimkiindtir (TTK m / II). Ancak TTKnda "ilk tehlike sigortasr" TTK'nda diizenlenmemiqtir. Bu nedenle ilk tehlike sigortasr kawamr, amacl, yarar ve salqncalan, yaprlmasr, krsmi sigortadan farkr ve ilk tehlike sigortasrnda sigortacrmn koruma dnlemleri giderlerini iideme ytikiilrnluliifii incelenmek gerekir. ri. ilk TEHLIT{E SiGORTASI I{AVRAMI, AMACT, YARAR VE SAKINCAI"ARI ilk tehlike sigortasr, teminat kapsamrndaki rizikonun gergekleqmesi sonucu meydana gelecek zararrrr, oran kurah uygulanmaksrzrn sigorta bedeli ile srmrh olmak kaydryla, tamamen tazmin edileceflnin kararlaqtrnlmasrdrrll. T'TK m / I hiikmtinde yer alan "... aksine mukavele bulunmadrkga..." ifadesinden de anlagrl&ft iizere, menfaat de!'eri altrnda sigortada oran kurahmn uygulanmasr hakkrndaki dtizenleme emredici olmadrfrndan "ilk tehlike sigortasr" yaprlmasr mtimktin ve gegerlidir. itk tehlike sigortasrmn amacl, menfaat deperi altrnda sigortalarda krsmi zarar halinde oran kurahmn uygulanmasrm bertaraf etmektir. Buna giire ilk tehlike sigortasrmn temel unsuru, menfaat def'eri altrnda sigorta durumunda sigortacr tarafrndan ddenecek tazminatrn belirlenmesinde oran kurahmn (mutlak ya da garta baph olarak) uygulanmayaca[r.mn kararlaqtrnlmrg olmasrdrrl L2 Menfaat deferi altrnda sigorta hakkrndaki WG $ 56 htikmii emredici olmadr$ndan, Alman hukukunda da oran kuralmrn uygulanmasrm bertaraf eden anlagmalar yaprlmasr miimkiin ve geqerlidir. Bkz. KOLLHOSSER Helmut - PROISS / MARTIN, (dn. 6), $ 56, kn. 4, t7-19; RISTIIAUS, (dn. 4), s. 132 vd. BRUCK - MOLLER, Kommentar zum Versicherungsvertragsgesetz, Zweitnr Band, 8. Auf- Iage, Berlin - NewYork 1980, WG $ 56, Anm. 58; RISTHAUS, (dn. 4), s. 132, 133; KOLL- HOSSER / PRoLLS - MARTIN, (dn. 6), $ 56, Anm. 19; SIEG Karl, Allgemeines Versicherungsvertragsrecht, 3., vollstiindig iiberarbeitete Auflage, Wiesbaden 1994, s. 169; MOL- LER Hans, Versicherungsvertragsrecht, 3. Aullage, Wiesbaden t977, s.176; KENDER, (dn. 3), s. 242;ATABEK, (dn. 8), s. 323; UI"A$ IgtI, Uygulamah Sigorta Hukuku - MaI ve Somm- Iuluk Sigortalan, 3. Basr,Ankara 2002, s SCHMIDT Grinther, Die Versicherung auf erstes Risiko in der Sachversicherung, Wei8enburg - Bayern 1953, s. 9.

5 Dog. Dr, Mehmet Somer'in Antslna Armapan 547 ilk tehlike sigortasr, (tirnefin bir deponun hrrsrzhk rizikosuna karqr sigortalanmasrnda depodaki ttirn mallann ga}nmasrmn ya da birden fazlabafr*.r" binada kurull bir iqletmenin yangna karqr sigortalanmasrnda bir binada grkan yangrmn diferlerine sirayet etmesinin miimkiin olmamasr gibi) sigorta dee'eri Uaar zarar meydana gelmeyeceli tahmin iingdriillen hallerde yja" sigorta de$eri konusunda tereddiit duyulduiu veya sigorta deferinin sigorta Jiresi iginae artabilecefi dtiqtintilen hallerde yaprlmaktadrrls. Tiirk silortacrhk uygulamasrnda TIK m / II hiilsnii uyarrnca siizleqme akdedildikten sonra menfaat deferi altrnda sigortamn ilk tehlike sigortasrna diiniiqtiirtilmesi de miimktindtirl4. itk tehlit<e sigortasmda temel sorun, riziko primininls sigorta tekni!'ine uygun olarak hesaplanmasrmn son derece giig olmasrdtt6. Bo tiir sigortalarda lssmi z^rar gergekleqme ihtimali, bu ihtimalin toplam sigorta de$erine oranl, sigortalanan d"g""itr belirli bir oramm teqkil eden zararrn toplam zarar miktanna oram gibi hususlara iliqkin istatistiksel veriler bulunmamasl ya da yetersiz olmasr yamnda, sigorta deferinin genellikle yaklaqrk olarak dahi bilinmemesi, ilk tehlike sigortasr priminin sigorta teknif'ine uygun olarak hesaplanmasrm giigleqtirmektedir' Uygularnada yangrn sigortaiannda itk tehlike (ilk ateq) sigortasr priminin, sigorta tam defer iizerinden yaprlmrg olsa idi iidenmesi gereken primde indirim yapilmak suretiyle tespif indirim miktanrun da ilk tehlike sigortasrndaki sigorta bedeli ile sigorta "a1di#; deperi arasrndaki orana giire depigen oranlarda belirlendili ifade ealrnet<tedi"iz. Borrrr.rla birlikte bu yiintemle ilk tehlike sigortasr priminin hesaplanmasr igin, sigorta deferinin en azrndan yaklaqrk olarak bilinmesini gerekmektedir. Aynca tam deper sigortasr priminde yapilacak indirim ora:n, da, herhangi bir qekilde defil, ilk tenike sigortasrna iliqkin istatistik- 13 Bkz. ATABEK, (dn. 8), s. 324; RTSTIIAUS, (dn. 4), s. 135 vd' 14 Bkz. AqaFda III. A. L5 Zarar sigortalannda sigorta priminin esas rizikonun kargrhfl teqkil eden krsmr, "safr prim" ya da "Jziko primi" olarak adlandrnlmaktadrr. Riziko primi, sigortalanan rizikonun geri"kleqme ihtimali, gergekleqen rizikolar sonucu meydana gelen toplamzarar miktan ile bu miktann toplam 4eid'erine oram gibi hususlara iliqkin istatistiksel veriler dikkate "igo"i. ahnarak hesapl.tt*.t