T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI

Transkript

1

2

3 TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 1 / 204

4 ĠÇĠNDEKĠLER İÇİNDEKİLER 2 KISALTMALAR 5 TABLO VE GRAFİKLER 5 1. YÖNETİCİ ÖZETİ TR33 BÖLGESİNE GENEL BAKIŞ SOSYAL YAPI Nüfus Yapısı Eğitim Sağlık Dezavantajlı Gruplar EKONOMĠ VE TĠCARET Üretim Ġstihdam DıĢ Ticaret Yatırım Ticaret Becerisi ve Üretim Potansiyeli TARIM Tarım Alanlarının Dağılımı Sulanabilir Tarım Alanları Tarım ĠĢletmeleri ve Tesisleri Tarımsal Üretim Değerleri Bitkisel Üretim Tarla Ürünleri Bitkisel Üretim Sebzeler Bitkisel Üretim Meyveler Organik Tarım Ġyi Tarım Uygulamaları Hayvancılık Arıcılık Su Ürünleri Tarımsal Araç ve Gereçler 40 TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 2 / 204

5 2.4 SANAYĠ & AR-GE Bölgede Öne Çıkan Sektörler Gıda Tekstil ve Giyim EĢyası Deri Sanayi Ağaç Ürünleri Plastik ve Kauçuk Ürünler Metalik Olmayan Mineral Ürünler Metal ve Metal Ürünleri Makine, Elektrikli Makine ve Cihazlar Motorlu Kara TaĢıtları Ġllerde Öne Çıkan Sektörler Afyonkarahisar Ġlinde Öne Çıkan Sektörler Kütahya Ġlinde Öne Çıkan Sektörler Manisa Ġlinde Öne Çıkan Sektörler UĢak Ġlinde Öne Çıkan Sektörler Organize Sanayi Bölgeleri AraĢtırma-GeliĢtirme (Ar-Ge) & Ġnovasyon ENERJĠ VE MADEN Elektrik ve Doğalgaz Tüketimi Linyit ĠĢletmeleri ve Termik Santraller Yenilenebilir Enerji Kaynakları Maden TURĠZM Genel Görünüm Konaklama Profili Yabancı Turist Profili Müzeler ve Ören Yerleri Ziyaretçi Profili ÇEVRE VE ORMAN Hava Kirliliği Atıksu Yönetimi 64 TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 3 / 204

6 2.7.3 Katı Atık Yönetimi Ġçme ve Kullanma Suyu Ormanlar ULAġTIRMA PLANA GENEL BAKIŞ HUKUKĠ KAPSAM PLANIN AMACI PLANLAMA SÜRECĠ VE KATILIMCILIK PLANLAMA YAKLAġIMI BÖLGE VĠZYONU EKONOMĠK VE SOSYAL GELĠġĠM EKSENLERĠ Rekabet Gücünün Arttırılması Tarımda Rekabet Gücünün Arttırılması Sanayide Rekabet Gücünün Arttırılması Turizmde Rekabet Gücünün Arttırılması Kırsal Kalkınmanın Sağlanması BeĢeri GeliĢmenin Sağlanması Altyapının GeliĢtirilmesi FĠNANSMAN PAYDAġ ENVANTERĠ UYGULAMA, KOORDĠNASYON ĠZLEME VE DEĞERLENDĠRME DIġ ÇEVRE ANALĠZĠ GELİŞİM EKSENLERİ TEMATİK HARİTALAR PERFORMANS GÖSTERGELERİ KAYNAKÇA ÇALIŞTAYLARDA HAZIRLANAN GZFT TABLOLARI ÇALIŞTAY KATILIMCI LİSTELERİ 189 TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 4 / 204

7 KISALTMALAR AB: Avrupa Birliği ADNKS: Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi AMPD: AlıĢveriĢ Merkezleri ve Perakendeciler Derneği Ar-Ge: AraĢtırma GeliĢtirme BALO: Batı Anadolu Lojistik Organizasyonları BBKT: Belediye Belgeli Konaklama Tesisi BKH: Binyıl Kalkınma Hedefleri Bölge: TR33 Bölgesi BM: BirleĢmiĢ Milletler DPT: Devlet Planlama TeĢkilatı MüsteĢarlığı DTM: DıĢ Ticaret MüsteĢarlığı EDAM: Ekonomi ve DıĢ Politika AraĢtırmalar Merkezi EPDK: Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu FAO: BirleĢmiĢ Milletler Gıda ve Tarım Örgütü GSKD: Gayrisafi Katma Değer GSYH: Gayrisafi Yurtiçi Hasıla ĠġKUR: Türkiye ĠĢ Kurumu Kalkınma Planı: Dokuzuncu Kalkınma Planı KOBĠ: Küçük ve Orta Büyüklükteki ĠĢletmeler KSGM: Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü KÜMAġ: Kütahya Manyezit ĠĢletmeleri A.ġ. MFĠB: Merkezi Finans ve Ġhale Birimi MOSB: Manisa Organize Sanayi Bölgesi MYO: Meslek Yüksekokulları MW: Megawatt Orta Vadeli Program: Orta Vadeli Programı OSB: Organize Sanayi Bölgesi ÖĠK: Özel Ġhtisas Komisyonu REPA: Türkiye Rüzgar Enerjisi Potansiyel Atlası RES: Rüzgar Enerjisi Santrali SGK: Sosyal Güvenlik Kurumu STK: Sivil Toplum KuruluĢu TAEK: Türkiye Atom Enerjisi Kurumu TCDD: Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları TÜĠK: Türkiye Ġstatistik Kurumu TÜBĠTAK: Türkiye Bilimsel ve Teknolojik AraĢtırma Kurumu TÜSĠAD: Türk Sanayicileri ve ĠĢ Adamları Derneği UKKS: Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisi URAK: Uluslararası Rekabet AraĢtırmaları Kurumu ÜSĠB: Üniversite Sanayi ĠĢbirliği Bürosu WEF: Dünya Ekonomik Forumu TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 5 / 204

8 TABLO VE GRAFĠKLER Tablo 2.1.1: 2000 ve 2009 Yıllarına ait Net Göç ve Net Göç Hızları Tablo 2.1.2: 2013 Yılı Nüfus Projeksiyonu Tablo 2.1.3: Eğitim Yılı Türkiye ve Bölge Ġlleri Net OkullaĢma Oranları (%) Tablo 2.1.4: Eğitim-Öğretim Yılı Türkiye ve Bölge illeri Derslik BaĢına ve Öğretmen BaĢına DüĢen Öğrenci Sayıları (%) Tablo 2.1.5: Eğitim-Öğretim Yılında Bölge Ġllerinde Meslek Liselerinde Okuyan Öğrencilerin Oranı ve En Çok Öğrencisi Olan Meslek Lisesi Alanı Tablo 2.1.6: 2009 Yılı Temel Sağlık Göstergeleri Tablo 2.1.7: 2009 Yılı Cinsiyet Bazında Okuryazar ve Okul Mezunu Oranları (%) Tablo 2.1.8: 2009 yılı 15 YaĢ Altı Kadınlarda Doğum Oranı ve Sağlık Personeli Yardımı Olmadan Yapılan Doğum Oranı (%) Tablo 2.2.1: 2006 Yılı Ġtibariyle Ege Bölgesi nde Bulunan Düzey 2 Bölgeleri Gayri Safi Katma Değerlerinin Ġktisadi Faaliyet Kollarına Dağılımı Tablo 2.2.2: 2006 Yılı Ġtibariyle Ege Bölgesi nde Bulunan Düzey 2 Bölgelerinin KiĢi BaĢına Gayri Safi Katma Değerleri Tablo 2.2.3: 2008 Yılı Ġtibariyle Türkiye, Ege Bölgesi Düzey 2 Bölgeleri ve TR33 Bölgesi Ġllerinde KiĢi BaĢına DüĢen Ġhracat ve Ġthalat (USD) Tablo 2.2.4: 2008 Yılı Ġtibariyle Türkiye, Ege Bölgesi Düzey 2 Bölgeleri ve TR33 Bölgesi Ġllerinde Ekonomik Faaliyetlere Göre Ġhracat Değerleri (1.000 USD) Tablo 2.2.5: 2008 Yılı Ġtibarıyla Türkiye, Ege Bölgesi Düzey 2 Bölgeleri ve TR33 Bölgesi Ġllerinde Ekonomik Faaliyetlere Göre Ġthalat Değerleri (1.000 USD) Tablo 2.2.6: 2009 Yılı Ġtibarıyla Türkiye, Ege Bölgesi ve TR33 Bölgesi nde Faaliyet Gösteren Yabancı Sermayeli ĠĢletme Sayısı Tablo 2.2.7: 2008 Dönemi Ege Bölgesi Ġllerine Gelen UDY GiriĢleri (Milyon USD) Tablo 2.2.8: 2009 Yılında Türkiye, Ege Bölgesi Düzey 2 Bölgeleri ve TR33 Bölgesi Ġllerinde Verilen Yatırım TeĢvik Belgeleri Hakkında Bilgiler Tablo 2.2.9: Ege Bölgesi Ġllerinin Ticaret Becerisi ve Üretim Potansiyeli Endeksine ve Genel Endekse Göre Sıraları Tablo 2.3.1: TR33 Bölgesi ve Ġllerindeki Tarım Alanlarının Kullanımlarına Göre Dağılımı Tablo 2.3.2: TR33 Bölgesi ve Ġllerinin Sulanan ve Sulanmayan Tarım Alanları Tablo 2.3.3: Türkiye, Ege Bölgesi ve TR33 Bölgesi Tarımsal Üretim Değerleri (1.000 TL).. 31 Tablo 2.3.4: TR33 Bölgesi ndeki Bitkisel Üretimle Ġlgili Tarla Alanı, Üretim ve Verim Tablo 2.3.5: TR33 Bölgesi ve Türkiye Sebze Üretimi (Ton) Tablo 2.3.6: Türkiye Meyve Üretim Ġstatistikleri Tablo 2.3.7: TR33 Bölgesi Meyve Üretim Ġstatistikleri Tablo 2.3.8: Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Örtüaltı Tarım Verileri Tablo 2.3.9: 2008 Yılı Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Organik Tarım Verileri Tablo : TR33 Bölgesi Canlı Hayvan Değerleri (Adet) TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 6 / 204

9 Tablo : Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Hayvansal Üretim Miktarları Tablo : Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Arıcılık Verileri Tablo : Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Su Ürünleri Verileri Tablo : Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Tarımsal Araç ve Gereç Verileri (Adet) Tablo : Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Tarımsal Alan ve Traktör Verileri Tablo 2.4.1: 2007 Yılı TR33 Bölgesi Ġmalat Sanayi Sektöründeki GiriĢim Sayılarının Alt Dallara Göre Dağılımı Tablo 2.4.2: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Gıda Ġmalatı Sektörünün Ġmalat Sanayi Ġçerisindeki Ağırlığı Tablo 2.4.3: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Tekstil ve Giyim EĢyası Ġmalatı Sektörünün Ġmalat Sanayi Ġçerisindeki Ağırlığı Tablo 2.4.4: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Deri Sektörünün Ġmalat Sanayi Ġçerisindeki Ağırlığı Tablo 2.4.5: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Ağaç Ürünleri Sektörünün Ġmalat Sanayi Ġçerisindeki Ağırlığı Tablo 2.4.6: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Plastik ve Kauçuk Ürünleri Sektörünün Ġmalat Sanayi Ġçerisindeki Ağırlığı Tablo 2.4.7: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Metalik Olmayan Mineral Ürünler Sektörünün Ġmalat Sanayi Ġçerisindeki Ağırlığı Tablo 2.4.8: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Metal Sanayi ve Metal Ürünleri Sektörünün Ġmalat Sanayi Ġçerisindeki Ağırlığı Tablo 2.4.9: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Makine, Elektrikli Makine ve Cihazlar Sektörünün Ġmalat Sanayi Ġçerisindeki Ağırlığı Tablo : 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Motorlu Kara TaĢıtı Sektörünün Ġmalat Sanayi Ġçerisindeki Ağırlığı Tablo : 2009 Yılı Afyonkarahisar Ġli Sanayi Sicil Belgeli ĠĢletmeler ve ÇalıĢan Sayılarının Sektörel Dağılımı Tablo : 2009 Yılı Afyonkarahisar Ġli Sanayi Sicil Belgeli ĠĢletmeler ve ÇalıĢan Sayılarının Ġlçelere Dağılımı Tablo : 2009 Yılı Kütahya Ġli Sanayi Sicil Belgeli ĠĢletmeler ve ÇalıĢan Sayılarının Sektörel Dağılımı Tablo : 2009 Yılı Kütahya Ġli Sanayi Sicil Belgeli ĠĢletmeler ve ÇalıĢan Sayılarının Ġlçelere Dağılımı Tablo : 2009 Yılı Manisa Ġli Sanayi Sicil Belgeli ĠĢletmeler ve ÇalıĢan Sayılarının Sektörel Dağılımı Tablo : 2009 Yılı Manisa Ġli Sanayi Sicil Belgeli ĠĢletmeler ve ÇalıĢan Sayılarının Ġlçelere Dağılımı Tablo : 2009 Yılı UĢak Ġli Sanayi Sicil Belgeli ĠĢletmeler ve ÇalıĢan Sayılarının Sektörel Dağılımı Tablo : 2009 Yılı UĢak Ġli Sanayi Sicil Belgeli ĠĢletmeler ve ÇalıĢan Sayılarının Ġlçelere Dağılımı Tablo : 2010 Yılı TR33 Bölgesi nde Kurulu Aktif ve Aktif Olmayan OSB Listesi TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 7 / 204

10 Tablo : 2010 Yılı TR33 Bölgesi Aktif OSB Bilgileri Tablo 2.5.1: 2009 Yılı Türkiye, Ege Bölgesi ve TR33 Bölgesi Net Elektrik Tüketiminin Kullanım Alanlarına Göre Dağılımı Tablo 2.5.2: TR33 Bölgesi 50 Metredeki Rüzgar Gücüne Göre RES Gücü Kapasiteleri Tablo 2.5.3: TR33 Bölgesi nde Kurulu Rüzgar Santralleri Tablo 2.5.4: TR33 Bölgesi nde Jeotermal Kaynak Ġle Konut Isıtması Tablo 2.5.5: TR33 Bölgesi nde Jeotermal Enerji ile Isıtılabilecek Potansiyel YerleĢim Yerleri 57 Tablo 2.5.6: TR33 Bölgesi nin Önemli Madenlerinin Envanteri ile Ege Bölgesi ve Türkiye Rezervlerinin KarĢılaĢtırması* Tablo 2.6.1: 2008 Yılı TR33 Bölgesi ndeki Turizm ĠĢletme ve Yatırım Belgeli Tesis Sayıları ve Yatak Kapasiteleri Tablo 2.6.2: 2006 Yılı TR33 Bölgesi ve Ġllerindeki Belediye Belgeli Tesis Sayısı ve Yatak Kapasiteleri Tablo 2.6.3: Yılları Arası Türkiye, TR33 Bölgesi ve Ġllerindeki Turizm ĠĢletme Belgeli Tesislerde Yerli ve Yabancı Turist Konaklama Sayısı Tablo2.6.4: 2008 Yılı Türkiye, TR33 Bölgesi ve Ġllerindeki Belediye Belgeli Tesislere ĠliĢkin Ġstatistikler Tablo 2.6.5: 2009 Yılı TR33 Bölgesi Ġllerindeki Müze ve Ören Yerleri Ziyaretçi Sayıları Tablo 2.7.1: TR33 Bölgesi Ġllerinin Kirlilik Derecelendirmesi Tablo 2.7.2: TR33 Bölgesi ndeki Belediyelerde 2008 Yılına Ait Atıksu Ġstatistikleri Tablo 2.7.3: 2008 Yılı Türkiye, TR33 Bölgesi Belediyelerinde Atık Ġstatistikleri Tablo 2.7.4: 2008 Yılı Ġtibarıyla Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Ġçme ve Kullanma Suyu ġebekesi ile Arıtma Tesislerine Ait Veriler Tablo 2.8.1: Türkiye, TR33 Bölgesi ve Ġlleri Karayolları Uzunlukları (km) Tablo 2.8.2: TR33 Bölgesi Demiryolları ile Yük TaĢımacılığı (1.000 ton) Tablo 2.8.3: TR33 Bölgesi nde Demiryolu ile Yolcu TaĢımacılığına Ait Ġstatistikler Tablo : TR33 Bölgesi ve Çevre Ġllerine Ait SeçilmiĢ Bazı Göstergeler Tablo : Yılları TR33 Bölgesi Ġllerinin Çevre Ġllerden Aldığı Göç Miktarı Tablo : Yılları TR33 Bölgesi Ġllerinin Çevre Ġllerden Aldığı Göç Miktarı TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 8 / 204

11 Grafik 2.1.1: TR33 Bölgesi Nüfus Bilgileri Grafik 2.1.2: 2009 Yılı TR33 Bölgesi Nüfusunun Ġller Bazında Dağılımı (%) Grafik 2.1.3: Yılları Türkiye ve TR33 Bölgesi nde ġehir ve Köy Nüfusunun Toplam Nüfusa Oranı (%) Grafik 2.1.4: 2009 Yılı TR33 Bölgesinde Kadınların Eğitim Durumu (Kent/Kır) (%) Grafik 2.1.5: 2009 Yılı TR33 Bölgesinde Erkeklerin Eğitim Durumu (Kent/Kır)(%) Grafik 2.2.1: 2009 Yılı Ġtibarıyla TR33 Bölgesi nde Sektörlerin Yarattıkları Katma Değer Açısından Dağılımı (%) Grafik 2.2.2: 2009 Yılı Ġtibarıyla TR33 Bölgesi nde Ġstihdamın Sektörlere Göre Dağılımı Grafik 2.2.3: 2009 Yılı Ġtibarıyla TR33 Bölgesi nde Ġstihdamın Sektörlere Göre Dağılımı Grafik 2.3.1: TR33 Bölgesi Genel Arazi Dağılımı (%) Grafik 2.3.2: TR33 Bölgesi ndeki Tarım Alanlarının Kullanım Dağılımı (%) Grafik 2.3.3: TR33 Bölgesi Sulanan ve Sulanmayan Tarım Alanlarının Dağılımı (%) Grafik 2.3.4: BüyükbaĢ Hayvan Sayısı Yıllara Göre DeğiĢimi TR33, Ege, Türkiye Grafik 2.3.5: KüçükbaĢ Hayvan Sayısı Yıllara Göre DeğiĢim TR33, Ege, Türkiye Grafik 2.3.6: Kümes Hayvan Sayısı Yıllara Göre DeğiĢim TR33, Ege, Türkiye Grafik 2.3.7: Canlı Hayvan Değerleri Yıllara Göre DeğiĢim TR33, Ege, Türkiye Grafik 2.3.8: Hayvansal Ürün Değerleri Yıllara Göre DeğiĢim TR33, Ege, Türkiye Grafik 2.4.1: Gıda Ġmalat ĠĢletmelerinin Ġllere Dağılımı ve Ġllere Göre Sektörel Ġhracat Değerleri Tematik Haritası Grafik 2.4.2: Tekstil ve Giyim EĢyası ĠĢletmelerinin Ġllere Dağılımı ve Ġllere Göre Sektörel Ġhracat Değerleri Tematik Haritası Grafik 2.4.3: Deri Sanayi ĠĢletmelerinin Ġllere Dağılımı ve Ġllere Göre Sektörel Ġhracat Değerleri Tematik Haritası Grafik 2.4.4: Metal ve Metal Ürünleri ĠĢletmelerinin Ġllere Dağılımı ve Ġllere Göre Sektörel Ġhracat Değerleri Tematik Haritası Grafik 2.6.1: TR33 Bölgesi ne Gelen Yabancı Turistlerin Ülkelere Göre Dağılımı (KiĢi) Grafik 2.7.1: 2008 Yılı TR33 Bölgesi Atıksu Arıtma Tesisleri Kapasite Kullanımı Grafik 2.7.2: TR33 Bölgesi nde Atıksuların Verildiği Alıcı Ortamların Dağılımı (%) Grafik 2.7.3: TR33 Bölgesi nde Orman alanı durumu (%) Grafik 2.7.4: TR33 Bölgesi ndeki illerin Orman alanı durumu (%) Grafik 2.8.1: BölünmüĢ Yol ÇalıĢmaları Haritası Grafik 2.8.2: TR 33 Ġlleri Penetrasyon Tematik Haritası Grafik 3.1: Planlama Süreci Grafik 3.2: Planlama Sürecinde Katılımcılık Grafik 3.3: Tematik Eksenler TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 9 / 204

12 BÖLGE VĠZYONU Kalkınmada ekolojik dengeyi gözeterek rekabet gücünü arttıran, katma değer üreten, bilgi temelli ekonomisi ile kalkınma sürecini hızlandıran, özgüveni ve yaģam kalitesi yüksek, geliģen ve öğrenen bir bölge olmak. TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 10 / 204

13 BÖLÜM 1: YÖNETĠCĠ ÖZETĠ TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 11 / 204

14 TR33 Bölgesi Bölge Planı, 3194 sayılı Ġmar Kanunu nun 8. maddesinden aldığı yetkiyi kullanan Devlet Planlama TeĢkilatı MüsteĢarlığının, Zafer Kalkınma Ajansı na yaptığı talep doğrultusunda TR33 Bölgesi nde ekonomik ve sosyal kalkınmayı yönlendirecek strateji ve politikaların oluģturulması amacıyla hazırlanmıģtır dönemini kapsayan TR33 Bölgesi Bölge Planı, bölgesel düzeyde kalkınma odaklı yapılan diğer tüm çalıģmaları yönlendirici ve koordine edici niteliğe haizdir. Planın hazırlanıģ sürecinde katılımcılık hususu ilke edinilmiģ, planda yer verilen strateji ve politikalar tüm Bölge paydaģlarının görüģ ve önerileri doğrultusunda, ulusal ölçekli politikalar da esas alınarak belirlenmiģtir. Bu amaçla ulusal ölçekli strateji ve planlar incelendikten sonra 4 ilde 21 adet çalıģtay düzenlenmiģ, plan 2 farklı aģamada düzenlenen kalkınma kurullarında tartıģılmıģ, çalıģtaylarda yer alamayan kurum ve kiģilerle birebir görüģmeler gerçekleģtirilmiģtir. Ayrıca Bölge de faaliyet gösteren kamu kurum kuruluģları, üniversiteler, OSB ler ve sivil toplum kuruluģları tarafından Ajans a yönelik bilgilendirme toplantıları düzenlenmiģtir. Kalkınma Kurulu nca belirlenen vizyona ulaģmak için gerekli strateji ve politikaların belirlenmesi aģamasında, paydaģlardan gelen bildirimlere ek olarak, boģluk analizi yapılması amacıyla Bölge nin mevcut durumu da ortaya konmuģtur. Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa ve UĢak illerinden oluģan TR33 Bölgesinin nüfusu, 2009 yılı verilerine göre kiģi olup Türkiye toplam nüfusunun yüzde 4 ünü oluģturmaktadır. Bölgede nüfusu bir milyonun üzerinde olan tek il Manisa dır. Afyonkarahisar ve Kütahya, nüfusu beģ yüz binin üzerinde, UĢak ise nüfusu ile arasındaki iller sınıflandırmasında yerini almaktadır. Kırsal nüfusun kent merkezlerine doğru kaydığı son on yıl içindeki değiģmeyle birlikte bölge düzeyinde %61,65 e yükselen kentleģme oranı, Türkiye ortalaması olan %75 seviyesinin oldukça altında kalmaktadır. Net göç hızı binde -3,86 olan TR33 Bölgesi nin Türkiye nin batısında yer almasına rağmen göç veren bir bölge olduğu dikkati çekmektedir. Ġlköğretimde ve ortaöğretimde okullaģma oranları açısından TR33 Bölgesi illeri Türkiye ortalamasının üzerinde değerlere sahiptir. Bölge de mesleki ve teknik eğitimde okuyan öğrencilerin sayısı, genel ortaöğretimde okuyanlara göre daha fazladır. Bu sebeple bölge illerinde derslik baģına düģen öğrenci sayıları Türkiye ortalamasının altında iken mesleki ve teknik ortaöğretimde bu sayı, ilköğretim ve genel ortaöğretime kıyasla yüksektir. Bölgedeki sağlık hizmetleri incelendiğinde, pratisyen hekim baģına düģen nüfus Türkiye ortalamasıyla benzerlik gösterirken, uzman hekim baģına düģen nüfus ülke ortalamasının çok üzerinde olup bölgede uzman hekim sayısındaki eksikliğe iģaret etmektedir. TR33 Bölgesinde kadınlar ve erkekler arasındaki fırsat eģitsizliği, hem eğitim konusunda hem de iģgücüne katılım oranlarında kendisini göstermektedir. Kadınlarda %87 olan okuryazar oranı erkeklerde %97 seviyesinde olmakla birlikte eğitim düzeyi yükseldikçe bu fark açılmaktadır. Bölgede kadınların iģgücüne katılım oranı %23,4 seviyesinde gerçekleģirken, erkeklerde bu oran %69,2 düzeyindedir. TR33 Bölgesi nin toplam yüzölçümü ha olup bunun hektarı tarım alanıdır. Bu alanın %28 i sulanırken %72 si sulanmayan tarım alanı niteliğindedir. Tarımdaki sulama çoğunlukla geleneksel sulama yöntemleri ile yapılmaktadır. Tarımsal iģletmelerde genel olarak iģletme ölçekleri küçük olduğundan, tarımsal sermaye etkin kullanılamamaktadır yılı TÜĠK tarımsal üretim değerleri verilerine göre, Türkiye nin bitkisel üretim değerinin %7 si TR33 Bölgesi nde gerçekleģmektedir. Bu açıdan Bölge, düzey 2 bölgeleri arasındaki sıralamada 4. sırada yer almaktadır. Tarımsal üretimde Bölge içerisinde önemli bir yere sahip olan Manisa ili, Türkiye deki iller içinde 6. sırada yer almaktadır. Tarım sektöründe gayri safi katma değerde ise TR33 Bölgesi, düzey 2 bölgeleri arasında 1. sırada yer almaktadır. TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 12 / 204

15 2009 yılı TÜĠK verilerine göre, canlı hayvan değerleri göz önüne alındığında; TR33 Bölgesi büyükbaģ hayvan adedinde Türkiye genelinde %6,5 lik paya sahip olup düzey 2 bölgeleri arasında 3. sırada yer almaktadır. Afyonkarahisar ili ise iller bazında 7. sıradadır. TR33 Bölgesi beyaz et üretiminde Türkiye genelinde %11,9 luk, kırmızı et üretiminde ise %7,5 lik paya sahiptir yılı itibariyle TR33 Bölgesi nde sektörlerin yarattıkları katma değer açısından dağılımı incelendiğinde, hizmetlerin %47, sanayinin %33, tarımın ise %20 lik bir paya sahip olduğu görülmektedir. TR33 Bölgesi nde istihdamın sektörlere göre dağılımında tarım sektörü %39 ile ilk sırada yer almaktadır. Türkiye genelinde %29 ile en yüksek paya sahip olan hizmetler sektörünün TR33 Bölgesi içindeki payının %20 seviyesinde kalması hizmetler sektöründeki eksikliği ifade ederken, ticaretle uğraģanların oluģturduğu %15 lik dilim Türkiye ortalamasının oldukça altında kalmaktadır. Sanayi sektöründeki istihdam ise %26 lık oran ile ülke ortalamasıyla paralel bir durum sergilemektedir. TR33 Bölgesi için hesaplanan iģsizlik oranı Türkiye ortalamasının altında bir grafik çizmektedir yılında %8,3 düzeyinde olan iģsizlik oranı, tüm dünyayı etkisi altına alan ekonomik krizin bölgedeki yansıması sonucu 2009 da %11 seviyesine yükselmiģtir. Bu oran, Türkiye genelindeki iģsizlik oranı olan %14 seviyesinin oldukça altındadır yılında TR33 Bölgesinde kiģi baģına düģen ihracat 511$, ithalat ise 361$ olarak hesaplanmıģtır. Bu rakamlar Türkiye ortalamasının çok altında gerçekleģmiģ olup, bölgedeki ihracat ve ithalat potansiyelinin etkin Ģekilde kullanılamadığı sonucunu ortaya koymaktadır. TÜĠK Bölgesel Gayri Safi Katma Değer (GSKD) verilerine göre, 2006 yılında TR33 Bölgesi sanayi üretimi, 23.9 milyar TL değerindeki katma değer ile düzey 2 bölgeleri arasında 6. sıradadır. TR33 Bölgesi dahilindeki toplam gayri safi katma değerin %32.8 ini yine sanayi sektörü oluģturmaktadır yılı verilerine göre, Bölge deki imalat sanayi giriģimlerinden %17,44 ünü metal ürünleri imalatı sektöründe faaliyet gösteren giriģimler oluģtururken, bunu %15,79 luk oranı ile ağaç ve ağaç ürünleri imalatı sektörü ve %11 lik oranlarıyla giyim ve gıda ürünleri sektörleri takip etmektedir. Son olarak %9,5 lik payla tekstil ve %9 luk payla metalik olmayan mineral ürünler imalatlarının giriģim sayıları bakımından bölgede yoğunluk oluģturdukları gözlemlenmektedir. Ġmalat sanayi sektörlerin ciroları incelendiğinde ise, gıda sektörünün TL ciro ile 1. sırada, makine, elektrikli makine ve cihazlar sektörünün TL ciro ile 2. sırada, metalik olmayan mineral ürünler sektörü ise TL lik ciro ile 3. sırada yer aldığı tespit edilmiģtir. TR33 Bölgesi nde 22 adet OSB bulunmakla birlikte bunlardan 10 tanesi aktif haldedir. Söz konusu faal OSB lerden 2 si Afyonkarahisar, 2 si Kütahya, 4 ü Manisa, 2 si UĢak illerinde bulunmaktadır. Enerji baģlığı incelendiğinde, Bölge nin zengin yer altı kaynaklarının bu kapsamda önemli bir potansiyel arz ettiği söylenebilir. Bölge nin zengin linyit rezervleri, hâlihazırda toplam 3 termik santralde değerlendirilmekle birlikte, verimlilik seviyesi yeterli düzeyde değildir. Bölge de ayrıca 3 adet hidroelektrik santral ve 3 adet rüzgar santrali mevcuttur. Manisa ve Kütahya illerindeki bazı jeotermal kaynaklarının elektrik enerjisi üretimine uygun olduğu tespit edilmiģ olup, yine Bölge de 4 kent merkezinde jeotermal kaynaklardan konut ısınması için yararlanılmaktadır. Bölge ayrıca zengin maden kaynaklarıyla da potansiyel arz etmektedir. Altın, bor, gümüģ, manyezit, mermer, titanyum ve uranyum madenleri öne çıkmakta olup; TR33 Bölgesi bu madenlerden Türkiye rezervlerinin altında %27 sine, borda %50 sine, gümüģte %67 sine, manyezitte %10 una, mermerde %16 sına, titanyumda %100 üne, uranyumda ise %37 sine sahiptir. TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 13 / 204

16 TR33 Bölgesi, tarihi ve kültürel zenginliklerin yanı sıra zengin termal ve ekolojik kaynakları ile turizm açısından önemli değerlere sahiptir. Yüzyıllar boyunca pek çok medeniyete ev sahipliği yapmıģ Bölge de, çok sayıda antik kent ve tarihi eser yer almakla birlikte eserlere iliģkin istenilen düzeyde tanıtım mevcut değildir. Benzer bir sorun, ekolojik değerler için de geçerlidir. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından ilan edilen 15 Kültür ġehri arasında Kütahya ve Manisa ilerinin yer alması da, bölgenin turizm potansiyelini iģaret eden bir baģka göstergedir. Termal turizm açısından değerlendirildiğinde ise, tüm Bölge illerinde önemli bir potansiyel göze çarpmakta olup, illerin tamamında kaplıca ve termal turizm tesisleri yer almaktadır. Söz konusu tesisler, özellikle Afyonkarahisar ilinde yoğunlaģmıģtırlar. ĠnĢa edilecek Zafer Uluslararası Havalimanıyla birlikte, Bölge nin sağlık turizmi açısından da önemli bir rekabet gücüne sahip olacağı ifade edilebilir. Hava kirliliği, Bölge genelinde önemli bir sorun olarak ortaya çıkmakta olup, tüm il merkezleri I. derece kirlilik grubunda yer almaktadırlar. Söz konusu kirlilik oranlarının özellikle kıģ aylarında yükselmesi, sorunun evsel ısınmadan kaynaklandığını ortaya koyan göstergelerden biridir. Bölge nin topografya yapısı da hava kirliliğinin ayrı bir sebebi olarak gösterilebilir. Bölge de su kirliliği oranlarının uzun vadede azaltılmasına yönelik olarak Gediz ve Akarçay Havzası Koruma Eylem Planları yürürlüğe girmiģtir. Planlar kapsamda, öncelikli olarak atıksu arıtma tesislerinin inģası veya mevcut tesislerin yenilenmesi gerekmektedir. Bölgedeki mevcut tesislerin iģletme maliyetlerinin yüksek olması, ayrı bir sorun olarak ortaya çıkmaktadır. Bölge de orman alanları önemli bir yere sahiptir. TR33 Bölgesi toplam alanının %36 sını orman alanları oluģturmaktadır. Ege Bölgesi ndeki toplam orman alanlarının %40 ı, yine TR33 Bölgesi nde bulunmaktadır. Orman alanlarında son yıllarda bir düģüģ gözlemlenmemiģ olması olumlu bir yön olarak göze çarpmaktadır. TR33 Bölgesi, önemli ticari ve sanayi potansiyeline sahip birçok ilin arasında konumlanmakta olup, gerek Kuzey Güney, gerekse Doğu Batı doğrultularında önemli bir ulaģım aksı üzerinde yer almaktadır. Bölgede yer alan 988 km lik demiryolu ağı ve km lik devlet yolu ağıyla birlikte, ülkenin en önemli limanlarından Ġzmir Limanı nın Bölge ye yaklaģık 40 km. mesafede yer alması Bölge nin lojistik potansiyelini ortaya koymaktadır. Ayrıca hâlihazır durumda Bölge de toplam 965 km lik karayolunda bölünmüģ yol çalıģmaları devam etmektedir ve UlaĢtırma Bakanlığı nın Stratejik Plan ında Bölge de Hızlı Tren projesine yer verilmiģtir. Bölge de hâlihazır durumda Manisa Ticaret Sanayi Odası öncülüğünde yürütülen Batı Anadolu Lojistik Organizasyonlar Projesi (BALO) ve TCDD tarafından yürütülen UĢak Lojistik Köyü projeleri mevcuttur. Son olarak, UĢak, Afyonkarahisar ve Kütahya illerine yönelik olarak inģası planlanan Zafer Uluslararası Havalimanı nın tamamlanmasıyla birlikte, Bölge gerek önemli bir lojistik merkezine kavuģacak, gerekse farklı sektörlerde önemli bir rekabet gücü avantajına haiz olacaktır. Bölgenin mevcut durumu ortaya konulduktan sonra, belirlenen vizyon tasvirine ulaģmak amacıyla, kalkınma planında yer verilen kaynak kısıtı ilkesi göz önünde bulundurularak, Bölge de ekonomik ve sosyal geliģmenin hangi öncelikler kapsamda gerçekleģtirilmesi gerektiği üzerinde çalıģmalar yürütülmüģtür. Ekonomik ve sosyal geliģme eksenleri Rekabet Gücünün Arttırılması, Kırsal Kalkınmanın Sağlanması, BeĢeri GeliĢmenin Sağlanması ve Altyapının GeliĢtirilmesi olarak Bölge paydaģlarının görüģleri çerçevesinde belirlenmiģtir. TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 14 / 204

17 Rekabet Gücünün Arttırılması ekseninin, ürün ve hizmetlerin katma değerine en yüksek katkıyı yapabilecek sektörlere yönlenmesi gerekliliği tespit edilmiģtir. Bu amaçla, Bölge nin mevcut potansiyeli ve geliģme trendleri göz önünde bulundurulduğunda, Rekabet Gücünün Arttırılması ekseni, tarım, turizm ve sanayi sektörleri altında Bölge nin ihtiyaçlarına odaklanmıģ ve söz konusu sektörlerde rekabet gücünün arttırılmasına yönelik alt eksenler belirlenmiģtir. Tarımda Rekabet Gücünün Arttırılması ekseni çerçevesinde, Bölge nin bitkisel ve hayvansal üretimlerinde katma değerin arttırılması amaçlanmıģ, bu kapsamda ürünlerde verim ve kalite artıģı önceliklendirilmiģtir. Bölge nin en önemli sorunlarından tarımsal üretimde iģletmeciliğin yeterince geliģmemiģ olmasıyla iliģkili olarak, iģletmelerin kurumsallaģması, büyüklüklerinin ve pazarlama kapasitelerinin arttırılmasına yönelik amaçlar belirlenmiģtir. Sanayide Rekabet Gücünün Arttırılması ekseni çerçevesinde, bölgedeki imalat sanayi iģletmelerinde katma değerin ve kapasitenin arttırılması amaçlanmıģ, ayrıca iģletmelerin kurumsal etkinlik ve iģbirliği faaliyetlerinin geliģtirilmesi kapsamındaki hedef ve stratejiler önceliklendirilmiģtir. Bölge nin genç nüfusu ve yükseköğrenim kapasitesinin rekabet gücüne daha etkin katkı yapabilmesi amacıyla, iģletmeler ve üniversiteler arasında iģbirliğinin arttırılmasına yönelik kararlar alınmıģtır. Son olarak, Bölge nin en önemli potansiyellerinden olan zengin yer altı kaynaklarının, gerek enerji üretimi gerekse maden sektörü kapsamında bölgesel rekabet gücüne yaptığı katkının artması amaçlanmıģtır. Turizmde Rekabet Gücünün Arttırılması ekseni çerçevesinde, Bölge nin tarih, kültür, termal, sağlık ve ekoturizm gibi turizm türlerine iliģkin potansiyelinin hayata geçirilmesine yönelik amaçlara yer verilmiģ, bu kapsamda tanınırlığın arttırılması ve hizmet kalitesinin arttırılmasına yönelik hedef ve stratejiler önceliklendirilmiģtir. Ayrıca, alternatif turizm türlerinin Bölge de çeģitlendirilmesi hedefi ortaya koyulmuģtur. Kırsal Kalkınmanın Sağlanması ekseni çerçevesinde, kırsal kalkınmada önemli role sahip olan ancak etkinliği yeterli düzeyde olmayan örgütlerin iģlevlerinin arttırılması amaçlanmıģ, ayrıca kırsal kesimlerdeki ekonomik faaliyetlerin çeģitlendirilmesi ve yöresel ürünlerde markalaģmanın teģvikine iliģkin hedefler belirlenmiģtir. Son olarak, kırsal kesimde fiziki yaģam kalitesinin arttırılması ve eğitim sağlık hizmetlerine ulaģımın kolaylaģtırılması hedefleri ortaya koyulmuģtur. BeĢeri GeliĢmenin Sağlanması ve Altyapının GeliĢtirilmesi eksenleri çerçevesinde ise, diğer geliģme eksenleri kapsamındaki geliģmeleri desteklemek, ayrıca ulaģılan amaç ve hedefleri sürdürülebilir kılmak ilkesiyle eğitimin ihtiyaçlar doğrultusunda yönlendirilmesi, giriģimcilik kapasitesinin geliģtirilmesi, lojistik ve ulaģım sisteminin geliģtirilmesi ve atıkların geri dönüģümünün sağlanması amaçlarına yer verilmiģtir. Ek olarak, dezavantajlı grupların hayata entegrasyonunu sağlamaya ve kentlerde sosyal yaģam olanaklarını arttırmaya yönelik hedefler belirlenmiģtir. Bölge Planı nda yer verilen hedeflere ulaģmak amacıyla Ajansın mali ve teknik destek araçları en etkin Ģekilde kullanılacaktır. Kullandırılan kaynakların istihdam ve katma değer yaratmasına, Bölge nin rekabetçi yönlerini geliģtirmesine yenilikçiliği teģvik etmesine, kırsal ve kentsel kalkınma ile beģeri geliģmenin sağlanmasına azami katkıda bulunmasına çaba gösterilecektir. Bölge aktörlerinin planda yer alan politikaların hayata geçirilmesi yönünde diğer kurumlarca sağlanan desteklerden de faydalanabilmeleri amacıyla gerekli koordinasyon sağlanacaktır. Planın uygulanma düzeyinin ve sonuçlarının sürekli olarak takip edilebilmesi için Ajans, Bölge de gerekli koordinasyon çalıģmalarını yapacak, hazırlanan operasyonel programların uygulamalarını izleyip değerlendirecek, uygulama sırasındaki sorunları tespit ederek çözümüne yönelik gerekli tedbirleri alacak ve tüm bu çalıģmaları dönemsel olarak rapor edecektir. TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 15 / 204

18 BÖLÜM 2: TR33 BÖLGESĠNE GENEL BAKIġ TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 16 / 204

19 2.1 SOSYAL YAPI Nüfus Yapısı TR33 Bölgesi ve illerinin 2000, 2008 ve 2009 yıllarına ait nüfusları Grafik de verilmektedir Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak TR33 Bölgesi Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), 2009 Grafik 2.1.1: TR33 Bölgesi Nüfus Bilgileri Manisa, Afyonkarahisar, Kütahya ve UĢak illerinden oluģan TR33 Bölgesinin nüfusu, TÜĠK ten elde edilen 2009 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) verilerine göre kiģi olup bu rakam Türkiye toplam nüfusunun ( ) %4 ünü oluģturmaktadır. Bölgenin yılları arasındaki nüfus yapısı incelendiğinde, nüfus yapısının çok önemli değiģiklikler göstermediği; Manisa da artan, Afyonkarahisar ve Kütahya da azalan, UĢak ta ise neredeyse sabit bir nüfus trendi olduğu tespit edilmiģtir. Bölge de nüfusu bir milyonun üzerinde olan tek il Manisa dır. Afyonkarahisar ve Kütahya, nüfusu beģ yüz binin üzerinde, UĢak ise nüfusu iki yüz elli bin ile beģ yüz bin arasındaki iller sınıflandırmasında yerini almaktadır. UĢak 11% Kütahya 20% Manisa 45% Afyonkarahisar 24% Kaynak: TÜİK, 2009 Grafik 2.1.2: 2009 Yılı TR33 Bölgesi Nüfusunun Ġller Bazında Dağılımı (%) TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 17 / 204

20 T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI Grafik de görüldüğü üzere TR33 Bölgesi nüfusunun yarısına yakını (%45) Manisa ilinde ikamet etmektedir. En az nüfusa sahip il ise %11 lik oranla UĢak olarak göze çarpmaktadır yılı itibarıyla kentleģme oranı %61,65 ile Türkiye ortalamasının (%75) oldukça altında kalan TR33 Bölgesi, 26 bölge içinde 16. sırada yer almaktadır. Ancak, geçmiģ yıllarla kıyaslandığında Bölge nin kentleģme oranı son on yıl içinde artıģ göstermiģtir yılı genel nüfus sayımında TR33 Bölgesi için %52 olarak tespit edilen kentleģme oranı 2009 yılı sonunda %62 ye yükselmiģtir. Yine il ve ilçe merkezlerindeki nüfus ile belde ve köylerin nüfusu karģılaģtırılarak bir değerlendirme yapıldığında, kırsal nüfusun kent merkezlerine doğru kaydığı dikkat çekmektedir. Söz konusu nüfus hareketinin en az olduğu Afyonkarahisar ili de dahil olmak üzere, tüm Bölge illerinde kentsel nüfusta bir önceki yıla göre artıģ gözlenmiģtir Köy Nüfusunun Toplam Nüfus Ġçindeki Oranı (%) ġehir Nüfusunun Toplam Nüfus Ġçindeki Oranı (%) 2009 Köy Nüfusunun Toplam Nüfus Ġçindeki Oranı (%) ġehir Nüfusunun Toplam Nüfus Ġçindeki Oranı (%) 35,1 47,98 54,23 51,46 43,28 43,52 24,47 38,35 48,14 37,26 34,77 33,99 64,9 52,02 45,77 48,54 56,72 56,48 75,53 61,65 51,86 62,74 65,23 66,01 Kaynak: TÜİK Grafik 2.1.3: Yılları Türkiye ve TR33 Bölgesi nde ġehir ve Köy Nüfusunun Toplam Nüfusa Oranı (%) TR33 Bölgesi nde 2000 ve 2009 yıllarında bir önceki yıllara göre iller bazında gerçekleģen göç hareketleri Tablo de gösterilmektedir. Tablo 2.1.1: 2000 ve 2009 Yıllarına ait Net Göç ve Net Göç Hızları Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi Net Göç (kiģi) Net Göç Hızı (binde) -22,55-1,76 3,21-6,9 - Net Göç (kiģi) Net Göç Hızı (binde) ,86 Kaynak: TÜİK, yılında TR33 Bölgesi illeri içinde en fazla göç veren il olan Afyonkarahisar, 2009 yılına gelindiğinde nispeten istikrarlı bir nüfusa ulaģmıģ ve il dıģına vermiģ olduğu 2033 net göçle Bölge nin net göç ortalamasının altında kalmıģtır yılı verilerine göre Bölge illeri arasında en az göç hareketi Kütahya da gözlemlenmiģtir dönemindeki göç hareketlerine bakıldığında binde -5,09 net göç hızı ile Kütahya ili TR33 Bölgesi nin en çok göç veren ilidir yılı verilerine göre Manisa, göç alan bir il ilken 2009 yılında göç verir duruma gelmiģtir. UĢak ilinin nüfus yapısı çevre illerden gelen göçlerle ĢekillenmiĢ olmasına rağmen ilde yılları arasında önemli bir göç hareketi gözlemlenmemiģtir. TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 18 / 204

21 2009 yılı göç verilerine göre TR33 Bölgesi nde net göç hızı sıfırın altındadır yılları arasında Bölge de en fazla değiģiklik binde -5,09 seviyesindeki net göç hızıyla Kütahya ilinde gerçekleģmiģtir. Manisa binde -4,11 net göç hızıyla ikinci sırada yer alırken, Afyonkarahisar ve UĢak ta net göç hızı yaklaģık binde 3 seviyesinde olmuģtur yılına yönelik nüfus projeksiyonlarına ise Tablo de yer verilmiģtir. Tablo 2.1.2: 2013 Yılı Nüfus Projeksiyonu Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi Kaynak: 2023 yılı için İl ve Bölge düzeylerinde Nüfus Projeksiyonu', Mehmet Karakaya, TUİK; Doç. Dr. Sinan Türkyılmaz; Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü; Eğitim Tablo 2.1.3: Eğitim-Öğretim Yılı Türkiye ve Bölge Ġlleri Net OkullaĢma Oranları (%) Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak Türkiye Okul Öncesi (5 yaģ) 74,6 89,5 58,4 89,7 57,5 Ġlköğretim 96,72 98,51 98,72 98,63 96,49 Ortaöğretim 61,38 75,13 67,97 75,58 58,52 Mesleki ve Teknik Ortaöğretim 37,87 44,28 37,88 36,07 29,3 Kaynak: 1-) Afyonkarahisar İl Milli Eğitim Müdürlüğü 2-) Kütahya İl Milli Eğitim Müdürlüğü 3-) Manisa İl Milli Eğitim Müdürlüğü 4-) Uşak İl Milli Eğitim Müdürlüğü 5-) Milli Eğitim Bakanlığı 6-) TÜİK Okul öncesi okullaģma oranlarına bakıldığında özellikle Kütahya ve UĢak ın %90 lara yakın seviyelerde olduğu görülebilir. Bunun sebebi Kütahya ve UĢak illerinin zorunlu okul öncesi eğitim pilot illeri arasında olmalarıdır. Ġlköğretimde ve ortaöğretimde okullaģma oranları açısından Bölge illerinin Türkiye ortalamasının üzerinde değerlere sahip olduğu söylenebilirken ilköğretim ve ortaöğretimde okullaģma oranları açısından Afyonkarahisar ın Bölge nin en düģük oranlarına sahip olduğu dikkat çekmektedir. Bunun sebebi olarak ise Afyonkarahisar ın diğer Bölge illerine kıyasla daha çok kırsal nüfusa sahip olması gösterilebilir. Bunun yanında ortaöğretimde okullaģma oranı açısından Bölge de en yüksek orana sahip UĢak, mesleki ve teknik ortaöğretimde okullaģma oranı açısından Bölge nin en düģük oranına sahiptir. Tablo 2.1.4: Eğitim-Öğretim Yılı Türkiye ve Bölge illeri Derslik BaĢına ve Öğretmen BaĢına DüĢen Öğrenci Sayıları (%) Derslik BaĢına DüĢen Öğrenci Sayısı Öğretmen BaĢına DüĢen Öğrenci Sayısı Kaynak: TÜİK Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak Türkiye Ġlköğretim Genel Ortaöğretim Mesleki ve Teknik Ortaöğretim Ġlköğretim Genel Ortaöğretim Mesleki ve Teknik Ortaöğretim TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 19 / 204

22 Bölge illerinde derslik baģına düģen öğrenci sayıları Türkiye ortalamasının altında iken mesleki ve teknik ortaöğretimde derslik baģına düģen öğrenci sayıları, ilköğretim ve genel ortaöğretimde derslik baģına düģen öğrenci sayılarına kıyasla yüksektir. Bunun sebebi, Bölge de mesleki ve teknik eğitimde okuyan öğrenci sayısının, genel ortaöğretimde okuyan öğrenci sayısından fazla olmasıdır. Öğretmen baģına düģen öğrenci sayılarına bakıldığında Bölge illerinin ilköğretimde Türkiye ortalamasından iyi bir durumda olduğu, bunun yanında genel ortaöğretim ve mesleki ortaöğretimde Türkiye ortalamasıyla aynı seviyelerdedir. Tablo 2.1.5: Eğitim-Öğretim Yılında Bölge Ġllerinde Meslek Liselerinde Okuyan Öğrencilerin Oranı ve En Çok Öğrencisi Olan Meslek Lisesi Alanı Meslek Liselerinde Okuyan Öğrencilerin Oranı (%) En Çok Öğrencisi Olan Meslek Lisesi Alanı Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi 61,93 58,50 56,26 48,17 57,02 BiliĢim Teknolojileri (%13,7) Ġmam Hatip (%16,1) Elektrik Elektronik (%16) Muhasebe finansman (%15,4) Elektrik Elektronik (%14,3) Kaynak: 1-) Afyonkarahisar İl Milli Eğitim Müdürlüğü 2-) Kütahya İl Milli Eğitim Müdürlüğü 3-) Manisa İl Milli Eğitim Müdürlüğü 4-) Uşak İl Milli Eğitim Müdürlüğü Meslek liselerinde okuyan öğrencilerin ortaöğretim öğrencileri içindeki oranına bakıldığında en yüksek oranın Afyonkarahisar da görülmektedir. Afyonkarahisar ı sırasıyla Kütahya, Manisa ve UĢak izlemektedir. UĢak ta ortaöğretim öğrencilerinin yarısından fazlasının genel liselerde okuduğu görülmektedir. Meslek lisesi alanlarında okuyan öğrencilerin dağılımına bakıldığında Afyonkarahisar da BiliĢim Teknolojileri, Kütahya da Ġmam Hatip, Manisa da Elektrik Elektronik ve UĢak ta Muhasebe Finansman öğrencilerinin yoğunlukta olduğu görülebilir Sağlık Bebek ölüm hızı açısından değerlendirildiğinde Bölge nin Türkiye ortalamasına kıyasla iyi bir durumda olduğu söylenebilirken Manisa, bebek ölüm hızının en düģük olduğu il olarak göze çarpmaktadır. Hasta yatağı baģına nüfus açısından Bölge ortalaması, Türkiye ortalamasının biraz üzerinde seyretmektedir. Fakat Manisa da hasta yatağı baģına düģen nüfus Bölge nin diğer illerine kıyasla daha yüksektir. Tablo 2.1.6: 2009 Yılı Temel Sağlık Göstergeleri Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Türkiye Bebek Ölüm Hızı 13,23 13,08 10,79 13,1 12,55 17 (binde) Hasta Yatağı BaĢına DüĢen Nüfus Uzman Hekim BaĢına DüĢen Nüfus Pratisyen Hekim BaĢına DüĢen Nüfus Acil Yardım Ġstasyonu BaĢına DüĢen Nüfus *Türkiye için 2008 yılı verileri kullanılmıştır. Kaynak: 1-) Afyonkarahisar İl Sağlık Müdürlüğü 2-) Kütahya İl Sağlık Müdürlüğü 3-) Manisa İl Sağlık Müdürlüğü 4-) Uşak İl Sağlık Müdürlüğü 5-) T. C. Sağlık Bakanlığı, Sağlık İstatistikleri Yıllığı, 2008 TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 20 / 204

23 Pratisyen hekim baģına düģen nüfus açısından TR33 Bölgesi Türkiye ortalamasıyla benzerlik gösterirken, uzman hekim baģına düģen nüfus açısından Türkiye ortalamasının oldukça üzerinde seyretmektedir. Acil yardım istasyonu baģına düģen nüfus sayısı açısından TR33 Bölgesi, Türkiye ortalamasının altındayken, Manisa da bu sayı Türkiye ortalamasının çok üzerine çıkmaktadır Dezavantajlı Gruplar Yoksulluk ve sosyal dıģlanma riski taģıyan grupları kapsayan dezavantajlı gruplar, temel eğitim ve sağlık hizmetlerinden faydalanma açısından ciddi sıkıntılar yaģamaktadırlar. Tablo de gösterildiği üzere kadınlarda okuryazar oranı Bölge illerinde yaklaģık %87 iken erkeklerde bu oran yaklaģık %97 seviyesindedir. Aynı dengesizlik lise ve dengi okul mezunu ile yüksekokul veya fakülte mezunlarında da görülmektedir. Tablo 2.1.7: 2009 Yılı Cinsiyet Bazında Okuryazar ve Okul Mezunu Oranları (%) Okuryazar oranı Lise ve dengi okul mezunu oranı Yüksekokul veya fakülte mezunu oranı Kaynak: TÜİK Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak Türkiye Erkek 97,61 96,73 96,85 97,09 97,03 Kadın 87,38 87,58 87,78 86,51 87,88 Erkek 20,83 23,98 18,31 20,39 23,99 Kadın 12,24 12,17 13,17 14,58 17,21 Erkek 7,8 8,6 7,8 9 10,2 Kadın 4,4 4,5 5 5,7 7 Kadınlar ve erkekler arasındaki dengesizlik iģgücüne katılım oranlarında da kendisini göstermektedir. TÜĠK verilerine göre 2009 yılında TR33 Bölgesi nde kadınların iģgücüne katılım oranı %23,4 seviyesinde gerçekleģirken, erkeklerde bu oran %69,2 seviyesinde gerçekleģmiģtir. Benzer Ģekilde 2008 yılında TR33 Bölgesi nde tarım dıģı istihdam oranı kadınlarda %35 seviyesinde iken, erkeklerde bu oran %70,3 seviyesinde gerçekleģmiģtir. Tablo 2.1.8: 2009 yılı 15 YaĢ Altı Kadınlarda Doğum Oranı ve Sağlık Personeli Yardımı Olmadan Yapılan Doğum Oranı (%) Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak Türkiye 15 yaģ altı kadınlarda doğum oranı 0,04 0,06 0,02 0 0,02 Sağlık personeli yardımı olmadan yapılan doğum oranı 0,63 0,52 0,85 0,24 - Kaynak: 1-) Afyonkarahisar İl Sağlık Müdürlüğü 2-) Kütahya İl Sağlık Müdürlüğü 3-) Manisa İl Sağlık Müdürlüğü 4-) Uşak İl Sağlık Müdürlüğü 5-) T. C. Sağlık Bakanlığı, Sağlık İstatistikleri Yıllığı, 2008 Tablo den görülebileceği gibi kırsal nüfusun göreceli olarak yüksek olduğu Bölge illerinde 15 yaģ altı kadınlarda doğum oranı yüksek seviyelerde seyretmektedir. Bunun yanında Bölge illeri içerisinde en yüksek ĢehirleĢme oranına sahip UĢak ta 2009 yılında 15 yaģ altı kadınlarda doğum gerçekleģmemiģtir. Benzer Ģekilde sağlık personeli yardımı olmadan yapılan doğumlar açısından UĢak, Bölge de en düģük orana sahip ildir. Grafik e bakıldığında kırsalda yaģayan kadınlarda okuma yazma bilmeyenlerin oranı, Ģehirlerde yaģayan kadınlara kıyasla çok daha yüksektir. Bunun yanında kırsalda yaģayan kadınlarda ilköğretim seviyesinin üzerindeki eğitim seviyelerinde okul mezunu oranı, Ģehirlerde yaģayanlara kıyasla çok daha düģüktür. Benzer durum kırsalda yaģayan erkekler için de geçerlidir. Türkiye Bilimsel ve Teknolojik AraĢtırma Kurumu (TÜBĠTAK) tarafından 2002 yılında yapılan Türkiye özürlüler araģtırmasında özürlülerin durumu sosyal felaket kavramıyla ifade edilmektedir (TÜBĠTAK, Türkiye Özürlüler AraĢtırması). Bu çalıģmaya göre, özürlülerin eğitim durumu çok düģük olup fakirlik bu grup içerisinde çok yaygındır. Aynı araģtırmaya TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 21 / 204

24 göre Ege Bölgesinde okuma yazma bilmeyen özürlü oranı %33 seviyelerinde iken, Türkiye de bu oran %36 civarında gerçekleģmiģtir Ġl/Ġlçe Kadın Oranı Belde/Köy Kadın Oranı 40,75 33, ,15 16,03 Okuma Yazma Bilmeyen 17,69 15,86 Okuma Yazma Bilen Fakat Bir Okul Bitirmeyen Ġlkokul Mezunu 11,09 9,41 Ġlköğretim Mezunu 2,80 Ortaokul veya Dengi Okul Mezunu 13,96 5,56 0,95 3,40 0,68 Lise veya Dengi Okul Mezunu Yüksekokul veya Fakülte Mezunu Kaynak: TÜİK Grafik 2.1.4: 2009 Yılı TR33 Bölgesinde Kadınların Eğitim Durumu (Kent/Kır) (%) ĠĢgücüne katılım ve istihdam oranı açısından değerlendirildiğinde, 2002 yılı itibariyle özürlüler arasında iģgücüne katılım oranı Türkiye için %21 düzeyindeyken, Ege Bölgesi nde bu oran %24 civarında gerçekleģmiģtir. Benzer Ģekilde Bölge illeri ĠġKUR müdürlüklerinin 2009 yılı verilerine göre Afyonkarahisar da ĠġKUR a kayıtlı engellilerin %20,3 ü, Kütahya da %22 si ve UĢak ta %14 ü bir iģe yerleģmiģtir. Kaynak: TÜİK Grafik 2.1.5: 2009 Yılı TR33 Bölgesinde Erkeklerin Eğitim Durumu (Kent/Kır)(%) TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 22 / 204

25 2.2. EKONOMĠ VE TĠCARET Üretim Türkiye deki tarım, sanayi ve hizmet sektörleri ile gayrisafi katma değerden aldıkları paylar ve sıralamadaki yerleri Tablo de yer almaktadır. Ege Bölgesi nde yer alan düzey 2 bölgelerinin, 2006 yılında ürettikleri gayri safi katma değerler (GSKD) incelendiğinde, TR33 Bölgesi nin Türkiye toplam gayri safi katma değerinin, tarımda % 7,5, sanayide %4,2, hizmetlerde ise %2,7 sini ürettiği görülmektedir. Bu oranlar, diğer bölge oranları ile karģılaģtırıldığında, tarımın diğer faaliyet kollarına göre TR33 Bölgesi içerisinde ağırlığını koruduğuna, buna karģın hizmetler sektörünün yeterince ağırlık kazanamadığına iģaret etmektedir. TR33 Bölgesi nin Türkiye toplam gayri safi katma değerinin %3,6 sını üreterek 26 Düzey 2 Bölgesi içerisinde 9. sırada yer aldığı gözlemlenmektedir. Tablo 2.2.1: 2006 Yılı Ġtibariyle Ege Bölgesi nde Bulunan Düzey 2 Bölgeleri Gayri Safi Katma Değerlerinin Ġktisadi Faaliyet Kollarına Dağılımı Sektörler TR33 Bölgesi / Türkiye (%) TR32 Bölgesi / Türkiye (%) TR31 Bölgesi / Türkiye (%) Tarım 7,5 7,1 3,9 Sanayi 4,2 3,3 6,8 Hizmetler 2,7 3,5 7,0 Gayrisafi Katma Değer 3,6 3,8 6,6 Sıra Kaynak: TÜİK, Bölgesel Gayrisafi Katma Değer Söz konusu faaliyet kollarının TR33 Bölgesi içerisindeki paylarına bakıldığında ise hizmetlerin %47, sanayinin %33, tarımın ise %20 lik bir paya sahip olduğu görülmektedir. 33% 20% 47% Tarım Sanayi Hizmetler Kaynak: TÜİK, Bölgesel Göstergeler TR Grafik 2.2.1: 2009 Yılı Ġtibarıyla TR33 Bölgesi nde Sektörlerin Yarattıkları Katma Değer Açısından Dağılımı (%) KiĢi baģına düģen gayri safi katma değer verileri Tablo de sunulmuģtur. Türkiye nin kiģi baģına düģen gayri safi katma değeri 2006 yılı için USD olarak hesaplanmıģtır. Türkiye ortalaması ile karģılaģtırıldığında Ege Bölgesi`ndeki Düzey 2 bölgelerinden TR31 Bölgesi`ne ve TR32 Bölgesi`ne ait kiģi baģına düģen gayri safi katma değerlerinin Türkiye ortalamalarının üzerinde, TR33 Bölgesi`ne ait gayri safi katma değerin ise USD ile Türkiye ortalamasının altında gerçekleģtiği görülmektedir. KiĢi baģına düģen gayri safi katma TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 23 / 204

26 değer sıralamaları açısından, TR33 Bölgesi 26 Düzey 2 Bölgesi arasında 11. sırada yer almaktadır. Tablo 2.2.2: 2006 Yılı Ġtibariyle Ege Bölgesi nde Bulunan Düzey 2 Bölgelerinin KiĢi BaĢına Gayri Safi Katma Değerleri TR33 Bölgesi TR32 Bölgesi TR31 Bölgesi Türkiye KiĢi BaĢı GSKD (USD) Türkiye deki Sırası Kaynak: TÜİK, Bölgesel Göstergeler TR , sayfa Ġstihdam 2009 yılı verilerine göre Türkiye istihdamının %29 u hizmetlerde, %25 i sanayide, bir diğer %25 i ticarette ve son olarak %21 lik kesim ise tarımda gerçekleģmiģtir. Grafik de TR33 Bölgesi istihdamının iktisadi faaliyet kollarına dağılımı sunulmuģtur. TR33 Bölgesi nde tarım sektörü %39 luk oran ile toplam istihdam içinde ilk sırada yer almakta ve Türkiye ortalamasının oldukça üzerinde bir düzeyde gerçekleģmektedir. Türkiye genelinde %29 ile en yüksek paya sahip olan hizmetler sektörünün TR33 Bölgesi içindeki payının %20 seviyesinde kaldığı görülmektedir. Sanayi istihdamı %26 lık oran ile Türkiye oranına paralel bir durum sergilemektedir. TR33 Bölgesi nde ticaretle uğraģanların oluģturduğu %15 lik dilim Türkiye ortalamasının oldukça altındadır. TUĠK verilerine göre, söz konusu faaliyet kollarında toplam kiģi çalıģmaktadır. 15% 20% 39% Tarım Sanayi Ticaret Hizmet 26% Kaynak: TÜİK, 2009 Grafik 2.2.2: 2009 Yılı Ġtibarıyla TR33 Bölgesi nde Ġstihdamın Sektörlere Göre Dağılımı (%) TR33 Bölgesi ndeki iģsizlik oranı 2008 yılında %8,3 iken yaģanan ekonomik kriz sonucunda bu oran 2009 da %11 e yükselmiģtir. Bununla birlikte TR33 Bölgesi iģsizlik oranı Türkiye ortalamasının altında bir grafik çizmektedir yılında Türkiye genelinde iģsizlik %14 seviyesinde gerçekleģmiģtir. TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 24 / 204

27 ÇalıĢan Sayısı Tarım Sanayi Ticaret Hizmet Toplam *İnşaat sektörü, sanayi sektörü içinde değerlendirilmiştir. Kaynak: TÜİK, 2009 Grafik 2.2.3: 2009 Yılı Ġtibarıyla TR33 Bölgesi nde Ġstihdamın Sektörlere Göre Dağılımı (KiĢi)* DıĢ Ticaret TR33 Bölgesi ni oluģturan illere ait 2008 yılı kiģi baģına ihracat ve ithalat rakamları 2008 dönemi için, Ege Bölgesi ve bu bölgede yer alan düzey 2 bölgeleri ile karģılaģtırmalı olarak Tablo te verilmektedir. Tablo 2.2.3: 2008 Yılı Ġtibariyle Türkiye, Ege Bölgesi Düzey 2 Bölgeleri ve TR33 Bölgesi Ġllerinde KiĢi BaĢına DüĢen Ġhracat ve Ġthalat (USD) KiĢi BaĢına DüĢen Ġhracat (USD) KiĢi BaĢına DüĢen Ġthalat (USD) Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi TR32 Bölgesi TR31 Bölgesi Ege Bölgesi Türkiye Kaynak: TÜİK TR33 Bölgesi nde yer alan iller bazında kiģi baģına ihracat rakamları incelendiğinde en yüksek değere Manisa nın, en düģük değere ise Kütahya nın sahip olduğu görülmektedir. TR33 Bölgesi nde yer alan iller bazında kiģi baģına ithalat rakamları incelendiğinde ise en yüksek değere Manisa nın, en düģük değere Afyonkarahisar ın sahip olduğu görülmektedir. TR33 Bölgesi nin 511 dolar kiģi baģı ihracat ve 361 dolar kiģi baģı ithalat düzeyi ile Ege Bölgesi nde yer alan diğer Düzey 2 Bölgeleri nin oldukça gerisinde kaldığı görülmektedir. TR33 Bölgesi ve Ege Bölgesi ni oluģturan diğer düzey 2 bölgelerine ait 2008 yılı ihracat rakamları ekonomik faaliyetler bazında Tablo te verilmektedir. Bölge illerinin toplam ihracat rakamlarına bakıldığında en düģükten en yükseğe sırasıyla Kütahya, UĢak, Afyonkarahisar ve Manisa illeri Ģeklindedir yılında TR33 Bölgesi nin toplam ihracatı, Türkiye ihracatının %1,13 ünü teģkil etmiģtir. TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 25 / 204

28 Tarım ve Ormancılık Balıkçılık Madencilik ve TaĢocakçılığı Ġmalat Toptan ve Perakende Ticaret Elektrik-Su- Gaz ve Diğer Toplam Tarım ve Ormancılık Balıkçılık Madencilik ve TaĢocakçılığı Ġmalat Toptan ve Perakende Ticaret Elektrik-Su- Gaz ve Diğer Toplam T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI Tablo 2.2.4: 2008 Yılı Ġtibariyle Türkiye, Ege Bölgesi Düzey 2 Bölgeleri ve TR33 Bölgesi Ġllerinde Ekonomik Faaliyetlere Göre Ġhracat Değerleri (1.000 USD) Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi TR32 Bölgesi TR31 Bölgesi Ege Bölgesi Türkiye Kaynak: TÜİK Ege Bölgesi ni oluģturan Düzey 2 bölgeleri ile TR33 Bölgesi illerine ait 2008 yılı ithalat rakamları ekonomik faaliyetler bazında Tablo te verilmektedir. Bölge illerinin toplam ithalat rakamlarına bakıldığında en düģükten en yükseğe sırasıyla Afyonkarahisar, UĢak, Kütahya ve Manisa illeri Ģeklindedir yılı TR33 Bölgesi nin toplam ithalatı Türkiye ithalatının %0,5 ini oluģturmuģtur. Tablo 2.2.5: 2008 Yılı Ġtibarıyla Türkiye, Ege Bölgesi Düzey 2 Bölgeleri ve TR33 Bölgesi Ġllerinde Ekonomik Faaliyetlere Göre Ġthalat Değerleri (1.000 USD) Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi TR32 Bölgesi TR31 Bölgesi Ege Bölgesi Türkiye Kaynak: TÜİK Yatırım 2009 yılı verilerine göre, Türkiye`de yer alan toplam yabancı sermayeli iģletmenin tanesi Ege Bölgesi nde bulunmaktadır. Buna göre, Ege Bölgesi nde faaliyette bulunan yabancı sermayeli iģletmeler Türkiye`de faaliyet gösteren yabancı sermayeli iģletmelerin %14`ünü oluģturmaktadır. TR33 Bölgesi nde faaliyet gösteren yabancı sermayeli TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 26 / 204

29 iģletmelerin sayısı Tablo da sunulmaktadır. Buna göre, yabancı sermayeli iģletme sayısı açısından TR33 Bölgesi, Ege Bölgesi`nin %4`ünü, Türkiye`nin %0,6`sını oluģturmaktadır. Tablo 2.2.6: 2009 Yılı Ġtibarıyla Türkiye, Ege Bölgesi ve TR33 Bölgesi nde Faaliyet Gösteren Yabancı Sermayeli ĠĢletme Sayısı Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi Ege Bölgesi Türkiye Yabancı Sermayeli ĠĢletme Sayısı Kaynak: Hazine Müsteşarlığı, Tarihi İtibarıyla Türkiye`de Faaliyette Bulunan Yabancı Sermayeli Firmalar Uluslararası Doğrudan Yatırım (UDY) giriģlerine bakıldığında ise, 2008 döneminde Ege Bölgesi UDY giriģlerinin Türkiye toplamının %2`sini oluģturduğu görülmektedir. Ege Bölgesi`nde yer alan iller kapsamında Ġzmir %1,54`lük payla 2008 döneminde en fazla UDY çeken il olmuģtur. Ġzmir`i sırasıyla Denizli, Muğla, UĢak, Aydın, Kütahya ve Manisa illeri takip etmektedir. TR33 Bölgesi açısından bakıldığında Afyonkarahisar dıģında diğer 3 ilde 2008 yılında UDY giriģi olduğu görülmektedir. Bu iller içerisinde UDY giriģlerinde UĢak %0,08 lik payla ilk sırada yer almakta olup, Ege Bölgesi içinde 4. sıraya sahiptir. Tablo 2.2.7: 2008 Dönemi Ege Bölgesi Ġllerine Gelen UDY GiriĢleri (Milyon USD) UDY (Milyon USD) Ġzmir Denizli Muğla UĢak Aydın Kütahya Manisa Ege Bölgesi* 226,3 22,0 18,7 11,4 4,2 3,5 3,0 289,1 Türkiye ,0 ** Oran (%) 1,54 0,15 0,13 0,08 0,03 0,02 0,02 2,00 100,00 *Tablo verilerinden türetilmiģtir. **Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası (TCMB) nin yeniden yatırımda kullanılan kazançlar için yaptığı tahmin hariç tutulmuģtur. Kaynak: Hazine Müsteşarlığı, Yabancı Sermaye Genel Müd., UDY 2008 Yılı Raporu, Haziran 2009, sayfa yılları arasında uluslararası sermayeli Ģirketlerin teģvik belgeli yatırım projelerinin il bazında dağılımlarına bakıldığında TR33 Bölgesi nden sadece Manisa ilinin yer aldığı ve Türkiye genelinde Ġzmir`den sonra 8. Sırada olduğu görülmektedir. Manisa ili döneminde uluslararası sermayeli Ģirketlerin teģvik belgeli 50 adet yatırım projesine ve toplam 651,5 milyon USD lik yatırım tutarına ev sahipliği yapmıģtır dönemi içerisinde Manisa da uluslararası sermayeli Ģirketlerin 30,1 milyon USD tutarında teģvik belgeli 6 yatırım projesi gerçekleģmiģtir yılında verilen yatırım teģvik belgelerinin TR33 Bölgesi illerine ve Ege Bölgesi Düzey 2 bölgelerine göre dağılımı Tablo de verilmektedir. TR33 Bölgesi illerine 2009 yılında verilen 137 yatırım teģvik belgesinin iller itibarıyla sabit yatırımlarına bakıldığında, en fazla yatırım miktarından en aza doğru sıralamanın Manisa, Kütahya, Afyonkarahisar ve UĢak Ģeklinde olduğu görülmektedir. Belge sayısı açısından ise en fazla yatırım teģvik belgesi alan il Manisa, en az yatırım teģvik belgesi alan iller Kütahya ve UĢak illeridir. Ġstihdam edilen kiģi baģına düģen sabit yatırım miktarları açısından, Manisa 410 TL ile en yüksek, UĢak 136 TL ile en düģük yatırım tutarlarının gerçekleģtiği illerdir. Ege Bölgesi düzey 2 bölgeleri itibarıyla istihdam edilen kiģi baģına düģen sabit yatırım miktarı açısından sıralama yapılırsa, TR33 Bölgesi ilk sırada yer almakta ve genel toplama kıyasla istihdam edilen kiģi baģına daha fazla yatırım miktarı sağlamıģ olmaktadır. TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 27 / 204

30 Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak Aydın Denizli Muğla Ġzmir T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI Tablo 2.2.8: 2009 Yılında Türkiye, Ege Bölgesi Düzey 2 Bölgeleri ve TR33 Bölgesi Ġllerinde Verilen Yatırım TeĢvik Belgeleri Hakkında Bilgiler Belge Sayısı (Adet) Sabit Yatırım (1.000 TL) Ġstihdam (KiĢi) Ġstihdam Edilen KiĢi BaĢına DüĢen Sabit Yatırım Tutarı (1.000 TL)* Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi TR32 Bölgesi TR31 Bölgesi Ege Bölgesi Türkiye Kaynak: Hazine Müsteşarlığı, Ticaret Becerisi ve Üretim Potansiyeli Uluslararası Rekabet AraĢtırmaları Kurumu (URAK) ın hazırladığı dönemi Ġllerarası Rekabetçilik Endeksi araģtırmasında, 81 il ve bu illerin oluģturduğu düzey 2 bölgelerine iliģkin endeks değerleri; beģeri sermaye ve yaģam kalitesi, markalaģma becerisi ve yenilikçilik, ticaret becerisi ve üretim potansiyeli, eriģilebilirlik olmak üzere 4 ana değiģken üzerine kurulmuģtur. Söz konusu değiģkenlerden ticaret becerisi ve üretim potansiyeli alt değiģkeni ile genel endeks sıralaması Ege Bölgesi nde bulunan iller itibariyle Tablo da verilmektedir. Buna göre, Ege Bölgesi illeri kendi içerisinde değerlendirildiğinde, TR33 Bölgesi nde yer alan Manisa ili ticaret becerisi ve üretim potansiyeli endeks sıralamasında Denizli den sonra 3. sırada yer almaktadır. Ancak, genel endeks sıralamaları incelendiğinde, TR33 Bölgesi ndeki illerin Ege Bölgesi nde yer alan diğer düzey 2 bölgelerinin illerine kıyasla daha gerilerde yer aldığı görülmektedir. Tablo 2.2.9: Ege Bölgesi Ġllerinin Ticaret Becerisi ve Üretim Potansiyeli Endeksine ve Genel Endekse Göre Sıraları Ticaret Becerisi ve Üretim Potansiyeli Endeks Sırası Genel Endeks Sırası Kaynak: URAK, İllerarası Rekabetçilik Endeksi , Deloitte Bölge içerisinde yer alan diğer illere göre sanayi bakımından daha geliģmiģ konumda bulunan Manisa, Ticaret Becerisi ve Üretim Potansiyeli Alt Endeksi verilerinde 22. sırada olup bu alanda rekabet gücü en yüksek olan il konumundadır. MarkalaĢma Becerisi ve Yenilikçilik Alt Endeksi nde ise Manisa ve Kütahya illeri ön plana çıkmaktadır. Bu alt endeks verilerine göre, Manisa 15. ve Kütahya 18. sırada yer alarak TR33 Bölgesi nin MarkalaĢma Becerisi en geliģmiģ illeri olmuģlardır. TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 28 / 204

31 2.3. TARIM Tarım Alanlarının Dağılımı TR33 Bölgesi nin toplam yüzölçümü hektar olup bunun hektarı tarım alanıdır yılı TÜĠK verilerine göre, tarım alanlarının toplam alan içerisindeki oranı Türkiye de %31 ve Ege Bölgesi nde %32 iken TR33 Bölgesi nde toplam arazinin %39,1 inin tarım arazisi olarak kullanılması TR33 Bölgesi nde arazinin tarıma elveriģli olduğunu göstermektedir. 14% 9% 39% Tarım Alanı Orman Alanı Çayır Mera Diğer Arazi 38% Kaynak: İl Tarım Müdürlükleri, 2009 Grafik 2.3.1: TR33 Bölgesi Genel Arazi Dağılımı (%) 2009 yılı TÜĠK tarım alanları verilerine göre, Türkiye topraklarının yaklaģık %31 i (24,3 milyon ha) tarım yapılabilir özelliktedir. Tarım alanlarının nadas alanları hariç %67,3 ü (16,4 milyon ha) tarla ziraatına ayrılmıģtır. TR33 Bölgesi nde tahıllar ve diğer bitkisel ürünlerin alanı incelendiğinde kullanılmayan tarım arazileri ile birlikte toplam tarım alanları içerisinde %84 pay ile Türkiye genelindeki %85 lik ortalamayı yakaladığı görülmektedir. Afyonkarahisar, Kütahya ve UĢak illerinin oranı %90 ın üzerinde iken Manisa yaklaģık %59 ile son sıradadır. Bu durumun sebebi olarak Manisa ilinde diğer illere nazaran sebze ve meyve bahçelerinin önemli yer tutması gösterilebilir. Tablo 2.3.1: TR33 Bölgesi ve Ġllerindeki Tarım Alanlarının Kullanımlarına Göre Dağılımı (da) Toplam Tarım Alanı Tahıllar ve Diğer Bitkisel Ürünlerin Alanı Ekilen Alan Nadas Sebze Bahçeleri Alanı Meyveler, Ġçecek ve Baharat Bitkileri Alanı Kullanıl mayan Tarım Arazisi Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi Kaynak: İl Tarım Müdürlükleri, yılı TÜĠK verilerine göre, Türkiye de sebze bahçeleri alanının toplam tarım alanına oranı %3 iken bu oran Ege Bölgesi nde %5, TR33 Bölgesi nde %4 ve son olarak Manisa da %7 olarak görülmektedir. Meyveler, içecek ve baharat bitkileri alanının toplam tarım alanına oranı Türkiye de %12 iken bu oran TR33 Bölgesi nde %13 olup, Manisa da %35 tir. TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 29 / 204

32 Manisa daki bu oranın Türkiye ortalamasının üzerinde olması ilin meyve, içecek ve baharat bitkileri yönünden Bölge için oluģturduğu katma değerin önemini göstermektedir. 81% 13% 3% 3% Tahıllar ve Diğer Bitkisel Ürünlerin Alanı Meyveler, Ġçecek ve Baharat Bitkileri Alanı Sebze Bahçeleri Alanı Kullanılmayan Tarım Arazisi Kaynak: İl Tarım Müdürlükleri, 2009 Grafik 2.3.2: TR33 Bölgesi ndeki Tarım Alanlarının Kullanım Dağılımı (%) Sulanabilir Tarım Alanları UĢak ilinde sulanmayan tarım arazisi oranı bir hayli yüksek olup Afyonkarahisar ve Manisa illerindeki sulanan tarım arazileri Bölge ortalamasının üstünde seyretmektedir. Tarımdaki sulama ise ekseriyetle geleneksel sulama yöntemleri ile yapılmaktadır. Tablo 2.3.2: TR33 Bölgesi ve Ġllerinin Sulanan ve Sulanmayan Tarım Alanları Sulanan Tarım Alanları Sulanmayan Tarım Alanları Toplam Alan (da) Oran (%) Alan (da) Oran (%) Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi Kaynak: İl Tarım Müdürlükleri, % Sulanan Tarım Alanları Sulanamayan Tarım Alanları 72% Kaynak: İl Tarım Müdürlükleri, 2009 Grafik 2.3.3: TR33 Bölgesi Sulanan ve Sulanmayan Tarım Alanlarının Dağılımı (%) TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 30 / 204

33 Tarım ĠĢletmeleri ve Tesisleri Türkiye deki tarımsal iģletmelerin büyük bir bölümü 50 da dan küçük iģletmelerden oluģmaktadır. TR33 Bölgesi nde Türkiye nin pek çok yerinde olduğu gibi tarımsal iģletmelerin arazi yapıları miraslar yoluyla bölünerek rasyonel anlamda iģletmeye elveriģli olmayan çok parçalı hale gelmiģtir. Tarımsal iģletmelerin geneline bakıldığında ise iģletme ölçekleri küçük olup, optimum tarım alanları yaygın değildir. Tarımsal sermaye de mevcut durumda tam olarak yoğun ve etkin kullanılamamaktadır. Küçük iģletmelerin çok büyük bir bölümü de kendi tüketimini karģılamak için üretimde bulunmakta, pazar için üretim yapamamakta ve kendisi için bir birikim gerçekleģtirememektedir. Buna bağlı olarak modern tarım yöntemlerini takip etmekte güçlük yaģamaktadırlar Tarımsal Üretim Değerleri 2008 yılı TÜĠK tarımsal üretim değerleri verilerine göre, Türkiye nin bitkisel üretim değerinin %7 si TR33 Bölgesi nde gerçekleģmekte olup bitkisel üretim değeri açısından TR33 Bölgesi düzey 2 bölgeleri arasında 4. sırada bulunmaktadır. Tarımsal üretimde Bölge içerisinde önemli bir yere sahip olan Manisa ili, iller bazında 6. sırada yer almaktadır. Ege Bölgesi içerisinde de %39 luk oran ile TR33 Bölgesi ilk sırada yer almaktadır. Tablo 2.3.3: Türkiye, Ege Bölgesi ve TR33 Bölgesi Tarımsal Üretim Değerleri (1.000 TL) Bitkisel Üretim Değeri Canlı Hayvanlar Değeri Hayvansal Ürünler Değeri Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi Ege Bölgesi Türkiye Kaynak: TÜİK, Bitkisel Üretim Tarla Ürünleri 2009 yılı TÜĠK verilerine göre, tarla ürünlerinin ekim alanı dikkate alındığında; TR33 Bölgesi nde ekimi yapılan tarla ürünlerinin tüm Türkiye de ekimi yapılan tarla ürünleri içerisindeki oranı %6,7 dir. TR33 Bölgesi nde ekimi yapılan tarla ürünlerinden baklagillerin ekim alanının tüm Türkiye de ekimi yapılan tarla ürünlerinden baklagillerin ekim alanına oranı %11 dir. Bu oranın endüstriyel bitkilerde %10,1, tahıllarda %6,5, yağlı tohumlarda %3,8, yem bitkilerinde %5,4 ve yumru bitkilerinde %7,1 olduğu görülmektedir. Yine 2009 yılı TÜĠK verilerine göre, tarla ürünlerinin üretimi dikkate alındığında; TR33 Bölgesi nde üretilen tarla ürünlerinin tüm Türkiye de üretilen tarla ürünleri içerisindeki oranının %5,9 olduğu anlaģılmaktadır. TR33 Bölgesi nde üretilen tarla ürünlerinden baklagil üretiminin tüm Türkiye de üretilen baklagil üretimi içindeki oranı %9, endüstriyel bitkilerinin %4,8, tahılların %6, yağlı tohumların %1,5, yem bitkilerinin %6,6 ve yumru bitkilerin %7,6 olduğu görülmektedir. Bölge de yetiģtirilen baģlıca tarla ürünleri buğday, arpa, mısır(dane), nohut, fasulye, ayçiçeği, susam, tütün, haģhaģ, Ģekerpancarı, pamuk, mısır (silajlık), yonca, fiğ, patates, kuru soğan ve hayvan pancarıdır. TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 31 / 204

34 Tablo 2.3.4: Türkiye deki ve TR33 Bölgesi ndeki Bitkisel Üretimle Ġlgili Tarla Alanı, Üretim ve Verim Grup Adı Ekilen Tarla Alanı (da) TR33 Türkiye Bölgesi Üretim (Ton) TR33 Türkiye Bölgesi Verim (kg/da) TR33 Türkiye Bölgesi Baklagiller Endüstriyel Bitkiler Tahıllar Yağlı Tohumlar Yem Bitkileri Yumru Bitkiler Toplam Kaynak: TÜİK, Bitkisel Üretim Tarla Ürünleri, Bitkisel Üretim Sebzeler 2009 yılı TÜĠK verilerine göre, TR33 Bölgesi nde üretilen sebzelerin tüm Türkiye de üretilen sebzeler içerisindeki oranı %7 dir. Bölge de üretilen yaprağı yenen sebzelerin Türkiye ye oranı %5, baklagil sebzelerin %4, meyvesi yenen sebzelerin %7, soğansı-yumru-kök sebzelerin %2 ve diğer sebzelerin %6 dır. Tablo 2.3.5: TR33 Bölgesi ve Türkiye Sebze Üretimi (Ton) Grup Adı TR33 Bölgesi Türkiye Yaprağı Yenen Sebzeler Baklagil Sebzeler Meyvesi Yenen Sebzeler Soğansı-Yumru-Kök Sebzeler Diğer Sebzeler Toplam Kaynak: TÜİK, 2009 Sebzeler arasında Bölge de yetiģtirilen ürünlerin baģında domates, biber, kavun, karpuz, hıyar, lahana, pırasa, ıspanak, marul, taze fasulye, bezelye ve taze soğan gelmektedir Bitkisel Üretim Meyveler 2009 yılı TÜĠK verilerine göre, TR33 Bölgesi ndeki toplu meyvelik alanlarının tüm Türkiye deki toplu meyvelik alanları içerisindeki oranı %7,1 dir. Bölge de üretilen yumuģak çekirdeklilerin toplu meyvelik alanının Türkiye deki yumuģak çekirdeklilerin toplu meyvelik alanına oranı %3,5 iken taģ çekirdeklilerin %10,8, sert kabukluların %0,8, üzüm ve üzümsülerin %13,9 ve zeytinlerin %11 dir yılı TÜĠK verilerine göre, TR33 Bölgesi nde üretilen meyvelerin tüm Türkiye de üretilen meyveler içerisindeki oranı %11,7 dir. Bölge de üretilen yumuģak çekirdeklilerin Türkiye ye oranı %3,3, taģ çekirdeklilerin %10, sert kabukluların %2,3, üzüm ve üzümsülerin %28,3 ve zeytinlerin %15,6 dır yılı TÜĠK verilerine göre, TR33 Bölgesi ndeki toplam ağaç sayısının tüm Türkiye deki toplam ağaç sayısı içerisindeki oranı %4,4 tür. Bölge de bulunan yumuģak çekirdekli toplam TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 32 / 204