trarr. gu konuda bkz. KENDER, (dn. 3), s. 160, 161; TUCHSCHMID Hansjtirg, Die Erstrisikoversicherung im system der Deckungsarten, Ziirich 1951, s. 79 vd' 16 ScHMIDT, (dn. 12), s. 48 vd.; fuchschmid, (dn. 15), s. 7? vd.; BRUCK - MoLLER, (dn' 11), $ 56, Anm. 62; 1? Bu y6ntem, sigorta tam deper iizerinden yaprlmrg olsa idi ddenmesi gereken primde, (6rneg.inilk ateg sigortasrndaki sigorta bedeli, sigorta deserinin 7o 80'nini aqmazsa 7o 5, sigotta iefierinin nso'ilaqmazsa % 10, sigorta de!'erinin Vo 40'm aqmazsa gibi) deiiqen oranlarda indirim yaprlmasrm ongiirmektedir. verilen drnepe giire, YTL deperindeki bir mal tam deler iizerinden sigortalanmrq olsa idi ijdenecek prim YTL olsa ve bu mal yil sigorta beileli uzerinden ilk tehlike sigortasr ile sigortalansa, sigorta bedeli sigorta depenrrivo 40'r aqmadrfindan YTL olan tam deier sigortasr priminde 7o 15 oramnda indirim yaprlacak ve ilk ateg sigortasr primi 850 YTL olarak hesaplanacaktrr. Bkz. AKATLI Cengiz, Yangrna Kargr Sigorta ve Yangn Reasiiransr, istanbul 1985, s. 111' 112.

6 548 Dog. Dr. Emine Yazr,cr,oplu sel verilere dayamlarak belirlenebilir. Dolayrsryla sciz konusu yiintem ilk tehlike sigortasr priminin hesaplanmasrm basitleqtiren bir yiintem depildir. Sigorta teknif'ine uygun olarak hesaplanmasr gtig olmakla birlikte ilk tehlike sigortasr priminin her halde tam de$er sigortasr priminden diiqiik olacalr agrktrr. Dolayrsryla sigorta ettiren, (iizellikle sigorta de!'eri kadar zarar meydana gelmeyece!'i dng<iriilen hallerde) ilk tehlike sigortasr vasrtasryla primden tasarruf etmek imkdmna sahiptir. Ancak sigorta ettiren primden tasarmf ederken sigorta bedelini aqan zararlar igin sigorta himayesinden yoksun kalma riski ile kargr kargryadrr. Bu nedenle, ilk tehlike sigortasrnda sigorta bedelinin zaran:n en ytiksek haddi ya da sigorta de!'erinin olasr artrq oram gibi unsurlar dikkate ahnarak belirlenmesi gerekir. Dolayrsryla sigorta deperi kadar zarar meydana gelmeyece$i tingdrtlerek ilk tehlike sigortasr yaprlacaksa rizikonun gergeklegmesi sonucu meydana gelebilecek zararrn en yiiksek haddinin, sigorta stiresi iginde sigorta de!'erinin artma ihtimali dolayrsryla ilk tehlike sigortasr yaprlacaksa olasr artrq oramnln (pdmden daha fazla tasarruf etme amacr giidiilmeksizin) isabetli bir qekilde takdir ve tahmin edilmesi, sigorta ettiren agrsrndan son derece iinemlidir. III. ilk TEHLiKE SIGoRTASIMN YAPILII{ASI itk tetrlike sigortasr, siizleqme ile yaprhr. Ancak Tiirk hukukunda siizleqme ile ilk tehlike sigortasr yaprlmasr yamnda, menfaat de$eri altrnda sigortamn ilk tehlike sigortasrna ddntiqttiriilmesine de imkdn verilmiqtir. Bu nedenle ilk tehlike sigortasrmn yaprlmasrm "menfaat de!'eri altrnda sigortamn ilk tehlike sigortasrna dtiniigttiriilmesi" ve "siizlegme ile ilk tehlike sigortasr yaprlmasr" baghklan altrnda incelemek gerekir. A. Menfaat Deperi Altrnda Sigortamn itt< tentife Sigortasrna Diiniigtiiriilmesi Menfaat deperi altrnda sigortamn ilk tehlike sigortasrna diiniiqtiirtilmesi, ("ilk tehlike sigortasr" terimi kullamlmaksrzrn) T'TK m / II hiikmi.i ile diizenlenmiqtir. Amlan htikme g<ire "Sigortacrmn sigorta bedelini aqmayan zarann tamamrndan mes'ul tutulacalr geklinde sigorta mukavelesinin deliqtirilmesini sigorta ettirenin rizikonun gergeklegmesinden tjnce istemesi halinde, bu istefin noter protestosu ile sigortacrya bildirildifi giinden sonra gelen grinden itibaren akit htikiimleri, kendili$nden sigortacrmn sigorta bedelini aqmayan zararrn tamamrndan mes'ul bulundu!"u geklinde defiqtirilmiq olur. Sigortah, tarifede derpig edilen prim farkrm esas primin iidenmesine ait htikiimler uyarrnca tider." Gtlrtiltiyor ki, TTK m / II hiikmtimin birinci ciimlesinde "sigorta ettirenin menfaat de['eri altrnda sigortayr ilk tehlike sigortasrna diintigttirebilecelinden" siiz edilirken, ikinci cii,rnlede "sigortahmn prim farkrm iideyece[i" belirtilmigtir. Bu durum karqrsrnda, T'TKnun sigorta siizleqmesine iliqkin hiikiirnlerinde "sigortah" ve "sigorta ettiren" terimlerinin doiru kullamlmasrna tizen giisterilmedi$i, bu terimle-