35 ağaç sayısının Türkiye ye oranı %4,2 iken taģ çekirdeklilerin %11,9, sert kabukluların %0,6, üzüm ve üzümsülerin %1,5 ve zeytinlerin %12,9 dur. Tablo 2.3.6: Türkiye Meyve Üretim Ġstatistikleri Grup Adı Toplu Meyveliklerin Alanı (da) Üretim (Ton) Ağaç BaĢına Ortalama Verim (kg) Toplam Ağaç Sayısı (Adet) YumuĢak Çekirdekliler TaĢ Çekirdekliler Sert Kabuklular Üzüm ve Üzümsüler Zeytin Turunçgiller Çay (yaģ) Toplam Kaynak: TÜİK, 2009 TR33 Bölgesi nde üretilen baģlıca meyveler arasında üzüm, zeytin, kiraz, viģne, elma, erik, Ģeftali, armut, ceviz, badem ve kestane gelmektedir. Tablo 2.3.7: TR33 Bölgesi Meyve Üretim Ġstatistikleri Grup Adı Toplu Meyveliklerin Alanı (da) Üretim (Ton) Ağaç BaĢına Ortalama Verim (kg) Toplam Ağaç Sayısı (Adet) YumuĢak Çekirdekliler TaĢ Çekirdekliler Sert Kabuklular Üzüm ve Üzümsüler Zeytin Toplam Kaynak: TÜİK, Örtüaltı Tarım Örtüaltı sebze ve meyve üretimi Türkiye genelinde da alanda yapılmaktadır. Ege Bölgesi nde da alanda örtüaltı tarım yapılırken, TR33 Bölgesi nde sadece da lık bir alanda örtüaltı tarım gerçekleģtirilmektedir. TR33 Bölgesi nde örtüaltı tarımı ile yetiģtirilen ürünlerden %57,8 ile domates, %32,6 ile hıyar, %2,1 ile ıspanak ve %1,6 ile marul (göbekli) ön plana çıkmaktadır. Türkiye de yapılan tüm örtüaltı tarımı içerisinde domates %50, hıyar %18,5, karpuz %14,4, biber (sivri) %5 ve patlıcan %3,8 paya sahiptir. Türkiye de örtüaltı tarımı ile üretilen meyveler çilek ve muz iken TR33 Bölgesi nde sadece Manisa ilinde çilek yetiģtirilmektedir. TR33 Bölgesi nde yapılan sebze üretiminin %71,7 si plastik seralarda, %27,7 si yüksek tünelde, %0,3 ü alçak tünelde ve %0,3 lük dilim de cam seralarda gerçekleģtirilmekte iken Türkiye deki kullanım oranları sırasıyla %47,7, %9,6, %18,4 ve %24,3 tür. TR33 Bölgesi zengin jeotermal su kaynaklarına sahip olmanın avantajıyla beraber örtü altı tarımının son yıllarda artıģ eğiliminde olduğu bir bölge özelliği taģımaktadır. Bu sayede Bölge deki örtüaltı tarım uygulamaları artacak ve daha verimli üretim sağlanmıģ olacaktır. Bölge de örtüaltı tarım konusunda eğitim ve yayım çalıģmaları yapılmakta böylece üreticinin bilinçlendirilmesi sağlanmakta ve merkezi kayıt çalıģmaları devam etmektedir. TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 33 / 204

36 Tablo 2.3.8: Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Örtüaltı Tarım Verileri Toplam (da) Cam Sera (da) Plastik Sera (da) Yüksek Tünel (da) Alçak Tünel (da) Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi Ege Bölgesi Türkiye Kaynak: TÜİK, Organik Tarım 2008 yılı TÜĠK organik tarım verilerine göre, TR33 Bölgesi nde organik tarımla uğraģan çiftçi sayısı Türkiye genelinde 2. sırada yer almaktadır. Ege Bölgesi nde organik tarımla uğraģan çiftçi sayısı, Türkiye deki organik tarımla uğraģan çiftçi sayısının %39 unu oluģtururken TR33 Bölgesi bu sayının %13,3 ünü oluģturmaktadır. Türkiye de ha alanda organik tarım ekimi yapılmakta olup TR33 Bölgesi nde Türkiye organik tarım alanının %3 üne denk gelen ha alanda organik tarım yapılmaktadır. Türkiye genelinde ton organik tarım üretimi yapılmakta iken bunun %8 lik kısmı olan tonluk üretim TR33 Bölgesi nde gerçekleģtirilmektedir. Bu oran ile TR33 Bölgesi düzey 2 bölgeleri arasında TRC2 ġanlıurfa, Diyarbakır ve TR31 Ġzmir Bölgeleri nden sonra 3. sırada yer almaktadır. Tablo 2.3.9: 2008 Yılı Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Organik Tarım Verileri Çiftçi Sayısı Ekilen Alan (ha) Üretim(Ton) Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi Ege Bölgesi Türkiye Kaynak: TÜİK, Ġyi Tarım Uygulamaları Ġyi Tarım Uygulamaları (ĠTU) adı verilen çalıģmalarda çevre, insan ve hayvan sağlığına zarar vermeyen tarımsal üretimin yapılması, doğal kaynakların korunması, tarımda izlenebilirlik ve sürdürülebilirlik ile gıda güvenliğinin sağlanması amaçlanmıģtır. Bölge illerinde Ġl Tarım Müdürlükleri nin, ĠTU üzerinde belli baģlı çalıģmalar yürüttüğü görülmektedir. Afyonkarahisar ilinde yapılan bilgilendirme toplantılarında 412 çiftçiye eğitim verilmiģtir. Ġl genelinde 3 adet yetkilendirilmiģ kuruluģ bulunmakta olup 19 üretici elma, kayısı, kiraz ve buğday ürünlerinde 513 da alanda 511 ton üretim gerçekleģtirilmiģtir. Kütahya da Ġl Tarım Kredi Kooperatiflerinin teģviki ile iyi tarım uygulamaları yaygınlaģmaya baģlamıģtır. Ġl ve ilçe tarım müdürlüklerinin, üreticilerin, üretici birliklerinin, müteģebbisler ile yetkilendirilmiģ kuruluģların ortak hareket etmesi ile ĠTU nun geniģlemesi TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 34 / 204

37 hedeflenmektedir. Ġl genelinde 1 adet yetkilendirilmiģ kuruluģ bulunmakta olup 53 üretici 217 ton kiraz üretimi gerçekleģtirmiģtir (Kütahya Ġl Tarım Müdürlüğü, 2008). Manisa ilinde, Ahmetli de 1, Akhisar da 2, AlaĢehir de 36, Salihli de 10, Sarıgöl de 24 ve Saruhanlı da 3 olmak üzere toplam 76 iģletme ,707 da alanda iyi tarım uygulaması yapmaktadır (Manisa Ġl Tarım Müdürlüğü, 2009). UĢak ilinin EĢme Ġlçesi Cevizli Köyü ndeki bir iģletmede 172 da alanda sofralık üzüm yetiģtiriciliğinde iyi tarım uygulaması yapılmaktadır (UĢak Ġl Tarım Müdürlüğü, 2009) Hayvancılık Ege Manisa, Afyon, Kütahya, UĢak Türkiye Kaynak: TÜİK Grafik 2.3.4: BüyükbaĢ Hayvan Sayısı Yıllara Göre DeğiĢimi TR33, Ege, Türkiye TR33 Bölgesi ndeki büyükbaģ hayvan sayısındaki artıģın Ege Bölgesi ndeki artıģa benzer bir seyir gösterdiği ve TR33 Bölgesi nin büyükbaģ hayvan sayısının Ege Bölgesi büyükbaģ hayvan sayısının yarısına yakınını oluģturduğu gözlemlenmektedir. TR33 Bölgesi nde 2005 ile 2009 yılları arasındaki büyükbaģ hayvan sayısı dikkate alındığında genel anlamda 4 ilde de istikrarlı bir artıģın olduğu gözlenmektedir. Bunun yanı sıra büyükbaģ hayvan sayısı bakımından incelendiğinde sıralamanın küçükten büyüğe doğru UĢak, Kütahya, Manisa ve Afyonkarahisar Ģeklinde olduğu görülmekte olup Afyonkarahisar ilinin diğer illere kıyasla büyükbaģ hayvan sayısının dikkati çeker düzeyde yüksek olduğu görülmektedir yılı TÜĠK verilerine göre; TR33 Bölgesi büyükbaģ hayvan adedinde Türkiye genelinde %6,5 luk, Ege Bölgesi genelinde ise %42,4 lük paya sahip olup düzey 2 bölgeleri arasında 3. sırada yer almaktadır. Afyonkarahisar ili ise iller bazında 7. sıradadır. BüyükbaĢ hayvan varlığı açısından Afyonkarahisar Türkiye nin %2,6 sını, TR33 Bölgesi nin %40,4 ünü karģılamakta olup Bölge içinde ilk sırada bulunmaktadır ile 2009 yılları arasında TR33 Bölgesi ve Ege Bölgesi küçükbaģ hayvan sayıları incelendiğinde, illerde son beģ sene içerisinde birbirine benzer belirgin bir düģüģün yaģandığı gözlenmekte olup TR33 Bölgesi küçükbaģ hayvan sayısının Ege Bölgesi küçükbaģ hayvan sayısının büyük bir kısmını oluģturduğu dikkati çekmektedir. TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 35 / 204

38 Ege Manisa, Afyon, Kütahya, Uşak Türkiye Kaynak: TÜİK Grafik 2.3.5: KüçükbaĢ Hayvan Sayısı Yıllara Göre DeğiĢim TR33, Ege, Türkiye TR33 Bölgesi nde 2005 ile 2009 yılları arasındaki küçükbaģ hayvan sayısı dikkate alındığında genel anlamda 4 ilde de düzgün bir azalıģın olduğu gözlenmektedir. Bunun yanı sıra küçükbaģ hayvan sayısı bakımından incelendiğinde sıralamanın küçükten büyüğe doğru UĢak, Kütahya, Manisa ve Afyonkarahisar olduğu görülmekte olup Afyonkarahisar ilinin küçükbaģ hayvan sayısının diğer illere kıyasla düzeyde yüksek olduğu ve Manisa ili küçükbaģ hayvan sayısı ile birbirine yakın bir grafik çizdiği görülmektedir. KüçükbaĢ hayvan sayısı açısından TR33 Bölgesi, Türkiye genelinde %6,5 lik paya sahiptir. Ġllerin TR33 Bölgesi ndeki payı sırasıyla %36,4 ile Afyonkarahisar, %31,1 ile Manisa, %20,2 Kütahya ve %12,3 ile UĢak olarak tespit edilmiģtir. Ege Bölgesi içerisinde %60 lık yüksek bir oran ile küçükbaģ hayvancılıktaki potansiyelini ortaya koyan TR33 Bölgesi, düzey 2 bölgeleri arasında 4. sırada yer almaktadır. Ġller bazında inceleme yapıldığında Afyonkarahisar ili 7. ve Manisa ili ise 15. sırada yer aldığı gözlemlenmektedir Ege Manisa, Afyon, Kütahya, UĢak Türkiye Kaynak: TÜİK Grafik 2.3.6: Kümes Hayvan Sayısı Yıllara Göre DeğiĢim TR33, Ege, Türkiye TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 36 / 204

39 Tek tırnaklı hayvan adedine bakılacak olursa, TR33 Bölgesi, Türkiye genelinde %5,9 luk, Ege Bölgesi genelinde ise %36,8 lik paya sahiptir. TR33 Bölgesi, düzey 2 bölgeleri arasında 4. sırada yer almaktadır yılları arasında TR33 Bölgesi ndeki kümes hayvanı sayısındaki artıģın Ege Bölgesi ndeki artıģa benzer bir seyir gösterdiği ve TR33 Bölgesi nin kümes hayvanı sayının Ege Bölgesi kümes hayvanı sayısının yarısından fazlasını oluģturduğu göze çarpmaktadır ile 2009 yılları arasındaki kümes hayvanı sayısının 4 ilde de genel anlamda arttığı gözlenmektedir. Kümes hayvanı adedi açısından TR33 Bölgesi, Türkiye içerisinde %12,5 lik paya sahiptir. Ege Bölgesi içerisinde %57,6 lık yüksek bir oran ile kümes hayvancılığında iyi bir yere sahip olan TR33 Bölgesi, düzey 2 bölgeleri arasında da 2. sırada bulunmaktadır. Yumurta tavuğu adedi dikkate alındığında Afyonkarahisar Türkiye genelinde %12,6 lık pay ile ilk sırada gelirken, Bölge içerisinde de lider durumdadır. Manisa ili de Türkiye genelinde %8 lik pay ile 3. sırada iken TR33 Bölgesi içinde 2. sıradadır. Yumurta tavuğu adedi açısından TR33 Bölgesi %21,9 luk payla düzey 2 bölgeleri arasında ilk sıradadır. Et tavukçuluğu açısından değerlendirildiğinde ise TR33 Bölgesi Türkiye genelinde %8,7 lik pay ile düzey 2 bölgeleri arasında 3. sırada yer almaktadır Ege Manisa, Afyon, Kütahya, UĢak Türkiye Kaynak: TÜİK Grafik 2.3.7: Canlı Hayvan Değerleri Yıllara Göre DeğiĢim TR33, Ege, Türkiye 2005 ile 2008 yılları arasındaki canlı hayvan değerleri dikkate alındığında tüm Türkiye de düzgün bir artıģ görülmektedir. TR33 Bölgesi ndeki artıģ ise Türkiye deki artıģa paralel bir seyir göstermekle birlikte TR33 Bölgesi nin Ege Bölgesi canlı hayvan değerleri içinde önemli bir kısmını oluģturduğu göze çarpmaktadır. TR33 Bölgesi nde 2005 ile 2008 yılları arasındaki canlı hayvan değerleri dikkate alındığında genel anlamda 4 ilde de düzgün bir artıģ yaģandığı görülmektedir. Hayvansal ürün değerleri incelendiğinde 2005 ile 2008 yılları arasında TR33 Bölgesi ve Ege Bölgesi nde düzenli bir artıģın yaģandığı görülmektedir. Bu artıģın da Türkiye deki artıģa benzer bir seyirde olduğu gözlenmektedir. Yine bu durumun sebebi, hayvansal ürün fiyatlarındaki yükselme olarak yorumlanabilir. Bunun yanı sıra TR33 Bölgesi nin hayvansal ürün değerleri incelendiğinde Ege Bölgesi hayvansal ürün değerlerinin hemen hemen yarısını meydana getirmesi dikkat çekmektedir. TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 37 / 204

40 Tablo : TR33 Bölgesi Canlı Hayvan Değerleri (Adet) Hayvan Mevcutları Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi Sığır BüyükbaĢ Manda Deve Toplam Koyun KüçükbaĢ Keçi Toplam At Tek Tırnaklı Kanatlı Hayvan Katır EĢek Toplam Et (broiler) Tavuğu Yumurta Tavuğu Toplam TR33 Bölgesi nde 2005 ile 2008 yılları arasındaki canlı hayvan değerleri dikkate alındığında zaman zaman düģüģler yaģansa da genel anlamda 4 ilde de düzgün bir artıģ yaģandığı görülmektedir. Bunun yanı sıra hayvansal ürün değerleri il bazında incelendiğinde Manisa nın birinci sırada geldiği, Manisa yı ise Afyonkarahisar ilinin takip ettiği gözlenmektedir. Kütahya ve UĢak illerinin ise birbirine benzer bir durum taģıdığı görülmektedir yılı TÜĠK hayvansal ürün değerleri incelendiğinde; TR33 Bölgesi, süt üretiminde Türkiye içinde %6,8 lik pay ile düzey 2 bölgeleri arasında 2. sırada gelmekte olup Ege Bölgesi nin %38,6 lık bir kısmını oluģturmaktadır. Türkiye süt üretimindeki paylarına bakıldığında Afyonkarahisar ın %2,6, Manisa nın %1,8, Kütahya nın %1,5 ve UĢak ın %0,9 luk paya sahip oldukları görülmektedir. Kaynak: TÜİK, Ege Manisa, Afyon, Kütahya, Uşak Türkiye Kaynak: TÜİK Grafik 2.3.8: Hayvansal Ürün Değerleri Yıllara Göre DeğiĢim TR33, Ege, Türkiye TR33 Bölgesi beyaz et üretiminde Türkiye genelinde %11,9 luk paya sahip olup düzey 2 bölgeleri arasında 3. sırada yer almaktadır. Manisa ili ise Türkiye genelinde %9,2 lik oran ile TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 38 / 204

41 iller bazında 5. sırada bulunmakta ve Bölge içinde beyaz et üretiminin %77,1 ini karģılamaktadır. UĢak ili Türkiye deki üretimin %2,5 ini temin ederken, Türkiye de iller içerisinde 7. sırada olup Bölge deki üretimin %21,4 ünü oluģturmaktadır. Türkiye geneline bakılacak olursa, TR33 Bölgesi kırmızı et üretiminde %7,5 lik paya sahip olup bu üretimin yaklaģık yarısını Afyonkarahisar ili sağlamaktadır. Ege Bölgesi içerisinde %34,8 lik orana sahip olan TR33 Bölgesi, düzey 2 bölgeleri arasında 4. sıradadır. TR33 Bölgesi, Türkiye genelindeki yumurta üretimi açısından %22,5 lik paya sahip olup düzey 2 bölgeleri arasında 1. sırada yer almaktadır. Afyonkarahisar ili Bölge içinde %61,2 lik oranla birinci sıradadır. Manisa ili ise Bölge de %36 lık paya sahiptir. Ġller bazındaki üretim dikkate alındığında, Afyonkarahisar ili 2. ve Manisa ili 4. sıradadır. Ege Bölgesi ndeki üretimin %69 unun TR33 Bölgesi nden olduğu dikkate alınırsa yumurta üreticiliğinin, Bölge için önemli bir kaynak olduğu ve yüksek oranda katma değer sağladığı ortaya çıkmaktadır. Tablo : Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Hayvansal Üretim Miktarları Ürün Cinsi Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi Ege Bölgesi Türkiye Süt (Ton) Kırmızı Et (Ton) Beyaz Et (Ton) * ** Deri (Adet) Yumurta ( Adet) Yapağı-Kıl- Tiftik (Ton) *Uşak İl Tarım Müdürlüğü, 2009; **Uşak İl Tarım Müdürlüğü verileri eklendiği için Türkiye toplamı değişmiştir. Kaynak: TÜİK, Arıcılık Türkiye genelinde ton bal üretimi yapılmakta olup bunun %23,3 lük kısmı olan tonu Ege Bölgesi nde gerçekleģmektedir. Ancak TR33 Bölgesi nin bal üretimi Türkiye üretiminin sadece %1,9 dur. TR33 Bölgesi ndeki arı kovanı sayısı da bal üretimiyle paralellik arz etmekte olup Türkiye genelindeki kovan adedinin %2 sidir. TR33 Bölgesi ndeki bal üretimi dikkate alındığında Manisa nın %46,9, Afyonkarahisar ın %31,3, Kütahya nın %12,4 ve UĢak ın %9,4 lük payı olduğu görülmektedir. Tablo : Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Arıcılık Verileri Bal (Ton) Bal Mumu (Ton) Kovan Sayısı Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi Ege Bölgesi Türkiye Kaynak: TÜİK, Su Ürünleri 2009 yılı TÜĠK verilerine göre, Türkiye de 2009 yılı su ürünleri üretimi bir önceki yıla göre %3,58 azalarak yaklaģık 623 bin ton olarak gerçekleģmiģtir. Bu miktarın yaklaģık tonu avcılıkla elde edilirken, bin tonu yetiģtiricilik ile üretilmiģtir yılındaki toplam su ürünleri üretiminin yaklaģık %61,12 si deniz balıklarından, %7,13 ü diğer deniz ürünlerinden, %6,29 u iç su ürünlerinden ve %25,47 si yetiģtiricilik yoluyla elde edilmiģtir. TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 39 / 204

42 Pulluk Ekim Makinesi Gübre Dağıtma Makinesi Su Pompası Sabit Süt Sağım Tesisi Seyyar Süt Sağım Makinesi Biçerdöver Traktör T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI Türkiye de 2009 yılında denizlerde ve iç sularda yetiģtiricilik üretimi bir önceki yıla göre %4,3 oranında artarak yaklaģık ton olmuģtur da yetiģtiricilik üretiminin miktar olarak %48,04 ü iç sularda, %51,96 sı ise denizlerde gerçekleģtirilmiģtir. YetiĢtirilen en önemli tür iç sularda %47,66 ile alabalık olmuģtur yılı TÜĠK verilerine göre ise bir önceki yıla göre, iç sulardaki yetiģtiricilik üretimi %12,75 oranında artarken, bu artıģ TR33 Bölgesi nde %38 oranında gerçekleģmiģtir. TR33 Bölgesi nde iç sularda yetiģtiricilik üretimi ton ile Türkiye üretiminin %4 ünü karģılamaktadır. Alabalık, Türkiye genelinde %43,32 oran ile iç sulardaki yetiģtiricilikte en önemli tür olup TR33 Bölgesi nde ise %93 lük orana sahiptir. Kütahya da, 2008 yılında bir önceki yıla göre alabalık üretiminde %92 lik büyük bir artıģ gerçekleģmiģtir. Manisa da ise aynalı sazan üretiminde 2008 de bir önceki yıla göre %240 lık dikkat çekici bir artıģ elde edilmiģtir. Tablo : Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Su Ürünleri Verileri Ürün Cinsi Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi Kültür Balığı (Ton) Kaynak: İl Tarım Müdürlükleri, 2009 TR33 Bölgesi nde su ürünleri üretimi çoğunlukla alabalık olarak yapılmakla birlikte, aynalı sazan, sudak, sazan, kırmızı balık, yayın, levrek, turna ve gümüģ gibi balık çeģitleri üretimi olduğu da görülmektedir. Alabalık üretiminde Bölge illeri arasında baģta Kütahya ve Manisa gelmektedir. Bölge zengin su kaynaklarına sahip olmakla beraber, su ürünleri potansiyelini yeterince üretime dönüģtürememiģtir. Ayrıca üretimin çoğunlukla alabalık üretimi Ģeklinde yapılıyor olmasından sıyrılıp ürün çeģitliliğine gidilmesi gerekmektedir Tarımsal Araç ve Gereçler Tarımdaki bitkisel ve hayvansal üretimi etkileyen girdilerin daha düģük maliyet ve daha yüksek verimlilik ile uygulanmasındaki kilit faktör tarımsal mekanizasyondur. TR33 Bölgesi makineli tarım üretiminde Türkiye ortalamasının üzerinde yer almaktadır. Traktör sayısı dikkate alındığında TR33 Bölgesi düzey 2 bölgeleri arasında ilk sırada olup Manisa ili de iller bazında birinci sıradadır. Tablo ten görüleceği gibi Türkiye deki özgül traktör yoğunluğu 44,18 iken TR33 Bölgesi nde bu oran 74,25 olarak Türkiye oranının çok üzerinde seyretmektedir. Traktör baģına düģen alan Türkiye genelinde 22,63 ha olup, TR33 Bölgesi nde 13,47 ha dır. Bu da makineli tarım sektöründe traktör kullanımının yüksek oranda olduğunu ve Bölge içerisinde ise mekanizasyona verilen önemi vurgulamaktadır. Tablo : Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Tarımsal Araç ve Gereç Verileri (Adet) Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi Ege Bölgesi Türkiye Kaynak: TÜİK, 2009 TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 40 / 204

43 Tablo : Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Tarımsal Alan ve Traktör Verileri Toplam Alan (ha) Traktör Sayısı (Adet) Özgül Traktör Yoğunluğu (Traktör\1.000 ha) Traktör BaĢına DüĢen Alan (ha) Afyonkarahisar* ,53 19,79 Kütahya* ,13 18,82 Manisa* ,15 8,19 UĢak* ,18 18,12 TR33 Bölgesi* ,25 13,47 Ege Bölgesi** ,30 12,30 Türkiye** ,18 22,63 Kaynak: *İl Tarım Müdürlükleri, 2009; **TÜİK, SANAYĠ & AR-GE Bölgede Öne Çıkan Sektörler TÜĠK Bölgesel Gayri Safi Katma Değer (GSKD) verilerine göre, 2006 yılında TR33 Bölgesi sanayi üretimi, 23.9 milyar TL değerindeki TR33 Bölgesi toplam gayri safi katma değer üretiminin %32,8 ini oluģturmaktadır. Tarımın bölge içerisindeki payı %19,7, hizmetler sektörünün payı ise %47,5 olarak verilmektedir. Bu oranlar, Türkiye oranları ile karģılaģtırıldığında, TR33 Bölgesi nde sanayinin payının, ülke oranı olan %28,2 nin üzerinde olduğu görülmektedir. Benzer Ģekilde tarım sektörü GSKD üretimi anlamında TR33 Bölgesi nde ülke genelinde aldığı paydan çok daha yüksek bir oranda pay almaktadır. Buna karģın hizmetler sektörünün bölge içerisindeki payının, bu sektörün Türkiye genelindeki payının çok gerisinde olduğu görülmektedir. Bu da hizmetler sektörünün Bölge de yeterince geliģmemiģ ve çeģitlenmemiģ olduğuna iģaret etmektedir yılı TÜĠK giriģim verilerine göre TR33 Bölgesi ndeki imalata dayalı giriģim sayısının ile bölgedeki tüm sektörlere ait giriģim sayısının %12,26 sını oluģturduğu görülmektedir. Bu da Türkiye toplamının %3,7 sine karģılık gelmektedir. Söz konusu veri iller bazında incelendiğinde, imalata dayalı giriģim sayılarının illerin nüfuslarıyla doğru orantılı bir sıralama gösterdikleri görülmektedir. Buna göre, Manisa da mevcut imalata dayalı giriģim rakamı ile TR33 Bölgesi toplamının yaklaģık yarısını oluģturmaktadır. TÜĠK ĠĢ istatistiklerine göre, TR33 Bölgesi imalat sanayi, 100 bin çalıģanla, toplam bölge istihdamının %32 sini, yaklaģık 13,5 milyar TL ciro ile de elde edilen toplam cironun %38,61 ini karģılamaktadır. TR33 Bölgesi imalat sanayinde öne çıkan sektörlerin belirlenmesinde, baģta 2007 yılına ait TÜĠK ĠĢ Ġstatistikleri kapsamında giriģim verileri olmak üzere, Sanayi ve Ticaret Ġl Müdürlükleri ne kayıtlı Sanayi Sicil Belgeli ĠĢletme verileri, Ticaret ve Sanayi Odalarına kayıtlı iģletmeler, OSB ve KOSGEB kayıtları incelenmiģtir. Tablo de gösterildiği üzere, TR33 Bölgesi nde 2007 yılındaki toplam adet imalata dayalı giriģimin %17,44 ünü metal ürünleri imalatı sektöründe faaliyet gösteren giriģimler oluģturmuģtur. Bunu %15,79 luk oranı ile ağaç ve ağaç ürünleri imalatı takip etmektedir. Giyim ve gıda sektörleri ise %11 lik oranla Bölge deki diğer önemli faaliyet kollarıdır. Son olarak %9.5 luk payla tekstil ve %9 luk payla metalik olmayan mineral ürünler imalatlarının giriģim sayıları bakımından bölgede yoğunluk oluģturdukları gözlemlenmektedir. TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 41 / 204

44 Tablo 2.4.1: 2007 Yılı TR33 Bölgesi Ġmalat Sanayi Sektöründeki GiriĢim Sayılarının Alt Dallara Göre Dağılımı Ġmalat Sanayi Sektörü Alt Dalları GiriĢim Sayısı Oran (%) Gıda ürünleri ve içecek imalatı ,04 Tütün ürünleri imalatı 1 0,01 Tekstil ürünleri imalatı ,58 Giyim eģyası imalatı; kürkün iģlenmesi ve ,88 boyanması Derinin tabaklanması ve iģlenmesi; bavul, el 347 2,78 çantası, saraçlık, koģum takımı ve ayakkabı imalatı Ağaç ve ağaç mantarı ürünleri imalatı (mobilya ,79 hariç); saz, saman ve benzeri malzemelerden örülerek yapılan eģyaların imalatı Kağıt hamuru, kağıt ve kağıt ürünleri imalatı 21 0,17 Basım ve yayım; plak, kaset ve benzeri kayıtlı 284 2,28 medyanın çoğaltılması Kok kömürü, rafine edilmiģ petrol ürünleri ve 7 0,06 nükleer yakıt imalatı Kimyasal madde ve ürünlerin imalatı 142 1,14 Plastik ve kauçuk ürünleri imalatı 617 4,95 Metalik olmayan diğer mineral ürünlerin imalatı ,38 Ana metal sanayi 36 0,29 Makine ve teçhizatı hariç; fabrikasyon metal ,44 ürünleri imalatı BaĢka yerde sınıflandırılmamıģ makine ve 685 5,50 teçhizat imalatı BaĢka yerde sınıflandırılmamıģ elektrikli makine 149 1,20 ve cihazların imalatı Radyo, televizyon, haberleģme teçhizatı ve 10 0,08 cihazları imalatı Tıbbi aletler; hassas ve optik aletler ile saat 1 0,01 imalatı Motorlu kara taģıtı, römork ve yarı römork 148 1,19 imalatı Diğer ulaģım araçlarının imalatı 6 0,05 Mobilya imalatı; baģka yerde sınıflandırılmamıģ 648 5,20 diğer imalatlar Toplam ,00 Kaynak: TÜİK, İş İstatistikleri, Gıda 2007 yılı TÜĠK Yıllık Sanayi ve Hizmet Ġstatistikleri verilerine göre, gıda sektörünün Türkiye toplam giriģim sayıları içindeki ağırlığı %10,62 olup TR33 Bölgesi %11,04 lük bir oranla Türkiye oranına koģutluk sergilemektedir. Ancak çalıģan sayısı ve ciro verilerine bakıldığında, gıda sektörünün TR33 Bölgesi içerisinde Türkiye deki duruma kıyasla daha baskın bir nitelik kazandığı görülmektedir. Bölge içi giriģimcilerin elde ettikleri cironun yaklaģık %20 lik bölümünü tek baģına gıda imalatı sektörü oluģtururken bu oran Türkiye geneli için %13,27 de kalmaktadır. Tablo 2.4.2: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Gıda Ġmalatı Sektörünün Ġmalat Sanayi Ġçerisindeki Ağırlığı TR33 Bölgesi Sayı Oran (%) ÇalıĢan Sayısı Oran (%) Ciro (TL) Oran (%) , , ,58 Türkiye , , ,27 Kaynak: TÜİK, İş İstatistikleri, 2007 TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 42 / 204

45 AĢağıdaki haritada, gıda sektörünün TR33 Bölgesi illerindeki yoğunlaģmalarını göstermek amacıyla, bu sektördeki iģletme sayıları, Tarım ve Hayvancılık sektörü ihracat rakamları ile eģleģtirilmek suretiyle tematik bir sunum gerçekleģtirilmiģtir. Buna göre, TR33 Bölgesi içerisindeki Gıda sektöründe faaliyet gösteren iģletmelerin %50,57 si Manisa da, %21,16 sı Afyonkarahisar da ve % 19,79 u Kütahya da gözükürken, ihracatta Manisa nın Bölge içerisindeki etkinliğinin %85 düzeyine ulaģtığı görülmektedir. Afyonkarahisar da %13 lük bir ihracat payı gözükürken Kütahya ve UĢak ta ihracat faaliyeti düģük seviyelerde kalmıģtır. Buna göre özellikle Kütahya ilinin bu sektördeki ihraç potansiyelini yeterince gerçekleģtiremediğini söylemek mümkündür. Grafik 2.4.1: Gıda Ġmalat ĠĢletmelerinin Ġllere Dağılımı ve Ġllere Göre Sektörel Ġhracat Değerleri Tematik Haritası Tekstil ve Giyim EĢyası Tablo de, Avrupa Birliği Ekonomik Faaliyetlerin Ġstatistiki Sınıflaması (NACE) ye göre ayrı unsurlar olan tekstil ve giyim eģyası imalatına iliģkin veriler birleģtirilerek verilmiģtir. Buna göre, TR33 Bölgesi nde tekstil ve giyim eģyası sektörlerindeki giriģim sayısı toplam imalat sanayindeki giriģim sayısının %21,45 ini teģkil ederken bu oran Türkiye oranı olan %24,23 ün biraz altında kalmaktadır. Söz konusu sektörler TR33 Bölgesi nde çalıģanla istihdamın %14,4 ünü karģılarken Türkiye oranı olan %29,3 ün büyük ölçüde gerisinde kalmıģtır. Benzer Ģekilde tekstil ve giyimden elde edilen cirolar açısından TR33 Bölgesi ve Türkiye oranı arasında önemli bir farklılık görülmektedir. Tablo 2.4.3: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Tekstil ve Giyim EĢyası Ġmalatı Sektörünün Ġmalat Sanayi Ġçerisindeki Ağırlığı Sayı Oran (%) ÇalıĢan Sayısı Oran (%) Ciro (TL) Oran (%) TR33 Bölgesi , , ,99 Türkiye , , ,23 Kaynak: TÜİK, İş İstatistikleri, 2007 Sektöre ait aģağıdaki tematik harita incelendiğinde, iģletme sayıları açısından UĢak ilinin %40, Manisa nın %35, Afyonkarahisar ve Kütahya nın ise sırasıyla %13 ve %11 oranlarında paylarının bulunduğu görülmektedir. Ülkemizdeki ilk sanayileģme dönemlerinden beri önemli bir tekstil kenti olarak bilinen UĢak ın ihracattaki bölge içi payı %85 lere çıkmaktadır. TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 43 / 204

46 Grafik 2.4.2: Tekstil ve Giyim EĢyası ĠĢletmelerinin Ġllere Dağılımı ve Ġllere Göre Sektörel Ġhracat Değerleri Tematik Haritası Deri Sanayi 2007 yılı TÜĠK verilerine göre, deri sektöründe TR33 Bölgesi nde 347 adet giriģim mevcuttur. Tablo te görülebileceği üzere, giriģim sayısı, istihdam ve ciro değiģkenlerine göre deri sektörünün Bölge içerisindeki payı sektörün Türkiye deki ağırlıkları ile paralellik arz etmektedir. Tablo 2.4.4: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Deri Sektörünün Ġmalat Sanayi Ġçerisindeki Ağırlığı TR33 Bölgesi Sayı Oran (%) ÇalıĢan Sayısı Oran (%) Ciro (TL) Oran (%) 347 2, , ,98 Türkiye , , ,89 Kaynak: TÜİK, İş İstatistikleri, 2007 AĢağıdaki tematik harita incelendiğinde Deri sektöründe Manisa ve UĢak illerindeki yoğunlaģma dikkat çekmektedir. Manisa ilinin iģletme sayıları bakımından % 75 lik bir paya sahip olmakla birlikte ihracatta %57 düzeyinde kaldığı görülmektedir. Buna karģın UĢak, iģletme sayılarındaki %21 lik payını ihracatta %39,7 ye çıkartmıģtır. Grafik 2.4.3: Deri Sanayi ĠĢletmelerinin Ġllere Dağılımı ve Ġllere Göre Sektörel Ġhracat Değerleri Tematik Haritası TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 44 / 204

47 Ağaç Ürünleri Ağaç ürünleri imalatı, mobilya hariç olmak üzere kereste, tahta plaka, kontrplak, yonga levha, sunta vb. imalatını kapsamaktadır. Bölge deki orman ve uygun bitki örtüsü de göze alındığında önemli potansiyel taģıyan bu sektöre iliģkin veriler Tablo te özetlenmiģtir. TR33 Bölgesi nde ağaç ürünleri imalatında giriģim olup Bölge deki toplam giriģim sayısının %15,79 una karģılık gelmektedir. Bu oran, sektörün Türkiye genelinde sahip olduğu oran olan %8,51 in oldukça üzerindedir. GiriĢim sayısındaki yoğunlaģma bakımından böyle bir fark olmasına rağmen çalıģan sayısı ve cirolara iliģkin oranlara bakıldığında TR33 Bölgesi ve Türkiye geneli arasında önemli bir fark olmadığı görülmektedir. Tablo 2.4.5: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Ağaç Ürünleri Sektörünün Ġmalat Sanayi Ġçerisindeki Ağırlığı TR33 Bölgesi Sayı Oran (%) ÇalıĢan Sayısı Oran (%) Ciro (TL) Oran (%) , , ,83 Türkiye , , ,51 Kaynak: TÜİK, İş İstatistikleri, Plastik ve Kauçuk Ürünler Tablo da görüldüğü üzere, TR33 Bölgesi için önem arz eden bir diğer sektör olan plastik ve kauçuk ürünleri imalatında Bölge ve Türkiye oranları arasında paralellik söz konusudur. ĠĢletme ve çalıģan sayıları ile birlikte ciroların toplam imalat içerisinde aldığı paylar %4 seviyesindedir. Tablo 2.4.6: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Plastik ve Kauçuk Ürünleri Sektörünün Ġmalat Sanayi Ġçerisindeki Ağırlığı Sayı Oran (%) ÇalıĢan Sayısı Oran (%) Ciro (TL) Oran (%) TR33 Bölgesi 617 4, , ,29 Türkiye , , ,54 Kaynak: TÜİK, İş İstatistikleri, Metalik Olmayan Mineral Ürünler TR33 Bölgesi nde metalik olmayan mineral ürünler imalatı, imalat sanayi içerisinde en fazla istihdamı sağlayan sektördür. Tablo de görüldüğü üzere, bu sektörün istihdam açısından Türkiye imalat sanayi içerisinde taģıdığı ağırlık yalnızca %6,38 iken TR33 içerisindeki ağırlığı %21,33 olarak gerçekleģmiģtir. ĠĢletme sayısı ve cirolara bakıldığında, istihdam oranlarındaki fark kadar olmasa da sektörün TR33 Bölgesi imalat sanayi içerisindeki ağırlığı, Türkiye genelindeki ağırlığından daha fazla olduğu görülmektedir. Tablo 2.4.7: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Metalik Olmayan Mineral Ürünler Sektörünün Ġmalat Sanayi Ġçerisindeki Ağırlığı Sayı Oran (%) ÇalıĢan Sayısı Oran (%) Ciro (TL) Oran (%) TR33 Bölgesi , , ,54 Türkiye , , ,84 Kaynak: TÜİK, İş İstatistikleri, Metal ve Metal Ürünleri NACE sınıflandırmasında ayrı ayrı ele alınan metal sanayi ve metal ürünleri sanayisine iliģkin veriler birleģtirilerek Tablo de sunulmuģtur. Söz konusu sektördeki iģletme sayısı TR33 Bölgesi ndeki imalat sanayinde faaliyet gösteren toplam iģletme sayısının %17,73 ünü TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 45 / 204

48 oluģturmakta olup sektörün Türkiye genelindeki oranından bir miktar yüksektir. Buna karģın, çalıģan sayısı ve özellikle ciro bakımından TR33 Bölgesi iģletmelerinin imalat sanayi içindeki oranı, sektörün Türkiye genelindeki oranlarından önemli ölçüde düģüktür. Sektör, Türkiye genelinde imalat sanayinden elde edilen cironun %15,88 ini sağlarken TR33 Bölgesi nde sadece %8,75 ini sağlamıģtır. Tablo 2.4.8: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Metal Sanayi ve Metal Ürünleri Sektörünün Ġmalat Sanayi Ġçerisindeki Ağırlığı Sayı Oran (%) ÇalıĢan Sayısı Oran (%) Ciro (TL) Oran (%) TR , , ,75 Bölgesi Türkiye , , ,88 Kaynak: TÜİK, İş İstatistikleri, 2007 Metal ve metal ürünlerine iliģkin tematik haritada görüldüğü üzere iģletme sayıları bakımından Manisa ilindeki iģletmeler TR33 Bölgesi genelinde sektördeki toplam iģletme sayısının %55 ini oluģturmaktadır. Ġhracat değerlerinde ise bu oran %87,9 a çıkmaktadır. Manisa dan sonra Afyonkarahisar ili %22 lik iģletme sayısı payı ve %10 luk ihracat değeri payı ile sektör yoğunluğu açısından dikkat çekmektedir. Grafik 2.4.4: Metal ve Metal Ürünleri ĠĢletmelerinin Ġllere Dağılımı ve Ġllere Göre Sektörel Ġhracat Değerleri Tematik Haritası Makine, Elektrikli Makine ve Cihazlar Gıda, tekstil, deri vb. alanındaki makineler ile beyaz eģya sektörünü kapsayan ve NACE sınıflandırmasında ayrı ayrı incelenen makine ile elektrikli makine ve cihazlar sektörlerine iliģkin veriler Tablo da bütünleģtirilerek verilmiģtir. Tablo incelendiğinde söz konusu sektör bünyesinde TR33 Bölgesi nde kurulu iģletme sayısının Bölge içerisindeki oranının, Türkiye oranının bir miktar altında olduğu görülmektedir. Buna karģın, çalıģan sayılarının oranlarına bakıldığında TR33 Bölgesi oranının Türkiye oranının bir miktar üstünde olduğu anlaģılmaktadır. Ciro rakamları açısından ise TR33 Bölgesi oranı, Türkiye oranının çok üzerindedir. Makine, elektrikli makine ve cihazlar sektörü TR33 Bölgesi imalat sanayinin elde ettiği cironun %18,66 gibi önemli bir kısmını oluģturmaktadır. Tablo 2.4.9: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Makine, Elektrikli Makine ve Cihazlar Sektörünün Ġmalat Sanayi Ġçerisindeki Ağırlığı Sayı Oran (%) ÇalıĢan Sayısı Oran (%) Ciro (TL) Oran (%) TR33 Bölgesi 834 6, , ,66 Türkiye , , ,74 Kaynak: TÜİK, İş İstatistikleri, 2007 TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 46 / 204

49 Motorlu Kara TaĢıtları Motorlu kara taģıtları sektörü katma değeri yüksek stratejik bir sektör olarak ülkemiz için olduğu gibi TR33 Bölgesi için de önem arz etmektedir. Otomotiv alanında kurulan üretim üsleri ve buna bağlı olarak geliģen ve çeģitlenen yan sanayi yapılanmaları önemli ekonomik getiri sağlayan giriģimler olarak ön plana çıkmaktadır. TR33 Bölgesi de çeģitli düzeylerde otomotiv yan sanayi yapılanmalarını barındırmaktadır. Tablo da sunulan TÜĠK verilerine göre, Bölge de 148 adet iģletme mevcuttur. Motorlu kara taģıtlarındaki giriģimci sayısı Bölge içerisinde %1,19 luk bir orana karģılık gelmektedir ki bu da Türkiye oranı olan %1,36 ya çok yakındır. Söz konusu sektörün TR33 Bölgesi nde yarattığı istihdamın toplam imalat sanayi istihdamının %1,93 ünü karģıladığı, bu rakamın ise Türkiye oranı olan %4,80 in bir miktar altında kaldığı görülmektedir. Ciro açısından ise TR33 Bölgesi ve Türkiye oranları arasındaki fark daha da fazladır. Tablo : 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Motorlu Kara TaĢıtı Sektörünün Ġmalat Sanayi Ġçerisindeki Ağırlığı Sayı Oran (%) ÇalıĢan Sayısı Oran (%) Ciro (TL) Oran (%) TR33 Bölgesi 148 1, , ,16 Türkiye , , ,57 Kaynak: TÜİK, İş İstatistikleri, Ġllerde Öne Çıkan Sektörler TR33 Bölgesi nde bulunan illerdeki Sanayi ve Ticaret Ġl Müdürlüklerinden alınan verilere göre; 2009 yılı itibarıyla TR33 Bölgesi nde sanayi sicil belgeli toplam adet iģletme yer almakta olup, bu iģletmelerde kiģi istihdam edilmektedir. ĠĢletme sayısı açısından bakıldığında iģletmenin %39 u UĢak, %28 i Manisa, %20 si Afyonkarahisar da ve %13 ü Kütahya da bulunmaktadır. Sanayi sicil belgeli iģletmelerde istihdam edilen kiģinin %53 gibi bir oranla yarısından fazlası Manisa ilindeki iģletmelerde istihdam edilirken, Manisa yı %20 ile Kütahya, %14 ile UĢak ve %13 ile Afyonkarahisar illeri izlemektedir Afyonkarahisar Ġlinde Öne Çıkan Sektörler Afyonkarahisar da, 685 iģletmenin çalıģanla faaliyet gösterdiği görülmektir. Sektörler incelendiğinde iģletme sayıları bakımından madencilik ve taģocakçılığı (mermer) ile gıda ve içecek imalatı ön plana çıkmaktadır. Madencilikte 279, gıdada ise 130 iģletme faaliyet göstermektedir. Söz konusu sektörlerin ağırlıkları istihdama da yansımıģ olup toplam istihdamın yarısından fazlasının bu iki sektörde gerçekleģtiği görülmektedir. Tablo de ise söz konusu iģletmelerin ilçelere dağılımları verilmiģtir. 685 iģletmenin 296 sının merkezde olduğu, 221 inin de mermer imalat merkezi olan ve Afyonkarahisar ili merkezine çok yakın mesafede bulunan Ġscehisar ilçesinde yer aldığı görülmektedir. Bunun yanında Dazkırı, Bolvadin, Dinar ve Sandıklı ilçeleri istihdam açısından ön plana çıkan diğer ilçelerdir. TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 47 / 204

50 Tablo : 2009 Yılı Afyonkarahisar Ġli Sanayi Sicil Belgeli ĠĢletmeler ve ÇalıĢan Sayılarının Sektörel Dağılımı Sektör ĠĢletme Sayısı Oran (%) ÇalıĢan Sayısı Oran (%) Diğer Madencilik ve TaĢocakçılığı , ,71 Gıda Ürünleri ve Ġçecek Ġmalatı , ,96 Tekstil Ġmalatı 7 1, ,62 Giyim EĢyası Ġmalatı 8 1, ,89 Bavul, Ayakkabı Ġmalatı 5 0, ,75 Ağaç Ürünleri Ġmalatı 15 2, ,64 Kimyasal Madde ve Ürünler 13 1, ,96 Plastik ve Kauçuk Ġmalatı 7 1, ,34 Metal Olmayan Diğer Mineral Ürünler 83 12, ,87 Ana Metal Sanayi 3 0, ,27 Fabrikasyon Metal Ürünleri 11 1, ,82 Makine ve Teçhizat 22 3, ,82 Elektrikli Makine 6 0, ,59 Motorlu Kara TaĢıtı ve Römork 2 0, ,45 Diğer UlaĢım Araçları 1 0, ,06 Mobilya Ġmalatı 7 1, ,40 Diğer 86 12, ,86 Toplam , ,00 Kaynak: Afyonkarahisar Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü Tablo : 2009 Yılı Afyonkarahisar Ġli Sanayi Sicil Belgeli ĠĢletmeler ve ÇalıĢan Sayılarının Ġlçelere Dağılımı Ġlçe ĠĢletme Sayısı Oran (%) ÇalıĢan Sayısı Oran (%) Merkez , ,56 BaĢmakçı 4 0, ,37 Bayat 1 0,15 3 0,02 Bolvadin 25 3, ,63 Çay 11 1, ,66 Çobanlar 4 0, ,31 Dazkırı 11 1, ,80 Dinar 20 2, ,02 Emirdağ 16 2, ,90 Evciler 1 0, ,29 Hocalar 1 0,15 3 0,02 Ġhsaniye 6 0, ,62 Ġscehisar , ,96 Kızılören 1 0, ,13 Sandıklı 26 3, ,92 SinanpaĢa 23 3, ,35 Sultandağı 15 2, ,19 ġuhut 3 0, ,24 Toplam , ,00 Kaynak: Afyonkarahisar Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü Kütahya Ġlinde Öne Çıkan Sektörler Kütahya ili genelinde kayıtlı toplam 455 sanayi sicil belgeli iģletme olduğu görülmektedir. Sektörel dağılımlara bakıldığında yoğunluğun sırasıyla 149 ve 92 iģletme ile gıda sektörü ve TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 48 / 204

51 seramik sektörünü de içine alan metalik olmayan diğer minerallerde gerçekleģtiği görülmektedir. Bu sektörlerden daha düģük yoğunlukta olmakla birlikte tekstil, ağaç, maden, lastik & plastik ve makine sektörleri Bölge deki diğer önemli sektörlerdir. Ġstihdam açısından bakıldığına en fazla istihdamın kiģi ile metalik olmayan diğer mineraller sektöründe gerçekleģtiği gözlenirken maden sektörünün kiģilik istihdam ile ikinci sırada yer aldığı görülmektedir. Madene dayalı istihdamın yaklaģık yarısı ise TavĢanlı ilçesinde gerçekleģmiģtir. Ġstihdam açısından diğer önemli sektörler ise gıda, tekstil ve cam sektörüdür. Kütahya ilindeki toplam istihdam olarak verilmektedir. Tablo : 2009 Yılı Kütahya Ġli Sanayi Sicil Belgeli ĠĢletmeler ve ÇalıĢan Sayılarının Sektörel Dağılımı Sektör ĠĢletme Sayısı Oran (%) ÇalıĢan Sayısı Oran (%) Gıda , ,14 Tekstil 40 8, ,58 Ağaç 47 10, ,32 Cam 4 0, ,51 Maden 36 7, ,26 Kağıt 5 1, ,11 Kimya 10 2, ,47 Lastik & Plastik 24 5, ,04 Metalik Olmayan Diğer Mineraller 92 20, ,43 Makine 23 5, ,51 Metal EĢya 9 1, ,49 Mobilya 5 1, ,27 Tarım Makineleri 4 0, ,15 Diğer 7 1, ,74 Toplam , ,00 Kaynak: Kütahya Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü Tablo te söz konusu iģletmelerin verilerine ilçeler bazında yer verilmiģtir. Buna göre Kütahya ilindeki 455 adet sanayi sicil belgeli iģletmenin yarısı Merkez ilçede yer almaktadır. Merkez ilçeyi Simav, TavĢanlı ve Gediz ilçeleri takip etmektedir. Tablo : 2009 Yılı Kütahya Ġli Sanayi Sicil Belgeli ĠĢletmeler ve ÇalıĢan Sayılarının Ġlçelere Dağılımı Ġlçe ĠĢletme Sayısı Oran (%) ÇalıĢan Sayısı Oran (%) Merkez , ,97 AltıntaĢ 11 2, ,68 Aslanapa 2 0, ,10 Çavdarhisar 1 0,22 4 0,02 Domaniç 8 1, ,71 Dumlupınar 0 0,00 0 0,00 Emet 2 0, ,36 Gediz 48 10, ,36 Hisarcık 5 1, ,43 Pazarlar 3 0, ,76 Simav 77 16, ,55 ġaphane 3 0, ,54 TavĢanlı 65 14, ,52 Toplam , ,00 Kaynak: Kütahya Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 49 / 204

52 455 adet sanayi sicil belgeli iģletmenin Kütahya da yaratmıģ olduğu kiģilik istihdamın %62 si olan kiģi Merkez ilçede istihdam edilmiģtir. Merkez ilçeyi ise kiģilik istihdam ile TavĢanlı ilçesi, kiģilik istihdam ile Gediz ilçesi ve kiģilik istihdam ile Simav ilçesi takip etmektedir. Tabloda yer almamasına rağmen sektörlerin iģletme sayıları açısından ilçeler bazında yoğunlaģmasına bakmak gerekirse, gıda sektöründeki iģletmelerin Merkez ilçe, TavĢanlı, Simav ve Gediz de; tekstildeki iģletmelerin Merkez ilçe ve Simav da; ağaç iģlerindeki iģletmelerin Simav da; maden sektöründeki iģletmelerin Merkez ilçe, TavĢanlı ve Gediz de; diğer sektörlerdeki iģletmelerin ise genel olarak Merkez ilçede yoğunlaģtığı görülmektedir Manisa Ġlinde Öne Çıkan Sektörler Manisa ilinde 960 adet sanayi iģletmesi faaliyet göstermektedir. Sektörel ağırlıklara bakıldığında gıda, inģaat ve toprağa dayalı sanayi ile birlikte metal eģya ve makine sektörlerinin iģletme sayısı bakımından önde gelen sektörler olduğu görülmektedir. Özellikle gıda sektörü %34 lük pay ile toplam iģletme sayısının üçte birini oluģturmaktadır. Manisa ilinde yer alan 960 adet sanayi iģletmesinde 2009 yılı itibarıyla kiģi istihdam edilmekte olup toplam istihdamın %21 i elektronik, %18 i gıda ve %11 i ise inģaat ve toprağa dayalı sanayi grubundadır. Tablo : 2009 Yılı Manisa Ġli Sanayi Sicil Belgeli ĠĢletmeler ve ÇalıĢan Sayılarının Sektörel Dağılımı Sektör ĠĢletme Sayısı Oran (%) ÇalıĢan Sayısı Oran (%) Ambalaj 14 1, ,27 Çırçır 20 2, ,35 Deri 39 4, ,85 Dokuma-Tekstil 43 4, ,96 Elektronik 33 3, ,63 Gıda , ,19 ĠnĢaat-Toprak , ,45 Kimya 23 2, ,67 Metal EĢya-Makine , ,17 Ağaç Ürünleri 27 2, ,20 Otomotiv 25 2, ,31 Plastik 61 6, ,75 Yem 12 1, ,54 Zirai Alet 20 2, ,58 Diğer 67 6, ,09 Toplam , ,00 Kaynak: Manisa Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü Tablo da söz konusu iģletmelerin verilerine ilçeler bazında yer verilmiģtir. Buna göre Manisa ilindeki 960 adet sanayi sicil belgeli iģletmenin üçte biri olan 317 adet iģletme Merkez ilçede yer almaktadır. Merkez ilçeyi Akhisar, Turgutlu ve Salihli ilçeleri takip etmektedir. AlaĢehir, Saruhanlı, Soma ve Kula ilçelerinde de önemli sanayi oluģumları görülmektedir. Ġstihdamın ilçelere dağılımına bakıldığında ise kiģilik istihdamın yaklaģık yarısının Merkez ilçede istihdam edildiği görülmektedir. Merkez ilçedeki toplam kiģilik istihdamın %44 ünün elektronik sektöründe yoğunlaģmıģ olması, bu sektörün Merkez ilçe için önemine iģaret etmektedir. Ġkinci sırayı ise iģletme sayısı açısından %3 gibi düģük bir orana sahip olmasına rağmen, istihdamdaki %20 lik oran ile Soma ilçesi almaktadır. Soma ilçesindeki istihdamın yüksekliğinin sebebi ise ilçede bulunan Ege Linyitleri ĠĢletmesi TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 50 / 204

53 Müessesesi Müdürlüğü (ELĠ) ile Soma Elektrik Üretim ve Ticaret A.ġ. Genel Müdürlüğü (SEÜAġ) tır. Sektörlerin iģletme sayıları açısından ilçeler bazında yoğunlaģmasına bakmak gerekirse, teknolojik boyutu ve yarattığı katma değer ile Manisa ve ülke ekonomisi için stratejik öneme sahip elektronik sektöründe 33 iģletme faaliyet göstermekte olup, bunun 29 tanesi Merkez ilçededir. Diğer sektörler açısından ise ambalaj sektöründeki iģletmeler Merkez ilçede; çırçır sektöründeki iģletmeler Saruhanlı da; deri sektöründeki iģletmeler Merkez ilçe ve Kula da; dokuma sektöründeki iģletmeler Demirci de; gıda sektöründeki iģletmeler Akhisar, Merkez ilçe, AlaĢehir, Turgutlu, Salihli ve Saruhanlı da; inģaat ve toprağa dayalı sanayideki iģletmeler Turgutlu, Salihli, Merkez ilçe ve Akhisar da; diğer sektörlerdeki iģletmeler ise genel olarak Merkez ilçede yoğunlaģmıģtır. Tablo : 2009 Yılı Manisa Ġli Sanayi Sicil Belgeli ĠĢletmeler ve ÇalıĢan Sayılarının Ġlçelere Dağılımı Ġlçe ĠĢletme Sayısı Oran (%) ÇalıĢan Sayısı Oran (%) Merkez , ,94 Ahmetli 6 0, ,19 Akhisar , ,82 AlaĢehir 54 5, ,34 Demirci 28 2, ,99 Gölmarmara 6 0, ,26 Gördes 6 0, ,24 Kırkağaç 12 1, ,13 KöprübaĢı 2 0,21 8 0,01 Kula 35 3, ,74 Salihli , ,79 Sarıgöl 6 0, ,07 Saruhanlı 45 4, ,45 Selendi 1 0,10 5 0,01 Soma 26 2, ,75 Turgutlu , ,27 Toplam , ,00 Kaynak: Manisa Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü UĢak Ġlinde Öne Çıkan Sektörler UĢak ilinde yer alan adet sanayi sicil belgeli iģletmenin %53 ü gıda sektöründe faaliyet göstermekte olup gıda sektörünü %25 ile tekstil, %12 ile dericilik ve %8 ile mobilya sektörleri takip etmektedir. Ġstihdam açısından bakıldığında UĢak ilindeki sanayi sicil belgeli adet iģletmede istihdam edilen kiģinin %35 inin tekstilde, %23 ünün gıdada, %18 inin seramikte, %16 sının dericilikte, %5 inin mobilyada ve %3 ünün madencilikte istihdam edildiği görülmektedir. Tablo de ise söz konusu verilerin ilçelerdeki dağılımı gösterilmektedir. Toplam iģletmenin %87 sinin Merkez ilçede yer alıyor olması, sanayi anlamında Merkez ilçenin diğer ilçelere göre taģıdığı önemi ortaya koymaktadır. Ġstihdamın ilçelere dağılımına bakıldığında yine Merkez ilçenin %87 ile ön plana çıktığı, onu ise %6 ile Banaz ilçesinin izlediği görülmektedir. TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 51 / 204

54 Tablo : 2009 Yılı UĢak Ġli Sanayi Sicil Belgeli ĠĢletmeler ve ÇalıĢan Sayılarının Sektörel Dağılımı Sektör ĠĢletme Sayısı Oran (%) ÇalıĢan Sayısı Oran (%) Tekstil , ,37 Gıda , ,68 Mobilya 107 7, ,04 Dericilik , ,91 Seramik 27 2, ,68 Madencilik 8 0, ,32 Toplam , ,00 Kaynak: Uşak Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü Sektörlerin iģletme sayıları açısından ilçeler bazında yoğunlaģmasına bakmak gerekirse, Merkez ilçe dıģındaki ilçelerde gıda sanayi haricinde sınırlı düzeyde sanayi yapılanması görülmektedir. Tekstil, dericilik ve mobilya sektörlerinin tamamına yakını Merkez Ġlçede toplanmıģtır. Gıda sanayindeki iģletmelerin %79 u Merkez ilçede yer alırken, Merkez ilçeyi %7 ile EĢme ve %5 ile Ulubey ilçeleri izlemektedir. Seramik sektöründe faaliyet gösteren 27 adet iģletmenin %81 i Merkez ilçede faaliyet gösterirken, kalan %19 u Banaz ilçesindedir. Madencilik sektöründeki 5 iģletmenin 3 tanesi Merkez ilçede bulunurken, diğer 3 tanesi ise Banaz, EĢme ve Ulubey ilçelerindedir. Banaz ilçesinde seramiğe dayalı istihdam sanayi iģletmelerindeki istihdamın hemen hemen tamamını oluģturmaktadır. EĢme de tekstil ve gıda sektörüne dayalı istihdam, Karahallı da tekstile dayalı istihdam ve Sivaslı da gıdaya dayalı istihdam ön plana çıkarken, Ulubey de kurulu 1 adet maden iģletmesi 468 kiģilik çalıģanı ile ilçedeki istihdamın %88 ini oluģturmaktadır. Tablo : 2009 Yılı UĢak Ġli Sanayi Sicil Belgeli ĠĢletmeler ve ÇalıĢan Sayılarının Ġlçelere Dağılımı Ġlçe ĠĢletme Sayısı Oran (%) ÇalıĢan Sayısı Oran (%) Merkez , ,43 Banaz 44 3, ,57 EĢme 56 4, ,18 Karahallı 11 0, ,38 Sivaslı 29 2, ,05 Ulubey 35 2, ,39 Toplam , ,00 Kaynak: Uşak Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü Organize Sanayi Bölgeleri TR33 Bölgesi nde 22 adet OSB bulunmakla birlikte bunlardan 10 tanesi aktif haldedir. TR33 Bölgesi nde Kurulu OSB ler Tablo da yer almaktadır. Tablo de ise aktif OSB lerin iģletme ve istihdam sayıları ile birlikte parsel durumlarına iliģkin veriler sunulmuģtur. OSB lerdeki mevcut iģletme sayıları incelendiğinde UĢak ili OSB lerinin faaliyette olan 337 adet iģletme ile nüfus verilerine ters orantılı bir Ģekilde en fazla iģletmeye sahip olduğu görülmektedir. Bunu, faaliyetteki 250 adet iģletme ile Afyonkarahisar izlemektedir. Manisa ili OSB lerinde ise toplamda 321 adet iģletme gözükürken, bunun sadece 207 tanesi faaliyette bulunmaktadır. Kütahya ilindeki OSB lerde faaliyette olan iģletme sayısı ise 66 dır. Afyonkarahisar OSB deki istihdam 6.004, Kütahya genelindeki OSB lerde 3.467, Manisa genelinde ve UĢak genelinde olmak üzere toplam kiģinin TR33 Bölgesi dahilindeki OSB lerde istihdam edildiği TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 52 / 204

55 görülmektedir. Bu noktada Manisa OSB nin göreceli olarak az sayıdaki iģletme ile sağladığı geniģ istihdam ön plana çıkmaktadır. Tablo : 2010 Yılı TR33 Bölgesi nde Kurulu Aktif ve Aktif Olmayan OSB Listesi Aktif OSB ler Kaynak: Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa, Uşak Sanayi ve Ticaret İl Müdürlükleri, 2010 Tablo : 2010 Yılı TR33 Bölgesi Aktif OSB Bilgileri Aktif Olmayan OSB ler Sıra Ġl OSB Sıra Ġl OSB 1 Afyonkarahisar Afyonkarahisar 1 Afyonkarahisar Bolvadin 2 Afyonkarahisar Ġscehisar Mermer 2 Afyonkarahisar Dinar 3 Kütahya Kütahya 3 Afyonkarahisar Dazkırı Dokuma ve Konfeksiyon 4 Kütahya Gediz 4 Afyonkarahisar Emirdağ 5 Manisa Manisa 5 Afyonkarahisar Merkez II 6 Manisa Akhisar 6 Afyonkarahisar Sandıklı 7 Manisa Salihli 7 Afyonkarahisar ġuhut 8 Manisa Turgutlu 8 Kütahya Merkez II 9 UĢak UĢak 9 Kütahya Simav 10 UĢak Karma (Deri) 10 Kütahya TavĢanlı 11 Manisa Kula-Deri 12 UĢak Karahallı Toplam ĠĢletme Sayısı Faaliyetteki ĠĢletme Sayısı Toplam Parsel Tahsise Hazır Parsel Faaliyetteki Parsel Toplam Ġstihdam Afyonkarahisar Ġscehisar * Afyonkarahisar Toplamı Kütahya Gediz Kütahya Toplamı Manisa Akhisar Salihli Turgutlu Manisa Toplamı UĢak UĢak Karma (Deri) UĢak Toplamı TR33 Bölgesi Toplamı Kaynak: 1-) OSB ler 2-) OSBÜK *İlgili veriye ulaşılamamıştır. TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 53 / 204

56 2.4.4 AraĢtırma-GeliĢtirme (Ar-Ge) & Ġnovasyon Türkiye deki toplam endüstriyel tasarım tescil sayısı yıllara göre artan bir trend izleyerek 2009 yılında olarak gerçekleģmiģtir. Bunun yalnızca 128 tanesi TR33 Bölgesi nde gerçekleģirken Kütahya nın 60 tescille en fazla tescili gerçekleģtiren il olduğu görülmektedir. Kütahya yı Manisa 43 tescille takip etmektedir yılı içerisinde Türkiye de marka tescili gerçekleģmiģ olup bunlardan 607 si TR33 Bölgesi menģelidir. Marka tescil sayılarında 291 marka ile Manisa ili 2009 yılında TR33 Bölgesi içinde en fazla marka yaratan il olarak göze çarpmaktadır yılında Afyonkarahisar ve Kütahya illerindeki marka tescil sayıları birbirlerine yakın seviyelerdedir yılı içerisinde Türkiye de tescillenen toplam 456 patentin 23 ü TR33 Bölgesi kaynaklıdır. Bu 23 patentin ise 21 i tek baģına Manisa iline aittir. Afyonkarahisar ve Kütahya dan ise 2009 yılında birer patent tescili söz konusudur ENERJĠ VE MADEN Elektrik ve Doğalgaz Tüketimi 2009 yılında TR33 Bölgesi illerinde gerçekleģen net elektrik tüketimi MWh olup Türkiye net elektrik tüketiminin %3,4 üne denk gelmektedir. TR33 Bölgesi ndeki net elektrik tüketiminin sektörel dağılımına bakıldığında, en yüksek tüketimin toplam içerisindeki %43,63 lük pay ile sanayi grubunda gerçekleģtiği, bunu ise %24,66 lık pay ile meskenlerdeki kullanımın izlediği görülmektedir. TR33 Bölgesi elektrik kullanımının sektörel bazda dağılımı, Ege Bölgesi ve Türkiye deki elektrik kullanımı ile paralellik göstermektedir yılı itibarıyla Türkiye, Ege Bölgesi ve TR33 Bölgesi net elektrik tüketimi Tablo de verilmektedir. Tablo 2.5.1: 2009 Yılı Türkiye, Ege Bölgesi ve TR33 Bölgesi Net Elektrik Tüketiminin Kullanım Alanlarına Göre Dağılımı Tüketim (MWh) Mesken Ticaret Resmi Daire Sanayi Tarımsal Sulama Aydınlatma Toplam Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi , Ege Bölgesi Türkiye Kaynak: TEDAŞ, 2009-Türkiye Elektrik Dağıtım ve Tüketim İstatistikleri, TR33 Bölgesi kiģi baģı elektrik tüketimi kwh olup, Ege Bölgesi (2.550 kwh) ve Türkiye (2.162 kwh) kiģi baģı elektrik tüketimlerinin altındadır. Ayrıca, TR33 Bölgesi illeri karģılaģtırıldığı zaman kiģi baģı elektrik tüketimi en fazla UĢak ilinde olup bunu sırasıyla Manisa, Kütahya ve Afyonkarahisar illeri takip etmektedir. TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 54 / 204

57 2009 yılı sonu itibarıyla TR33 Bölgesi nde elektrik abonesi yer almakta olup TR33 Bölgesi ndeki elektrik abone sayısı Ege Bölgesi nin %29,28 ine, Türkiye nin ise %4,28 ine tekabül etmektedir. Bölge illeri içerisinde en çok abone ile Manisa ilinde iken sektörel bazda en çok abone ise adet abone ile mesken grubundadır. TR33 Bölgesi nde elektrik kayıp-kaçak miktarının en yüksek olduğu il MWh ile Manisa iken en az olduğu il ise MWh ile UĢak tır. Diğer taraftan Bölge illeri içinde kayıp-kaçak oranının en yüksek olduğu il %5,83 ile Afyonkarahisar, en düģük olduğu il ise %4,85 ile Kütahya dır. TR33 Bölgesi ve illerinin 2009 yılı kayıp-kaçak oranları, Türkiye ortalaması (%13,75) ile karģılaģtırıldığında, hem TR33 Bölgesi hem de illerinin kayıp-kaçak oranları, Türkiye kayıp-kaçak oranının bir hayli altındadır. TR33 Bölgesi ndeki her ilde doğal gaz altyapısı oluģturulmuģ olup sanayide büyük oranda doğal gaz kullanılmaktadır. Ancak, konut ısıtılmasında halen yaygın olarak kömür kullanımı devam etmektedir. TR33 Bölgesi illerindeki 2009 yılı doğalgaz kullanım miktarı m 3 olup Türkiye doğalgaz kullanım miktarının %1,9 una denk gelmektedir. Bölge de doğal gaz kullanımının en fazla olduğu il Manisa iken en az kullanımın olduğu il ise Afyonkarahisar dır Linyit ĠĢletmeleri ve Termik Santraller TR33 Bölgesi, zengin linyit yataklarına sahip olup bu yataklar Kütahya ve Manisa illerinde yoğunlaģmıģtır. TR33 Bölgesi linyit rezervleri ton ile MTA nın 1 ġubat 2010 tarihi itibarıyla güncellemiģ olduğu Türkiye Maden Rezervleri adlı tabloda 12 milyar ton olarak belirlenmiģ Türkiye linyit rezervlerinin %11,5 ini oluģturmaktadır. TR33 Bölgesi nin linyit rezervleri TKĠ ne bağlı Garp Linyitleri ĠĢletmesi Müessesesi Müdürlüğü (GLĠ), Seyitömer Linyitleri ĠĢletmesi Müessesesi Müdürlüğü (SLĠ) ve Ege Linyitleri ĠĢletmesi Müessesesi Müdürlüğü (ELĠ) tarafından iģletilmektedir. TR33 Bölgesi ndeki zengin linyit yatakları TR33 Bölgesi ve Türkiye için önemli termik santrallerin kurulmasına imkân sağlamıģtır. Kütahya Tunçbilek te toplam kurulu gücü 365 MW olan Tunçbilek Termik Santrali, Kütahya Seyitömer de toplam kurulu gücü 600 MW olan Seyitömer Termik Santrali ve Manisa ili Soma ilçesinde toplam kurulu gücü MW olan Soma Termik Santrali bulunmaktadır Yenilenebilir Enerji Kaynakları 2008 yılı sonu itibarıyla TR33 Bölgesi hidrolik santrallerinin kurulu gücü 74,56 MW olup ,70 MW olan Türkiye hidrolik kurulu gücünün %0,5 ini oluģturmaktadır. TR33 Bölgesi nde elektrik üretimi yapan 3 adet HES mevcuttur. Kayaköy HES Kütahya ilinde yer almakta olup toplam kurulu gücü 2,56 MW dir. Demirköprü HES Manisa ilinde olup toplam kurulu gücü 69 MW dir. Dinar II HES Afyonkarahisar ilinde olup toplam kurulu gücü 3 MW dir. TR33 Bölgesi illerinin 50 metredeki rüzgâr gücüne göre Rüzgar Enerjisi Santrali (RES) gücü kapasitesi ile ilgili veriler Tablo de yer almaktadır. Tablo 2.5.2: TR33 Bölgesi 50 Metredeki Rüzgar Gücüne Göre RES Gücü Kapasiteleri Ġl Adı Alan (km 2 ) 6,8-7,5 m/s de Kurulu Güç (MW) 7,5 m/s ve Üstü Dâhil Kurulu Güç (MW) Afyonkarahisar 172,05 628,56 860,24 Kütahya 38,03 190,16 190,16 Manisa 1.060, , ,32 UĢak 1,86 9,28 9,28 Kaynak: EMO, Enerji Raporu, 2009 TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 55 / 204

58 Tablo ten de görüleceği üzere, TR33 Bölgesi nde mevcut durumda Manisa ilinin Akhisar, Sayalar ve Soma bölgelerinde iģletmedeki kurulu kapasitesi 94,5 MWe olan 3 adet santral bulunmaktadır. TR33 Bölgesi ndeki rüzgar enerjisi toplam kurulu gücü 399 MWe ile Türkiye rüzgâr enerjisi toplam kurulu gücü olan MWe lik gücün yaklaģık %12 sini oluģturmaktadır. Türkiye rüzgâr enerjisi potansiyeli ise MW olarak belirlenmiģtir. Tablo 2.5.3: TR33 Bölgesi nde Kurulu Rüzgar Santralleri ĠĢletme Adı Lokasyon Toplam Kurulu Güç (MWe) ĠĢletmedeki Kurulu Güç (MWe) Üretime GeçiĢ Tarihi Alize Enerji Elektrik Üretim A.ġ. Kuyucuk-Gelenbe-MANĠSA 25, Soma Enerji A.ġ. Hamidiye-Bozarmut- TekeliıĢıklar-Tuzladağı- Kozluören-Gökçukur-Sultaniye- Soma-MANĠSA 140,40 49, Akhisar Rüzgar Enerjisinden Elektrik Üretimi Santralı Ltd. ġti. Akhisar Ġlçesi, Geventepe- Bekirler-Hamidiye-Tasaltıtepe- Kıraçkuyusu-Hafıztepe-MANĠSA 43, Doğal Enerji Elektrik Üretim A.ġ. Rahmanlar-Akkocalı-Gökçealan- Sayalar-MANĠSA 34,20 34, Deniz Elektrik Üretim Ltd. ġti. Karakurt-Ġlyaslar-Çakaltepe- MANĠSA 10,80 10, Bilgin Rüzgar Santrali Elektrik Üretim A.ġ. Kızılören-ġifadağı-Kozluören- GöktaĢ-Hamidiye-Davulludağı- Gökçukur-Soma-Kırkağaç- MANĠSA 90, Söke Rüzgar Enerjisinden Elektrik Üretim Santralı Ltd.ġti. UġAK 54, Toplam TR33 Bölgesi 398,80 94,50 - Türkiye 3.352, ,85 - Kaynak: TR33 Bölgesi nin güneģ enerjisi potansiyelinin fazla olmadığını söylemek mümkündür. TR33 Bölgesi illerinin ortalama güneģlenme süresi ve maruz kaldıkları güneģ radyasyonu miktarları, güneģ enerjisi santrali (güneģ tarlası) kurmak için uygun Ģartlar ile birlikte değerlendirildiğinde TR33 Bölgesi nin güneģ enerjisinden elektrik elde edilmesine yönelik kapasitesinin yeterli olmadığı değerlendirilmektedir. Türkiye nin toplam jeotermal potansiyeli MW olup bu potansiyelin MW ı elektrik üretimine elveriģlidir ve jeotermal alanların %55 i ısıtma alanlarına uygundur yılı sonu itibarıyla Türkiye nin jeotermal enerjisi kurulu gücü 77,2 MW dir. Türkiye deki jeotermal kaynakların %66 sı ise Ege Bölgesi nde yer almaktadır. TR33 Bölgesi de jeotermal kaynaklar açısından bir hayli zengin olup Bölge deki jeotermal kaynaklar baģlıca konut ısıtılmasında, seracılıkta ve termal turizmde kullanılmaktadır. Afyonkarahisar ilinde 4 adet, Kütahya ilinde 11 adet, Manisa ilinde 9 adet ve UĢak ilinde ise 6 adet jeotermal alan bulunmaktadır. Türkiye Jeotermal Derneği nin Türkiye de Jeotermal baģlıklı çalıģmasına göre Türkiye de jeotermal enerji ile ısıtılabilecek potansiyel konut sayısı adet iken mevcut durumda yaklaģık konut ısıtılmaktadır. Aynı çalıģmaya göre TR33 Bölgesi illerinde ise TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 56 / 204

59 jeotermal kaynaklar ile ısıtılabilecek konut sayısı yaklaģık iken mevcut durumda Bölge genelinde jeotermal konut ile ısıtılan konut sayısı yaklaģık adettir. Ġlgili veriler Tablo ve Tablo te verilmiģtir. Tablo 2.5.4: TR33 Bölgesi nde Jeotermal Kaynak Ġle Konut Isıtması Lokasyon Afyonkarahisar Merkez Afyonkarahisar Sandıklı Isıtılan Konut Sayısı Devreye Alma Tarihi Sıcaklık ( 0 C) Yatırımcı Ġl Özel Ġdaresi Ağırlıklı Belediye A.ġ Belediye Ağırlıklı A.ġ. Kütahya Simav Belediye Manisa Salihli Belediye Kaynak: EPDK, Jeotermal Enerjiye İlişkin Yasal Düzenleme ve Destekler, Saffet Durak, Ankara 2009 Tablo 2.5.5: TR33 Bölgesi nde Jeotermal Enerji ile Isıtılabilecek Potansiyel YerleĢim Yerleri Lokasyon Isıtılabilecek Konut Sayısı Afyonkarahisar ve Civarı Kütahya ve Civarı Manisa ve Civarı Toplam Kaynak: TR33 Bölgesi illerinden Kütahya ve Manisa da jeotermal enerjiden elektrik üretimi için uygun alanlar bulunmasına rağmen, mevcut durum itibarıyla TR33 Bölgesi nde Jeotermal Elektrik Santrali (JES) bulunmamaktadır. Diğer taraftan yapılan çalıģma ziyaretlerinde TR33 Bölgesi nde jeotermal kaynakların elektrik üretiminde kullanılmasına yönelik Sanko Jeotermal Elektrik Santrali (JES) firması tarafından Manisa Salihli de 15 MWe kapasiteli tesis ile Zorlu Enerji tarafından Manisa AlaĢehir de 30 MWe kapasiteli tesis kurulmasına yönelik baģvuruların olduğu bilgisi alınmıģtır. TR33 Bölgesi biokütle kaynaklarından hayvan atığı konusunda önemli potansiyele sahip olmasına rağmen mevcut durumda bu kaynaklar elektrik üretiminde kullanılmamaktadır Maden TR33 Bölgesi maden çeģitliliği ve rezervleri bakımından son derece zengin bir bölgedir. Ayonkarahisar ilindeki baģlıca madenler mermer, antimuan, demir, manganez, kuvarsit, kireçtaģı, kum-çakıl, tuğla-kiremit, diyatomit, kalsit ve grafittir. Ayrıca, merkez ilçede tenör oranı düģük uranyum ve Sandıklı ilçesi yakınlarında önemli bakır yatakları tespit edilmiģtir. Mevcut yer altı kaynaklarından özellikle mermer ve çimento hammaddeleri il ekonomisinde sürükleyici sektörlerin baģındadır. Ġscehisar mermer yataklarının bitme noktasında olduğu, iyi kaliteli diyatomit yataklarının geliģen teknoloji ve arz-talep dengeleri doğrultusunda değerlendirilebileceği ve Sandıklı ilçesi civarında tespit edilen bakır yataklarının büyük bir potansiyele sahip olduğu MTA nın Afyonkarahisar iline iliģkin değerlendirmeleri arasındadır. TR33 Bölgesi ndeki mermer rezervlerinin yaklaģık %73 üne sahip olan Afyonkarahisar ili mermer kalitesi ve çeģitliliği ile de dünya ölçeğinde öneme sahip bir ildir. Türkiye nin en önemli mermer yatakları ve mermer rezervleri bu ilde yer almaktadır. Afyonkarahisar daki mermer yatakları Afyon Beyazı ve Afyon Kaplan Postu olmak üzere iki ayrı kalitede, özellikle Ġscehisar ilçesinde yoğunlaģmıģtır. Kütahya ili yer altı kaynakları bakımından zengin illerden biri olup, aynı zamanda Türkiye için stratejik öneme sahip madenleri de sınırları içerisinde barındırmaktadır. 36 çeģit madene sahip olan Kütahya da öne çıkan madenler bor, manyezit, gümüģ ve linyittir. Türkiye nin, TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 57 / 204

60 dünya rezervinin büyük bir bölümünü elinde bulundurduğu bor madeninin ton rezervi Kütahya ili sınırları içerisinde, Emet ilçesinde yer almaktadır. Manyezit açısından da oldukça zengin bir il olan Kütahya da, Türkiye manyezit üretiminin büyük bir bölümü yapılmaktadır. Merkez ve TavĢanlı ilçelerinde halen iģletilmekte olan çok sayıda manyezit yatağı vardır. Türkiye de iģletilen tek gümüģ yatağı Kütahya ili GümüĢköy yatağıdır. Kütahya ili zengin linyit potansiyellerine sahip olup bu durum ildeki sanayinin geliģiminde çok önemli rol oynamaktadır. Kütahya daki linyit madeni iģletmeleri ve termik santraller önemli birer istihdam kaynağıdır. Özellikle Tunçbilek ve Seyitömer yörelerindeki linyit sahaları en önemli yataklardan olup Seyitömer ve Tunçbilek Termik Santrallerinin linyit ihtiyaçları buralardan karģılanmaktadır. Manisa ili jeolojik açıdan karmaģık bir yapıya sahip olup endüstriyel hammadde kaynakları açısından önemli potansiyellere sahiptir. BaĢlıca mermer türleri arasında Demirci ilçesinde sarı-açık yeģil ve yer yer koyu kahve renkli ve tamamen aragonit kristallerinden oluģmuģ Demirci Oniks mermeri, Akhisar da da Ege Kahve olarak tanımlanan koyu kahve-kırmızı renkli mermer oluģumları yer almaktadır. Ayrıca Manisa ili titanyum potansiyeli açısından Türkiye nin en önemli bölgesidir. Manisa-Gördes-Kuyumezardere de, Benlieli Ovası nda, Demirci Çayı nda, Gördes Çayı nda ve Salihli ile Turgutlu ovalarında TiO 2 formunda titanyum zenginleģmeleri bulunmaktadır. Kaliteli linyit yataklarına sahip olan Manisa ilinde linyit sahaları ağırlıklı olarak Soma ilçesindedir. Ġlçedeki bazı linyit iģletmeleri ile termik santraller hem ilçenin hem de Manisa ilinin geliģmesine büyük katkı sağlamakta ve önemli bir istihdam kaynağı yaratmaktadır. UĢak ili özellikle endüstriyel hammaddeler bakımından metalik madenlere göre daha fazla çeģitliliğe sahiptir. Bunlar kaolen, kum-çakıl, mermer ve zımpara-diyasporit olarak sayılabilir. Ancak, ilin en önemli yer altı kaynağı altın madenidir. Türkiye nin Bergama- Ovacık tan sonra iģletilen ikinci altın yatağı UĢak-EĢme-KıĢladağ yatağıdır. UĢak ili TR33 Bölgesi altın rezervlerinin hemen hemen tamamına yakınına sahiptir. KıĢladağ Altın Madeni, Türkiye nin en büyük altın madeni iģletmesidir. Ġlin bir diğer önemli yer altı kaynağı mermerdir. Ġlde 4 farklı çeģitte mermer yatakları bulunmaktadır. Karahallı ilçesi Delihıdırlı mevkiindeki kireçtaģlarının mermer yönünden blok verebilme ve cila alma özelliklerinin iyi nitelikli olduğu tespit edilmiģtir. UĢak beyazı olarak da bilinen ve beyaz çimentonun ham maddelerinden biri olan beyaz mermer ilin bir diğer önemli mermer rezervidir. TR33 Bölgesi maden rezervlerini genel olarak değerlendirdiğimizde TR33 Bölgesi nde öne çıkan madenler altın, bor, gümüģ, manyezit, mermer, titanyum ve uranyumdur. Tablo 2.5.6: TR33 Bölgesi nin Önemli Madenlerinin Envanteri ile Ege Bölgesi ve Türkiye Rezervlerinin KarĢılaĢtırması* Maden Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi Ege Bölgesi Türkiye Altın Bor GümüĢ Manyezit Mermer Titanyum Uranyum *Tablodaki değerler yaklaşık değerler olup kaynaklardan alınan verilerin yeniden derlenmesi sonucu oluşturulmuştur. Birimler Bor, Manyezit ve Mermer için ton; Altın, Gümüş, Titanyum ve Uranyum içinse ton dur. Kaynak: 1) MTA,İl Maden ve Enerji Kaynakları Raporları 2) DPT, 9. Beş Yıllık Kalkınma Planı, Madencilik Özel İhtisas Komisyonu Raporu 3) ETİ Maden, Bor Sektörü Raporu 2009 TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 58 / 204

61 TR33 Bölgesi, altın madeni rezervi bakımından Ege Bölgesi rezervlerinin %70 ine, Türkiye rezervlerinin ise %27 sine sahiptir. TR33 Bölgesi içerisindeki altın madeni rezervlerinin tamamına yakını UĢak ili sınırları içindeki KıĢladağ mevkiindedir. Bu rezervler, merkezi Kanada da bulunan Eldorado Gold Madencilik firmasının Türkiye deki iģtiraki olan Tüprag Metal Madencilik San. ve Tic. A.ġ. tarafından iģletilmektedir. KıĢladağ Altın Madeni, Türkiye nin en büyük altın madeni iģletmesidir. TR33 Bölgesi, Türkiye açısından stratejik öneme sahip olan bor madeni rezervi bakımından Ege Bölgesi rezervlerinin %100 üne, Türkiye rezervlerinin ise yaklaģık %50 sine sahiptir. TR33 Bölgesi ndeki en önemli bor rezervlerini kolemanit cevheri oluģturmakta olup söz konusu rezervler Kütahya ilinde bulunan Eti Maden ĠĢletmeleri Genel Müdürlüğü ne bağlı 120 bin ton/yıl kapasiteli Emet Bor ĠĢletme Müdürlüğü tarafından iģletilmektedir. Söz konusu iģletmede genellikle antiseptik, böcek ilacı ve koku gidericilerde kullanılan beyaz kristal renkli, suda çözünen bir inorganik asit olan borik asit üretilmektedir. Bor ürünleri uzay ve hava araçları, nükleer uygulamalar, askeri araçlar, yakıtlar, elektronik ve iletiģim sektörü, tarım, cam sanayi, kimya ve deterjan sektörü, seramik ve polimerik malzemeler, nanoteknolojiler, otomotiv ve enerji sektörü, metalürji ve inģaat gibi 500 e yakın alanda kullanılmaktadır. Ancak bor tüketiminin %80 e yakını cam, seramik-frit, tarım ve deterjan sektörlerinde gerçekleģmektedir. Ayrıca, Türkiye toplam bor madeni rezervinin yaklaģık %50 sinin TR33 Bölgesi nde olması ve bor madeninin de hidrojen enerjisinin taģınması ve depolanmasında çok önemli bir madde olması sebepleriyle, yenilenebilir enerji kaynaklarından olan hidrojen enerjisinin de uzun vadede TR33 Bölgesi için bir enerji kaynağı olabileceği düģünülmektedir. TR33 Bölgesi, gümüģ madeni rezervi bakımından Ege Bölgesi rezervlerinin %98 ine, Türkiye rezervlerinin ise %67 sine sahiptir. Türkiye nin iģletilen tek gümüģ yatağı olan GümüĢköy yatağı Kütahya ili sınırları içerisindedir. TR33 Bölgesi, manyezit madeni rezervi bakımından Ege Bölgesi rezervlerinin %95 ine, Türkiye rezervlerinin ise %10 una sahiptir. Türkiye deki en önemli manyezit üreticisi Kütahya Manyezit ĠĢletmeleri A.ġ. (KÜMAġ) tır. KÜMAġ, 1972 yılında kurulmuģ ve 1976 yılında doğal manyezit cevherinden sinter manyezit üretmeye baģlamıģtır. KÜMAġ, Türkiye ve yurtdıģındaki demir-çelik, çimento, kireç, demir dıģı metaller ve cam endüstrisinin refrakter malzeme ihtiyaçlarını karģılamaktadır. TR33 Bölgesi, mermer rezervi bakımından Ege Bölgesi rezervlerinin %54 üne, Türkiye rezervlerinin ise %16 sına sahiptir. TR33 Bölgesi ndeki mermer rezervlerinin yaklaģık %73 üne sahip olan Afyonkarahisar ili mermer kalitesi ve çeģitliliği ile de dünya ölçeğinde öneme sahip bir ildir. Türkiye nin en önemli mermer yatakları ve mermer rezervleri bu ilde yer almaktadır. Afyonkarahisar daki mermer yatakları Afyon Beyazı ve Afyon Kaplan Postu olmak üzere iki ayrı kalitede, özellikle Ġscehisar ilçesinde yoğunlaģmıģtır. Ġscehisar ilçesindeki mermer firmaları bir kümelenme örneği göstermektedir. TR33 Bölgesi nin diğer illerinde de ciddi anlamda mermer rezervleri bulunmakta olup toplamda Bölge, Türkiye mermer rezervlerinin %16 sına sahiptir. TR33 Bölgesi, titanyum rezervi açısından Türkiye nin en önemli bölgesi olup Türkiye de bulunan titanyum rezervlerinin tamamı Manisa ili AlaĢehir ilçesindedir. Ayrıca, yine AlaĢehir ilçesinde %4,95 lik ton görünür+muhtemel+mümkün titanyumlu kayaç rezervi MTA tarafından tespit edilmiģ olup bu rezervde bulunan madenin mineral tipi, tane boyu, cevher mineralinin yapı ve dokusu günümüz koģullarında iģlemeye elveriģli olmadığı için değerlendirilememektedir. TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 59 / 204