7 Dog. Dn Mehmet Somer'in Arustna Armapan 549 rinin gofu zaman birbirlerinin yerine kullamldrlr dikkate ahnarak, TTK m / II htikmiiniin birinci ctimlesinde "sigorta ettiren" terimi kullamlmrq olmasr dolayrsryla menfaat degeri altrnda sigortayr ilk tehlike sigortasrna driniiqttirme hakkrmn sadece sigorta ettirene tamnmrq bir hak olup olmadr-!r defl'erlendirilmek gerekir. Menfaat de[eri altrnda sigortamn ilk tehlike sigortasrna dtiniiqttiriilmesi ile siizleqme hiiktimlerinin deiiqtirildifii, scizleqme htikrimlerinde degiqiklik yapma hakkrmn da sadece sigorta ettirene ait olduiu, bu nedenle TTK m. L2gB /II hiikmri ile menfaat de!.eri altrnda sigortamn ilk tehlike sigortasrna drintigtiiriilmesi hakkrmn sadece sigorta ettirene tanrnmrq olduiu ileri stiriilebilir. Ancak menfaat de[,eri altrnda sigortamn ilk tehlike sigortasrna diiniiqtiirtilmesi ile tiim siizleqme htikiimlerinde de[il, sadece sigortacrmn tazminat iideme ytikiimliilii$iiniilrn, dolayrsryla sigorta ettirenin (baqkasr hesabrna sigortada sigortahmn) sigorta tazminatr talep hakkrmn kapsamrnda deliqiklik yaprlmaktadrr. Menfaat de[eri altrnda sigorta ilk tehlike sigortasrna diintigtiirtildii[n takdirde sigortaft, rizikonun gergeklegmesi sonucu ulradrfr lusmi zarann sigorta bedeli ile srmrh olarak (oran kurah uygulanmaksrzrn) tamamen tazmin edilmesini talep hakkrna sahip olmaktadrr. Dolayrsryla menfaat de[eri altrnda sigortamn ill tehlike sigortasrna diintiqtrirtilmesi hakla, baqkasr hesabrna sigortada sigortahya ait olan sigorta tazminatr talep hakkrmn kapsamrm deiiqtiren bir haktrr. Bu nedenle TTK m /II hiikmilniin birinci ctimlesindl "sigorta ettiren" teriminin kullamlmrq olmasrna dayanarak, menfaat deseri altrnda sigortayr ilk tehlike sigortasrna dtintiqtrirme hakkrnrn sadece sigorta ettirene tamnmrq bir hak olarak gtiriilmesi isabetli delildirra. Birinci ctimlede yer alan "sigorta ettiren" teriminin sigortahyr da kapsadrfr kabul edilerek, baqkasr hesabrna sigortada sigortahmn da menfaat deferi altrnda sigortayr ilk tehlike sigortasrna d0niiqtiirme hakkrna sahip oldufu sonucuna varmak gerekirle. Nitekim maddeninadliye Enciimeni Mazbatasr,nda yer alan g"""t - gesinde de "... akit yaprldrktan sonra rizikonun gergeklegmesinden cince sjgortah,ru.n tek taraflr bir beyan ile akdin muhtevasrm deligtirebilmesi uygun grirrilmiiq..." denilmektedir2o. Bu sonuca bafh olarak rrk m. Lzgg /ll 18 Yangrna Ba[h KAr Kaybr Sigortasr Genel $artlan,mn (YBKSG$) A.6 maddesinin 2. fikra_ srnda da "sigortah, ueya sigorta ettirenin (ddenecek sigorta tazminatrmn oran kural uygulanarak belirlenmesi hakkmdaki A.6 maddesinin 1. frkrasr dikkate ahnmaksrzrn),ijoitu bedelini aqmayan zarann tamamtmn sigortacr tarafrndan ddeneceii qeklinde defiigtirjbileceii" iingdrtilmiigti.ir' Hrrsrzhk Sigortasr Genel $artlan'mn A.6 maddesinin 2 frkrasrnda da "sigortah veya sigorta ettirenin menfaat deleri altrnda sigortayr ilk tehlike sigortasrna diintiqttirebilece!'i" ifade edilmigtir. Buna karqrhk Yangrn Sigortasr Genel $artlal'nrn (ysg$) A.5. maddesinde, TTK m / II hiikmti aynen tetrar edilerek sigorta ettirenin menfaat deeeri altrnda sigortayr ilk tehlike sigortasrna ddnriqttirebileceli, sigortalmrn prim farkrm ddeyeceii belirtilmig; Kara Tagrtlan Kasko Sigortasr Genel $artlarlmn 4.6 maddesinin 2. frkrasrnda ise sadece sigorta ettirenden sdz edilmistir. le Karg.ATABEK, (dn.8), s. BB2, BBB. 20 Bkz- Ttirk Ticaret Kanunu Tasansr Hakkrndaki Adliye Encrimeni Mazbatasr, TBBM Zabrt Ceridesi, Devre 10, C. XII, S Sayrsr 19g, s. 110

8 550 DoQ. Dr. Emine Yaztcr,oplu hiikmiiniin ikinci ciirnlesindeki "sigortah" terimi de, "menfaat deperi altrnda sigortayr ilk tehlike sigortasrna dtiniigtiirme hakkrm kullanan" olarak anlapilmahdtr.zfua prim farkr, ilk tehlike sigortasma diiniiqtiirmenin karqrhlr olarak dngiirtilmiigttir. Buna gtire menfaat deperi altrnda sigortayr ilk tehlike sigortasrna diintiqtiirme hakkr sigorta ettiren tarafrndan kullamlmrq ise sigorta ettiren, sigortah tarafrndan kullamlmrg ise sigortalt, "... esas primin tidenmesine ait htikiimler uyarrnca..." tidenmesi gereken prim farkrm iidemekle yiiktimltidiir. TTK m /II hiikmiinde "... rizikonun gergekleqmesinden dnce..." denildi[ine gdre, menfaat deferi altrnda sigortayr ilk tehlike sigortasrna dtintiqtiirme hakkr, rizikonun gergekleqmesi ile sona erer. Bu hakkrn mevcudiyeti, sigorta ettirenin rizikonun gergekleqtilini ii[renip dlrenmedi[i de!'il, rizikonun gergekleqip gergekleqmedifi olgusuna baslanmrqtrr. Riziko gergeklegtikten sonra sigorta ettiren ve / veya sigortah, rizikonun gergekleqtifini bilmeseler bile menfaat de$eri altrnda sigortayr ilk tehlike sigortasrna diiniigtiiremezler. Menfaat deleri altrnda sigortamn ilk tehlike sigortasrna dtintigttiriilmesi igin, sigorta ettiren ya da sigortahmn istemini noter vasrtasryla2l sigortacrya bildirmesi yeterli olup, sigortaclmn istemi kabul etmesi gerekli defildir. Diier bir anlatrmla sigorta ettiren veya sigortah, sigortacrmn kabuliine ba!'