62 TR33 Bölgesi, uranyum madeni rezervi bakımından Ege Bölgesi rezervlerinin %88 ine, Türkiye rezervlerinin ise %37 sine sahiptir. MTA tarafından bugüne kadar yapılan çalıģmalarda ekonomik olabilecek seviyede Türkiye de Manisa-KöprübaĢı, UĢak-Fakılı, Aydın- Demirtepe, Aydın-Küçükçavdar ve Yozgat-Sorgun da toplam ton uranyum rezervi tespit edilmiģtir TURĠZM Genel Görünüm TR33 Bölgesi tarih boyunca Lidyalılar, Frigyalılar, Selçuklular ve Osmanlılar gibi pek çok devlet ve medeniyete ev sahipliği yapmıģtır. Bölge, tarihi ve kültürel zenginliklerinin yanı sıra zengin termal ve ekolojik kaynakları ile turizm açısından önemli bir potansiyele sahiptir. Bölge de yer alan camiler, mevlevihaneler, sinagoglar ve kiliseler geçmiģten günümüze yansıyan inanç çeģitliliğini göstermektedir. Bölge illeri, Akdeniz ile Karadeniz, Ege ile Ġç Anadolu Bölgeleri arasında köprü konumundadır. Ġstanbul-Antalya ve Ankara-Ġzmir gibi Türkiye nin önemli Ģehirlerini birbirine bağlayan yollar üzerinde kavģak noktası olmakla birlikte, bölgenin zengin jeotermal kaynakları sağlık turizmi açısından stratejik öneme haizdir. Sağlık ve Ģifa amacıyla Bölge ye gelen turistlerin yaģ ortalamalarının genel olarak yüksek olması, Bölge turizmi açısından ulaģım imkânlarının önemini daha da artırmaktadır. Afyonkarahisar ve UĢak ın Ġzmir i Ankara ya bağlayan karayolu üzerinde bulunması ve Manisa nın da konum olarak Ġzmir e çok yakın olması bu illerin turizm potansiyeli için önemli avantajlar sağlamaktadır. Ayrıca, Bölge nin önemli termal turizm merkezlerine yakın bir noktada bulunan Kütahya nın AltıntaĢ ilçesinde yapılacak olan Zafer Bölgesel Havalimanı nın tamamlanmasıyla baģta termal turizm olmak üzere Bölge turizminin önemli ölçüde canlanacağı tahmin edilmektedir. Türkiye Turizm Stratejisi (2023) belgesinde, Bölge illeri Termal Turizm Master Planı kapsamında Frigya ve Güney Ege Termal Bölgelerine dâhil edilmiģlerdir. Belgede termal turizmin altyapı ve üstyapısının belirlenen bölgelerde geliģtirilmesine yönelik stratejilerin hayata geçirileceği ifade edilmiģtir. Aynı zamanda Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından ilan edilen 15 Kültür ġehri arasında Kütahya ve Manisa ilerinin yer almasının bölgede turizmin geliģmesine önemli katkılar sağlayacağı düģünülmektedir Konaklama Profili Bölge nin sahip olduğu konaklama tesislerinin nitelik ve niceliği Bölge turizminin bugünü ve geleceği açısından önem taģımaktadır. TR33 Bölgesi konaklama tesislerinin sayısı ve yatak kapasiteleri iģletme belge türleri bazında Tablo ve de verilmektedir. TR33 Bölgesi nde bulunan turizm iģletme ve yatırım belgeli tesislerin sayısı ve yatak kapasiteleri Tablo de yer almaktadır. Buna göre, TR33 Bölgesi nde 2008 yılında turizm yatırım ve iģletme belgeli toplam 52 tesis olduğu görülmektedir. Bu tesislerin 18 tanesi Afyonkarahisar, 15 tanesi Manisa, 10 tanesi Kütahya ve 9 tanesi de UĢak ta yer almaktadır yılı itibarıyla Bölge deki turizm yatırım ve iģletme belgeli tesislerin yatak kapasitesi olup bunun %55 i Afyonkarahisar da, %18 i Kütahya da, %20 si Manisa da ve %8 i UĢak ta yer almaktadır. Tablo de TR33 Bölgesi toplam değerleri tesis, oda sayıları ve yatak kapasitesi açısından Düzey 2 bölge ortalamalarının üzerinde olduğu görülmektedir. Bu durumun Bölge de yoğunlaģmıģ olan termal tesis yapılaģmasına bağlı olarak ortaya çıkmaktadır. TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 60 / 204

63 Tablo 2.6.1: 2008 Yılı TR33 Bölgesi ndeki Turizm ĠĢletme ve Yatırım Belgeli Tesis Sayıları ve Yatak Kapasiteleri Turizm Yatırım Belgeli Tesisler Turizm ĠĢletme Belgeli Tesisler Toplam Tesi Oda Yatak Tesis Oda Yatak Tesis Oda Yatak Afyonkarahisar s Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi Düzey 2 Ort Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı Tablo 2.6.2: 2006 Yılı TR33 Bölgesi ve Ġllerindeki Belediye Belgeli Tesis Sayısı ve Yatak Kapasiteleri Otel Motel Pansiyon Kaplıca Toplam Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi Tesis Oda Yatak Tesis Oda Yatak Tesis Oda Yatak Tesis Oda Yatak Tesis Oda Yatak Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2006 TR33 Bölgesi nde bulunan belediye belgeli tesislerin sayısı ve yatak kapasitesi ise Tablo de yer almaktadır. Buna göre, Bölge de yer alan 154 adet belediye belgeli tesisin 129 u otel, 2 si motel, 11 i pansiyon ve 12 si kaplıca tesisi olarak hizmet vermektedir. Tesis sayısı açısından 54 tesis ile Manisa ili ilk sırada yer alırken yatak kapasitesi bakımından Afyonkarahisar ın yatak kapasitesi ile ilk sırada geldiği görülmektedir. Bölge deki belediye belgeli tesislerin yatak kapasitesinin %46 sı Afyonkarahisar da yer alırken %26 sı Manisa, %23 ü Kütahya ve %5 i UĢak tadır. Belediye belgeli tesisler açısından TR33 Bölgesi otel, motel ve pansiyon sayı ve yatak kapasitesi açısından düzey 2 Bölge ortalamasının altında kalmakla beraber, jeotermal bir bölge niteliği taģımasından dolayı, termal tesis ve yatak kapasitesi açısından düzey 2 ortalamasının çok üzerinde yer almaktadır yılları arası Türkiye, TR33 Bölgesi ve illerindeki turizm iģletme belgeli tesislerin konaklama istatistikleri Tablo te yer almaktadır yılları arasında TR33 Bölgesi ndeki turizm iģletme belgeli tesislerde yerli ve yabancı konaklama sayısı olup, bu sayı Türkiye deki turizm iģletme belgeli tesislerde yerli ve yabancı konaklama sayısının %1,4 üne denk gelmektedir. TR33 Bölgesi ne genel olarak bakıldığında toplamda konaklama sayısının en fazla olduğu yıl kiģi ile 2008 yılıdır. TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 61 / 204

64 Tablo 2.6.3: Yılları Arası Türkiye, TR33 Bölgesi ve Ġllerindeki Turizm ĠĢletme Belgeli Tesislerde Yerli ve Yabancı Turist Konaklama Sayısı Yıllar Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi Türkiye Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı TR33 Bölgesi ndeki belediye belgeli tesislerin konaklama sayıları Tablo te verilmiģtir. Buna göre, 2008 yılında TR33 Bölgesi ndeki belediye belgeli tesislerde konaklama sayısı olup Türkiye genelinin %4 üne tekabül etmektedir. TR33 Bölgesi ndeki rakamın dağılımında ise en yüksek payı %51 ile Afyonkarahisar alırken onu %27 ile Manisa, %14 ile Kütahya ve %8 ile UĢak takip etmektedir. Bölge içinde belediye belgeli tesislerde yabancılar tarafından gerçekleģtirilen konaklama sayılarında Afyonkarahisar ile ilk sırayı almaktadır. Afyonkarahisar ı ise sırasıyla ile Kütahya, 240 ile Manisa ve 188 konaklama ile UĢak izlemektedir. Yerli konaklama sayılarına bakıldığında ise Afyonkarahisar konaklama ile yine ilk sırayı almaktadır. Afyonkarahisar ı sırasıyla ile Manisa ve konaklama ile Kütahya nın takip ettiği görülmektedir. UĢak ise yabancı konaklama sayısında olduğu gibi yerli konaklama sayısında dört il içerisinde son sırada yer almaktadır. Tablo2.6.4: 2008 Yılı Türkiye, TR33 Bölgesi ve Ġllerindeki Belediye Belgeli Tesislere ĠliĢkin Ġstatistikler Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı Konaklama Sayısı Yabancı Yerli Toplam Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi Türkiye Yabancı Turist Profili Grafik de 2009 yılında TR33 Bölgesi ne gelen yabancı turistlerin geldikleri ülkelere göre dağılımları sunulmaktadır. Buna göre, TR33 Bölgesi ne en fazla yabancı ziyaretçinin kiģi ile Almanya dan geldiği görülmektedir. Almanya yı takiben sırasıyla ve kiģi ile Ġngiltere ve Ġtalya nın geldiği görülmektedir. Ġtalya dan sonra yabancı ziyaretçi sayısında çok güçlü bir kırılma söz konusu olmuģ, ziyaretçi sayıları dört basamaklı sayılardan üç TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 62 / 204

65 basamaklı sayılara gerilemiģtir. Bu kırılmadan sonra Hollanda dan 797, Fransa dan 638 ve ABD den 626 ziyaretçinin TR33 Bölgesi ne gelmiģ olduğu görülmektedir Grafik 2.6.1: TR33 Bölgesi ne Gelen Yabancı Turistlerin Ülkelere Göre Dağılımı (KiĢi) Kaynak: TR33 Bölgesi İlleri Kültür ve Turizm Müdürlükleri Müzeler ve Ören Yerleri Ziyaretçi Profili Tablo te 2009 yılında TR33 Bölgesi ndeki illerde müze ve ören yerlerini ziyaret eden yerli ve yabancı turist sayıları yer almaktadır. Tablo 2.6.5: 2009 Yılı TR33 Bölgesi Ġllerindeki Müze ve Ören Yerleri Ziyaretçi Sayıları Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi Yerli Yabancı Toplam Kaynak: TR33 Bölgesi İlleri Kültür ve Turizm Müdürlükleri Müze ve ören yerlerine en fazla ziyaretin toplamda ile Kütahya da gerçekleģtiği görülmektedir. Kütahya yı toplamda ile Manisa, ile UĢak ve ile Afyonkarahisar takip etmektedir. Müze ve ören yerlerini ziyaret eden yerli ziyaretçi sayısında da Kütahya ili ilk sırada yer almakta olup onu UĢak, Manisa ve Afyonkarahisar illeri takip etmektedir. Bölge deki müze ve ören yerlerini ziyaret eden toplam yabancı ziyaretçinin %92 si olan ziyaretçi Manisa ilindeki müze ve ören yerlerini ziyaret etmiģtir. Onu kiģi ile Kütahya, 172 kiģi ile UĢak, 115 kiģi ile de Afyonkarahisar takip etmektedir. Karun Hazinelerinin bulunduğu UĢak ilindeki müze ve ören yerlerini 2009 yılında toplamda 172 yabancı turist ziyaret etmiģtir. TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 63 / 204

66 2.7 ÇEVRE VE ORMAN KüreselleĢme olgusunun yaģandığı günümüzde, çevre politikalarının geliģimi sıklıkla ele alınmakta, çevre konusunda küresel düzeyde farkındalığın artırılmasına çalıģılmakta ve sorunların ancak ve ancak uluslararası iģbirliği ile çözülebileceğine vurgu yapılmaktadır. Günümüzde çevre meseleleri, hem küresel hem de yerel bir endiģe kaynağıdır [Çevre ve Orman Bakanlığı (ÇOB), Stratejik Plan ]. AB yolunda ilerleyen Türkiye nin 2009 Ġlerleme Raporu nda, Türkiye nin atıklar, hava kalitesi, endüstriyel kirlilik ve risk yönetimi ile kimyasallar konusunda bazı ilerlemeler kaydettiği fakat genel uyum seviyesinin hâlâ yetersiz olduğu belirtilmiģtir. Bu anlamda çevre konusu TR33 Bölgesi için sürdürülebilir kalkınma ve sağlıklı yaģam alanları oluģturulması çerçevesinde etkili tedbirler alınması gereken önemli bir konudur. ÇOB döneminde, çevre sorunlarını (hava kirliliği, su kirliliği, toprak kirliliği, atıklar, gürültü kirliliği, görsel kirlilik, orman tahribatı, erozyon, asit yağmurları, plansız kentleģme, kıyı tahribatı, mera tahribatı, koku problemi, biyolojik çeģitlilik ve habitat kaybı, sulak alan kayıpları ve varsa diğer sorunlar) dikkate alarak il sınırları içerisinde görülen bu sorunların önem ve önceliklerini ortaya koyacak Ģekilde Çevre Sorunları ve Öncelikleri Envanteri oluģturmuģtur [ÇOB, Çevresel Etki Değerlendirmesi ve Planlama Genel Müdürlüğü (ÇEDGM), Türkiye Çevre Sorunları ve Öncelikleri Envanteri Değerlendirme Raporu ( ), 2010 Yayın:9]. Bu envanter sonuçlarına göre, TR33 Bölgesi nde genel anlamda hava ve su kirliliği sorunları öncelikli konular olarak ortaya çıkmıģtır. Bunların yanında atıklar, toprak kirliliği, plansız kentleģme, görsel kirlilik ve asit yağmurları da diğer sorunlar arasında yer almıģtır Hava Kirliliği Bölgede hava kalitesi değerlerinin, çevreci yakıtların (2005 yılından sonra doğalgazın) kullanımının artmasıyla birlikte iyileģtiği görülmektedir. Ancak TR33 bölgesinde özellikle kıģ aylarında evsel ısınmadan kaynaklı hava kirliliği, SO2 ve PM10 kirleticilerinin yıl içerisinde gün bazında belirli sınır değer aģımı göstermeleri nedeniyle illerin merkezleri ve bazı ilçeleri ÇOB kriterlerine göre I. Grup Kirli Ġller ve Ġlçeler arasında yer almaktadır. TR33 bölgesinde baskın kirletici PM10 dur. TR33 bölgesinde hava kirliliğine olumsuz etki eden en önemli tabii faktörlerden biri topografik yapıdır. Topografik yapı meteorolojiye bağlı olarak bölgedeki illerde inversiyonun meydana gelmesine neden olur. Meydana gelen inversyion tabakası Ģehirlerin üzerine çökmüģ gözle görülür bir hava kirliliği katmanı görüntüsü verir. Tablo 2.7.1: TR33 Bölgesi Ġllerinin Kirlilik Derecelendirmesi Ġl Adı Merkez ve Merkez Ġlçeler Kirlilik Grubu I. Grup Kirli Ġlçeler II. Grup Ġlçeler Afyonkarahisar I - Tüm Ġlçeler Kütahya I Emet, Gediz, TavĢanlı Diğer Ġlçeler Manisa I Ahmetli, Akhisar, Gölmarmara, Diğer Ġlçeler Kırkağaç, Salihli, Saruhanlı, UĢak I - Tüm Ġlçeler Soma, Turgutlu Kaynak: ÇOB, Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü, Hava Kirliliğinin Kontrolü ve Önlenmesi Genelgesi (Genelge 2009/15) Atıksu Yönetimi Gediz Havzası ve Akarçay Havzası Koruma Eylem Planları, Bölge nin büyük bir kısmında kirliliğin önlenmesi için gerekli tedbirleri alınması, kısa orta ve uzun vadede kirliliğin TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 64 / 204

67 1.000 m3/yıl T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI azaltılmasına yönelik belli çalıģmaların gerçekleģtirilmesini öngörmüģtür. Gediz Havzası nda yaģanan çevre kirliliği problemine karģı çözüm önerileri getirmek ve etkin bir mücadele yürütmek üzere su kalitesinin iyileģtirilmesini hedefleyen Eylem Planları 2008 yılında yürürlüğe girmiģtir. Eylem Planları nda kısa vadede öncelikli olarak atıksu arıtma tesislerinin yapılması ya da mevcut tesislerin revizyonunun gerçekleģtirilmesi öngörülmüģtür. TR33 Bölgesi nde belediyelerde kiģi baģı günlük atıksu miktarı 141 litredir. Bölgede AAT (Atıksu Arıtma Tesisleri) mevcut olmakla birlikte çalıģtırma ve iģletme maliyetlerinin (özellikle enerji maliyetlerinin) yüksek olması tesislerin etkin kapasitede kullanılmasını engellemektedir. Baskın kirleticiler evsel nitelikli atıksular, sanayiden kaynaklı atıksular ve tarımda kullanılan kimyasallar, gübreler ile bölgenin madene dayalı sektörler kaynaklı atıksularıdır. TR33 Bölgesi nde yer alan belediyelere ait fiziksel, biyolojik ve geliģmiģ arıtma tesislerinden oluģan toplam 10 tane atıksu arıtma tesisi bulunmaktadır yılı TÜĠK verilerine göre, TR33 Bölgesi ndeki atıksu arıtma tesislerinin kapasiteleri 96 milyon m 3 olup toplam arıtılan su miktarı 51 milyon m 3 tür. TR33 Bölgesi atıksu arıtma tesisleri kapasite kullanım oranı %53 olup bu oran %54 olan Türkiye ortalamasına yakındır. Ancak Türkiye genelinde kanalizasyon Ģebekesinden deģarj edilen suyun %69 u, Ege Bölgesi nde %79 u arıtılırken bu oran TR33 Bölgesi nde %46 dır. TR33 Bölgesi nde deģarj edilen atıksu miktarı 110 milyon m 3 tür. Bu durum, TR33 Bölgesi nde bulunan atıksu arıtma tesislerinin, etkin çalıģtırılmadıklarını, kapasitelerinin yetersiz olduğunu ve/veya fazla kısmın alıcı ortamlara verildiğini ortaya koymaktadır. Tablo 2.7.2: TR33 Bölgesi ndeki Belediyelerde 2008 Yılına Ait Atıksu Ġstatistikleri TR33 Bölgesi Ege Bölgesi Türkiye Kanalizasyon ġebekesi ile Hizmet Verilen Belediye Nüfusunun Toplam Belediye Nüfusuna Oranı (%) Belediyelerde KiĢi BaĢı Günlük Atıksu Miktarı (litre/kiģigün) Belediyelerde Kanalizasyon ġebekesinden DeĢarj Edilen Atıksu Miktarı (1.000 m 3 /yıl) Belediyeler Tarafından Arıtılan Atıksu Miktarı (1.000 m 3 /yıl) Atıksu Arıtma Tesisi ile Hizmet Verilen Belediye Nüfusunun Belediye Nüfusu Ġçindeki Payı (%) Belediyelerdeki Toplam Atıksu Arıtma Tesisi Sayısı Kaynak: TÜİK Toplam Kapasite Toplam Arıtılan Miktar Deşarj Edilen Toplam Atıksı Miktarı Kaynak: TÜİK Grafik 2.7.1: 2008 Yılı TR33 Bölgesi Atıksu Arıtma Tesisleri Kapasite Kullanımı TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 65 / 204

68 TR33 Bölgesi nde kanalizasyon Ģebekesinden deģarj edilen atıksuyun verildiği alıcı ortamların dağılımı Grafik de verilmektedir. Buna göre, TR33 Bölgesi nde kanalizasyon Ģebekesi ile hizmet veren belediyelerde kanalizasyondan deģarj edilen atıksu en fazla akarsulara verilmektedir. 85,22% Kaynak: TÜİK Grafik 2.7.2: TR33 Bölgesi nde Atıksuların Verildiği Alıcı Ortamların Dağılımı (%) Katı Atık Yönetimi 0,50% 5,44% 19,00% 8,64% Göle - Gölete Akarsuya Araziye Baraja Diğer Ortamlara TR33 Bölgesi nde belediyelerde atık hizmeti verilen belediye nüfusu Türkiye geneli ve Ege Bölgesi nin altındadır. KiĢi baģı günlük atık miktarı ortalama 1,34 kg dır. Bu değer Türkiye ve Ege Bölgesi ortalamalarının üzerinde bir değerdir. TR33 bölgesinde atıkların bertarafında vahģi depolama yaygındır. Tablo 2.7.3: 2008 Yılı Türkiye, Ege Bölgesi ve TR33 Bölgesi Belediyelerinde Atık Ġstatistikleri TR33 Bölgesi Ege Bölgesi Türkiye KiĢi BaĢı Ortalama Belediye Atık Miktarı (kg/kiģi-gün) 1,34 1,26 1,15 Atık Hizmeti Verilen Belediye Nüfusunun Toplam nüfusa Oranı (%) Atık Hizmeti Verilen Belediye Nüfusunun Belediye Nüfusuna Oranı (%) Belediye Tarafından ya da Belediye Adına Toplanan Atık Miktarı (1.000 Ton) Çöp Depolama Sahalarında Bertaraf Edilen Belediye Atık Miktarı (1.000 Ton) Diğer Bertaraf (Çöp Depolama Sahası ve Yakma Tesisi Hariç) (1.000 Ton) Kaynak: 1-)TÜİK, TR33 Bölgesi nde ülkemizde olduğu gibi yaģanan katı atık sorununun çözümünde, çevrenin korunmasında ve evsel atıklardan kaynaklanan çevre kirliliğinin önlenmesinde, bölgedeki yerel yönetimler Birlik Modeli oluģturarak Katı Atık Bertaraf Tesisleri nin hayata geçirilmesi çalıģmalarını baģlatılmıģlardır. Bu çalıģmalarda bazı yasal zorluklarla karģılaģıldığı belirtilmektedir. Özellikle birlikler tarafından kurulacak tesislerin depolama alanı için yer temininde çeģitli kurumların yasal engelleri ile karģı karģıya kalındığı belirtilmektedir. Bununla birlikte tesis kurma maliyetlerinin yüksek olması önem teģkil etmektedir. TR33 Bölgesi nde atıkların üretiminin ve zararlarının önlenmesi veya azaltılması ile atıkların geri kazanılması ve geri kazanılabilen atıkların kaynağında ayrı toplanması yaygınlaģtırma çalıģmaları yapılmaktadır. Bu çalıģmalarda atıkların kaynağında ayrıģtırılması ve bunların geri dönüģüm tesislerinde geri kazanılması konusunda yeterli lisanslı firma bulunmayıģı, toplumun atıkların bertarafında yeterli hassasiyeti göstermemesi, geri dönüģüm tesislerinin yetersiz olması ve mevcut olanların modernizasyonunun yetersiz olması, karģılaģılan TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 66 / 204

69 güçlükler arasında görülmektedir. Bölgenin madene dayalı sektörleri, özellikle de linyit madenlerinin neden olduğu katı atık sorunu görülmektedir Ġçme ve Kullanma Suyu Bölgede içme ve kullanma suyu açısından içme ve kullanma suyu arıtma tesisi ile hizmet verilen belediye nüfusunun toplam belediye nüfusuna oranı Ege bölgesi ve Türkiye ortalamasının altındadır. Belediyelerce arz edilen günlük kiģi baģı içme ve kullanma suyu miktarı 228 litre ile Türkiye ve Ege Bölgesi ortalamalarının üzerindedir. Tablo 2.7.4: 2008 Yılı Ġtibarıyla Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Ġçme ve Kullanma Suyu ġebekesi ile Arıtma Tesislerine Ait Veriler Ġçme ve Kullanma Suyu ġebekesi ile Hizmet Verilen Belediye Nüfusunun Toplam Belediye Nüfusuna Oranı (%) Belediyelerde KiĢi BaĢı Temin edilen Günlük Su Miktarı (litre/kiģi-gün) Belediyeler Tarafından Temin Edilen Ġçme ve Kullanma Suyu Miktarı (1.000 m 3 /yıl) Ġçme ve Kullanma Suyu Arıtma Tesisi ile Hizmet Verilen Belediye Nüfusunun Toplam Belediye Nüfusuna Oranı (%) Belediyelerde Ġçme ve Kullanma Suyu ġebekesi Ġçin Çekilen Yüzey Suyu Miktarı (1.000 m 3 /yıl) Belediyelerde Ġçme ve Kullanma Suyu ġebekesi Ġçin Çekilen Yer Altı Suyu Miktarı (1.000 m 3 /yıl) Kaynak: TUİK, Ormanlar TR33 Bölgesi Ege Bölgesi Türkiye ,50 hektarlık TR33 Bölgesi toplam alanının, %16 sı normal, %20 si ise bozuk olmak üzere toplam %36 sı orman alanıdır. TR33 bölgesi orman alanı, Türkiye orman alanı ve Ege bölgesi orman alanı ortalamalarının üzerinde orman alanına sahiptir. Ege Bölgesinin %40'lık orman alanı TR33 Bölgesi nde bulunmaktadır. TR33 bölgesi ormanlık alanı Türkiye geneli ormanlık alanının %2 sini oluģturmaktadır. TR33 Bölgesi ndeki illerden Afyonkarahisar en düģük orman alanına sahip bölgedir. Afyonkarahisar da orman ağaçlandırma çalıģmaları artarak devam etmektedir. En fazla orman alanına sahip il Kütahya dır, daha sonra sırasıyla UĢak ve Manisa gelmektedir. 27% 36% 18% TR33 EGE Bölgesi Türkiye Kaynak: Orman Bölge Müdürlüğü, İşletme Müdürlükleri Grafik 2.7.3: TR33 Bölgesi nde Orman alanı durumu (%) TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 67 / 204

70 80,00% 70,00% 60,00% 50,00% 40,00% 30,00% 20,00% 10,00%,00% 78,929% 73,00% 62,730% 60,103% 52,975% 47,025% 37,270% 39,897% 27,00% 21,071% Kütahya Manisa Afyon Uşak Türkiye orman alanı (%) ormansız alan (%) Kaynak: Orman Bölge Müdürlüğü, İşletme Müdürlükleri, İl Çevre ve Orman Müdürlükleri 2.8. ULAġTIRMA Grafik 2.7.4: TR33 Bölgesi ndeki illerin Orman alanı durumu (%) TR33 Bölgesi, coğrafi konumu itibarıyla karayolları ve demiryollarının önemli ana arterlerinin kesiģme noktasıdır. Toplamda bölgede km devlet yolu, km il yolu ve km köy yolu bulunmaktadır. Bölge de bölünmüģ yol toplam 965 km olup çalıģmalar devam etmektedir. Ġl devlet yollarının 390 km uzunluğundaki kısmı bitümlü sıcak karıģım veya asfalt betonu denilen yüksek standartlı yol statüsündedir. Tablo 2.8.1: Türkiye, TR33 Bölgesi ve Ġlleri Karayolları Uzunlukları (km) Otoyol Devlet Yolu Ġl Yolu Köy Yolu Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi Türkiye Kaynak: 1-) Karayolları 2., 3., 13. ve 14. Bölge Müdürlükleri 2-) Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa ve Uşak İl Özel İdareleri Bölgede trafik yoğunluğu en yüksek karayolu bölümleri Ġzmir Manisa Balıkesir, Manisa UĢak Afyon, EskiĢehir Kütahya Afyon ve Afyon Isparta (Burdur) yollarıdır. Bu yollarda bölünmüģ yol çalıģmaları büyük ölçüde tamamlanmıģtır. Manisa UĢak Afyonkarahisar yolu haricinde diğer yolların kalitesi Sathi Kaplama olup, Ģehirlerarası yük ve yolcu taģımacılığında önem arz eden bu yolların BSK veya Asfalt Betonu denilen kaliteli yol yapısına kavuģması gerekmektedir. Bölge deki toplam araç sayısı adet olup bunların da tanesi otomobildir. Ortalama kiģi baģına araç sayılarında Afyonkarahisar ve Manisa illeri Türkiye ortalamasının altında, Kütahya ve UĢak illeri ise Türkiye ortalamasının üzerindedir. Toplam taģıt en fazla Manisa ilinde bulunmaktadır. TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 68 / 204

71 Kaynak: KGM Grafik 2.8.1: BölünmüĢ Yol ÇalıĢmaları Haritası Bölgede dört ilden de demiryolu geçmektedir. Ġllerden geçen demiryollarının uzunlukları Ģu Ģekildedir: Afyonkarahisar Kütahya UĢak Manisa : 364 km, : 213 km : 147 km : 264 km Bölge de 11 demiryolu seferi yapılmaktadır. Toplam demiryolu uzunluğu 988 km olmakla beraber devam eden YHT projelerinin gerçekleģtirilmesiyle bu rakam artacaktır. Türkiye genelindeki toplam yolcu taģımacılığının % 6,8 lik kısmı ve yük taģımacılığının % 15,3 lük kısmı Bölge den yapılmaktadır. Tablo 2.8.2: TR33 Bölgesi Demiryolları ile Yük TaĢımacılığı (1.000 ton) Giden Gelen Toplam Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi Kaynak: TCDD TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 69 / 204

72 Tablo 2.8.3: TR33 Bölgesi nde Demiryolu ile Yolcu TaĢımacılığına Ait Ġstatistikler Gelen Yolcu Giden Yolcu Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi Kaynak: TCDD Bölge de bir sivil bir de askeri havaalanı bulunmaktadır. Ayrıca ilk bölgesel havalimanı olma özelliği taģıyacak olan Zafer Havalimanı projesinin ihalesi sonuçlandırılmıģtır. Manisa ili halihazırda Ġzmir Havalimanı na yakın olmanın avantajını kullanmaktadır. Bölgede çalıģan tek havaalanı UĢak Havaalanı olup 2009 yılı toplam yolcu sayısı olarak gerçekleģmiģtir. Bölgenin denize kıyısı olmadığından direkt olarak deniz taģımacılığı bulunmamakta ancak Ġzmir iline yakınlığı sebebiyle özellikle Manisa ilinin limanlara eriģimi bulunmaktadır. Nehirleri de coğrafi açıdan suyolu taģımacılığına uygun değildir. Bölge de lojistik anlamda varolan potansiyele ek olarak TCDD nin yürütmekte olduğu lojistik köy projesi kapsamında UĢak ilinde de lojistik köy kurulması planlanmaktadır. Manisa TSO nın öncülük ettiği BALO (Batı Anadolu Lojistik Organizasyonlar) projesi de bölgenin ihracat potansiyeli düģünülerek geliģtirilmiģ ve önemli kurumlardan destek görmüģtür. Ayrıca ihalesi yapılmıģ olan Zafer bölgesel havalimanının yanına lojistik bir merkezin kurulması da çok modlu ulaģtırma sistemlerinin kullanılmasında bölgeye avantaj sağlaması öngörülmektedir. HaberleĢme sektöründe faaliyet gösteren firmaların çoğunluğunu özel firmaların oluģturması bu alanda veri toplamayı zorlaģtırmaktadır. TTNET in bağımsız bir araģtırma Ģirketi olan IPSOS-KMG ye yaptırmıģ olduğu araģtırmaya göre bölge illerinin internet penetrasyon seviyesi aģağıda haritada gösterilmiģtir. Türkiye çapında yapılan araģtırmaya göre en yüksek penetrasyon 52,8 ile Ġstanbul da iken en düģük penetrasyon 7 ile Osmaniye olarak gerçekleģmiģtir. Bölgenin bütün illeri 20nin altında kalarak 4. seviye illerin arasında yer almıģtır. Kaynak: IPSOS-KMG Grafik 2.8.2: TR 33 Ġlleri Penetrasyon Tematik Haritası TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 70 / 204

73 BÖLÜM 3: PLANA GENEL BAKIġ

74 3.1 HUKUKĠ KAPSAM Üst ve alt ölçekli planlar arasında uyumu ve bütünlüğü sağlayıcı nitelikte olması öngörülen Bölge Planları, planlama hiyerarģisinde Ulusal Kalkınma Planları ile Çevre Düzeni Planları arasında yer almaktadır sayılı Ġmar Kanunu nun 8. maddesinde bölge planlarının DPT MüsteĢarlığı tarafından yapılacağı veya yaptırılacağı Ģu Ģekilde ifade edilmiģtir: Bölge planları; sosyo-ekonomik geliģme eğilimlerini, yerleģmelerin geliģme potansiyelini, sektörel hedefleri, faaliyetlerin ve alt yapıların dağılımını belirlemek üzere hazırlanacak bölge planlarını, gerekli gördüğü hallerde Devlet Planlama TeĢkilatı yapar veya yaptırır. Ayrıca yine 3194 sayılı Kanun da, imar planlarının eğer mevcut ise çevre düzeni planları ve bölge planlarına uygun olarak hazırlanması gerektiği ifade edilmiģtir sayılı Belediyeler Kanunu ve 5302 sayılı Ġl Özel Ġdaresi Kanunu nda söz konusu kurumların stratejik plan ve performans programlarının bölge planına uygun olması gerektiği belirtilmiģtir sayılı Kalkınma Ajanslarının KuruluĢu, Koordinasyonu ve Görevleri Hakkındaki Kanun da da Kalkınma Ajanslarının tüm faaliyetlerini bölge planları çerçevesinde yürütmeleri gerektiği ifade edilmiģtir. Bahsi geçen mevzuat ve ilgili gerekçeler doğrultusunda baģlatılan TR33 Bölge Planı çalıģmaları, DPT MüsteĢarlığı tarafından hazırlanan Bölgesel Planlama Hazırlama Kılavuzu çerçevesinde gerçekleģtirilmiģ olup Plan ın tüm aģamalarında paydaģların aktif katılımı esas alınmıģtır. 3.2 PLANIN AMACI TR33 Bölgesi için hazırlanan Bölge Planı nın temel amacı ekonomik ve sosyal kalkınmayı yönetecek strateji ve politikaların belirlenmesidir. Plan, içsel dinamikleri harekete geçirerek birey ve toplumun belirlenen vizyon kapsamında yüksek yaģam standartlarına ulaģmasını sağlayacak bir strateji belgesi niteliği taģımaktadır dönemini kapsayan Bölge Planı, bölgesel düzeyde kalkınma odaklı yapılan diğer tüm çalıģmaları yönlendirici ve koordine edici niteliğe haizdir. Bölge Planı, ekonomik ve sosyal eksenlerde uzun vadeli gelecek tasavvurunun gerçekleģtirilmesi için kısa vadede kalkınmayı yönlendirecek politikalara temel oluģturacaktır dönemi, uzun vadeli kalkınma dinamiklerinin harekete geçirilmesi için hazırlanacak ve uygulanacak plan ve programlar için bir baģlangıç aģamasıdır. Katılımcılık ve Bölge nin sahiplenmesi hususları esas alınarak hazırlanan Plan da, ekonomik ve sosyal faaliyetlerin mekansal boyutlarına referans verilmesi amaçlanmıģ, ayrıca kısıtlı kaynakların en etkin Ģekilde kullanımının hangi eksen ve amaçlar doğrultusunda gerçekleģtirileceği belirlenmeye çalıģılmıģtır. 3.3 PLANLAMA SÜRECĠ VE KATILIMCILIK TR33 Bölge planı hazırlanırken izlenen süreç, 5 farklı aģamadan oluģmaktadır. Söz konusu Mevcut Mevzuat, Strateji ve Plan Ġncelemeleri, Mevcut Durumun Tespiti, Vizyonun Belirlenmesi, Plan Sistematiğinin OluĢturulması ve Plan Kararlarının Alınması aģamalarının tümünde, katılımcılığın mümkün olan en üst düzeyde sağlanması ilkesi benimsenmiģtir. TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 72 / 204

75 Mevcut Mevzuat, Strateji ve Plan Ġncelemeleri aģamasında, gerek planın amacı ve kapsamını, gerekse plan niteliğini belirlemek üzere ilgili mevzuatla birlikte, ulusal ölçekteki politika ve strateji belgeleri ile Bölge illerinin mevcut alt ölçekli planları incelenmiģtir. Bu kapsamda, öncelikle Bölge Planı nın hukuki kapsamının, gerekçesinin ve plan hiyerarģisindeki yerinin tespiti için geniģ çaplı bir araģtırma yapılmıģtır. Ulusal politika ve stratejilere iliģkin olarak ise, aģağıdaki dokümanlar değerlendirmeye alınmıģtır: Ulusal Kalkınma Planı (DPT) Özel Ġhtisas Komisyon Raporları (DPT) AB Stratejik Dokümanları Bin Yıl Kalkınma Hedefleri (BM) Bakanlıklara Ait Stratejik Plan ve Programlar Ayrıca, DPT tarafından hazırlanan taslak haldeki Bölge Planı Hazırlama Kılavuzu, ve kılavuzda yer verilen yurtiçi ve yurtdıģında hazırlanmıģ plan örnekleri incelenmiģtir. Son olarak, Bölge illerinin hâlihazırda mevcut olan Çevre Düzeni Planları ve natamam Ġl GeliĢme Planı çalıģmaları gözden geçirilmiģtir. Mevcut Durumun Tespiti sürecinde, ilk olarak Bölge illerindeki kamu kurum ve kuruluģları, sivil toplum örgütleri, organize sanayi bölge müdürlükleri ve yerel yönetimler tarafından mevcut durumun ve sorunların ortaya konması amacıyla Ajans a yönelik bilgilendirme toplantıları düzenlenmiģtir. Ġkinci aģamada, Bölgeye yönelik olarak hazırlanmıģ mevcut çalıģmalar tespit edilerek incelenmiģtir. Ayrıca, Bölge nin paydaģ envanteri çıkartılarak, tüm illerde veri toplanmasına yönelik birebir görüģmeler gerçekleģtirilmiģ ve resmi yollarla ilgili kurumlardan Bölge ye iliģkin tüm güncel veriler talep edilmiģtir. Mevcut çalıģmalar, görüģmelerden elde edilen sonuçlar ve alınan veriler sentezlenerek sonraki aģamalara girdi sağlamak ve Bölge deki mevcut durumu ortaya koymak amacıyla Taslak TR33 Bölgesi Mevcut Durum Raporu dokümanı hazırlanmıģtır. Hazırlanan taslak, ilgili tüm paydaģlarla hem e-posta, hem de düzenlenen ziyaretler aracılığıyla paylaģılmıģ, taslak üzerinde gerekli görülen revizyonlar yapılmıģ ve rapora son Ģekli verilmiģtir. Mevcut durumun ortaya konulmasıyla birlikte, Vizyonun Belirlenmesi çalıģmaları kapsamında, Ajansın 3. Kalkınma Kurulu Toplantısı nda Kalkınma Kurulu üyelerine planlama çalıģmaları hakkında bilgi verilmiģ, toplantı öncesinde ise üyelere gönderilen anketlerle Bölge vizyonuna iliģkin görüģleri alınmıģtır. Vizyonu oluģturma noktasında, toplantı sırasında TR33 Bölgesini ortak paydada birleģtiren anahtar kelimeler konusunda üyelerin görüģ ve önerileri alınmıģtır. Bölge vizyonu, toplantı öncesinden düzenlenen vizyon anketi ve toplantıda Kalkınma Kurulu üyelerince belirlenen kavram ve amaçlar doğrultusunda oluģturulmuģtur. OluĢturulan vizyon önce resmi yazıyla Bölge paydaģlarının görüģlerine sunulmuģ, gerekli revizyonların yapılmasının ardından 4. Kalkınma Kurulu toplantısında tartıģılarak kabul edilmiģ ve Yönetim Kurulu nca onaylanmıģtır. Plan Sistematiğinin OluĢturulması süreci kapsamında DPT tarafından Bölge Planı Hazırlama Kılavuzu nda yer verilen örnek planlar değerlendirilmiģ, Ulusal Kalkınma Planı nın sistematik yapısı değerlendirilmiģ ve Kalkınma Kurulu nun görüģleri doğrultusunda Bölge Planı ilke ve nitelikleri belirlenmiģtir. Son aģama olan Plan Kararlarının Alınması nda ise stratejik planlamanın temel unsurlarından biri olan katılımcılığın sağlanması için paydaģların görüģ, öneri ve beklentilerinin plana dâhil edilmesi hususu üzerinde hassasiyetle durulmuģ ve yerel aktörlerin planı sahiplenmeleri amaçlanmıģtır. TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 73 / 204

76 Plan ın bölge ihtiyaçları doğrultusunda Ģekillendirilebilmesi için öncelikle yararlanıcıların talepleri tespit edilmiģtir. Ajans tarafından, sorumluluk alanı kapsamındaki dört ilde Tarım, Turizm, Çevre, Sanayi ve Sosyal Yapı baģlıkları için ayrı ayrı olmak üzere toplam 21 adet çalıģtay düzenlenmiģtir. Söz konusu çalıģtaylarda çeģitli sektörlerden katılım gösteren ve farklı uzmanlıklara sahip olan 471 yerel paydaģ, bölgeyle ilgili tespitlerini ve önerilerini dile getirmiģ ve gündeme getirilen tüm hususlar ÇalıĢtay Raporları na dahil edilmiģtir. ÇalıĢtaylarda gerçekleģtirilen GZFT çalıģmalarına ek olarak, Kalkınma Kurulu üyelerine yönelik GZFT anketi gerçekleģtirilmiģtir. Kalkınma Kurulu toplantısına ve düzenlenen sektörel çalıģtaylara ek olarak, toplam 289 kamu kurumu, sivil toplum kuruluģu ve Ģahısla birebir görüģme ve mail yoluyla anketler yapılarak, görüģ ve önerileri kayıt altına alınmıģtır. Ayrıca Plan, görüģ alınmak üzere Kalkınma Kurulu üyelerine 1, resmi görüģ alınmak üzere Valilikler aracılığıyla Bölge deki tüm kamu kurum ve kuruluģları ve Sanayi ve Ticaret odalarına ise 2 kez gönderilmiģtir. Bölge Planı eksen, stratejik amaç ve stratejik öncelikleri, alınan paydaģ görüģlerinin bölgenin mevcut durumu ve üst ölçekli planlarla sentezlenerek, planın sistematik formatına entegre edilmiģtir. MEVZUAT VE PLAN ĠNCELEMELERĠ Ġllerin Mevcut Planları Kanun, Yönetmelik ve Kılavuzlar Üst Ölçek ve Örnek Planlar MEVCUT DURUMUN TESPĠTĠ Veri Toplama Toplantı ve GörüĢmeler Mevcut ÇalıĢmalar PLAN YAPISININ OLUġTURULMASI Nitelik ve Ġlkelerin Belirlenmesi Sistematiğin Belirlenmesi PLAN KARARLARININ ALINMASI Mevcut Durumun Sentezi PaydaĢ GörüĢleri Üst Ölçek Karar ve Stratejilerin Sentezi Grafik 3.1: Planlama Süreci 3.4 PLANLAMA YAKLAġIMI DPT tarafından Bölge Planının oluģturulması hususunda yetkilendirilen Ajans tematik eksenler üzerine kurgulanmıģ, yönlendirme gücü yüksek, bölgesel sorunlara çözüm üretebilen, sosyal ve ekonomik geliģme tasavvuruna sahip bir planlama yaklaģımı benimsenmiģtir. Ekonomik ve sosyal geliģmeyi hedefleyen planın oluģturulma sürecinde aģağıdaki niteliklere sahip bir plan amaçlanmıģtır: TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 74 / 204

77 Yönlendirici: Ulusal ölçekli politikalar ile bölgesel geliģme arasında köprü kuran, bölge paydaģları için kılavuz görevi görecek, yönlendirici bir plan Dinamik: DeğiĢen piyasa koģulları ve yaģam Ģartlarına cevap verebilecek dinamik bir plan Gerçekçi: Mevcut durumu, bölgesel tehdit ve potansiyelleri dikkate alarak ortaya koyan bir plan Özgün: Bölge için belirlenen amaç ve önceliklerin bölgesel değerleri ve dinamikleri yansıttığı bir plan Katılımcı/Benimsenen: OluĢumunda bölgesel aktörlerin aktif rol aldığı yerel aktörler tarafından benimsenen ve sahiplenilen bir plan Bununla birlikte planın temel ilkeleri Ģunlardır: Yenilikçi YaklaĢım: Kararlarda yenilikçi yaklaģımların temel alınması Sürdürülebilirlik: Amaçlanan sektörel büyümelerin sürdürülebilir olması Yerellik: Bölgeye özgü potansiyellere öncelik verilmesi, bölgenin iç dinamiklerinden yararlanılması, amaçlar ve stratejilerde bölgesel yaklaģımlara öncelik verilmesi YaĢam Boyu Öğrenme: Tüm kararlarda beģeri sermayenin sürekli geliģimi stratejisinin temel alınması 3.5 BÖLGE VĠZYONU Bölge Planı çalıģmaları çerçevesinde bölgenin vizyonu Kalkınmada ekolojik dengeyi gözeterek rekabet gücünü arttıran, katma değer üreten, bilgi temelli ekonomisi ile kalkınma sürecini hızlandıran, özgüveni ve yaģam kalitesi yüksek, geliģen ve öğrenen bir bölge olmak Ģeklinde belirlenmiģtir. Vizyon dahilinde yer verilen kavramlar Ģunlardır: Ekolojik Denge: Sürdürülebilirlik ve ekolojiye duyarlı toplum yapısına ulaģmak Bilgi Temelli Ekonomi: Bilgi toplumu olma Ģiarı, sürekli bilgi ve yenilik üreten, bilgi üretimi, kullanımı ve teknoloji devrimi ile olgunlaģarak büyüyen, yüksek refah dağıtabilen ekonomik yapıya ulaģmak Hızlı Kalkınma Süreci: Benzer bölgelerin ortalama kalkınma ve büyüme hızından daha fazla büyüme, beklenti yönetimi ile konjüktürdeki olumlu havayı arkasına alarak daha fazla sinerji yaratarak ekonomik ve sosyal kalkınmada hızlı yol almak Özgüven: Ekonomik ve sosyal yapının, yeterli doğal kaynak, insan kaynağı ve sanayi altyapısının varlığından kaynaklanan özgüven sayesinde, güven vermesi ve güven duyması, kaliteli bir imaj ile cazibe yaratan bir bölge olmak Yüksek YaĢam Kalitesi: Yüksek yaģam standartlarına ulaģmıģ, mutlu olmayı bilen, yaģam memnuniyeti yüksek bireylerden oluģan bir toplum yapısına ulaģmak Öğrenen Bölge: Öğrenen Ģehirler, endüstri bölgeleri, topluluklar yaratılarak, ihtiyaç duyulan öğrenmenin sayesinde bilgi üretiminin gerçekleģtiği, bilgi yoğun yaratıcılıkla yeni fikirlerin oluģtuğu ve maksimum faydanın sağlanacağı yaklaģımı esas almak TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 75 / 204