- h olmaksrzrn, tek taraflr olarak menfaat deferi altrnda sigortayr ilk tehlike sigortasrna diintiqtiirme hakkrna sahiptir. Sigortamn ilk tehlike sigortasrna dciniiqtiiriilmesi istemini iqeren irade beyammn, noter vasrtasryla yaprlmasr qarttrr2z. Noter vasrtasryla yaprlmayan bildirim, sigortamn ilk tehlike sigortugnu dflniiqmesi sonucunu do$urmaz. Ongdrtilen qekle uygun bildirimde bulunuldu["u gi.inden sonra gelen gi.inden itibaren menfaat de$eri altrnda sigorta kendililinden ilk tehlike sigortasrna ddniiqmiiq olur. Bildirimde bulunma giinii, bildirimin noter vasrtasryla giinderildi[i tarih de!'il' sigortacrya ulagtrfn tarihtir. Menfaat deperi altrnda sigortayr ilk tehlike sigortasrna dtiniiqtiiren sigorta ettiren ya da sigortah, "... tarifede derpiq edilen prim farkrnr esas primin fldenmesine ait htikiimler uyarlnca..." ddemekle ytiktimltidiir. Buna 96- re prim farkrmn, TTK m. L295 /I (ve deniz sigortalannda TTK m. 1371/ I) hiikmti uyannca sigortacr tarafrndan prim farkrna iligkin zeyilnamenin teslimi karqrh[rnda sigorta ettiren veya sigortah tarafrndan ddenmesi gerekir. Menfaat def'eri altrnda sigortamn primi iidenmiq ve sigorta himayesi baqlamrq ise, bu sigortamn ilk tehlike sigortasrna diiniiqmesi ile sadece himayenin kapsamrnda de$iqiklik meydana geldi$nden, prim farhrmn iidenmesi- 2l Madde metninde "noter protestosu" denilmigse de, bu ifade "irade beyamn noter vasrtasryla iletilmesi" qeklinde anlagrlmahdrr. Bkz. ATABEK' (dn. 8)' s' 333' ATABEK, (dn. 8), s. 334.

9 Dog. Dn Mehmet Somet'in Antstna, Armapan 551 nin sigorta himayesinin devamrna bir etkisi olmayaca[r sonucuna varmak gerekir. Prim farkrna iligkin zeyilnamenin teslimi karqrh$nda prim farkrm ddemeyen sigorta ettiren veya sigortah temerriide dtiqer ve sigortacr BK m. 106 hiikmii uyannca sahip olduf'u haklan kullanabilir. TTK m. t288 /II hiikmii sigorta ettiren aleyhine aksi kararlaqtrnlamayan hiikiimlerdendir (TTK m /IV). TTK m hiikmti uyannca TTK m hiikmii deniz sigortalanna da uygulamr. Bu nedenle kara sigortalannda oldu[u gibi deniz sigortalannda da sigorta ettirenin menfaat deferi altrnda sigortayr ilk tehlike sigortasrna dtiniiqttiremeyecef.ini ya da bunun sigortacrmn kabuliirne balh olduiunu iingtiren sozleqme qartlarr gegersizdir. TTK m / II hiikmti, "bu hiikiimle yabancr hukuklarda benzeri bulunmayan bir diizenleme getirildigi23, siiz konusu diizenleme getirilirken sigorta ettireni koruma amacryla hareket edildi[i, ancak sigorta ettirenin kendisini menfaat deperi altrnda sigortamn sonuglarrndan koruyacak geqit- Ii imkdnlara sahip olduiu, bu hususun dikkate ahnmadr$, aynca riziko - prim dengesinin de gtiz ardr edildi$, TIK m. l288lll hiikmiintin higbir ihtiyacr karqrlamadrir" gerekgesiyle hakh olarak elegtirilmektedirza. Gergekten de bilinqli olarak menfaat defieri altrnda sigorta akdeden ya da sigorta siiresi iqinde (sigorta de$erinin artmasr sonucu) sigortamn menfaat deleri altrnda sigorta haline gelebilece[ini iingiirerek iinlem almayan sigorta ettirenin korunmasrnda kabul edilebilir bir yarar yoktur. Bu nedenle TTK Tasansr'nda TTK m /II htikmiine yer verilmemesi isabetlidir2s. B. Siizlegme ite ha Tehtike Sigortasr Yaprlmasr ilk tehlike sigortasr, sdzleqme ile ya mutlak ilk tehlike sigortasr ya da garta baflr ilk tehlike sigortasr olarak yaprlabilir. Alman Sigorta Sdzleqmesi Kanunu'nda (Versicherungsvertragsgesetz - WG), TTK m / II htikmt gibi sigorta ettirene tek taralh olarak menfaat de[eri altrnda sigortayr ilk tehlike sigortasrna ddniiqtiirme hakkr tamyan bir diizenleme mevcut delildir. ATABEK, (dn. 8), s Aynca "... baqlangrqta menfaat deferi altrnda sigorta olarak yaprlan sigortamn, sigorta ettirenin tek taraflr iradesi ile sigortacrmn ytk{imliiltgtinti afrrlaqtrran bir hale sokulmasrmn, giivene dayanan sigorta iligkisinin ruhuna aykrn olduiu..." yiinrindeki elegtiri igin bkz. SAYHAN ismet, Sigorta Siizleqmelerinin Konusu (Agkrn Sigorta - Eksik Sigorta - Sigorta Tazminatrmn Hesaplanmasr), Yetkin - Ankara 2001, s. 1?0. 25 T'IK Tasansr'nn "Menfaat defierinin altrnda sigorta (eksik sigorta)" baghkh maddesinde "Sigorta bedeli, sigorta delerinden az oldu$u takdirde, sigorta edilmig menfaatin bir krsmrnrn zarara uiramasr halinde sigortacr, aksine sdzleqme yoksa, sigorta bedelinin sigorta deferine olan oranrna gdre tazminat 6der." htikmti getirilmig; TTK m / II hiikmii "... eksik sigortada sigortacr tizellikle sigorta ettifi rizikonun bir krsmrmn sigorta ettiren iizerinde kalmasrn istemig olabilir. Aynca, genel hukuk ilkeleri gergevesinde, taraflar yapmrg olduklan siizlegmeyi ancak kargrhkh iradeleri ile de!'iqtirebilir veya sona erdirebilir. Bu nedenle, devam eden siizlegmenin tek taralh bir irade beyam ile deliqtirilebilmesi de menfaatler dengesi agrsrndan uygun gdriilmemigtir." qeklinde ifade edilen gerekqe ile Tasan'ya ahnmamrgtrr.