78 MEVCUT DURUMUN TESPĠTĠ PAYDAġLARLA YÜZYÜZE GÖRÜġMELER PAYDAġ KURUMLARDAN VERĠ TEMĠNĠ PAYDAġ ENVANTERĠNĠN ÇIKARTILMASI KURUM VE KURULUġLAR TARAFINDAN GERÇEKLEġTĠRĠLEN BĠLGĠLENDĠRME TOPLANTILARI MEVCUT DURUM RAPORU DÖKÜMANININ OLUġTURULMASI MEVCUT DURUM RAPORUNUN PAYDAġ GÖRÜġLERĠ DOĞRULTUSUNDA REVĠZYONU VĠZYONUN OLUġTURULMASI KALKINMA KURULU ÖNCESĠ VĠZYON ANKETĠ KALKINMA KURULUNDA VĠZYON KAVRAMLARININ GÖRÜġÜLMESĠ VĠZYONUN RESMĠ YAZIYLA KURUMLARIN GÖRÜġLERĠNE SUNULMASI VĠZYONUN YÖNETĠM KURULUNDA GÖRÜġÜLMESĠ VĠZYONUN KALKINMA KURULU VE YÖNETĠM KURULUNDA GÖRÜġÜLEREK KABULÜ AMAÇ VE STRATEJĠLERĠN BELĠRLENMESĠ KALKINMA KURULU ÖNCESĠ GZFT ANKETĠ KURULDA ÖNCELĠKLĠ SEKTÖRLERĠN BELĠRLENMESĠ SEKTÖR BAZLI GÖRÜġME VE ÇALIġTAYLAR DÜZENLENMESĠ SEKTÖR ÜSTÜ TOPLANTILAR DÜZENLENMESĠ KARARLARIN RESMĠ YAZIYLA KURUMLARIN GÖRÜġLERĠNE SUNULMASI KARARLARIN KALKINMA VE YÖNETĠM KURULUNDA GÖRÜġÜLMESĠ VE KABULÜ Grafik 3.2: Planlama Sürecinde Katılımcılık TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 76 / 204

79 3.6 EKONOMĠK VE SOSYAL GELĠġĠM EKSENLERĠ Bölgesel kalkınmaya yön verilmesi ve kısıtlı kaynakların etkin kanallara yönlendirilmesinin sağlanması hedefiyle belirlenen eksenlerin temel amacı, Bölge vizyonu çerçevesinde ekonomik ve sosyal geliģmeyi sağlamaktır. Plan, ortak amaçları rekabet gücünü arttırmak olan sektörel eksenler ile BeĢeri GeliĢmenin Sağlanması, Kırsal GeliĢmenin Sağlanması ve Altyapının GeliĢtirilmesi tematik eksenleri üzerinde yapılandırılmıģtır Rekabet Gücünün Arttırılması Rekabet gücünün arttırılması ana ekseni kapsamında yer verilen sektörel alt eksenlerin amacı, sektörel çeģitliliğin sağlanması suretiyle çok merkezli ve çok sektörlü dinamik bir mekanizma oluģturmaktır. OluĢturulan mekanizmanın yenilikçilik temelinde, yüksek katma değer yaratması, istihdama katkı sağlaması, sektörel ihtisaslaģmaya yön vermesi hedeflenmektedir. Rekabet edebilirlik, bir ülkenin verimlilik düzeyini belirleyen kurumlar, politikalar ve faktörler kümesidir (WEF Global Competitiveness Index, 2010:4). Bölgesel geliģmede rekabet gücünün artırılması ve geliģmiģlik farklarının ortadan kaldırılması için içsel dinamiklerin harekete geçirilmesi gerekmektedir. Rekabet gücünün arttırılması konusunda etkin politikaların belirlenmesi için Dünya Ekonomik Forumu nun hazırladığı ve üç temel bileģen üzerine kurguladığı rekabet edebilirlik endeksi dikkate değer bir yaklaģımdır. Söz konusu çalıģmada üç temel rekabet endeksi bileģeni Temel Gereklilikler, Etkinliğin Artırılması ve Ġnovasyon Unsurları olarak tanımlanmıģtır. Bu temel bileģenler ile bölgesel rekabet edebilirliğin artırılması, Bölge ekonomisinin yenilik kapasitesinin geliģtirilmesi ve teknolojik altyapının etkinleģtirilerek bölgesel ekonomiye iģlevsellik kazandırılması amaçlanmaktadır. BEġERĠ GELĠġĠMĠN SAĞLANMASI REKABET GÜCÜNÜN ARTTIRILMASI KIRSAL KALKINMANIN SAĞLANMASI ALTYAPININ GELĠġTĠRĠLMESĠ Grafik 3.3: Tematik Eksenler WEF in belirlediği metodoloji kullanılarak Avrupa Birliği (AB) bölgesel rekabet endeksi oluģturulmuģ ve bu endeks üzerinde yapılan analizler sonucunda her bir sütunun son skorları karģılaģtırılarak yaģam boyu öğrenme stratejisinin, piyasa büyüklüğünün ve iģgücü TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 77 / 204

80 piyasasının etkinliğinin artırılması sütunlarının rekabet edebilirlik üzerinde en fazla etkiye sahip olduğu tespit edilmiģtir. Ayrıca DPT MüsteĢarlığı nın 1996 ve 2003 yıllarında yaptığı çalıģmalar, iller arasında karģılaģtırma yapılmasına ve illerin bulundukları geliģmiģlik düzeylerinin analiz edilerek politika belirlenmesine yardımcı olmuģtur. Sonuçlar incelendiğinde, farklı geliģme kutuplarındaki önemli potansiyellerine rağmen TR33 Bölgesi nin rekabet gücünün diğer düzey 2 bölgeleriyle kıyaslandığında oldukça geride olduğu ortaya çıkmaktadır. Rekabet edebilirlik endeksine göre TR33 Bölgesi nin ülke içindeki konumunun tespit edilmesi ve mevcut politikaların bu analiz doğrultusunda belirlenmesi gereklidir. Bölge de rekabet gücünün arttırılması 3 farklı sektörel eksen çerçevesinde değerlendirilmiģtir. Bu eksenler, tarım, sanayi ve turizm olarak belirlenmiģtir Tarımda Rekabet Gücünün Arttırılması TR33 Bölgesi iklim ve toprak çeģitliliğinin sağladığı önemli bir avantaja sahiptir. Bölgesel tarım arazisi planlamasının yapılması ve tarım arazilerinin verim düzeyleri doğrultusunda yüksek katma değerli ürünlere yönlendirilmesi, toplam üretimin sağlayacağı katma değeri arttıracaktır. Aynı amaçla, yeni ve yüksek verimli üretim tekniklerinin kullanımlarının yaygınlaģtırılması ürün kalitesi ve katma değere katkı sağlayacaktır. Ayrıca bölgede yer alan tarım iģletmelerinin kurumsal ve teknik altyapıları geliģtirilmesi ve tarım iģletmeciliği yaygınlaģtırılması önem arz etmektedir. Yine bu doğrultuda, iģletmelerin ortak hareket etmesi ve iģletme / arazi ölçeklerinin büyütülmesi amaçlanmaktadır. Gıda güvenliği ve gıda güvencesinin sağlanması, gıda arzının garantiye alınması, üretim projeksiyonları sayesinde Bölge nin ve ülkenin ihtiyaç duyduğu ve duyabileceği, gelecekte arz sıkıntısının yaģanması ihtimali olan ürünlerin tespit edilerek üretim kapasitesinin belirlenmesi, stratejik önerilerin geliģtirilmesi, söz konusu ürünlerle ilgili yetiģtiriciliğin desteklenmesi gibi konularda ön hazırlık yapılması ve önlem alınması gerekmektedir. Son olarak, bölgede öne çıkan yöresel ürünlerin ulusal ve uluslararası tanınırlıklarının arttırılması amaçlanmaktadır Sanayide Rekabet Gücünün Arttırılması TR33 Bölgesi nde mevcut durumda sanayi yapılanması illere göre önemli farklılıklar göstermektedir. Bölge de geliģme potansiyeline sahip sanayi kollarının bulunması, bölgenin önemli sanayi merkezlerine yakınlığı ile birlikte değerlendirildiğinde, sanayide rekabet gücünün arttırılması, yüksek derecede önem arz eden bir geliģme ekseni olarak ortaya çıkmaktadır. Bu kapsamdaki ilk amaç olan ürünlerin katma değerinin arttırılması, iģletmelerin kurumsal ve teknik altyapılarının geliģtirilmesi ve inovasyon kapasitelerinin arttırılması ile mümkün olacaktır. Ġhtiyaç duyulacak nitelikli iģgücünün karģılanabilmesi, üniversite-sanayi iģbirliği çerçevesinde üniversite ve diğer mesleki eğitim kurumlarındaki eğitim içeriğinin sanayi kollarının ihtiyaçları ile uyumlu hale getirilmesi ile mümkün olacaktır. Bölge de OSB altyapılarının geliģtirilmesi, sanayi odaklarının oluģturulması ve kümelenmelerin sağlanması, OSB lerin etkinliğini ve sanayi kollarının rekabet edebilirliğini arttıracaktır. Bölge deki stratejik ve ekonomik öneme sahip yer altı kaynaklarının daha verimli iģlenmesini sağlayacak Ģekilde mevcut altyapının etkinliğinin artırılması ve ihtiyaç duyulması halinde ilave yatırımların yapılması Bölge nin rekabet gücü açısından büyük öneme sahiptir. Avrupa TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 78 / 204

81 Komisyonu tarafından kritik madenlerin belirlenmesine yönelik yapılan çalıģmada ekonomik açıdan önemli olan ve gelecekte arz sıkıntısı yaģanabilecek madenler kategorisinde yer alan ve TR33 Bölgesi nde üretilen demir, altın, manganez, manyezit, magnezyum, antimon, titanyum ve gümüģ gibi madenlerin Bölge de iģlenip ekonomik değere dönüģtürülmesi Bölge nin kalkınmasında büyük rol oynayacaktır. Son olarak, enerji üretiminde Bölge de hâlihazırda var olan termik santrallerin katkısının sürdürülebilirlik ilkesi çerçevesinde arttırılması, var olan rüzgâr ve jeotermal enerji potansiyellerinden azami düzeyde yararlanılması önem arz etmektedir Turizmde Rekabet Gücünün Arttırılması Bölgenin turizm değerlerinden elde ettiği katma değerin artması, turizmde bölgesel rekabet gücünün arttırılmasında kayda değer bir etki yaratacaktır. Turizm değerlerinin etkin tanıtımı ve pazarlanması sonucu talep yaratılacak, cazip hale gelecek olan bölgelere ziyaretçi sayısı artacaktır. TR33 Bölgesi nde zengin doğal ve kültürel değerlerin yanı sıra önemli termal kaynakları bulunmaktadır. Turizm çeģitliliği kapsamında sağlık turizmi, termal turizm, inanç turizmi ve kültür turizmi potansiyellerinin öneri paketleri Ģeklinde sunulması hedeflenmektedir. Ayrıca Bölge de yer alan kanyon, gölet, baraj vb. değerlerin eko-turizm kapsamında değerlendirilmesi amaçlanmaktadır. Bölge nin yurtiçi ve yurtdıģı kaynaklı turizm talebinin arttırılması, Bölge de turizm çeģitliliğinin geliģtirilmesi, turizmde sürdürülebilirliğin sağlanması, turizm potansiyeli olan alanların turizme kazandırılması Bölge ekonomisi açısından büyük öneme sahiptir Kırsal Kalkınmanın Sağlanması Türkiye de kırsal kalkınmanın sağlanmasında ve kırsal yaģam kalitesinin artırılmasında temel hedefler kırdan kente göçün önüne geçmek, kırsal ekonomiyi çeģitlendirerek ekonomik risk unsurlarından korunmak ve ekonomik büyümeyi sağlayarak refah düzeyini yükseltmektir. Kırsaldan kente göçü engellemek ve kırsalda yaģam kalitesini arttırmak ancak aktif bir iģgücü ve ekonomi politikasının hayata geçirilmesi ile mümkündür. Kırsal ekonominin çeģitlendirilmesi, kırsal yaģam kalitesinin arttırılması, kalkınmada ekolojik dengenin gözetilmesi amaçları doğrultusunda AB ile paralel politikaların uygulamaya geçirilmesi kırsal kalkınma sorunsalına yönelik üretilecek çözümlerin temeli olmalıdır. Bu kapsamda kırsal kesimde bilgiye ve hizmetlere eriģimin geliģtirilmesi, eğitim olanaklarının artırılması hayati öneme sahiptir. Doğal kaynak yönetiminin sürdürülebilir kılınması, mevcut üretici örgütlerinin etkinliğinin arttırılması, ekonomik çeģitliliğin ve kırsal yaģam kalitesinde yüksek standartların sağlanması ana amaçları etrafında eylemsel politikalar belirlenerek kırsal kalkınma ayağı sağlamlaģtırılacaktır. Ayrıca kırsal kalkınmanın sağlanması, kentlere olan plansız göçün önlenmesinde etkili olacak, demografik hareketler sonucunda gerçekleģen çarpık kentleģme sorunlarının çözümüne de katkıda bulunacaktır BeĢeri GeliĢmenin Sağlanması Kalkınma Planı nda beģeri geliģmenin sağlanması ve sosyal dayanıģmanın güçlendirilmesi kapsamında belirlenen temel amaç toplumun tüm kesimlerinin temel kamu hizmetlerinden ve çok boyutlu bir sosyal koruma ağından yeterince faydalanmasını sağlayarak, yaģam kalitesini ve refah düzeyini yükseltmektir. TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 79 / 204

82 BeĢeri sermayenin güçlendirilmesi için yaģam boyu öğrenme olanaklarının sağlanması ve buna iliģkin farkındalığın yaratılması, iģ dünyasının talep edeceği niteliklere haiz iģ gücünün oluģturulması, eğitim ve kültür düzeyi yüksek bireyler yetiģtirilmesi yönünde amaçlar belirlenmiģtir. Ayrıca rekabet gücünün arttırılmasına yönelik olarak beģeri kaynak geliģimin sağlanması amacıyla Bölge de giriģimcilik kapasitesinin arttırılması amaçlanmaktadır. Dezavantajlı grupların sosyal ve ekonomik hayata entegrasyonu ile toplumun farklı kesimleri arasındaki yaģam kalitesi farklılıkları azaltılacak, ayrıca kent merkezlerinde sosyal yaģam olanakları arttırılarak gerek kaliteli iģgücünün Bölge dıģına göçü engellenecek, gerekse kentlerde yaģam kalitesi arttırılacaktır Altyapının GeliĢtirilmesi YaĢanabilir kentlerin oluģturulması, yaģanabilir kent konsepti içerisinde geliģmenin sağlanması ve bu geliģme sağlanırken çevrenin korunması sürdürülebilirlik açısından olmazsa olmaz bir unsurdur ve ancak yeterli bir altyapı ile mümkün olabilecektir. Rekabet gücünün arttırılması baģta olmak üzere, diğer tüm geliģme eksenlerinden sürdürülebilir ve hızlı geliģmenin sağlanabilmesi, ayrıca Bölge illeri arasındaki iliģkilerin güçlendirilerek belirlenen politikaların hayata geçirilebilmesi açısından Bölge de yeterli bir ulaģtırma ve lojistik sistemi elzemdir. Bu kapsamda Bölge deki mevcut ulaģım altyapısının güçlendirilmesi ve lojistik merkezleri oluģturularak lojistik ağlarının planlanması önceliklidir. Ayrıca büyük oranda altyapı eksiliğinden kaynaklanan hava ve su kirliliklerinin etkilerinin azaltılarak yaģam kalitesinin arttırılması amaçlanmaktadır. Katı atık bertaraf tesisleri ve geri dönüģüm tesislerinde sayı ve kalitenin arttırılması ile sürdürülebilirlik ilkesi kapsamında rekabet gücünün arttırılmasına da katkı sağlayacak altyapının oluģturulması planlanmaktadır. 3.7 FĠNANSMAN Rekabetçi bir ekonomik sistemin en temel Ģartlarından birisi de finans sektörünün yeterli derinliğe ulaģmasıdır. Bölgesel geliģmeyi rekabetçi ekonomik yapı içerisinde tahsis etmek için finansal aracı kurumların bölgesel düzeyde rekabetçi bir yapıya kavuģturulması gerekmektedir. Bu amaçla derinleģmiģ finans kesiminin reel sektördeki geliģimi ve dönüģümü sağlaması için reel sektörün finansman kaynaklarına kolayca ulaģmasını sağlayacak yolların açılmasına yönelik tedbirlerin alınması hedeflenmiģtir. Bu kapsamdaki faaliyetler aģağıda verilmiģtir: Finansal yapının güçlendirilmesi, bölgesel finans piyasasının derinleģmesinin sağlanması Yurt içi ve yurt dıģı finansman olanaklarının devreye sokulması KurumsallaĢan ve dıģ ticaret yapan firmaların türev piyasalar ve vadeli iģlemler sayesinde riskten korunma stratejileri geliģtirmesi Risk sermayesi Ģirketlerinin faaliyetlerine iliģkin tanıtımlarının yapılması, finansal kurumların Ģube ve faaliyet sayılarının Bölge de arttırılması Organize olmuģ, derinleģmiģ piyasa ve bu piyasada iģlem yapan firma sayısının arttırılması TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 80 / 204

83 Bölge Planı nda yer alan hedeflere ulaģmak amacıyla Ajans ın mali ve teknik destek araçları da en etkin Ģekilde kullanılacaktır. Bu kaynakların Bölge nin kalkınmasına en olumlu etkileri yaratacak Ģekilde kullandırılmasına çalıģılacaktır. Kaynaklar kullandırılırken istihdam ve katma değer yaratmasına, Bölge nin rekabetçi yönlerini geliģtirmesine, yenilikçiliği teģvik etmesine, kırsal ve kentsel kalkınma ile beģeri geliģmenin sağlanmasına azami katkıda bulunmasına dikkat edilecektir. Yine Ajans kaynakları kullandırılırken diğer kurum ve kuruluģların uyguladığı destek programları ile çakıģmamasına özen gösterilecektir. Bölge aktörlerinin teģvik ve hibe programlarından zamanında haberdar olmaları ve finansman kaynaklarını etkin kullanmaları yönünde çalıģmalar yapılacaktır. Bu amacın gerçekleģtirilmesine yönelik olarak Bölge aktörleri arasında gerekli koordinasyon sağlanacaktır. Bölge aktörlerinin Ajans kaynakları dıģında faydalanabilecekleri kaynaklar arasında; KOSGEB destekleri, TÜBĠTAK destekleri, yatırım teģvikleri, yerel yönetimlerin kaynakları, diğer kamu kurum ve kuruluģlarının destek ve kredileri, diğer ulusal ve uluslararası destekler, Dünya Bankası destek ve kredileri, AB hibeleri ile kamu ve özel finans kuruluģlarının destek ve kredileri sayılabilir. Devlet Planlama TeĢkilatı MüsteĢarlığı-Kalkınma Ajansları ve KOSGEB BaĢkanlığı arasında imzalanan iģbirliği protokolü çerçevesinde gerekli bilgi paylaģımları yapılacak, verilen desteklerin mükerrer olmaması ve böylece Ajans kaynaklarının yerel ve ulusal önceliklerle uyumlu olarak Bölge Planı ndaki hedeflerin gerçekleģtirilmesine hizmet etmesi sağlanacaktır tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan tarih ve 2009/15199 sayılı Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkındaki Bakanlar Kurulu Kararı na göre yatırımlarda uygulanacak teģvikler açısından 4 (dört) bölge oluģturulmuģ olup TR33 Bölgesi 3. bölgede yer almaktadır. Ġlgili Karar kapsamında 2010 yılı Ocak-Eylül ayları arasında TR33 Bölgesi nde 181 adet belgeye TL sabit yatırım desteği verilmiģ olup kiģiye istihdam sağlanmıģtır. Ayrıca Bölge Planı nın baģarıyla uygulanmasında kamu yatırımları, özel sektör yatırımları ve uluslararası doğrudan yatırımların büyük katkısı olacaktır. Yani Bölge Planı nın baģarıyla hayata geçirilmesi için hem Ajans kaynaklarının hem de diğer kaynakların en verimli Ģekilde kullanılmasına ve Bölge aktörlerinin finansman sorunlarına en uygun çözümlerin bulunmasına yönelik çalıģmalar yapılacaktır. 3.8 PAYDAġ ENVANTERĠ Bölge Planı nın değiģtirici ve dönüģtürücü vizyonunun gerçekleģmesi tüm paydaģların Plan ı benimsemesi ve sahiplenmesi ile mümkündür. Bölge Planı nın ortaya koyduğu vizyonu gerçekleģtirmek ve Plan ın yönlendirici rolünü net bir Ģekilde tanımlamak için Bölge deki kurumsal yapının tanımlanması büyük önem arz etmektedir. Kurumsal yapıda yer alan paydaģların sürekli iģbirliği ve iletiģim içerisinde olmaları sağlanmalı ve Plan vizyonun gerçekleģmesi için sinerji yaratılması gerekmektedir. Bu kurumsal yapıda Ajans, 5449 sayılı Kanun gereği katalizör ve koordinatör olarak görev alacaktır. Plan ın hazırlık sürecinde rol alan ve uygulama sürecinde de yer alacak olan paydaģlar aģağıda kısaca özetlenmektedir. Merkezi Ġdare Temsilcileri: Bölge Planı nın hazırlık ve uygulama süreçlerinin etkin bir Ģekilde yürütülebilmesi için merkezi idarenin gücünü kullanan valilik ve kaymakamlıkların desteği çok önemlidir. Bu kapsamda Ajans ın yapacağı iģlerin sağlıklı Ģekilde yürütülebilmesi için valilik ve kaymakamlıklarla olan iletiģimin sürekli ve sağlıklı olması elzemdir. Plan ın hazırlık sürecinde gerek kamu kurum ve kuruluģlarının merkez teģkilatları gerekse taģra teģkilatları, Plan için gerekli bilgilerin temini hususunda çok önemli bir rol oynamıģtır. Bölge Planı hazırlık çalıģmaları kapsamında ilgili kamu kurum ve kuruluģlarının merkez teģkilatları ile iģbirliği yapılmıģ olup Plan için gerekli veriler temin edilerek Plan a dahil edilmiģtir. Bunun TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 81 / 204

84 yanında merkezi idarenin taģra teģkilatı ile de iletiģime geçilmiģ ve Plan ın hazırlanma sürecinde maksimum düzeyde katılımları sağlanmaya çalıģılmıģtır. Belediyeler: 5393 sayılı Belediye Kanunu nun 14. maddesine göre belediyeler Ġmar, su ve kanalizasyon, ulaģım gibi kentsel alt yapı; coğrafî ve kent bilgi sistemleri; çevre ve çevre sağlığı, temizlik ve katı atık; zabıta, itfaiye, acil yardım, kurtarma ve ambulans; Ģehir içi trafik; defin ve mezarlıklar; ağaçlandırma, park ve yeģil alanlar; konut; kültür ve sanat, turizm ve tanıtım, gençlik ve spor; sosyal hizmet ve yardım, nikâh, meslek ve beceri kazandırma; ekonomi ve ticaretin geliģtirilmesi hizmetlerini yapar veya yaptırır. Bu kapsamda özellikle çevre yönetimi ve kentsel altyapının geliģtirilmesi konularında Bölge Planı na bilgi sağlayan en önemli kurumlardan biridir. Plan ın hazırlık aģamalarında belediyelerin de maksimum katılımları sağlanmaya çalıģılmıģtır. Belediyeler Plan ın uygulanması aģamasında da en büyük katkıyı sağlayacak paydaģlardandır. Ġl Özel Ġdareleri: 5302 sayılı Ġl Özel Ġdaresi Kanunu nun 6. maddesine göre; il özel idaresi mahallî müģterek nitelikte olmak Ģartıyla; sağlık, gençlik ve spor, tarım, sanayi ve ticaret; Belediye sınırları il sınırı olan BüyükĢehir Belediyeleri hariç ilin çevre düzeni plânı, bayındırlık ve iskân, toprağın korunması, erozyonun önlenmesi, kültür, sanat, turizm, sosyal hizmet ve yardımlar, yoksullara mikro kredi verilmesi, çocuk yuvaları ve yetiģtirme yurtları; ilk ve orta öğretim kurumlarının arsa temini, binalarının yapım, bakım ve onarımı ile diğer ihtiyaçlarının karģılanmasına iliģkin hizmetleri il sınırları içinde; imar, yol, su, kanalizasyon, katı atık, çevre, acil yardım ve kurtarma; orman köylerinin desteklenmesi, ağaçlandırma, park ve bahçe tesisine iliģkin hizmetleri belediye sınırları dıģında yapmakla görev ve yetkilidir. Ġl Özel Ġdareleri de Bölge Planı hazırlık çalıģmalarında ciddi katkılarda bulunmuģlardır. Ayrıca Plan ın uygulamasında da kendilerine büyük görev düģmektedir. Üniversiteler: Bölge deki Ar-Ge ve inovasyon odaklı faaliyetlerin temel bileģenleridir. Özellikle Ar-Ge ye dayalı katma değeri yüksek ürünlerin üretilmesi için geliģtirilecek projelerde aktif rol almaları ve üniversite-sanayi iģbirliğinin geliģtirilmesinde çok önemli görevlerinin bulunması, TR33 Bölgesi nin iktisadi geliģmesi açısından büyük önem arz etmektedir. Bölge Planı hazırlık sürecinde gerek üniversite rektörlükleri gerekse bölüm baģkanlıkları ziyaret edilerek Plan için gerekli veriler sağlanmıģ ve Plan a katılımlarının azami seviyede olmasına dikkat edilmiģtir. Aynı Ģekilde Plan ın uygulama sürecinde de üniversitelerle iģbirliğine özel önem verilecek ve Plan ın baģarıyla uygulanması için Bölge deki entelektüel birikim ile özel sektör birikimi bir araya getirilecektir. Medya KuruluĢları: Ajans ın yapacağı tüm faaliyetlerin kamuoyuna duyurulması noktasında çok önemli bir yeri olan medya kuruluģları ile iletiģim son derece önemlidir. Zafer Kalkınma Ajansı faaliyetleriyle ilgili yapılacak tanıtım ve iletiģim stratejilerini ĠletiĢim ve Tanıtım Stratejisi dokümanıyla açıklamakta olup ĠletiĢim ve Tanıtım Stratejisi nin birincil hedef kitlesi TR33 Bölgesi ndeki paydaģlarının tümü, ikincil hedef kitlesi ise Bölge dıģında yer alan diğer paydaģlarıdır. Bu kapsamda Bölge deki medya temsilcileri birincil hedef kitle, ulusal medya kuruluģları ise ikincil hedef kitle olarak belirlenmiģtir. Medya kuruluģları, Ajans faaliyetlerinin tanıtılması konusunda ciddi rol oynayacaktır. Ajans, Bölge Planı vizyon ve amaçlarını gerçekleģtirmek için yapacağı tüm faaliyetlerinde medya kuruluģları ile en verimli Ģekilde çalıģacaktır. Medya kuruluģları ile sağlıklı iletiģim kurularak, Ajans faaliyetlerinin doğru bir Ģekilde ve zamanında paydaģlara aktarılması sağlanacaktır. Kamuoyu oluģturmadaki etkileri de göz önünde bulundurularak medya kuruluģları ile iletiģime özel önem verilecektir. Sivil Toplum KuruluĢları: Çok çeģitli alanlarda faaliyet gösterebilen sivil toplum kuruluģları, kamuoyunu yönlendirmede büyük etkilere sahiptir. Bölge deki STK ların Plan hazırlık sürecine maksimum düzeyde katılımları sağlanmaya çalıģılmıģtır. Bu kapsamda STK lar ile hem bire bir görüģmeler gerçekleģtirilmiģ hem de çalıģtaylara katılımları sağlanmıģ olup toplanan öneri ve görüģler Plan a yansıtılmıģtır. TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 82 / 204

85 Sanayi Bölgeleri: Bölge deki planlı sanayi bölgeleri kalkınmanın ayrılmaz bir parçası olup Plan hazırlık sürecinde sanayi bölgeleri yönetimi ziyaret edilmiģ, çalıģtaylara katılımları sağlanmıģ ve böylece Plan hazırlık sürecine maksimum Ģekilde katkı yapmalarına çalıģılmıģtır. Bölge nin sanayi yapısının anlaģılması ve doğru bir Ģekilde analiz edilebilmesi için sanayi bölgeleri yönetimleri gerekli katkıyı yapmıģtır. Plan ın baģarılı bir Ģekilde uygulanması için sanayi bölgeleri ile sürekli iletiģim halinde olunacaktır. Özel Sektör KuruluĢları: Plan oluģturulma sürecinde önemli bir role sahip olan özel sektör kuruluģları ile sektör bazında birebir görüģmeler yapılmıģ ve çalıģtaylara maksimum düzeyde katılımları sağlanmaya çalıģılmıģtır. Bu çalıģmalardan elde edilen görüģler Bölge Planı na dahil edilmiģtir. Plan ın uygulama aģamasında da Plan amaçları doğrultusunda özel sektör kuruluģları ile gerekli iģbirliği yapılacaktır. Ajans Kalkınma Kurulu: Kalkınma Kurulu Ajans ın danıģma organıdır. Kurul, Bölge deki kamu kurumları, üniversiteler, sivil toplum kuruluģları ve meslek örgütlerinden 100 temsilci ile, Ajans çalıģmalarının katılımcılık ve takip edilebilirlik esaslarına göre devam etmesinde önemli rol oynar. Kalkınma Kurulu nun Plan ın hazırlık sürecinde büyük katkıları olmuģ, aynı katkıların uygulama sürecinde de devam etmesi için gerekli çalıģmalar yapılacaktır. Finans KuruluĢları: Ekonomik faaliyetlerin etkin bir Ģekilde yürütülebilmesi açısından finans kuruluģları çok önemlidir. Finans kuruluģları özellikle iģletmelerin sigorta, kredi ve bankacılık ihtiyaçlarını karģıladığı için büyük öneme sahiptir. Bölge potansiyellerinin kalkınmaya maksimum fayda sağlaması için finans kuruluģları ile koordineli çalıģmalar yapılması ve iģbirliğine gidilmesi önemlidir. Bölge Halkı: Bölge halkı Plan ın bizzat sahibi olup Plan ın uygulanması aģamasında doğrudan etkilenecek en geniģ paydaģ kesimidir. Her ne kadar Bölge halkının Plan hazırlık aģamasına direkt katkıları çok fazla olmasa da Plan ın uygulama sonuçlarından en fazla etkilenecek kesimdir. Bu nedenle Bölge halkını Ajans faaliyetleri hakkında sürekli bilgilendirme faaliyetleri yapılacak ve Ajans hizmetlerinden maksimum düzeyde faydalanmaları için çalıģmalar yapılacaktır. 3.9 UYGULAMA, KOORDĠNASYON ĠZLEME VE DEĞERLENDĠRME Bölge Planı, baģta Zafer Kalkınma Ajansı tarafından destek sağlanacak program ve projeler olmak üzere TR33 (Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa, UĢak) Bölgesi nde, yıllarında uygulanacak tüm bölgesel programlara referans teģkil edecek Ģekilde hazırlanmıģtır. Bölge Planı nın uygulanmasının koordinasyondan sorumlu kuruluģ Zafer Kalkınma Ajansı dır. Ajans Genel Sekreterliği, Bölge Planı uygulamalarını değerlendirmek, hedeflere iliģkin geliģmeleri izlemek, programlama ve bütçeleme çalıģmalarına yön vermek ve plan ilerleme raporlarını hazırlayarak Ajans Yönetim Kurulu na sunmakla sorumludur sayılı Kanun da belirtildiği üzere, Ajans ın kendi kaynaklarından vereceği mali ve teknik desteklere bu Plan esas oluģturacaktır. Ajans, 2010 yılı içerisinde, Kalkınma Ajansları Proje ve Faaliyet Destekleme Yönetmeliği ile Kalkınma Ajansları Destek Yönetim Kılavuzu çerçevesinde, Bölge Planı nda belirtilen temel amaç ve önceliklere uygun olarak Proje Teklif Çağrısına çıkacak, isteyen kurum ve kuruluģlara teknik destek verecektir. Proje Teklif Çağrısı kapsamında yapılan proje baģvuruları, ilgili mevzuata uygun olarak değerlendirilecek ve baģarılı olan projelere doğrudan finansman desteği sağlanacaktır. Ajans, projeleri doğrudan kendisi uygulamayacak, projelerin uygulanmasını izleyip değerlendirecektir. Projeler, uygulanma aģamasında fiziki ve finansal gerçekleģmeler, performans göstergeleri, projelerin sorunları, proje sahiplerinin ihtiyaçları açısından TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 83 / 204

86 değerlendirilirken; uygulama sonrasında ise projelerin etkileri açısından değerlendirilecektir. Ajans, verdiği mali ve teknik destekler ile Yatırım Destek Ofislerinin çalıģmaları çerçevesinde sürekli bir uygulama-izleme-değerlendirme altyapısı ve sistemi oluģturacaktır. Plan uygulamalarının izlenmesi ve değerlendirilmesi amacıyla, Ajans Ġzleme ve Değerlendirme Birimi nce gerekli çalıģmalar yapılacak ve sonuçlar Ajans Yönetim Kurulu ile Ajans Genel Sekreteri ne rapor edilecektir. Ġzleme ve değerlendirme faaliyetlerinin yoğun olduğu dönemlerde, Ajans Ġzleme ve Değerlendirme Birimi nin yetersiz kalması durumunda, Ajans Genel Sekreterliği nce izleme ve değerlendirme amaçlı alt komisyonlar kurulabilecektir. Ġhtiyaç olması halinde, diğer kamu kurum ve kuruluģları ile yerel yönetimlerden personel veya teknik destek sağlanabilecektir. Ayrıca Ajans tarafından TR33 Bölgesi nde diğer kamu kurumlarınca yürütülen program ve projeler de altı ayda bir alınacak veriler ve yapılacak ziyaretler ile izlenecektir. Bu izlemeler, denetim ve kontrol amaçlı olmayıp Bölge Planı nda belirlenen temel amaçlara yaptıkları katkı açısından değerlendirilecektir. Bölge Planı çerçevesinde yapılacak tüm faaliyetleri içerecek altı aylık izleme raporları Ağustos ve ġubat aylarının ilk haftasında DPT MüsteĢarlığı Bölgesel GeliĢme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü ne gönderilecektir. Aynı zamanda, bu raporlar takip eden Kalkınma Kurulu toplantısında Kurul un bilgisine sunulacaktır. DPT MüsteĢarlığı nın görüģü alındıktan sonra bu raporlar Ajans ın internet sitesinde yayınlanacaktır. Ajans Genel Sekreterliği nce, izleme ve değerlendirme çalıģmaları ve karģılaģılan sorunlar konusunda DPT Bölgesel GeliĢme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü bilgilendirilecektir. Bölge Planı ve buna bağlı olarak yürütülen tüm program ve projeler yılda bir kez Mart ayının ilk haftasında DPT MüsteĢarlığı nda Ajans Genel Sekreterlerinin katılımıyla düzenlenecek bir toplantıda değerlendirilecektir. Ajans, bu değerlendirmelere esas oluģturacak bütün çalıģmaları DPT tarafından belirlenen yöntem çerçevesinde yapacak ve toplantıya katılacaklara dağıtacaktır. Bu toplantıda, Ajans programları Bölge Planı nda belirtilen temel amaçlara ulaģma derecesi ve Dokuzuncu Kalkınma Planı ndaki ekonomik ve sosyal geliģme eksenlerine uyumluluk açısından değerlendirilecektir. Sonuç olarak; Bölge Planı nda belirlenen amaç ve hedefleri baģarılı bir Ģekilde yerine getirebilmesi için Ajans, Bölge de gerekli koordinasyon çalıģmalarını yapacak, Bölge deki faaliyetleri izleyip değerlendirecek, uygulama sırasındaki sorunları tespit ederek çözümüne yönelik gerekli tedbirleri alacak ve tüm bu çalıģmaları dönemsel olarak rapor edecektir DIġ ÇEVRE ANALĠZĠ Bölge potansiyelinin tam olarak ortaya çıkarılması ve Bölge nin kalkınmasına ivme kazandırılabilmesi için Bölge nin iç ve dıģ çevresi ile dinamik bir sistem olarak ele alınması gerekmektedir. Bölgesel politikaların belirlenmesinde illerin ve bölgelerin birbirinden bağımsız düģünülemeyeceği göz önünde bulundurulmalıdır. Bu yaklaģımdan hareketle, TR33 Bölgesi Açık Sistem olarak düģünülmüģ ve bu sistemin iç dinamikleri ile dıģ dinamikleri arasındaki sosyo-ekonomik etkileģimler dikkate alınarak geliģen bir Bölge tasavvuru ortaya konulmuģtur. Bu bağlamda Bölge Planı hazırlanırken Bölge illerinin çevre illerle olan ekonomik iliģkileri ve çevre illerin sunabileceği imkan ve potansiyeller dikkate alınmıģtır. Tablo incelendiğinde TR33 Bölgesi ve çevre illeri arasında ĢehirleĢme oranları bakımından en yüksek ilin %91 ile Ġzmir, en düģük ilin ise %52 ile Afyonkarahisar olduğu görülmektedir. Yıllık nüfus artıģ hızları açısından en yüksek il binde 45 ile Bilecik, en düģük il ise binde 5,2 ile UĢak tır. DPT MüsteĢarlığı nın 2003 yılında yapmıģ olduğu GeliĢmiĢlik TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 84 / 204

87 Ġl ġehirleģme Oranı (%, 2009) Yıllık Nüfus ArtıĢ Hızı (Binde) GeliĢmiĢlik Sıralaması (DPT, 2003) Rekabet Endeksi Sıralaması (URAK, ) Rekabet Endeksi Sıralaması (EDAM, 2009) Bölgesel KiĢi BaĢı GSKD (USD, 2006) Bölgesel MaaĢ ve Ücretlerin Türkiye Toplamı Ġçindeki Payı (%, 2006) T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI Sıralamasına göre Ġzmir Türkiye de 3. sırada, Afyonkarahisar ise 44. sırada yer almakta olup TR33 Bölgesi ve çevresindeki diğer illerin sıralamaları ise bu iki ilin arasındadır. Tablo : TR33 Bölgesi ve Çevre Ġllerine Ait SeçilmiĢ Bazı Göstergeler Ġzmir (TR31) 91 18, ,2 Bursa (TR41) 88 16, ,9 EskiĢehir (TR41) 89 18, ,9 Bilecik (TR41) 73 45, ,9 Isparta (TR61) 67 32, ,0 Denizli (TR32) 68 9, ,9 Balıkesir (TR22) 60 8, ,3 Konya (TR52) 72 11, ,4 Afyonkarahisar 52 5, ,9 Kütahya (TR33) 63 10, ,9 Manisa (TR33) 65 11, ,9 UĢak (TR33) 66 5, ,9 Türkiye KiĢi BaĢı GSKD Ortalaması Kaynak: 1-) TÜİK, Karşılaştırmalı Bölgesel İstatistikler, ) EDAM 3-) URAK 4-) DPT 5-) TÜİK, ADNKS, 2009 URAK IN yıllarına ve EDAM ın 2009 yılına ait Rekabet Endeksi Sıralamalarına göre Ġzmir, TR33 Bölgesi ve çevresindeki iller arasında ilk sırada, Türkiye de ise 3. sıradadır. Bununla birlikte URAK ın çalıģmasında Kütahya Türkiye de 57. sırada ve çevre iller arasında son sırada yer almaktadır. EDAM ın çalıģmasında ise Afyonkarahisar Türkiye sıralamasında 48. sırada ve söz konusu iller arasında son sırada yer almaktadır. Tablo : Yılları TR33 Bölgesi Ġllerinin Çevre Ġllerden Aldığı Göç Miktarı Göç Veren Ġl Göç Alan Ġl Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak Afyonkarahisar Balıkesir Bilecik Bursa Denizli EskiĢehir Konya Ġzmir Isparta Kütahya Manisa UĢak *Tablodaki satırlar "göç veren il"i, sütunlar ise "göç alan il"i göstermektedir. Kaynak: TÜİK TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 85 / 204

88 Bölgesel KiĢi BaĢı GSKD tutarları açısından değerlendirildiğinde TR33 Bölgesi KiĢi BaĢı GSKD si USD olup USD olan Türkiye ortalamasının altındadır. TR33 Bölgesi ve çevresindeki bölgeler arasında KiĢi BaĢı GSKD nin en düģük olduğu bölge TR52 Bölgesi, en yüksek olduğu bölge ise TR41 Bölgesi dir. MaaĢ ve ücretlerin bölgesel ortalamalarının Türkiye toplamı içindeki paylarına bakıldığında ise TR33 Bölgesi ve çevre bölgeler arasında en yüksek payın %7,2 ile TR31 Bölgesi ne, en düģük payın ise %1,3 ile TR22 Bölgesi ne ait olduğu görülmektedir. Tablo ve Tablo incelendiğinde Afyonkarahisar ın en çok Denizli, Ġzmir, Konya ve EskiĢehir ile; Kütahya nın Ġzmir, Bursa, Manisa ve EskiĢehir ile; Manisa nın Ġzmir, Balıkesir, Bursa, Denizli, UĢak ve Konya ile; UĢak ın Ġzmir, Manisa, Denizli ve Kütahya ile etkileģim halinde olduğu görülmektedir. Tablo : Yılları TR33 Bölgesi Ġllerinin Çevre Ġllerden Aldığı Göç Miktarı Göç Alan Ġl Göç Veren Ġl Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak Afyonkarahisar Balıkesir Bilecik Bursa Denizli EskiĢehir Isparta Ġzmir Konya Kütahya Manisa UĢak *Tablodaki satırlar "göç alan il"i, sütunlar ise "göç veren il"i göstermektedir. Kaynak: TÜİK Tarım ve Sosyal Yapı ÇalıĢtayları ile paydaģ ziyaretlerinde özellikle vurgu yapılan noktalardan birisi, TR33 Bölgesi illerinin çevre illerle olan ekonomik iliģkileridir. Buna göre; Afyonkarahisar ın Konya ve Isparta ile, Kütahya nın Bursa ve EskiĢehir ile, Manisa ilinin Ġzmir ile ve UĢak ın Denizli ile ticari iliģkileri yoğundur. TR33 Bölgesi nin Anadolu yu Avrupa ya bağlayan ana ulaģım arterlerinin üzerinde olması, Bölge ye lojistik ve mekânsal olarak önemli bir değer katmaktadır. Mekânsal etkileģimin Bursa, EskiĢehir, Ġzmir, Denizli gibi büyük ve hızla geliģen kentler ile olması, Bölge ye ekonomik, sosyal açıdan büyük fırsatlar sunmaktadır. Afyonkarahisar ve UĢak illerinin kavģak noktalarında yer alması değerlendirilebilecek potansiyellerdendir. Ġstanbul, Kocaeli, Ġzmir, Antalya, Ankara ulaģım koridorları üzerinde yer alan TR33 Bölgesi yolcu ve navlun baģta olmak üzere lojistik aksının oluģturduğu ekonomik ve sosyal etkileģim sayesinde kalkınmada kaldıraç etkisi yaratma potansiyeline sahiptir. Coğrafi konumunun sağladığı bu avantajdan mutlak surette faydalanılacak Ģekilde ekonomik aktivitelerin yönlendirilmesi gerekmektedir. Mekansal olarak sürekli geliģen ve geniģleyen Bursa-EskiĢehir koridorunun TR33 Bölgesi nde en büyük katkıyı Kütahya iline yapması ön görülmektedir. Bu bağlamda iller arasında ekonomik ve sosyal etkileģimin artması ile bilgi yayılımı da (bulaģma etkisi) artacak ve böylece geliģme daha hızlı gerçekleģecektir. Benzer bir iliģki Konya, EskiĢehir, Isparta ve Afyonkarahisar için düģünülebilir. Aynı değerlendirme UĢak, Denizli ve Aydın illerinin oluģturduğu ekonomik etkileģim için de yapılabilir. TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 86 / 204