10 552 Dog Dr. Emine Yancr,oplu Mutlak ilk tehlike sigortastnda. sigortacrmn teminat kapsamrndaki bir rizikonun gergekleqmesi sonucu meydana gelen zararr, sigorta bedeli ile srmrh olarak her halde rideyecefi kararlagtrnlrr ve oran kurah mutlak qekilde bertaraf edilir26. Bu ttir ilk tehlike sigortalarrnda, genellikle sigorta konusu menfaat deberi belirlenmez; sigorta bedeli menfaat de!.erinden balrmsrz olarak tespit edilir ve riziko gergekleqtif.i anda sigorta konusu menfaatin deperi ne olursa olsun, sigortacr, sigorta bedeli ile srmr olarak meydana gelen zatarr tamamen tazmin eder. Mutlak ilk tehlike sigortasrmn, bir sozleqme ile teminat altrna ahnan belirli bir veya birden fazlariziko igin ya da sigorta konusu mallardan bazrlan igin yaprlmasr da mtimkiindiir (OrneEin tiretim, depolama ve yiinetim birimleri baprmsrz binalarda bulunan ve tamamr yangrn, kar a[rrhlr ve sel veya su baskrm rizikolarrna kargr sigortalanan bir iqletmenin sadece fabrika binasr ve igindeki makineler igin, sel veya su bakrm rizikosuna karqr ilk tehlike sigortasr yaprlabilir.). Ancak bu durumda ilk tehlike sigortasr yaprlmayan riziko ve mallar dikkate ahnarak menfaat deferinin ve buna giire sigorta bedelinin belirlenmesi gerekir. $arta baph, ilk, tehlike sigortannda ise, zarar miktarrnrn "ilk tehlike tazminat limiti" (yangrn sigortalannda "ilk ateq tazminat limiti") olarak adlandrnlan ve sdzleqme ile belirlenmiq bir miktarr asmamasl ya da sigorta de[,eri ile sigorta bedeli arasrndaki farkrn sigorta bedelinin belirli bir oramndan yiiksek olmamasr koquluyla, oran kurahmn uygulamayaca$ kararlaqtrrr- Iu27. zarar miktannrn ilk tehlike (ilk ateq) tazminat limitini aqmamasr koquluyla oran kurahmn uygulanmayaca[r kararlaqtrrrlmrqsa, sigortacr bu limitin altrnda kalan zararr, oran kurahm uygulamaksrzrn tazmin eder. Ancak meydana gelen zarar miktan ilk ateq tazminat limitini aqryorsa, oran kuralr uygulamr ve ijdenecek sigorta tazminatr, rizikonun gergeklegti$i andaki sigorta deferinin sigorta bedeline oranlna g6re belirlenir. Buna g6re, drneiin YTL defierinde bir fabrika, bu miktar sigorta bedeli rizerinden yangrn rizikosuna karqr sigortalanmrq ve ilk ateg tazminat limiti YTL olarak belirlenmiq ise, yangrn sonucu meydana gelen zarar miktarr YTL'ndan az oldugu takdirde, sigortacr, yangrmn gergekleqtili andaki sigorta de!'erini ve menfaat de$eri altrnda sigorta bulunup bu- 26 Bu trir ilk tehlike sigortasr, ATABEK tarafrndan "nispiyet kaidesini mutlak olarak bertaraf eden polige" olarak ifade edilmigtir (ATABEK, (dn. 8), s. 325). Alman hukukunda ise "$arta bafh olmayan" ya da "gergek" ilk tehlike sigortasr (unbedingte - echte - Versicherung auf erstes Risiko) terimi kullanrlmaktadrr. Bkz. SCHMIDT, (dn. 1L), s.l3; RISTIIAUS, (dn. 4), s Alman hukukunda bu tiir ilk tehlike sigortalan igin, "qarta ba!'h" ya da "gergek olmayan,' ilk tehlike sigortasr (bedingte - unechte - Versicherung auf erstes Risiko) terimi kullanrlmaktadrr. Bkz. SCHMIDT, (dn. 11), s. 12, 13; BRUCK - MOLLER, (dn. 11), g b6, Anm. 60; RISTHAUS, (dn. 4), s Karg. ATABEK, (dn. 8), s. B2E

11 Dog. Dn Mehmet Somer'in Anr'slna Arma$an 553 IunmadrSm dikkate almaksrzrn, zararr tamamen tazmin eder; ancak zarar miktan YTL-ndan fazla ise, rizikonun gerqekleqtifli tarihteki sigorta de$erinin sigorta bedelinden yiiksek oldufiu, yani menfaat deferi altrnda sigorta bulundu!-u tespit edildifi takdirde, tidenecek sigorta tazminatr oran kurah uygulanarak hesaplamr. Rizikonun gergekleqtili andaki sigorta deperi ile sigorta bedeli arasrndaki farkrn sigorta bedelinin belirli bir oramm aqmamasr koquluna bafh ilk tehlike sigortasrnda ise, rizikonun gerqekleqtili andaki sigorta deferi, sigorta bedelinin siizleqme ile tespit edilen (Vo to veya Eo L5 glbi) bir oramm aqmryorsa, oran kurah uygulanmaz; sigortacr meydana gelen zararrn tamamrm tazmin eder. Sigorta deferi ile sigorta bedeli arasrndaki fark tespit edilen orandan fazla ise, sigortacrmn iideyeceli tazminat, oran kurah uygulanarak belirlenir. Buna giire, iirne$n YTL de!'erinde bir fabrika bu miktar sigorta bedeli iizerinden yanglna karqr sigortalanmrq ve sigorta deieri ile sigorta bedeli arasrndaki farkrn sigorta bedelinin 7o L01ur:u aqmamasr koquluna ba[h ilk tehlike sigortasr yaprlmrq ise, iince yanglmn gergeklegtifi tarihteki sigorta def'eri belirlenir. Bu deferin YTL oldufu, dolayrsryla menfaat de!'eri altrnda sigorta bulunduiu tespit edildipi takdirde, sigorta de!'eri ile sigorta bedeli arasrndaki fark ( YTL), sigorta bedelir'rin 7o 10'unu teqkil eden YTL'ndan fazla olduiu igin ddenecek sigorta tazminatr oran kurah uygulanarak belirlenir. Rizikonun gergekleqtifli tarihteki sigorta deserinin YTL olduiu tespit edilirse, sigorta deferi ile sigorta bedeli arasrndaki fark YTUndan az oldupu igin ilk tehlike sigortasr gegerli olacak ve oran kurah uygulanmaksrzrn meydana gelen krsmi zarar tamamen tazmin edilecektir. $u halde, qarta baph ilk tehlike sigortalannda, oran kurahmn uygulanmasr mutlak olarak bertaraf edilmemekte, zaralr poligede belirtilen ilk tehlike (ya da ilk ateq) tazminat limitini aqmasr ya da sigorta deperi ile sigorta bedeli arasrndaki farkrn sigorta bedelinin belirli bir oramndan yiiksek olmasr koquluyla oran kurah uygulanmaktadrr. $arta ba!.h ilk tehlike sigortasr, genellikle sigorta deieri konusunda tereddiit duyulan ya da sigorta de$erinin sigorta siiresi iginde artabilecegi diiqtiniilen hallerde, sigorta konusu menfaatin tam deferi rizerinden sigortalandrflr sigorta sdzleqmesine eklenen bir qart ile kararlaqtrrrlmaktadrr. Bu tiir ilk tehlike sigortasrnda, sigorta deieri ve bu defer miktannda sigorta bedeli ile birlikte, ilk ateq tazminat limiti ya da sigorta de- ['eri ile sigorta bedeli arasrndaki farkrn sigorta bedelinin ne oramnda aeabilecepi belirlenir ve poligeye yaztl:u; sigorta primi de, poligede yazrh (sigorta konusu menfaatin tam deferine eqit) sigorta bedeli iizerinden hesaplarur,

12 554 Do;Q. Dr. Emine Yaztctoplu IV. KISMI SIGORTADAN FARKI I&smi sigorta, bir menfaatin krsmen sigortalanmasrdrr2s. ilk tehlike sigortasr gibi krsmi sigorta da genellikle menfaat deperi kadar zarar meydana gelmeyecefi iingiiriilen hallerde yaprlrr. Ancak poligedeki kayrtlardan menfaatin krsmen sigortalandr[,r anlaqrlmahdrr; aksi halde sigortamn menfaat de$eri altrnda sigorta oldufu kabul edilir. Poligede sigortamn "krsmi sigorta" oldu!"u kaydr bulunmasa bile, iirnefin "sigorta konusu fabrikamn 7o 5O'sinin "x" bedelle sigortalandrprna" dair bir ka5nt varsa ya da sigorta bedeli poligede yazrh sigorta deferinin bir krsmr olarak belirlenmig ise, krsmi sigorta bulundu!"u kabut edilmek gerekir. IGsmi sigortada sigortacr, meydana gelen zararr sigorta bedeli ile srmrh olarak tamamen tazmin etmeyr taahhiit eder. Bu bakrmdan krsmi sigorta ilk tehlike sigortasrna benzer. Ancak, krsmi sigortada sigortacrmn meydana gelen zaran sigorta bedeli ile srnrrh olarak tamamen tazmin etmekle ytiktimhi olmasr igin, sigortalanan losrm itibariyle menfaat deperi altrnda sigorta siiz konusu olmamahdrr. Dolayrsryla,.riziko gergekleqtili anda sigortalanan krsmrn def'eri sigorta bedeline eqit ise, sigortacr meydana gelen zaran sigorta bedeli ile srrurh olarak tamamen tazmin eder; sigorta bedeli, sigortalanan krsmrn deferinden diiqtik ise menfaat de['eri altrnda sigorta sdz konusu olur ve sigortacr tarafindan iidenecek sigorta tazminatr oran kurah uygulanarak hesaplamr2e. Orne$n YTL de!'erinde bir fabrikamn 7o 50 oramndaki krsmr, YTL sigorta bedeli iizerinden yangrna karqr sigortalanmrq ve yangu sonucu YTLzarar meydana gelmiq ise, rizikonun gergekleqtifi anda fabrikamn deferi YTL olduiu takdirde, sigortacr menfaat de!'eri altrnda sigorta bulundufunu ileri siiremeyecek; meydana gelen zarann tamamrm sigorta bedeli ile srmrh olarak tazmin etmekle yiikiimlti olduiundan, YTL tazminat iideyecektir. Buna karqrhk riziko gergeklegtifi anda fabrikamn de$erinin YTL oldu-!"u tespit edildifi takdirde, sigorta bedeli ( YTL) sigorta deeerinden 28 TTK m htikmtinde "Sigorta olunan menfaatin delerinin tamamr dnceki mukavele ile temin edilmemiqse bu menfaat geri kalan deferine