89 Genel bir değerlendirme yapmak gerekirse; TR33 Bölgesi nin geliģme hızı ve rekabet gücü yüksek olan illerle çevrili olması Bölge nin sosyal ve ekonomik geliģimi için önemli bir avantajdır. TR33 Bölgesi nin çevre illeri ile olan iliģkilerinde TR33 Bölgesi nin sosyoekonomik geliģimini olumsuz yönde etkileyebilecek geliģmeler minimuma indirilmeye çalıģılacak ve çevre illerle olan iliģkilerin Bölge ekonomisine maksimum fayda sağlaması için gerekli çalıģmalar yapılacaktır. TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 87 / 204

90 BÖLÜM 4: GELĠġME EKSENLERĠ TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 88 / 204

91 Sektörel İlişki: TARIM A-1. TARIMDA REKABET GÜCÜNÜN ARTTIRILMASI Stratejik Amaç A-1.1: Bitkisel üretimde verimin ve katma değerin arttırılması Eksen İlişkisi: KIRSAL KALKINMA Eksen İlişkisi: BEŞERİ GELİŞME Üst Ölçek Karar Ve Stratejiler Bitkisel üretimde verimin arttırılmasıyla iliģkili olarak Kalkınma Planı nın 346. maddesinde, plan döneminde rekabetçi bir tarımsal yapının oluģturulması sürecinde verimliliğin arttırılmasını teminen, hububat üretiminde sertifikalı tohum kullanım oranının arttırılacağı ve organik tarım üretiminde baģlamıģ olan artıģın devam ederek plan dönemi sonunda toplam tarım alanlarının %3 üne ulaģacağı öngörüsü dile getirilmektedir. Bitkisel üretimde kalitenin arttırılmasıyla iliģkili olarak, Kalkınma Planı nın 494. maddesinde gıda güvencesinin ve güvenliğinin sağlanması ile doğal kaynakların sürdürülebilir kullanımı gözetilerek, örgütlü ve rekabet gücü yüksek bir tarımsal yapı oluģturulması amaçlandığı ifade edilmiģtir. Kalkınma Planı nın 495. maddesinde, üretimin talebe uygun olarak yönlendirilmesini sağlayacak politika araçlarının uygulanması ve Türkiye nin AB ye üyeliği sonrasında birlik içinde rekabet edebilmesi için tarımsal yapıda gerekli dönüģüme öncelik verilmesi gerekliliği belirtilmiģtir maddede ise yüksek verimli tarım alanlarının tarımsal üretim amacıyla kullanılması, tarım topraklarından, tahlillerle belirlenecek kabiliyetleri doğrultusunda ve doğru tarım teknikleri ile faydalanılması; ayrıca, arazi kullanım planlaması ve yaygın erozyonun önlenmesi suretiyle toprak kaynaklarının etkin kullanılmasına iliģkin karar alınmıģtır. Kalkınma Planı nın 498. maddesinde, tarımda rekabet gücüne doğrudan etkide bulunacak yüksek üretim değeri bulunan ürünlerin üretilmesine atıfta bulunulmaktadır. Bitkisel üretimde katma değeri yüksek ürünlerin payının arttırılması amacıyla iliģkili olarak Kalkınma Planı nda yer alan Tarımsal Yapının EtkinleĢtirilmesi baģlığına odaklanılmıģtır. Söz konusu baģlık altında, ülke çapında mevcut tarımsal üretimde iģletmelerin rekabet gücü arttırılarak, üretilen mal ve hizmetlerin yurtdıģı pazarlarda yer almasının sağlanması ve belli bir pazar büyüklüğü elde edilerek bölge ekonomilerinin bu pazardan azami ölçüde istifade etmesi hedeflenmektedir. Kalkınma Planı nın 501. maddesinde tarımsal iģletmelerde baģta üretim teknikleri ve üretim koģullarının iyileģtirilmesi olmak üzere, tarım ve gıda iģletmelerinin modernizasyon çabalarının belirlenecek öncelikler çerçevesinde destekleneceği ve tarım-sanayi entegrasyonunun özendirileceği belirtilmiģtir maddede ise üretici gelirlerinin istikrarlı bir Ģekilde arttırılması amacıyla, çiftlikten sofraya gıda güvenliğinin sağlanması yönünde tarımsal üretim ve pazarlama aģamalarında baģta ilaç ve gübre ile nitelikli tohumluk kullanımı, sulama, bitki ve hayvan sağlığı ile gıda hijyeni olmak üzere çeģitli konularda eğitim ve yayım hizmetlerinin arttırılması gerektiği ifade edilmiģtir. Orta Vadeli Program da, ilgili ilkelerde verim ve kalitenin arttırılmasına yönelik olarak bitkisel üretimde verimliliği arttırma amaçlı uygulamaların yaygınlaģtırılması, baģta bitki hastalık ve zararlılarıyla entegre mücadele yöntemlerinin kullanımı olmak üzere bitki sağlığı TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 89 / 204

92 uygulamalarının geliģtirilmesine iliģkin stratejilere yer verilmiģtir. Ayrıca, tarım ve gıda iģletmelerinin modernizasyon faaliyetlerinin, bitki ve hayvan sağlığı ile gıda güvenliği öncelikleri çerçevesinde destekleneceği belirtilmiģtir. Orta Vadeli Program da ayrıca tarımsal desteklerin, alan ve ürün temelinde farklılaģtırılması suretiyle üretimde etkinlik, verimlilik ve kaliteyi artırmaya yönelik olarak yeniden düzenleneceği belirtilmiģ ve yayım hizmetlerinin güçlendirilmiģ üretici örgütleri tarafından yürütülmesine ağırlık verileceği ifade edilmiģtir. Günümüz tarımsal üretiminde önemli bir yeri olan organik tarım uygulamalarının geliģtirilmesi ve piyasa Ģartlarına uygun üretimin yapılabilmesi için çıkartılan 5262 sayılı Organik Tarım Kanunu nun temel amacı tüketiciye güvenilir, kaliteli ürünler sunmak üzere organik ürün ve girdilerin üretiminin geliģtirilmesini sağlamak için gerekli usul ve esasları belirlemektir. Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı, organik tarımın geliģtirilmesi için BirleĢmiĢ Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) kapsamında çalıģmalar yapmaktadır. FAO nun Organik Tarım Programı nın uzun dönemli amacı gıda güvenliği ile kırsal kalkınma, sürdürülebilir geçim sağlama ve sürdürülebilir çevre için üye ülkelerde organik tarım üretimini, iģlenmesini, sertifikalandırılmasını ve pazarlanmasını sağlamaktır. Kırsal Kalkınma Stratejisi nde ( ) Toprak ve Su Kaynaklarının Etkinliğinin Sağlanması baģlığı altında tarımsal üretimde doğal koģullara bağımlılığın azaltılması, verimliliğin artırılması, tarımsal üretimin çeģitlendirilmesi ve çiftçi gelirlerinin yükseltilmesinde su ve toprak kaynaklarının geliģtirilerek etkin bir Ģekilde kullanılması önemine vurgu yapılmaktadır. Ayrıca ekonomik olarak sulanabilir olmakla birlikte halen sulamaya açılmamıģ tarımsal arazilerin sulamaya açılmasına yönelik altyapı çalıģmalarına öncelik verilmesi, mevcut sulamalarda ise sınırlı su kaynaklarından elde edilen faydanın artırılması ve olumsuz çevresel etkilerin önlenmesi açısından su kullanımında etkinliğin arttırılması gerektiği belirtilmiģtir. Ayrıca Türkiye Tarım Havzalarının Üretim ve Destekleme Modeli 2009 yılı içerisinde Bakanlar Kurulu tarafından kabul edilmiģ olup geliģtirilen model kapsamında tarım havzalarının belirlenmesi, sağlıklı envanter hazırlanması, üretim planlamasına imkan sağlanması, sektörel talebin karģılanması ve belirlenen ürünlerde arzın arttırılması planlanmaktadır. Mevcut Durumun Tespiti Bölge deki bitkisel üretimde kullanılan ve verim ile katma değer oluģturma üzerinde doğrudan etkisi bulunan üretim yöntemlerinden biri organik tarımdır yılı TÜĠK organik tarım verilerine göre; TR33 Bölgesi organik tarımla uğraģan çiftçi sayısı bakımından Türkiye genelinde 2. sırada yer almaktadır. Bu kapsamda bölgede toplam hektar alanda organik tarım uygulamaları yapılmaktadır. Bu oran, Türkiye genelinde toplam organik tarım alanlarının %3 üne, Bölge deki toplam tarım alanlarının ise %0,2 sine tekabül etmektedir. Bölge de yer alan diğer bir üretim tekniği olan örtüaltı tarım incelendiğinde, 2009 yılı TÜĠK verilerine göre Türkiye genelinde örtüaltı sebze ve meyve üretiminin dekar alanda yapıldığı ve toplam tarım alanlarının %2,33 ünü oluģturduğu görülmektedir. Ege Bölgesi nde ise örtüaltı sebze ve meyve üretimi yapılan alan dekar olup Türkiye geneli örtüaltı sebze ve meyve üretiminin %9 unu oluģturmaktadır. TR33 Bölgesi nde ise örtüaltı tarımı yapılan alan dekar ile ülke genelinin sadece %0,25 idir ve bu alan TR33 Bölgesi toplam tarım alanlarının %0,1 dir. Bölge de örtüaltı tarımında öne çıkan ürünler; domates, hıyar, kavun ve maruldur. Mevcut durumda Bölge de örtüaltı tarım konusunda eğitim ve bilgilendirme çalıģmaları yapılmakta ve merkezi kayıt çalıģmaları devam etmektedir. Ayrıca Bölge de çok sayıda tamamlanmıģ örtüaltı tarım projesi mevcuttur. Afyonkarahisar ın TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 90 / 204

93 Sandıklı ilçesinde 120 dekar ve Merkez ilçede 40 dekar teknolojik sera tesis kurulumu devam etmekte olup Çobanlar ilçesinde 300 dekar ve yine Sandıklı ilçesinde 100 dekar teknolojik sera tesisi planlanmaktadır. TR33 Bölgesi zengin jeotermal su kaynaklarına sahiptir. Turizm sektörü tarafından yoğun Ģekilde kullanılan bu kaynaklar son zamanlarda tarım sektöründe faaliyet gösteren firmaların da dikkatini çekmiģtir. Bu zengin jeotermal kaynakların varlığı ve uygun iklim koģulları Bölge de seracılığı yüksek katma değer sağlama potansiyeli olan bir alan haline getirdiği ve tarım sektörünün de bu fırsatı değerlendirmeye baģladığı düzenlenen Tarım ÇalıĢtayları nda ifade edilmiģtir. Bölgede yer alan diğer bir tarımsal üretim yöntemi ise iyi tarım uygulamalarıdır. TR33 Bölgesi nde Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı nın Ġyi Tarım Uygulamalarına ĠliĢkin Yönetmeliği doğrultusunda çiftçilere ve özel sektöre yönelik ĠTU ve Globalgap sertifika sistemi konusunda bilgilendirme toplantıları ve seminerler yapılmıģtır. Bölge Planı hazırlık sürecinde gerçekleģtirilen Tarım ÇalıĢtayları değerlendirildiğinde, Bölge de kaliteli ve sertifikalı fidan, fide ve tohum kullanımının yaygın olmadığı ancak elveriģli iklim Ģartlarının mevcut olduğu sonucuna ulaģılmıģtır. Kimyasal ilaçlamanın ve gübrelemenin bilinçsizce yapılması; atıkların tarım amaçlı kullanılan arazilerde toprak ve su kirliliğine yol açması; çiftçilerin mevcut toprak, yaprak ve su analiz laboratuvarlarından yeterince faydalanmaması; ihracata yönelik ürünlerde akredite olmuģ iģleme, sınıflandırma, ambalajlama, depolama, kalibrasyon, paketleme tesisleri ile kalıntı izleme laboratuvarının yeterli sayıda olmaması ve çiftçilerdeki genel eğitim seviyesinin düģük olması bitkisel üretimde verim ve kaliteyi düģüren diğer unsurlar olarak tespit edilmiģtir. Son olarak, tarımda verim ve kaliteyi arttıran bir unsur olan makineli tarım konusunda TR33 Bölgesi, Türkiye ortalamasının üzerinde yer almaktadır yılı TÜĠK tarımsal alan ve traktör verilerine göre; traktör sayısı dikkate alındığında TR33 Bölgesi, Düzey-2 bölgeleri arasında ilk sırada yer almakta olup Manisa ili de iller bazında birinci sıradadır. Bölge de tarımsal üretim konusunda Ar-Ge çalıģmalarına yönelik herhangi bir veriye ulaģılamamıģ olup Tarım ÇalıĢtayları nda bu kapsamdaki çalıģmaların yetersiz olduğu ifade edilmiģtir. Verim ve kaliteyi arttıran en önemli unsurlardan biri olan sulama incelendiğinde ise Bölge genelindeki sulanabilir tarım arazilerinin hâlihazır durumda ancak %28 inin sulanabildiği görülmektedir. UĢak ilinde sulanamayan tarım arazisi oranı %93 ile bir hayli yüksek olup Afyonkarahisar ve Manisa illerindeki sulanabilen tarım arazileri sırasıyla %39 ve %38 ile Bölge ortalamasının üstünde seyretmektedir. Tarım ÇalıĢtayları nda tarımdaki sulamanın ekseriyetle geleneksel sulama yöntemleri ile yapıldığı, verim ve kaliteyi olumlu etkileyecek olan mevcut sulama sistemlerinin rehabilitasyonuna ihtiyaç duyulduğu, geleneksel sulama sistemlerinin yerine modern basınçlı sulama sistemlerinin yaygınlaģtırılması gerektiği belirtilmiģtir.tarım ÇalıĢtayları ndan çıkan sonuçlara göre; meyve ve sebze üretimi diğer ürünlere nazaran Bölge ye daha fazla getiri sağlamaktadır. Bu ürünlerin iģlenmesiyle katma değeri yüksek ürünler elde edilmekte ve bunların ihraç potansiyeli bulunmaktadır. Hayvancılık Bölge de önemli bir yere sahip olduğu için yem bitkilerinin yetiģtirilmesi de büyük önem arz etmektedir. Üreticilerin kendilerine yetecek miktarda yem bitkisi ekmedikleri için maliyetlerinin yükseldiği, bu nedenle etkin iģletmecilik yapamadıkları belirtilmiģtir. Tarım ÇalıĢtayları nda dile getirilen yukarıdaki açıklamalar dikkate alınırsa TR33 Bölgesi nde üretilen tüm ürünlerin içerisinde tarla ürünlerinin payı %57 iken sebzelerin oranı %19,6 ve meyvelerin oranı %23,4 tür. Türkiye genelinde ise bu durum tarla ürünleri için %67, sebzeler için %20 ve meyveler için %14 tür. Bölge deki meyve üretim payının yüksek TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 91 / 204

94 olması, Manisa ilinde meyve alanlarının toplam tarım alanlarının %35 ini oluģturuyor olmasıyla açıklanabilir. Afyonkarahisar ilinde üretilen ve katma değeri yüksek olan meyveler kiraz, viģne, erik, elma, badem; sebzeler domates ve biber; tarla ürünleri ise haģhaģ ve Ģekerpancarıdır. Afyonkarahisar Ġl Tarım Müdürlüğü 2009 yılı verilerine göre, organik tarımla uğraģan çiftçilerin çok büyük bir kısmının gül yetiģtiriciliği ile uğraģtığı, bunun yanı sıra katma değeri yüksek olan organik tarımda öne çıkan ürünlerin kimyon, viģne ve haģhaģ olduğu görülmektedir. Kütahya da sebze ve meyve üretimi ancak %4 gibi görece düģük bir alanda yapılabilmektedir. Kütahya Ġl Tarım Müdürlüğü 2009 yılı verilerine göre domates, sivri biber, salatalık, kiraz, elma, viģne ve kestane Bölge ekonomisine önemli katkı sağlayan ürünler olarak göze çarpmaktadır. Manisa ilinde meyvelerden üzüm, zeytin, armut, elma, erik, ceviz, badem, kestane, çilek, ve coğrafi iģareti alınmıģ kiraz; sebzelerden domates ve coğrafi iģareti alınmıģ kavun; tarla ürünlerinden tütün ihraç potansiyeli olan ve katma değeri yüksek ürünler olarak öne çıkmaktadır. Üzüm yetiģtiriciliğinde uzmanlaģmıģ olan Manisa, Türkiye üzüm üretiminin yarısından fazlasını gerçekleģtirmektedir. Bunun yanı sıra, sofralık ve yağlık zeytin ile tütün Manisa ilinin diğer yüksek getiri sağlayan ürünleridir (Manisa Ġl Tarım Müdürlüğü, 2009). UĢak ilinde ise katma değeri yüksek olarak değerlendirilebilecek tarım ürünleri leblebilik nohut, tarhana, Sivaslı çileği, üzüm, haģhaģ, susam, Ģekerpancarı ve makarnalık buğday olarak tespit edilmiģtir. Hedef A-1.1.1: Bitkisel üretimde mevcut üretim tekniklerinde iyileģtirmeye gidilecek ve modern üretim teknikleri yaygınlaģtırılacaktır. Stratejik Öncelikler: Çiftçilerin iyi tarım uygulamaları ve yeni üretim tekniklerine iliģkin eğitimi ile ilgili çalıģmaların yaygınlaģtırılması Bilinçli tarım uygulamalarının yaygınlaģtırılması ve teģvik edilmesi Örtüaltı ve organik tarım uygulamalarının yaygınlaģtırılması Termal kaynakların tarımsal üretimde kullanılmasına iliģkin Ar-Ge ve inovasyon çalıģmalarının teģvik edilmesi Bölgede analiz laboratuvarı sayısının arttırılması ve mevcut laboratuvarların modernize edilmesi Tarımsal üretimde verim ve kalitenin arttırılması ve bu artıģın sürekli kılınabilmesi için baģlıca öncelik yeni üretim tekniklerinin geliģtirilmesi ve yaygınlaģtırılması, mevcut üretim tekniklerinde ise iyileģtirmeye gidilmesidir. Bu kapsamda öncelikle üreticilerin eğitimi ile ilgili çalıģmalar yaygınlaģtırılacaktır. Kimyasal ve biyolojik kalıntıların önlenmesi için tüm üretim tekniklerinde bilinçli tarım uygulamaları desteklenecektir. Ayrıca, Bölge de örtüaltı ve organik tarım uygulamalarının yaygınlaģtırılması, bu alanlardaki inovasyon ve Ar-Ge çalıģmalarının desteklenmesi ve Bölge nin en önemli potansiyellerinden jeotermal kaynakların tarım uygulamalarında kullanılması amacıyla yeni tekniklerin geliģtirilmesi önceliklidir. TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 92 / 204

95 Söz konusu Ar-Ge ve inovasyon çalıģmalarını hızlandıracak, nihai ve ara ürünlerin kalitesini etkileyen analiz laboratuvarı sayısının arttırılması ve mevcut laboratuvarlarda modernizasyon yapılması ayrıca önem arz etmektedir. Hedef A-1.1.2: Bitkisel üretimin tüm aģamalarında gıda güvenliği sağlanacaktır. Stratejik Öncelikler: Çiftçilerin ve tarım iģletmelerinin kaliteli ve sertifikalı tohum kullanmasının teģvik edilmesi Bölgedeki paketleme ve ambalajlama tesislerinin sayı ve kapasitelerinin arttırılması Bölge genelinde gıda sertifikasyonlarının yaygınlaģtırılması Bitkisel üretimde kalitenin arttırılması ve bu kalite artıģının rekabet gücüne yansıtılabilmesi için gıda güvenliğinin sağlanması önem arz etmektedir. Bu amaçla Bölge dahilinde bitkisel üretimde kaliteli ve sertifikalı tohum kullanılmasının üretici örgütleri tarafından desteklenmesi ve teģviklerin bu doğrultuda yönlendirilmesi önceliklidir. Ayrıca güvenli ve hijyenik ambalajlama sistemleri oluģturulması ve bu alanda faaliyet gösteren iģletmelerin sayı ve kapasitesinin arttırılması öncelikler arasında olup nihai ürünlerde gıda sertifikasyonları yaygınlaģtırılacaktır. Hedef A-1.1.3: Su kaynaklarının etkin kullanımı sağlanacak ve Bölge de sulu tarım yaygınlaģtırılacaktır. Stratejik Öncelikler: Geleneksel sulama teknikleri yerine modern sulama tekniklerinin (damlama, yağmurlama vb.) kullanılmasının desteklenmesi Tarım alanlarının sulanmasına iliģkin bilinçlendirme eğitimlerinin arttırılması Bölge deki mevcut su kaynaklarının etkin kullanımını sağlamak amacıyla modern sulama tekniklerinin kullanımı yaygınlaģtırılacak ve çalıģmalar bu doğrultuda yönlendirilecektir. Ayrıca üreticilere sulu tarımın önemine dair bilinçlendirme eğitimleri verilecek, bu sayede sulu tarımla elde edilecek verimin, kalitenin ve gelirin daha yüksek olacağı üreticilere aktarılacaktır. Hedef A-1.1.4: Bölge genelinde tarımsal arazi planlaması yapılacaktır. Stratejik Öncelikler: Bölge de üretime uygun yeni ürünlerin envanterinin çıkartılması Envanter kapsamındaki ürünlere iliģkin gerekli üretim tekniği ve toprak kalitesinin belirlenmesi Bölge deki tarım arazilerinin konum, verim, olanak ve tarımsal ürünlere uygunluklarının belirlenmesi Tarım Havzaları Projesi nin Bölge dahilinde uygulanmasının desteklenmesi TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 93 / 204

96 Çiftçi ve iģletmelerin mevcut üretimlerini katma değeri daha yüksek ürünlere yönlendirmesinin teģvik edilmesi Eğitici faaliyetlerin belirlenen envanterler ve üretim teknikleri kapsamında gerçekleģtirilmesi Arazi planlamasının yapılması kapsamında orta ve uzun erimdeki ilk hedef, Bölge de üretimi mümkün olan yeni ürün envanterinin çıkartılmasıdır. Envanter kapsamında belirlenmiģ ürünlerde üretim kapasitesinin arttırılması amacıyla, ürünlerden en yüksek verimin elde edileceği arazi türü ve üretim tekniğinin belirlenmesi gereklidir. Bu çerçevede ilk olarak Bölge genelindeki tüm tarım arazilerinin konum ve alanları belirlenecektir. Arazilerin verimlilik dereceleri, sulanma kapasiteleri ve ürünlere uygunlukları tespit edilecek, ilgili kuruluģlarca çiftçi ve iģletmelere sağlanacak destekler bu tespitlerle uyumlu olarak gerçekleģtirilecektir. Yine bu kapsamda, Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı nın Tarım Havzaları Projesi nin Bölge dahilinde uygulanması desteklenecektir. Ayrıca, üreticiyi yönlendirmek amacıyla tarım arazilerinin verim seviyesine göre Bölge de halihazırda üretimi yapılan ve üretilebilecek yüksek katma değerli ürünlerin tespit edilmesi ve bunların yetiģtirilmesine iliģkin çiftçi ve iģletmelere gerekli eğitim ve bilgilendirmenin yapılması önceliklidir. Bu kapsamda mevcut tarım alanlarında yem bitkileri, endüstriyel bitkiler, yağlı tohumlar ve katma değeri yüksek meyve ve sebze üretimi yapılması teģvik edilecektir. TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 94 / 204

97 Sektörel İlişki: TARIM Sektörel İlişki: SANAYİ A-1. TARIMDA REKABET GÜCÜNÜN ARTTIRILMASI Stratejik Amaç A-1.2: Hayvancılıkta verimin ve kalitenin arttırılması Eksen İlişkisi: KIRSAL KALKINMA Eksen İlişkisi: BEŞERİ GELİŞME Üst Ölçek Karar Ve Stratejiler Kalkınma Planı nın 506. maddesinde, görece katma değeri yüksek ürünler elde edilen hayvancılık faaliyetlerinde hayvan ıslahına, hayvan hastalık ve zararlılarıyla mücadeleye, meraların ıslahının ve kullanımının düzenlenmesine, kaliteli yem bitkileri üretiminin arttırılmasına ve yayım hizmetlerine ağırlık verilerek, AB ye katılım öncesi rekabet gücünün arttırılması hedefi ortaya konulmaktadır. Ayrıca 505. maddede üretici gelirlerinin istikrarlı bir Ģekilde arttırılması amacıyla, çiftlikten sofraya gıda güvenliğinin sağlanması yönünde tarımsal üretim ve pazarlama aģamalarında baģta ilaç ve gübre ile nitelikli tohumluk kullanımı, sulama, bitki ve hayvan sağlığı ile gıda hijyeni olmak üzere çeģitli konularda eğitim ve yayım hizmetlerinin arttırılması gerektiği ifade edilmiģtir. Orta Vadeli Program da yapılan tespitlere göre, tarımsal iģletmelerde genel olarak hayvancılık ve bitkisel üretim bir arada yapılmakta olup iģletmelerin küçük ölçekli ve çok parçalı yapıda olması verimliliğin düģük seviyelerde kalmasına yol açmaktadır. Yine Orta Vadeli Program da, Türkiye de hayvancılık iģletmelerinin genelde küçük ölçekli olduğu, birim hayvan baģına elde edilen verimlerin düģük, yem bitkileri üretiminin yetersiz ve suni tohumlama sayısının uluslararası ortalamaların altında olduğu ortaya konulmaktadır. Bu çerçevede, hayvancılık sektöründe desteklerin yapısal dönüģümü sağlayacak Ģekilde düzenleneceği, ıslah çalıģmaları ile hastalık ve zararlılarla mücadelenin ve kaliteli yem bitkileri üretiminin artırılmasına öncelik verileceği belirtilmektedir. Su ürünleri sektöründe ise kaynak yönetim sistemine yönelik kurumsal kapasitenin geliģtirileceği ve yetiģtiriciliğin çevresel sürdürülebilirlik ilkeleri çerçevesinde gerçekleģtirilmesinin sağlanacağı ifade edilmektedir. Mevcut Durumun Tespiti Tarım ÇalıĢtayları nda Bölge deki iģletme ölçeklerinin küçük ve aile iģletmeciliğinin yaygın olduğu, bu nedenle hayvan yetiģtiriciliğinin etkin yapılamadığı, kalite ve verimde kayıp yaģandığı, hayvanların zamansız kesildiği ifade edilmiģtir. Ġl Tarım Müdürlüklerinden alınan verilere göre Bölge de iģletme baģına düģen ortalama büyükbaģ hayvan sayısı 3 tür. Bunun yanında, Bölge de bulunan üreticilerin kendilerine yetecek miktarda yem bitkisi ekmedikleri için maliyetlerinin yükseldiği ve bu nedenle etkin iģletmecilik yapamadıkları belirtilmiģtir. Yine Tarım ÇalıĢtayları ndan elde edilen bilgilere göre Bölge de yem bitkilerinin analizine yönelik laboratuvar ve kaba yem bitkileri (silajlık mısır, fiğ vb.) paketleme tesisi bulunmamaktadır. Bu durum yem ürünlerinde istenilen kaliteye ulaģılamamasına sebep olmaktadır. Diğer yönden Bölge de yüksek genetik yapılı ırklara sahip olunması, ıslah için devletin teģvik vermesi, yoğun ıslah çalıģmalarının yapılıyor ve devam ettiriliyor olması süt verimini olumlu yönde etkilemektedir. Tarım ÇalıĢtayları nda, sütün kalitesini artırmak için gerekli olan soğuk zincir depolarının yetersiz kaldığı ve etkin kullanılmadığı, aynı zamanda kalite ve fiyat TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 95 / 204

98 sınıflandırmasına yardımcı olacak süt analiz laboratuvarının bulunmadığı hususuna vurgu yapılmıģtır. Ayrıca sürü yönetiminde yetkin ve eğitimli insan kaynağının eksikliği önemli sıkıntılar arasında yer almaktadır. Bunun yanı sıra Bölge de verim ve kaliteyi artıracak ve hayvancılık potansiyelini yükseltecek hayvan kreģleri, organize hayvancılık bölgesi, hayvancılık eğitim ve uygulama merkezleri ile Ar-Ge merkezi mevcut değildir. Ġl Tarım Müdürlükleri 2009 yılı verilerine göre TR33 Bölgesi yüzölçümünün %9,2 si çayır ve meradan oluģmaktadır. Ġller bazında ise Manisa`nın %2,9 u; Afyonkarahisar`ın %20,1`i; Kütahya`nın %7,5`i ve UĢak`ın %4,9`u çayır ve meradan oluģmaktadır. Tarım ÇalıĢtayları nda Bölge de yeterince mera alanının olmadığı, mevcut mera alanı ıslah çalıģmalarının yetersiz kaldığı, meraların ortak kullanılmasında bilinç eksikliği olduğu dile getirilmiģtir. ĠĢletme içi karıģık hayvancılığın yapılması ve iģletme ölçeklerinin küçüklüğü sebebiyle veteriner hekim istihdam edilmemesi hayvan hastalık ve zararlılarıyla mücadeleyi zorlaģtırmakta, verim ve kaliteyi düģürmektedir. Tarım ÇalıĢtayları nda, Bölge de hayvan hastalıkları ve zararlılarıyla mücadelenin etkin Ģekilde yapıldığı ancak Afyonkarahisar ın ulaģımda geçiģ güzergahı üzerinde olmasından dolayı hayvan hareketleri fazlalığının bu noktada risk oluģturduğu belirtilmiģtir. Bu gibi riskleri azaltmak amacıyla ve hayvancılığın Bölge ekonomisi için bu derece önemli olmasından dolayı hastalıklara yönelik gerekli araģtırma merkezlerinin ve laboratuvarlarının kurulması gerektiği vurgulanmıģtır. Ayrıca Tarım ÇalıĢtayları nda Bölge genelinde entegre iģletme modelinin yaygın olmadığı tespit edilmiģtir. Bunun yanı sıra Bölge de sınıflandırma, ambalajlama ve depolama tesislerinin yetersiz olduğu görülmektedir. Bölge genelinde Afyonkarahisar dıģında kırmız et iģleme tesislerinin yetersiz olduğu göze çarpmaktadır. Yine Tarım ÇalıĢtayları nda, Bölge de tarıma dayalı sanayi sektörüne yapılan yatırımın, Bölge nin tarım potansiyeli göz önüne alındığında yeterli olmadığı sonucuna varılmıģtır. Bölge de büyük ölçekli süt ve süt ürünleri iģleme tesislerinin yeterli olmaması kalite ve pazarlama konusunda sorunlara yol açmaktadır. Su ürünleri incelendiğinde ise Ġl Tarım Müdürlüklerinden alınan 2009 yılı verilerine göre Bölge de su ürünleri üretim ve iģleme tesisi sayısı 51 dir. Bu tesislerde alabalık ve aynalı sazan yetiģtiriciliği yapılmaktadır yılı TÜĠK verilerine göre, bir önceki yıla nazaran, iç sulardaki yetiģtiricilik üretimi %12,75 oranında artarken TR33 Bölgesi nde %38 ile ciddi bir artıģ gözlenmiģtir. TR33 Bölgesi nde iç sularda yetiģtiricilik üretimi ton ile Türkiye üretiminin %4 ünü karģılamaktadır. Alabalık, Türkiye genelinde %43,32 lik oran ile iç sulardaki yetiģtiricilikte en önemli tür olup TR33 Bölgesi nde ise %93 lük bir paya sahiptir. Tarım ÇalıĢtayları nda Bölge nin su ürünleri üretimini arttırabilecek kapasiteye sahip olduğu ve bu konuda yatırımı devam eden ve yatırım yapmayı planlayan firmaların mevcut olduğu dile getirilmiģtir. Ayrıca iģleme tesislerinin de sayısının arttırılması gerektiği belirtilmiģtir. Hedef A-1.2.1: Hayvansal üretimde tesisleģme sağlanacaktır. Stratejik Öncelikler: Modern entegre üretim tesislerinin kurulması Mevcut üretim ve iģleme tesislerinde kalite ve kapasitenin arttırılması Bölge dahilinde organize hayvancılık bölgelerinin kurulması Küçük ölçekli üreticilerin ortak üretim tesisleri kapsamında örgütlenmesi TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 96 / 204

99 ĠĢletmelerde bitkisel üretim ve hayvancılık faaliyetlerinin ayrılması Su ürünleri üretim tesislerinin sayısının arttırılması Hayvansal üretimde kalitenin ve verimin arttırılması açısından, üretimin tesisler dahilinde profesyonel yönetim anlayıģıyla gerçekleģtirilmesi büyük önem teģkil etmektedir. Önemli bir hayvancılık potansiyeline sahip Bölge de, söz konusu potansiyeli yüksek katma değere dönüģtürebilecek modern entegre üretim tesislerinin kurulması önceliklidir. Yeni tesislerin kurulmasına ek olarak, mevcut hayvansal üretim ve gıda iģleme tesislerinde nitelik ve kapasitenin arttırılması katma değer yaratılması bakımından önem arz etmektedir. Yine bu kapsamda, köy içi ve ev altı hayvancılık iģletmeleri, yerleģim alanları dıģında belirlenen hayvancılık bölgelerine yönlendirilecek, ayrıca Bölge de organize hayvancılık bölgelerinin kurulması desteklenecektir. Hayvansal ürünlerin kalitesini, verimini ve pazarlanmasını kolaylaģtırması ve maliyetleri azaltması nedeniyle küçük üreticilerin bir araya gelerek ortak üretim tesisleri kurması gerekmektedir. Hayvansal üretimde verim ve kalitenin arttırılması adına hayvansal ve bitkisel üretimin ayrı ayrı tesislerde yapılması ve hayvancılığın ayrı bir meslek olarak algılanması yönünde çalıģmalar yapılacaktır. Son olarak, Bölge de su ürünleri tesislerinin sayısının arttırılması öncelikli olup bu konudaki potansiyelin değerlendirilmesi amacıyla teģviklerin sağlanması önem arz etmektedir. Hedef A-1.2.2: Hayvan soylarının ve mera alanlarının ıslah çalıģmalarına yönelik faaliyetler arttırılacaktır. Stratejik Öncelikler: Suni tohumlamanın ve kaliteli yem bitkileri üretiminin arttırılması Hayvan hastalık ve zararlılarıyla mücadelede modern yöntemlerin kullanılması Hayvan hastalıkları araģtırma merkezi ve laboratuvarlarının kurulması Dönemsel hayvan ve hayvansal üretim planlamasının yapılması Mevcut mera alanlarının tespiti ve mera alanı kullanım planlamasının yapılması Hayvan veriminin arttırılması kapsamında orta erimde Bölge dahilinde suni tohumlamanın ve kaliteli yem bitkileri üretiminin teģvikler vasıtasıyla arttırılması amaçlanmaktadır. Hayvan hastalıkları ve zararlılarıyla mücadelenin desteklenmesi kapsamında ilgili kurum ve örgütlenmelerin etkinliklerini arttırmaları ve modern teknikler kullanmaları önceliklidir. Ayrıca geçiģ güzergahında olan bölgelerde sürü takibinin yapılması ve hayvanların kayıt altına alınmasına iliģkin denetimler arttırılacaktır. Hastalıklara yönelik gerekli araģtırma merkezlerinin ve laboratuvarların Bölge dahilinde kurulması büyük önem arz etmektedir. Yine bu kapsamda hayvanların genetik ıslahlarına iliģkin çalıģmaların Bölge de kurulacak araģtırma merkezleri çerçevesinde yapılması desteklenecektir. Dönemlik hayvan ve hayvansal üretim planlanmasının yapılmasına iliģkin eğitimlere öncelik verilecek, piyasa koģulları doğrultusunda hayvan kesim dönemlerine iliģkin bilgilendirmeler yapılacaktır. Mera alanlarının ıslah edilmesi kapsamında ise mera alanlarında sürdürülebilirliğin sağlanması amacıyla gerekli denetim mekanizmalarının oluģturulması amaçlanmaktadır. Bölge deki tüm mevcut mera alanlarının büyüklük ve yoğunlukları tespit edilecek ve bu çerçevede kullanım planlaması yapılacaktır. TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 97 / 204

100 Hedef A-1.2.3: Hayvansal üretim aģamalarında gıda güvenliği sağlanacaktır. Stratejik Öncelikler: YetiĢtiricilikte sertifikalı yem bitkilerinin kullanımının arttırılması ĠĢletmelerde veteriner ve danıģman istihdam oranının arttırılması ĠĢletmelerde kalite yönetim sistemlerinin yaygınlaģtırılması Bölge de paketleme tesislerinin kapasite ve kalitelerinin arttırılması Hayvancılıkta gıda güvenliği, gerek üretim kalitesinin baģlıca göstergelerinden olması, gerekse üretim koģullarıyla doğrudan iliģkili olması bakımından önem arz etmekte olup ürünlerin katma değerini arttıran baģlıca unsurlardandır. Bu amaçla, yetiģtiricilikte sertifikalı yem bitkilerinin kullanılması ve iģletmelerde veteriner istihdamı özendirilecektir. Ayrıca üretici birliklerinin eğitici faaliyetlerini arttırması sağlanacak ve iģletmelerin kalite yönetim sistemlerini kullanması teģvik edilecektir. Üretimde tesisleģmenin sağlanması kapsamında da belirtildiği üzere, Bölge de gıda güvenliğinin en önemli göstergelerinden olan paketleme tesislerinin kurulması teģvik edilecektir. TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 98 / 204

101 Sektörel İlişki: TARIM A-1. TARIMDA REKABET GÜCÜNÜN ARTTIRILMASI Stratejik Amaç A-1.3: Tarım işletmeciliğinin geliştirilmesi Eksen İlişkisi: KIRSAL KALKINMA Eksen İlişkisi: BEŞERİ GELİŞME Üst Ölçek Karar Ve Stratejiler Kalkınma Planı nın 495. maddesinde, üretimin talebe uygun olarak yönlendirilmesini sağlayacak politika araçlarının uygulanması ve ülkemizin AB ye üyeliği sonrasında Birlik içinde rekabet edebilmesi için tarımsal yapıda gerekli dönüģüme öncelik verilmesi gerekliliği belirtilmiģtir. Bu doğrultuda, mevcut iģletmelerin yenilik kapasitelerini geliģtirici Ģekilde biliģim ve teknolojiden faydalanmaları sağlanacak, modern yönetim anlayıģıyla iģletmelerin yeniden yapılanma, pazarlama yönetimi ve risk yönetimi konusunda yeteri kadar bilgi sahibi olmaları teģvik edilecektir. Bilgi temelli büyüme stratejileri ile iģletmelerin hem yurtiçi hem de yurtdıģı pazarlarda rekabet gücünün pekiģtirilmesi önceliklidir. Kalkınma Planı nın 498. maddesi, tarımsal üretimin rekabet gücüne doğrudan katkıda bulunacak Ģekilde; yüksek üretim değeri bulunan tarım ürünleri üretiminin artırılması amacıyla tarım iģletmelerinde gözlenen arazi parçalılığı sorununun hafifletilmesine yönelik olarak toplulaģtırma yatırımlarının yaygınlaģtırılacağını ifade etmektedir. Kalkınma Planı nın 510. maddesinde üretici örgütlenmesine iliģkin mevzuat ele alınarak, üreticilerin değiģik amaçlara uygun Ģekillerde verimliliği ve pazarlamada rekabet gücünü artırıcı yönde örgütlenmelerinin destekleneceği belirtilmiģtir. Kalkınma Planı nda yer alan üst ölçekli kararlara ek olarak tarım ürünlerinin ticaretini kolaylaģtırmak, depolanması için yaygın bir sistem oluģturmak, malların emniyetini sağlamak ve kalitesini korumak, ürünlerin sınıf ve derecelerinin yetkili sınıflandırıcılar tarafından saptanmasını sağlamak, tarım ürünleri lisanslı depo iģleticilerinin kiģiler arasında ayrım yapmaksızın tarım ürünlerini kabul etmelerini temin etmek, ürünlerin mülkiyetini temsil eden ve finansmanını, satıģını ve teslimini sağlayan ürün senedi çıkartmak ve standartları belirlenmiģ tarım ürünlerinin ticaretini geliģtirmek üzere, tarım ürünleri lisanslı depoculuk sisteminin kuruluģ, iģleyiģ ve denetimine iliģkin usul ve esasları düzenlemek amacıyla 5300 sayılı Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk Kanunu tarihli Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe girmiģtir. Orta Vadeli Program da yapılan tespitlere göre tarımsal iģletmelerde genel olarak hayvancılık ve bitkisel üretim bir arada yapılmakta olup iģletmelerin küçük ölçekli ve çok parçalı yapıda olması verimliliğin düģük seviyelerde kalmasına yol açmaktadır. Bu eksen doğrultusunda programda belirtildiği üzere, toprak ve su kaynaklarının etkin kullanılmasına yönelik yöntem ve araçlara öncelik verilecek ve üreticilerin, faaliyetlerinde verimliliği ve pazarlama imkanlarını geliģtirmek üzere ticari iģletmelere dönüģümü yönünde örgütlenmeleri desteklenecektir. Orta Vadeli Program da, sürdürülebilir ihracat artıģını sağlamak amacıyla yenilikçiliğe ve Ar- Ge ye dayalı, katma değeri yüksek, markalı ürün ve hizmetlerin üretim ve pazarlama süreçlerinin destekleneceği belirtilmiģtir. Yine Orta Vadeli Program da, geleneksel ihracat sektörlerinde katma değer artıģı sağlanmasına yönelik olarak tasarım, marka, pazarlama ve tanıtım konusundaki mevcut TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 99 / 204