kadar, bir veya birkag defa daha sigorta ettirilebilir." denilerek bir menfaatin krsmen sigortalanmaslnrn miimktin oldu!'u, krsmen sigortalanan menfaatin sigortalanmayan krsmrmn daha sonra tamamen veya krsmen sigorta ettirilebilecef'i htikiim altrna ahnm4trr. Anr]an hiiktimde krsmen sigortalanan menfaatin sigortalanmayan krsmmrn daha sonra sigortalanmasrndan siiz edildigine giire, ilk krsmi sigorta ile sonraki krsmi sigorta veya sigortalar aym rizikoya kargr yaprlmrq olmahdrr. TTK m gereiince krcmen sigortalanan menfaatin sigortalanmayan krsmr daha sonra sigortalandrf, takdirde, "... o menfaati sonradan sigorta eden sigortacrlar deper bakiyesinden dolayr mukavelelerinin tarihleri srasryla mes'ul olurlar. Aym giinde yaprlmrg olan mukaveleler aym anda yaprlmrg sayrlrr," Buna giire, krsmen sigortalanmrg menfaatin sigortalanmamrq krsmmur tamamr tek bir sigortacr tarafrndan sigortalandrlr takdirde, "... defer bakiyesinden dolayr mukavelelerinin tarihleri srrasryla..." sorumlu olma durumu siiz konusu olmayacaktrr. schmidt (dn. 11), s. 9 vd.; BRUCK - MoLLER, (dn. 11), $ 56, Anm. 64; RISTIIAUS, (dn. 4). s. 153 vd.

13 Dog. Dr. Mehmet Somerrin Antstna, ArmaPan 555 (fabrikamn tam deferinin 7a 5O'sini teqkil eden YTL) diiqiik oldup'undan, ijdenecek sigorta tazminatr, oran kurah uygulanarak (zatat x sigorta bedeli / sigorta deferi = sigorta tazminatr) belirlenecek ve sigortacrmn ( x / ) YTL tazminat ddemekle yi.ikiimlii oldufu sonucu sonucuna vanlacakhr. $u halde krsmi sigortayr ilk tehlike sigortasrndan ayrran unsur, hrsmi sigortada oran kurahmn bertaraf edilmemesidir. Bu nedenle, krsmi sigortada sigorta bedelinin, menfaatin sigortalanan krsmrmn deperine eqit olmasr gerekir. Bununla birlikte krsmi sigortamn ilk tehlike sigortasr olarak yaprlmasr da mtimkiindiir. Bu durumda menfaatin sigortalanan krsmrmn riziko gergekleqtipi andaki defferinin sigorta bedeline eqit olup olmadrfr dikkate ahnmaz; sigortacr meydana gelen zararrtamamen, fakat her halde sigorta bedeli ile srmrh olarak tazmin eder. v. SiGORTACIMN KORT]]I{A ONT,NUT,NNi MASRAFI,ARIM ODEME Ytxtilurt[itGii ilk tehlike sigortasrnda sigortacr, teminat kapsamsrndaki rizikonun gergekleqmesi sonucu meydana gelen zararr, oran kurah uygulanmaksrzrn sigorta bedeli ile srmrh olarak tamamen tazmin etmekle yiikiimliidiir. Bundan baqka sigortacr, TTK m htikmii uyannca sigorta ettirenin koruma tinlemleri alma ytikiimliiliiliiniin ifasr kapsamrnda yaptrs masraflan da iidemekle yiiktimliidiir. Ancak koruma iinlemleri masraflan, zarar miktan ile birlikte sigorta bedelini aqabilir. Tam defier sigortalannda da ortaya 9rkabilecek bu durumda sorun, sigortacrmn zarar miktarr ile birlikte sigorta bedelini aqan koruma dnlemleri masraflarrm iidemekle yiikiimlii olup olmadr[rdrr. T"TKnun "koruma tedbirleri" baqhkh maddesinin 1. frkrasrnda "sigorta ettirenin, koruma tinlemleri ("... zatan dnlemeye, azaltmaya ve hafrfletmeye yarayacak tedbirleri...") almakla ytikiimlti oldufu; ahnan tedbirler dofian masraflarrn, bu tedbirler faydasrz kalmrq olsa bile sigortacr tarafrndan iidenmesi gerektiii; menfaat deperi stiz konusu ise, koruma cinlemleri masraflanmn sigorta bedelinin menfaat de!'erinin tamamrna olan nispetine gtire tideneceii" iingiirtilmiiqtiir3o. Bu htikme gtire sigortacrmn, sigorta ettirenin koruma iinlemleri alma yiikiirnltiltiltintn ifasr kapsamrnda yaptr- [r masraflann (menfaat deferi altrnda sigorta durumu harig) tamamrm, ahnan tedbirler faydasrz kalmrg olsa bile tideyeceii agrktrr. Ancak amlan hiikiim, rizikonun gergekleqmesi sonucu meydana gelen zarar miktan ile koruma dnlemleri masraflan toplamrmn sigorta bedelini agmasr halinde de sigortacrmn, bu giderleri iidemekle yiikitnlii olup olmadr$. hususuna agrkhk getirmemektedir. 30 Koruma dnlemleri alma ytiktimlti!.tiniin ihlali halinde TTKnun maddesinin son frkrasr uygulamr (TTK m / II). Zarar sigortalannda siiz konusu olan koruma iinlemleri alma ytikrimltihl[.1i, deniz sigortalannda TIIK m hiikmii i]e dtizenlenmigtir. Bu konuda bkz. YAZICIOGLU, (dn. 1), s. 239 vd.

14 556 Dog. Dr. Emine Yaztcr,oplu Sigorta tekni[i gere!'i sigortacrmn sigorta stizleqmesinden do['an sorumlulu!"unun srmrlandrrrlmasr zorunludur. Sigortacr tarafrndan iistlenilen sorumlulu!"un srmrlandrnlmrq olmasr, bu sorumlulu$un reasiire edilebilmesi bakrmrndan da iinemlidir. TTK m / II hiikmiinde de sigorta konusu menfaatin deperi sigorta bedelini aqarsa, "... sigorta olunan mal tamamen telef olduiu takdirde sigorta bedelinin iidenmesi..." gerektiii iingtiriilerek sigortacrmn sigorta sdzlegmesi gereiince yapaca[r ddemelerin toplamrmn sigorta bedelini asamayaca[r htikrim altrna ahnmrqtrr. Sigorta konusu menfaatin iliqkin olduf'u qeyin tam zryaa u!"ramasr halinde sigorta bedeli kadar zarar meydana geleceii, bu durumda koruma tinlemleri giderlerinin sigorta bedelini aqacaf,r agrk olmasrna ra!"men, TTK m /I hiikmiinde koruma iinlemleri masraflarrmn sigorta bedelini aqsa bile tideneceii iingdriilmemiqtir. Bu durum karqrsrnda, TTK m /II htikmti uyannca sigorta siizlegmesinden do!'an sorumluluiu sigorta bedeli ile srmrh olan sigortacrmn, (zarar miktarr ile birlikte) sigorta bedelini aqan koruma iinlemleri masraflanm gidermekle yiikiimlfi olmadrs sonucuna varmak gerekirsl. TTK m hiikmiinde sigortacrmn koruma <inlemleri konusunda sigorta ettirene talimat verebilecefi belirtilmemiqtir. Bununla birlikte bazr sigorta genel qartlarrndas2 sigorta ettirenin sigortacrmn koruma ijnlemlerine iliqkin talimatlanna uymakla yiiktimlii oldu[u tingiirtilmiiqtiir. Sigortacr, sigorta ettirene koruma dnlemine iliqkin talimat vermig ve sigorta ettiren de bu talimatr yerine getirmek igin masraf yapmrq ise, bu durumda koruma dnlemi masrafr sigortacrnrn talimatrna uyulmasrmn sonucudur. Sigortacr, belirli bir koruma tinlemi ahnmasr talimatrm verirken bu 6nlem dolayrsryla sigorta ettirenin yapaca$ masrafin (zararla birlikte) sigorta bedelini aqrp aqmayaca$.m <ingiirebilir. Zararla birlikte sigorta bedelini aqacak masraf yaprlmasrm gerektiren tjnlem ahnmasr talimatr veren sigortacr, bunun sonuglanna katlanmah ve sigorta bedelini agan koruma tinlemi giderini tidemelidir33. Sigortacrmn koruma tinlemleri masraflanm iideme yriktimhiiii deniz sigortalannda kara sigortalarrndan farkh diizenlenmiqtir. Deniz sigortalannda da sigortacrmn "... zatatdart sigorta bedeli tutannca..." sorumlu oldulrr dngiiriilmtiq (TTK m / I) ise de, "... iidenecek tazminatrn tamamr sigor- 31 $ENocAK, (dn. 4), s.?6 -?8. 32 Orne!'in Makine Krnlmasr Sigortasr Genel $artlan m. 11, b; Montaj Sigortalan Genel $art- Ian m. 12, b; ingaat Sigortalan Poligesi Genel $artlan m. 12, b. 33 Alman hukukunda sigorta ettirenin sigortacrmn talimatr ile aldrlr koruma dnlemleri dolayrsryla yaptrgr grderlerin, bu giderler sigorta tazminatr ile birlikte sigorta bedelini agsa bile, sigortacr tarafrndan iidenece!'i 6ngdrtilmiigttir (WG $ 63 Abs. 1). Ancak koruma ijnlemi sigortacrmn talimatr ile ahnmamrg ise, bu durumda "sigortacrmn sorumluluf'unun sigorta bedeli ile srmrh oldufunu" iingdren WG $ 50 hrikmti uyannca sigortacr, sigorja bedelini agan koruma dnlemi masrafrm iidemek zorunda de!{ldir. Bu konuda bkz. STANGE, (dn. 6), s. 170 vd.

15 Dog. Dr. Mehmet Somer'in. Antslna Arma$an 557 ta bedelini gegse bile 1393 iincii maddenin 3. ve 4. bentlerinde yazrh olan masraflarrn hepsini..." iidemek zorunda oldup"u (TTK m / II) hiiktim altrna ahnmrqtrr. TllK m. 1393, bent 3 (HGB $ 834, b. 3) hiikmiinde yazrh masraflar, "allnan tedbirler neticesiz kalmrq olsa bile 1378 inci madde gerefince kurtarma ve daha btiyiik mahzurlardan koruma igin zaruri ve maksada uygun olarak yaprlan" masraflardrr. Buna giire deniz sigortalarrnda sigortacr, sigorta ettirenin koruma tinlemleri alma yiiktimltiltifiinii ifa kapsamrnda yaptrfr masraflan, 6nlem sigortacrmn talimatr ile ahnmrq olsun olmasln, bu masraflar sigorta bedelini aqsa da tidemek zorundadrr. $u halde kara sigortalannda sigortacrmn koruma iinlemleri masraflanm iideme ytikiimliiltiiti, (sigortacrmn talimatr ile ahnan iinlemlerin masraflarr harig) sigorta bedeli ile srmrhdr4 zararla birlikte sigorta bedelini aqan masraflara sigorta ettiren katlamr. Buna kargrhk deniz sigortalannda sigortacrmn koruma iinlemleri masraflarrm iideme ytikiimltiliifii sigorta bedeli ile srnuh deeildir; sigortacr koruma iinlemleri masraflanm sigorta bedelini aqsa da iider. Tam de['er sigortalannda sigortacrmn koruma ijnlemi masraflan iideme ytikiimliiliiitine iliqkin bu sonuglar, ilk tehlike sigortasrnda da gegerlidir.

16