102 desteklerin çeģitlendirilip geliģtirileceği vurgusu yapılarak ihracatta pazar çeģitliliği stratejisi kapsamında küresel krizden nispeten daha az etkilenmesi beklenen komģu ve çevre ülkeler, Afrika ülkeleri ve Asya-Pasifik ülkelerine yönelik ihracatın arttırılmasının sağlanacağı dile getirilmiģtir. Mevcut Durumun Tespiti Tarım ÇalıĢtayları ndan çıkan sonuca göre yöresel ürünlerin pazarlanması noktasında önemli sıkıntılar yaģanmaktadır. Bölge de bilinçli pazar araģtırması yapan kiģi ve kurumlar yok denecek kadar az olup üreticinin bu yönde yaģadığı sorunların çözümüne yönelik aldığı destek yetersizdir. Uluslararası pazarlara yönelik kaliteli ürün yetiģtirilse de sınıflandırma, depolama ve ambalajlama ünitelerinin eksikliğinden ötürü ürün kalitesinde yaģanan kayıplar ihracatı olumsuz olarak etkilemektedir. Bunun yanı sıra aktif üretici birlik ve örgütlerinin olmadığı, çiftçilerin bu anlamda yalnız kaldığı ve en büyük karı elde edenlerin yine aracılar olduğu görülmektedir. Tarım ÇalıĢtayları nda edinilen bilgilere göre tarımsal iģletmelerin ekonomik anlamda verimli bir Ģekilde faaliyet gösterebilmesi için toprak yapısı, üretim deseni ve ekolojiye bağlı olarak belli bir büyüklükte olması gerekmektedir. Ancak Ġl Tarım Müdürlüklerinden alınan bilgilere göre; Türkiye nin pek çok yerinde olduğu gibi TR33 Bölgesi nde de tarımsal iģletmelerin arazi yapıları miraslar yoluyla bölünmek suretiyle rasyonel olarak iģletmeye elveriģli olmayan bir hale gelmiģtir. Bu araziler büyük oranda küçük ölçekli aile iģletmeleri tarafından kullanılmaktadır. Ġl Tarım Müdürlüklerinden alınan 2009 yılı verilerine göre, Bölge de ortalama arazi büyüklüğü 36 dekardır. Yine Tarım ÇalıĢtayları ndan çıkan sonuca göre, birleģtirilmiģ iģletme modellerinin Bölge de uygulamasının yok denecek kadar az olduğu tespit edilmiģtir. Bölge de arazi toplulaģtırmasının istenen düzeyde gerçekleģtirilemediği, çalıģmaların sürdüğü ancak mevcut miras hukuku, halkı ikna etmede yaģanan zorluklar ve itilaflı tapuların fazla olması nedeniyle toplulaģtırma çalıģmalarında sıkıntılar yaģandığı ve sürecin bir hayli uzadığı dile getirilmiģtir. ĠĢletmelerin yeterli ekonomik büyüklüğe sahip olmamalarından dolayı teknik personel (veteriner hekim, ziraat mühendisi vb.) veya danıģman istihdam edemedikleri ve bu nedenle optimal tarım iģletmeciliğinin yapılamadığı ifade edilmiģtir. Çiftçi genel olarak ekonomiye katkısı olmadan kendi ihtiyaçlarını karģılamak üzere üretim yapmakta, üretim planlamasını gerçekleģtiremediği için takip eden her sene geçmiģte popüler olan ürünlere yönelmekte, dolayısıyla ertesi yıl arz fazlasına sebep olmakta ve ihracata yönelik üretimden ziyade iç pazara yönelik üretim yapmaktadır. Üretim planlaması yapmayan ya da yapamayan çiftçinin ürünü, pazarlama eksikliği sebebiyle çiftçinin elinde kalmakta ya da değerinden düģük ücrete satılmaktadır. Çiftçilerin doğru üretim planlaması yapmasını sağlamak ve pazarlama faaliyetlerine destek olmak amacıyla kurulmuģ kooperatifler daha çok yerli pazarda rol oynadıkları, üretim ve pazarlama konusunda çiftçilerin doğru bir Ģekilde yönlendirilmesinde yeterince etkin olamadıkları yönünde eleģtirilmektedirler. Tarım ÇalıĢtayları ndan çıkan sonuçlara göre kooperatifçilik mantığı, birlik olma düģüncesi ve ortaklık kültürü Bölge de tam manasıyla kavranabilmiģ değildir. Örgütlerin bir pazarlama kurumu gibi görülmeyip sadece destek alma aracı olarak kullanılması bu kurumların iģlevselliğini baltalamaktadır. Ayrıca üretim planlamasının yetersiz olması sebebiyle toprak yorgunluğu ve toprak çoraklaģmasının da verim ve kalite üzerinde olumsuz etkilerinin olduğu belirtilmiģtir. Tarım ÇalıĢtayları nda dile getirildiği Ģekliyle tarımda kayıt dıģılığın yüksek olmasından dolayı ticaret borsalarının etkinliğinin arttırılması gerekmektedir. TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 100 / 204

103 TR33 Bölgesi illeri, tarımsal ürün zenginliği ve çeģitliliğine sahiptir. Bitkisel üretim değerleri itibarıyla TR33 Bölgesi Türkiye de 4. sıradadır. Söz konusu ürün çeģitliliği içerisinde Bölge ye özgü ürünler, Bölge nin tarıma dayalı iç ve dıģ pazar potansiyelinin arttırılması açısından önem arz etmektedir. Yüksek katma değer potansiyeline sahip Bölge ye özgü baģlıca ürünler arasında üzüm, zeytin, tütün, kiraz, viģne, erik, elma, çilek, badem, ceviz, kestane, domates, biber, kavun, pamuk, haģhaģ, nohut ve susam sıralanabilir. Tarım ÇalıĢtayları ndan çıkan sonuçlar doğrultusunda, bu ve benzeri meyve türlerinden yeterince yararlanılamadığı ifade edilebilir. Manisa da zeytin ve üzüm yetiģtiriciliği ile bu ürünlerin türevlerinin önemli ihraç potansiyeli bulunmasına rağmen, bu alanlarda yatırım eksikliği bulunmaktadır. Ayrıca son yıllarda tütün üretiminde azalma olduğu bilinmekle birlikte, söz konusu alanda stratejik yatırımlarla Bölge ye getiri sağlanması mümkündür. UĢak ilinin, Türkiye de üretilen leblebilik nohutun %55 ini tedarik ettiği bilinmektedir. Ancak, leblebi üretiminin ağırlıklı olarak Bölge dıģında gerçekleģmesi, Bölge içerisinde bu alanda yatırım yapılması gerekliliğini ortaya koymaktadır. Bölge de yetiģtirilen pek çok ürünün markalaģma süreci henüz tamamlanamadığı için ürünler yarı mamul halde farklı Ģehirlere giderek iģlenmekte ve pazarlanmaktadır. Hedef A-1.3.1: Tarım iģletmelerinin ölçek büyüklükleri arttırılacaktır. Stratejik Öncelikler: Arazilerdeki çok parçalılık sorununun azaltılması ĠĢbirliği ve ortaklıkların getireceği faydalar hakkında eğitim verilmesi Bölgede organize gıda bölgelerinin kurulması Tarım iģletmelerindeki küçük ölçekli olması ve aile iģletmelerinin kurumsallaģamaması ülke genelinde olduğu gibi TR33 Bölgesi nin de en önemli sorunları arasındadır. Bu durum tarım iģletmeciliğinin geliģmesini engelleyen baģlıca unsurlardandır. Ölçek büyüklüğünü arttırmak amacıyla küçük ölçekli tarım ve gıda iģletmelerinin birleģmelerinin sağlanması ve bu kapsamda arazilerdeki çok parçalılık sorununun azaltılması öngörülmektedir. Söz konusu iģbirliklerinin istihdamı olumsuz etkileyecek boyutta olmaması önceliklidir. ĠĢletmelerin ortak çalıģmalarını desteklemek amacıyla organize gıda bölgelerinin oluģturulması desteklenecektir. Son olarak, düzenlenecek eğitici faaliyetler ile kurulacak ortaklıklar sayesinde üreticilerin farklı pazarlara eriģim düzeylerinin arttırılması amaçlanmaktadır. Ortaklık ve birleģmelerin sağlanamadığı durumlarda ise iģletmelerin ortak hareket ederek sermaye ve pazarlama kapasitelerini arttırmaya yönelik çalıģmaları teģvik edilecek olup üretici örgütlenmelerinin bu amaçlı çalıģmaları desteklenecektir. Kırsal Kesimlerde Üretici Örgütlerinin Etkinliğinin Arttırılması stratejik amacı altında söz konusu stratejiler detaylandırılmıģtır. Hedef A-1.3.2: Tarım iģletmelerinin kurumsallaģması sağlanacaktır. Stratejik Öncelikler: KurumsallaĢma eğitimlerinin ve profesyonel yöneticiliğin yaygınlaģtırılması TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 101 / 204

104 ĠĢletmelerin teknik ve fiziki altyapısının güçlendirilmesi ĠĢletmelerde eğitimli teknik personelin istihdam edilmesi ĠĢletmelerce dönemsel üretim planlamasının yapılması Tarım iģletmelerinde kurumsallaģmanın sağlanması, rekabet gücünün arttırılması bakımından büyük önem arz etmektedir. Bu kapsamda ilk olarak çiftçiliğin meslek olarak benimsenmesine yönelik eğitimler verilecek ve iģletmelerde profesyonel yöneticilik özendirilecektir. ĠĢletmelerde veteriner ve ziraat mühendisi gibi teknik personelin istihdam edilmesi teģvik edilerek kurumsallaģmalarına destek sağlanacaktır. Bölge de yer alan tarım iģletmelerinin daha profesyonel bir Ģekilde yönetilebilmesi için iģletme yönetimi, pazarlama yönetimi, satıģ yönetimi, tedarik zinciri yönetimi ve risk yönetimi gibi nitelik arttırıcı eğitimlere ağırlık verilecektir. Söz konusu eğitimlerde mevcut üretici birliklerinin daha aktif rol almaları teģvik edilecektir. Bilgiye eriģim kolaylığının sağlanması ve kurumsal kapasitenin düzenli olarak arttırılabilmesi amacıyla iģletmelerde biliģim altyapısı güçlendirilecektir. Piyasa talepleri doğrultusunda Bölge deki ürün çeģitliliğinin arttırılması ve dönemsel olarak katma değeri yüksek olan tarım ürünleri envanterinin çıkartılması amaçlanmaktadır. Bu çerçevede ilk olarak söz konusu ürünlere iliģkin altyapı çalıģmalarının tamamlanması, iģletmelerin dönemsel üretim planlamalarında söz konusu ürünlere öncelik vermelerinin eğitici faaliyetler yoluyla teģvik edilmesi ve sağlanacak desteklerin bu envanter doğrultusunda yönlendirilmesi önceliklidir. Hedef A-1.3.3: ĠĢletmelerde modern pazarlama teknikleri kullanılarak tarımsal ürünlerin etkin pazarlanması sağlanacaktır. Stratejik Öncelikler: Ürün talep projeksiyonlarının yapılması Pazar analizlerinin yapılması Farklı pazarlara yönelimin sağlanarak pazar çeģitliğinin yaratılması Lisanslı depoculuk faaliyetlerinin geliģtirilmesi Ulusal ve uluslararası fuarlarda ürün tanıtımlarının gerçekleģtirilmesi Ürünlere iliģkin coğrafi iģaretlerin alınması ve markalaģmanın sağlanması Uluslararası ortaklık ve iģbirliği faaliyetlerinin desteklenmesi Yeni pazarlama teknikleri ile birlikte ürün talep projeksiyonları da dikkate alınarak pazarlama ağlarının etkin kılınması amaçlanmaktadır. Bu sürecin iyi değerlendirilebilmesi için pazar analizleri yapılarak iģletmelerin yönlendirilmesi önem arz etmektedir. Modern pazarlama teknikleri kullanılarak iģletmelerin farklı pazarlara yönelimi teģvik edilecektir. Bu kapsamda pazar çeģitliliğinin sağlanması öncelikli olup Bölge de organize piyasa oluģturulması ve ticaret borsalarının etkinliğinin arttırılması desteklenecektir. Tarımsal iģletmeciliğin geliģtirilmesi çerçevesinde, ürünlerin ticaretini kolaylaģtırmak ve geliģtirmek için lisanslı depoculuk faaliyetleri teģvik edilecektir. Bu amaçla Bölge de depolama tesislerinin sayı ve niteliklerinin arttırılması amaçlanmaktadır. Bölge deki tarım ürünü çeģitliliği dikkate alınarak katma değeri yüksek tarım ürünleri ihracatının artırılmasına yönelik pazarlama ve uluslararası ortaklık kurma faaliyetleri teģvik TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 102 / 204

105 edilecek, bu ürünlerin uluslararası ticaretinin geliģtirilmesi yoluyla tarımsal teknoloji transferinin gerçekleģtirilmesine katkı sağlanacaktır. Bölge de üretilen ve katma değeri yüksek ürünler ile bölgeye özgü ürünlerin coğrafi iģaretlerinin alınması sağlanacak ve markalaģma faaliyetleri desteklenecektir. Bölgesel, ulusal ve uluslararası pazarlama ağlarını geliģtirecek ve ticaret potansiyelini artıracak pazarlama ve markalaģmaya dönük eğitimlerin verilmesi önceliklidir. Bölge de üretimi yapılan ve markalaģma potansiyeli bulunan tarımsal ürünlerin tanınırlığının sağlanması amacıyla, ulusal ve uluslararası fuar ve organizasyonlarda söz konusu ürünlerin tanıtımlarının yapılması teģvik edilecektir. TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 103 / 204

106 Sektörel İlişki: SANAYİ A-2. SANAYİDE REKABET GÜCÜNÜN ARTTIRILMASI Stratejik Amaç A-2.1: İmalat sanayinde üretim kapasitesinin ve ürünlerin katma değerinin arttırılması Eksen İlişkisi: BEŞERİ GELİŞME Eksen İlişkisi: ALTYAPININ GELİŞTİRİLMESİ Üst Ölçek Karar Ve Stratejiler Kalkınma Planı nda Ar-Ge ve Yenilikçiliğin GeliĢtirilmesi baģlığı altında yer alan 475. ve 476. maddelerde verimliliğin ve rekabet gücünün artırılması için Ar-Ge faaliyetlerinin yenilik üretecek Ģekilde ve pazara yönelik olarak tasarlanması, teknoloji geliģtirme amaçlı giriģimciliğin özendirilmesi ve yenilikçi düģüncelerin hayata geçirilmesi için risk sermayesi ve benzeri araçların yaygınlaģtırılması gerektiği ortaya konmuģtur. Bununla birlikte özel sektörün belirlenen alanlarda araģtırma enstitüleri ve/veya merkezleri kurmasının teģvik edileceği açıkça belirtilerek, ulusal yenilik sistemi ve bunun kapsamındaki kurum ve kuruluģların daha etkin olması için revizyona tabi tutulacağı ifade edilmiģtir. Ayrıca yerli kaynakların katma değere dönüģtürülmesini amaçlayan Ar-Ge faaliyetlerinin destekleneceği belirtilmiģtir. Sanayi ve Hizmetlerde Yüksek Katma Değerli Üretim Yapısına GeçiĢin Sağlanması baģlığı altındaki 535. maddede, orta ve yüksek teknoloji sektörlerinde Ar-Ge ve yenilikçilik faaliyetlerine ve Ar-Ge altyapısına öncelik verileceği ifade edilmiģtir. Yine Kalkınma Planı nın 485. maddesinde, baģta AB ülkeleri olmak üzere bilim ve teknoloji alanında yetkin olan ülkeler ile bilgi ve teknoloji transferi amaçlı iģbirliği faaliyetlerinin yürütülmesi gerektiği belirtilmiģtir. Kalkınma Planı nda, günümüzde imalat sanayinin yüksek teknoloji kullanılan sektörlerinde Ar-Ge harcamalarının payının oldukça yüksek olduğu belirtilmiģtir. Bu nedenle bu sektörlerde bilgi ve teknoloji üretimi rekabet gücünün belirleyici unsurları iken düģük teknoloji sektörlerinde ise iģgücü maliyeti belirleyici unsurdur. Her iki grupta da ana sektörlerin alt faaliyet alanlarında bilgi ve yenilikçiliğin rekabet gücü farklılıkları yaratabildiği gözlenmektedir. AB Lizbon 2020 Strateji Belgesi nde daha rekabetçi bir ekonomiye ulaģmak için ortaya konulan vizyonun temel boyutlarından bir tanesi bilgi ve inovasyona dayalı geliģen bir ekonomi oluģturmak olduğu ifade edilmiģtir. Kalkınma Planı nın 524. maddesinde orta ve ileri teknoloji seviyesindeki otomotiv, beyaz eģya, makine, elektronik sektörlerinde Türkiye nin dünyada önemli üretim merkezlerinden biri haline geleceği hedefi dile getirilmiģ, Ar-Ge ve yenilikçiliğin önemine ve rekabet gücü üzerindeki etkisine vurgu yapılarak, ekonominin rekabet gücünü arttırmak ve dünya ihracatından daha fazla pay almak üzere yüksek katma değerli mal üretiminin artırılması temel amacı etrafında, imalat sanayinin dıģa dönük bir yapı içerisinde ekonomik büyümeyi sürükleyen temel sektör olması hedeflenmektedir. Ayrıca Orta Vadeli Program da, imalat sanayinde yüksek katma değerli mal üretiminin arttırılarak, yapısal dönüģümün hızlandırılması temel amacı belirlenmiģ, orta ve yüksek teknolojili sektörler baģta olmak üzere sanayi ihracatının artırılacağı ve yapısal dönüģüme yönelik giriģimlerin destekleneceği belirtilmiģtir. TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 104 / 204

107 Mevcut Durumun Tespiti TR33 Bölgesi nde mevcut sanayinin çeģitliliği önemli bir sanayi alt yapısına iģaret etmektedir. Ġstatistiki veriler ve saha çalıģmaları (çalıģtaylar ve mülakatlar) sonucunda da görüldüğü üzere, teknoloji odaklı elektrik-elektronik ürünleri, önemli otomotiv yan sanayi yapılanmaları, deri ve tekstil, baģta hayvansal ürünlere dayalı gıda sanayi olmak üzere gıda imalatı, seramik, maden ve madene dayalı sanayi yapıları Bölge illerinde mevcut durumda ön plana çıkan sektörlerin baģlıcalarıdır. Özellikle, Afyonkarahisar da gıda ve madene dayalı sanayi; Kütahya da madene dayalı sanayi, seramik, otomotiv yan sanayi; Manisa da elektrik- elektronik, beyaz eģya, otomotiv yan sanayi ve gıda; UĢak ta ise deri, tekstil, seramik ve geri dönüģüm sektörleri ön plana çıkmıģtır. Bölge Planı hazırlık çalıģmaları kapsamında düzenlenen Sanayi ÇalıĢtaylarından elde edilen sonuçlara göre, Bölge de iģletmelerin söz konusu sektörlerde rekabet gücünün korunması ve arttırılması amacıyla üretim faktörlerinde verimlilik sağlayıcı tedbirlerle birlikte asli olarak Ar-Ge ve inovasyon yatırımları yaparak üretim yöntem ve süreçlerini geliģtirmeleri gerekmektedir. Ar-Ge ve inovasyon yatırımlarının getirileri orta ve uzun vadede üretimde katma değerin artmasını sağlayacaktır. ÇalıĢtay sonuçlarına göre, nihai ürün geliģtirebilmenin bir diğer unsurunun tasarım olduğu ön plana çıkmıģtır. Tüm bu unsurlar, iģletmelerin markalaģma ve marka yaratma kabiliyetini arttırarak ulusal ve uluslararası pazar paylarının geniģletilmesinin önünü açacaktır. Ancak, yapılan çalıģmalar doğrultusunda, halihazır durumda bölgedeki iģletmelerin marka yaratma becerilerinin, bölge kapasitesinin altında olduğu tespit edilmiģtir. Söz konusu tasarıma ve markalaģmaya yönelik tedbir ve yatırımların hayata geçirilmesi Bölge de özellikle tekstil, deri ve mermer sektörleri için elzem görülmektedir. Mermerde blok üretim ve ihracatın yanında tasarım kapasitesinin geliģtirilmesi, bu çerçevede Ġtalya ve Ġspanya gibi marka değerine sahip üretim merkezleriyle rekabet Ģansının arttırılması bu kapsamda bir örnek teģkil edecektir. Mevcut sanayinin rekabet gücünü arttırma hedefinin yanında, geliģme potansiyeli bulunan yeni sanayi kollarının geliģimi TR33 Bölgesi açısından kritik öneme sahiptir. Bölge de önemli bir sanayi ürünü olan seramiğin, otomotiv veya yalıtım gibi pek çok farklı sektörde alternatif kullanım alanının olduğu bilinmektedir. Ayrıca Manisa ilinde mevcut olan ve bölgenin toplam sanayi ihracatının %74 ünü gerçekleģtiren elektrik elektronik sektörü, yan sanayi kollarının geliģtirilebileceği baģlıca sektörlerdendir. Bölge deki inovasyon kapasitesinin bir göstergesi olarak Türk Patent Enstitüsü (TPE) ye yapılan endüstriyel tasarım baģvurularına bakıldığında, TR33 Bölgesi nde 2009 yılı için Manisa`dan 68, Kütahya`dan 49, Afyonkarahisar`dan 13, ve UĢak`tan 7 adet olmak üzere toplam 137 adet baģvurunun yapıldığı ve TR33 Bölgesi endüstriyel tasarım baģvurularının Türkiye`deki toplam baģvuruların sadece %2,31`ini oluģturduğu görülmektedir. Bölgedeki sanayi potansiyeli değerlendirildiğinde, söz konusu oran oldukça düģük kalmaktadır yılında Türkiye de tescillenen 456 adet patentin 23 ü TR33 Bölgesi kaynaklı olup bunun 21 adedi Manisa iline ve 1 er tanesi de Kütahya ve Afyonkarahisar illerine aittir. Hedef A-2.1.1: Ġmalat sanayinde faaliyet gösteren iģletmelerin Ar-Ge çalıģmaları ve inovasyon kapasiteleri arttırılacaktır. Stratejik Öncelikler: Ar-Ge ve inovasyon çalıģmalarının desteklenmesi TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 105 / 204

108 Deri, tekstil, mermer ve madene dayalı sanayiler öncelikli olmak üzere tasarım faaliyetlerinin desteklenmesi ĠĢletmelerde Ar-Ge birimi kurulmasının desteklenmesi Sanayinin yeni eksenlerde geliģmesi, yeni ürün geliģtirme odaklı araģtırma ve yatırımların hayata geçirilmesi Bölge sanayisini daha dinamik bir yapıya kavuģturacaktır. Söz konusu ürünlerin yenilikçilik boyutunun olması, ulusal ve uluslararası düzeyde marka yaratılması, buna bağlı olarak etkin pazarlama yöntemlerinin uygulanarak ihracatın arttırılması Bölge de sanayi profilinin geliģimi açısından öncelik arz etmektedir. Bölge de ön plana çıkan sektörler olan elektrik-elektronik, mermer ve seramik, madene dayalı sanayi, tekstil ve deri, gıda ve tarıma dayalı sanayi baģta olmak üzere diğer imalat sanayi kollarında rekabet gücünün geliģtirilmesine yönelik Ar-Ge, inovasyon ve tasarım faaliyetleri desteklenecektir. Ayrıca iģletmelerin değiģen rekabet koģullarına ayak uydurabilmeleri için Ar-Ge birimleri kurmaları özendirilerek, ürün inovasyonlarının süreklilik kazanması amaçlanmaktadır. Ar-Ge ve inovasyon çalıģmalarının bölge genelinde arttırılması amaçlanmaktadır. Ġl merkezlerini kapsayan Sanayi GeliĢme Alt Bölgeleri bu stratejide öncelikli alanlardır. Hedef A-2.1.2: Ġmalat sanayi ürünlerinin tanınırlığı arttırılacaktır. Stratejik Öncelikler: Ürünlerde markalaģmanın arttırılması Tanıtım çalıģmalarında modern pazarlama tekniklerinin kullanılması Fuar, kongre v.b. organizasyonlara iģletmelerin katılımlarının teģvik edilmesi ĠĢletmelerin pazarlama yönetimi ve müģteri iliģkileri yönetimi fonksiyonlarına ağırlık verilmesi Katma değerin arttırılması amacıyla ürünlerde inovasyon ve kalite artırımı çalıģmalarıyla eģgüdümlü olarak sanayide markalaģmanın teģvik edilmesi, marka ve patent tescilleri konusunda gerekli çalıģmaların ve teģviklerin sağlanması önceliklidir.ayrıca ihracatı arttırmak amacıyla uluslararası pazarların çeģitlendirilmesini sağlayacak tanıtım çalıģmaları arttırılacak, Bölge de sanayi ve ticarete yönelik fuarların açılması teģvik edilecektir. Söz konusu fuarlar için Sanayi GeliĢme Alt Bölgeleri öncelikli alanlardır. Yine bu kapsamda gerek ulusal gerekse uluslararası fuar ve organizasyonlara katılımın sağlanmasına iliģkin faaliyetlere öncelik verilecek, iģletmelerin ürünlerle birlikte yeni teknolojileri tanıtmaları teģvik edilecektir. Son olarak, iģletmelerin pazarlama ve tanıtım teknikleri ile müģteri iliģkileri konularında kapasitelerinin geliģtirilmesine yönelik eğitim programları desteklenecektir. TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 106 / 204

109 Sektörel İlişki: SANAYİ A-2. SANAYİDE REKABET GÜCÜNÜN ARTTIRILMASI Stratejik Amaç A-2.2: İşletmelerde kurumsal etkinlik ve işbirliği çalışmalarının arttırılması Eksen İlişkisi: BEŞERİ GELİŞME Üst Ölçek Karar Ve Stratejiler Kalkınma Planı nın 541. maddesinde iģletmelerin fiziki altyapı ihtiyaçlarının karģılanacağı, ağ oluģturma ve kümelenme giriģimlerinin destekleneceği belirtilmiģtir. Ek olarak 542. maddede yüksek katma değerli üretim yapısına geçiģte ulusal ve uluslararası düzeyde iģbirliğine önem verileceği, iģletmelerin dünyaya açılmalarını kolaylaģtırmak üzere yabancı sermaye yatırımları özendirileceği belirtilmiģtir. Kalkınma Planı nın Bölgesel GeliĢme Ekseni altındaki 669. maddesinde ise, sürükleyici sektörler liderliğinde ve güçlendirilmiģ sosyal ağ yapısı içinde kümelenmelerin desteklenmesinin sağlanacağı belirtilmiģtir. Bu çerçevede; yerel kümelenme alanlarını destekleyici, kümedeki aktörler arasında iģbirliğini artırıcı ve kümenin dünya piyasaları ile entegrasyonunu sağlamaya yönelik mekanizmaların oluģumunun özendirileceği ifade edilmiģtir. Ayrıca DıĢ Ticaret MüsteĢarlığı (DTM) ile Merkezi Finans ve Ġhale Birimi (MFĠB) nin ortaklaģa yürüttüğü, AB tarafından desteklenen Türkiye de Kümelenme Politikasının GeliĢtirilmesi Projesi kapsamında ulusal küme politikasının geliģtirilerek daha rekabetçi bir Türkiye vizyonuyla, ulusal rekabetçilik kapasitesinin artırılması için iģ kümelerinin kabiliyet ve yenilikçilik kapasitesinin artırılması hedeflenmektedir. Kalkınma Planı nın Bilgi ve ĠletiĢim Teknolojilerinin YaygınlaĢtırılması baģlığı altında ise bilgi, iletiģim ve teknoloji altyapılarının geliģtirilmesinin gerekliliğinden bahsedilmiģ, buna bağlı olarak elektronik haberleģme sektöründe rekabetin artırılması, alternatif altyapı ve hizmetlerinin sunumuyla bilgiye etkin, hızlı, güvenli ve uygun eriģim sağlanması hedeflenmiģtir. Ayrıca söz konusu hedeflere iliģkin faaliyetlerin, bilgi toplumu stratejisi çerçevesinde gerçekleģtirileceği dile getirilmiģtir. Son olarak Kalkınma Planı nda, Rekabet Gücünün Arttırılması baģlığı altında iģletmelerde kurumsal yönetiģim ilkeleri doğrultusunda kurumsallaģmanın sağlanmasını ve bu yolla finansman temininin kolaylaģmasını özendirici uygulamalar geliģtirilecektir ifadesi yer almaktadır. Mevcut Durumun Tespiti Modern dünyadaki iletiģim ve rekabet ortamı iģletmelerde kurumsallaģmayı zorunlu kılmaktadır. Üretimin sistematik süreçler halinde gerçekleģtirilmesi, standartlaģma ve kalitenin yakalanması, müģteriye sağlanan hizmetlerin kalitesi, profesyonel bir insan kaynakları politikası kurumsallaģmanın önemli unsurları arasında yer almaktadır. Sanayi ÇalıĢtaylarından elde edilen sonuçlara göre, TR33 Bölgesi nde faaliyet gösteren geleneksel aile iģletmelerinin kurumsallaģma yönünde adımlar atmaları, iģletmelerin ulusal ve küresel ticaretle daha hızlı ve etkin bütünleģmesini mümkün kılacaktır. Ġnsan kaynakları TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 107 / 204

110 politikası çerçevesinde ara eleman istihdamı ile teknik ve idari kadrolara istihdamın profesyonellik ve yetkinlik esaslarından taviz verilmeden gerçekleģtirilmesi gerekmektedir. Özellikle iģletmelerin bilgi iģlem teknolojileri altyapılarını ve iletiģim yeterliliklerini güçlendirmeleri, baģta internet aracılığıyla olmak üzere görünürlük ve eriģilebilirliklerini arttırmaları, küresel ölçekte veri ve bilgi takibinin yapılması gerek pazarlama gerek üretimin Ģekillendirilmesi açısından önem arz etmektedir. Bölge de kurumsal kimliğe iliģkin Sanayi ÇalıĢtaylarında ortaya çıkan bir diğer yetersizlik strateji geliģtirme ve planlama eksikliğine bağlı uzun vadeli ve katma değeri yükseltecek yatırımlardan kaçınılması olduğu dile getirilmiģtir. Bölgesel rekabet gücünün arttırılması konusunda bir diğer önemli husus kümelenmedir. Mevcut durumdaki EskiĢehir-Bilecik-Kütahya Seramik ĠĢ Kümesi, Denizli-UĢak Ev Tekstili ĠĢ Kümesi ve Manisa Elektrik-Elektronik Aletler ĠĢ Kümesi, TR33 Bölgesi ndeki illerin dahil olduğu kümelerdir. Gerek Bölge de ön plana çıkan sektörlerde gerekse geliģime açık sanayi sektörlerinde yeni kümelenme sahalarının oluģması Bölge nin geliģmiģlik düzeyi için önem arz etmektedir. Sanayi ÇalıĢtaylarında, kümelenmenin Bölge deki Küçük ve Orta Büyüklükteki ĠĢletmelere (KOBĠ) rekabet gücünün arttırılması hususunda önemli bir imkan sunacağı ifade edilmiģtir. Bölge de maden ürünleri de önemli bir paya sahiptir. Madenlerin iģlenerek nihai ürüne dönüģtürülmesi, nihai ürünlerin savunma-havacılık ve otomotiv gibi önemli sanayi kollarında kullanılması ve bu çerçevede söz konusu sektörlerdeki kümelere dahil olunması Bölge için önem arz etmektedir. Hedef A-2.2.1: Sanayi iģletmelerinin teknik altyapıları geliģtirilecektir. Stratejik Öncelikler: ĠĢletmelerin bilgi, iletiģim ve teknoloji altyapılarının geliģtirilmesi Kalite belgelendirme sistemlerinin iģletmelerde yaygınlaģtırılması Teknik altyapı güncelliğinin sağlanması ĠĢletmelerde kurumsallaģmanın sağlanması ancak yeterli bir teknik altyapı ile mümkün olmaktadır. Bu kapsamda, iģletmelerde teknik altyapının geliģtirilmesi öncelikler arasındadır. ĠĢletmelerin bilgi, iletiģim ve teknoloji altyapılarını geliģtirmeleri büyük önem arz etmekte olup bu geliģime yönelik olarak gerçekleģtirilecek faaliyetler desteklenecektir. GeliĢtirilecek teknik altyapıların ve ilgili yazılımların güncelliğinin sağlanması, Bölge de iģletmeler arası koordinasyonun sağlıklı iģleyebilmesi için önceliklidir. ĠĢletmelerdeki tüm yönetimsel ve organizasyonel iģleyiģin açık Ģekilde tanımlanmasını, tedarikçi ve müģterilerle olan mal ve bilgi akımının yönetilmesini prosedürler bazında açıklayan ve tüm dünyada bu konuda kullanılan ortak standartları ifade eden kalite belgelendirme sistemlerinin elde edilmesiyle ilgili çalıģmalar teģvik edilecektir. Hedef A-2.2.2: Sanayi iģletmelerinde yönetiģim kapasiteleri artırılacak, kurumsallaģma desteklenecektir. Stratejik Öncelikler: ĠĢletmelerde modern yönetiģim uygulamalarının yaygınlaģtırılması ĠĢletmelerin kurumsallaģmasına yönelik eğitim faaliyetlerinin arttırılması TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 108 / 204

111 ĠĢletmelerin finansal sistemlerden faydalanma becerilerinin geliģtirilmesi ĠĢletmelerde istihdam edilen personel kalitesinin yükseltilmesi Bölge dahilinde faaliyet gösteren küçük ve orta ölçekli iģletmelerde yönetim becerilerinin geliģtirilmesi çerçevesinde ilk öncelik modern yönetim uygulamalarının yaygınlaģtırılmasıdır. Bu kapsamda, iģletmelerde iyi yönetiģim uygulamalarının yaygınlaģtırılması ve kurumsal kapasitenin arttırılmasına yönelik eğitim faaliyetleri desteklenecektir. ĠĢletmelerin üretim sistemlerinde verimlilik ve standardizasyon sağlanmasına iliģkin çalıģmalar arttırılacak, aile iģletmelerinin kurumsal yapıya kavuģmalarını sağlayacak teģviklere öncelik verilecektir. Ayrıca maliyet etkin ve kalite merkezli rekabet yaklaģımı iģletmeler arasında yaygınlaģtırılacak, kalifiye eleman ve uygun hammadde ihtiyacının karģılanmasına yönelik kurumsal çalıģmalar yapılacaktır. Kalifiye eleman ihtiyacının karģılanmasına yönelik stratejiler BeĢeri GeliĢmenin Sağlanması ekseni altında detaylandırılmıģtır. Son olarak, firmaların finansal sistemlerden faydalanma becerilerinin geliģtirilmesi verilecek teknik desteklerle sağlanacaktır. Hedef A-2.2.3: ĠĢletmeler arasında iģbirliği ve kümelenme çalıģmaları desteklenecektir. Stratejik Öncelikler: Manisa Elektrik Elektronik Aletler ĠĢ Kümesi nin geliģtirilmesi UĢak Denizli Ev Tekstili ĠĢ Kümesi nin geliģtirilmesi EskiĢehir Bilecik Kütahya Seramik ĠĢ Kümesi nin geliģtirilmesi Ana ve yan sanayi iletiģim ve iģbirliğinin güçlendirilmesi Uluslararası iģbirliklerinin teģvik edilmesi Sanayi Alt GeliĢme Bölgelerinde iģ geliģtirme merkezlerinin kurulması Alternatif sanayi dallarında bölge dıģı yapılanmalarla kümelenme ve kuluçka giriģimlerinin desteklenmesi ĠĢbirliği ve kümelenme çalıģmalarının desteklenmesi kapsamında, Bölge de mevcut durumda potansiyel arz eden Manisa Elektrik-Elektronik Aletler ĠĢ Kümesi nin geliģtirilmesi, UĢak ilinin içinde bulunduğu Denizli-UĢak Ev Tekstili ĠĢ Kümesi kapsamındaki faaliyetlerin arttırılması ve Kütahya ilinin içinde bulunduğu EskiĢehir Bilecik-Kütahya Seramik ĠĢ Kümesi nin geliģtirilmesi öncelikli olmak üzere Bölge de üretilen ürünlerde katma değeri arttıracak kümelenme faaliyetleri desteklenecektir. (Bkz: Tematik Harita 2A) Manisa Elektrik Elektronik Aletler ĠĢ Kümesi hali hazırda özellikle teknik nitelikli iģgücü ihtiyacının büyük kısmını Ġzmir ilinden karģılamaktadır. Bu kapsamda komģu iller ve bölgelerden TR33 Bölgesi için önemli olan aktörlerle iģbirliği çalıģmaları baģlatılmalı ve daha geliģmiģ bölgelerden iģgücü, teknoloji ve sermaye transferi kapsamında yararlanılmalıdır. ĠĢletmelerin sektör içinde birlik, dernek, ortaklık vs. kurarak yapacakları operasyonlarda (lojistik, dıģ ticaret, pazarlama vs.) iģbirliği faaliyetleri yaygınlaģtırılacak ve ana sanayi-yan sanayi arasında iletiģim ve iģbirliği güçlendirilecektir. Ayrıca firmaların uluslararası iģbirlikleri kurması eğitim ve bilgilendirme faaliyetleriyle özendirilecek ve teģvik edilecektir. Yine iģbirliği ve kümelenme çalıģmaları kapsamında, baģta maden, taģ ve toprağa dayalı sanayi olmak üzere geliģebilecek sanayi kollarının havacılık ve savunma sanayi gibi alternatif TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 109 / 204

112 alanlarda Bölge dıģı sanayi yapılanmalarıyla kümelenme ve kuluçka giriģimleri desteklenecektir. Son olarak, Bölge de kent merkezlerinde, Sanayi Alt GeliĢme Bölgeleri dahilinde iģ geliģtirme merkezlerinin kurulması önem arz etmektedir. (Bkz: Tematik Harita 2A) TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 110 / 204

113 Sektörel İlişki: SANAYİ A-1. SANAYİDE REKABET GÜCÜNÜN ARTTIRILMASI Stratejik Amaç A-2.3: Üniversite ve sanayi işbirliğinin sağlanması Eksen İlişkisi: BEŞERİ GELİŞİM Üst Ölçek Karar Ve Stratejiler Kalkınma Planı nın Ar-Ge ve Yenilikçiliğin GeliĢtirilmesi baģlığında, üniversitelerde desteklenecek Ar-Ge faaliyetlerinin ülkenin ekonomik, sosyal ve kültürel geliģimine katkı sağlayacak Ģekilde tasarlanması gerektiği belirtilmiģ, üniversite-sanayi iģbirliğinin geliģtirilmesi ve üniversitelerdeki Ar-Ge insan gücü ve altyapısının özel sektör tarafından değerlendirilmesinin destekleneceği ifade edilmiģtir. Yine Kalkınma Planı nın 481. maddesinde teknoloji geliģtirme bölgeleri altyapılarının tamamlanmasının ve öncelikli alanlarda uzmanlaģmalarının hedeflendiği, 483. maddesinde ise Ar-Ge faaliyetleri sonucunda oluģan bilginin sanayiye ve üretime aktarılmasında görev yapacak teknoloji transfer merkezleri kurulmasının amaçlandığı belirtilmektedir. Orta Vadeli Program da ise Ar-Ge ye dayalı üretim yeteneğini güçlendirmek amacıyla geliģmekte olan üniversitelerde araģtırma merkezleri kurulması ve merkezi laboratuvar oluģumlarının destekleneceği belirtilmiģtir. Ek olarak Kalkınma Planı nın 670. maddesinde, öncelikle geliģme potansiyeli yüksek merkezlerde; yenilikler ve yeni teknolojilerle ilgili bilgilere eriģimin kolaylaģtırılacağı, teknoloji değiģim ve transfer sistemlerinin geliģtirileceği, etkin bir bölgesel Ar-Ge altyapısının kurulacağı belirtilmiģ, ticari nitelikli yenilik altyapısı kurulmasına yönelik olarak teknoparklar, yenilik aktarım merkezleri ve iģletme kuluçkaları gibi araçlar ve giriģimlerin destekleneceği vurgusu yapılmıģtır. Mevcut Durumun Tespiti Sanayinin teknoloji odaklı geliģmesi açısından üniversite-sanayi ortaklığının gerekliliği sıkça vurgulanan bir husustur. Ancak söz konusu ortaklığın hangi konularda ve ne Ģekilde gerçekleģebileceği her zaman net olamamaktadır. Teknokent ve teknoparklar, 4691 sayılı Teknoloji GeliĢtirme Bölgeleri Kanunu nun öngördüğü yapılanmalar olup üniversite-sanayi ortaklığının belirgin örnekleri arasındadır. TR33 Bölgesi nde Kütahya ilinde 2009 yılında Dumlupınar Tasarım Teknoloji GeliĢtirme Bölgesi kurulmuģ olmasına rağmen, henüz aktif hale geçememiģtir. Dumlupınar Teknoloji GeliĢtirme Bölgesi nin ve Bölge de diğer teknopark gibi giriģimlerin aktif hale gelmesi ile Bölge nin pazarlanabilir yeni ürün geliģtirme kapasitesi artacaktır. Sanayi ÇalıĢtaylarında söz konusu bölgenin organize sanayi bölgesi içerisinde konumlanması ve fiziki mekan anlamında üniversiteden oldukça uzak kalması nedeniyle bölgenin gelecekteki iģlevinin olumsuz etkilenebileceği belirtilmiģtir. Bilim insanları ve sanayiciler arasında çift yönlü etkileģim yaratılmasını sağlayacak her türlü giriģim Bölge nin kalkınması için stratejik önem arz etmektedir. Üniversite-sanayi ortaklığında yapılacak çalıģmaların planlanması, koordine edilmesi, aktörler arasında bir iletiģim ağı oluģturulması söz konusu iģbirliğini daha etkin kılacaktır. ĠletiĢim ve TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 111 / 204

114 koordinasyon eksikliği Sanayi ÇalıĢtaylarında gerek akademisyenler gerekse sanayiciler tarafından müģtereken tespit edilmiģtir. Yine bu bağlamda Manisa Organize Sanayi Bölgesi (MOSB) içerisinde kurulan Celal Bayar Üniversitesi Makine Mühendisliği Bölümü Üniversite Sanayi ĠĢbirliği Bürosu (ÜSĠB) söz konusu iģbirliği ve iletiģime güzel bir örnek teģkil etmektedir. Hedef A-2.3.1: Bölgede teknoloji geliģtirme ve tasarım merkezleri kurulacaktır. Stratejik Öncelikler: Dumlupınar Tasarım ve Teknoloji GeliĢtirme Merkezi nin faaliyete geçirilmesi OSB ler dahilinde Teknoloji GeliĢtirme Merkezlerinin yaygınlaģtırılması UĢak ilinde Tasarım Merkezi kurulması Bölge nin inovasyon ve yenilikçilik kapasitesinin arttırılmasında, iģletmeler ve üniversiteler arasında iģbirliğinin geliģtirilmesi önceliklidir. Bu amaçla Bölge de teknoloji geliģtirme merkezleri, inovasyon merkezleri ve tasarım merkezlerinin kurulması önem arz etmektedir. Stratejik amaç kapsamındaki ilk öncelik ise Kütahya da kanuni kuruluģu tamamlanan ancak altyapı çalıģmalarına henüz baģlanmayan ve bölgenin tek teknoparkı olan Dumlupınar Tasarım Teknoloji GeliĢtirme Bölgesi nin faaliyete geçirilmesidir. Orta vadede ise, Bölge de yeni teknoloji geliģtirme ve tasarım merkezlerinin kurulması hedeflenmektedir. Bu kapsamda, mevcut potansiyelleri gereği Tasarım Merkezi için UĢak, Teknoloji GeliĢtirme Merkezi için Manisa öncelikli illerdir. (Bkz: Tematik Harita 2A) Söz konusu merkezlerin kurulma amaçlarını yerine getirebilmeleri ancak üniversiteler ile iģbirliği ve koordinasyonlarının üst düzeyde olması ile sağlanabileceğinden, üniversitelerin söz konusu merkezlerin kuruluģ ve yönetiminde yer almaları büyük önem teģkil etmektedir. Ek olarak, yeni merkezlerin üniversitelerin yerleģkeleri dahilinde kurulması teģvik edilecektir. Hedef A-2.3.2: Üniversiteler ve iģletmeler arasında alternatif iģbirliği kanalları yaratılacaktır. Stratejik Öncelikler: Bölgede iģ geliģtirme merkezlerinin ve iģbirliği bürolarının kurulması Üniversiteler bünyesinde teknoloji aktarım merkezlerinin kurulması Bölgede iģletmeler arası teknoloji ve inovasyon transferlerinin desteklenmesi Staj ve benzeri esnek çalıģma olanaklarının arttırılması Üniversiteler bünyesinde tasarım eğitimlerinin arttırılması Üniversiteler ve iģletmeler arasında alternatif iģbirliği kanalları yaratılması amacı çerçevesinde ĠĢletmelerde ĠĢbirliği ve Kümelenme ÇalıĢmalarının Desteklenmesi önceliğiyle uyumlu olarak iģ geliģtirme merkezleri desteklenecektir. Söz konusu merkezlerde üniversitelerin üst düzeyde katkı sağlaması ve iģletmeler arası iģbirliklerinde katalizör görevi üstlenmeleri önem arz etmektedir. ĠĢ geliģtirme merkezleri ile koordineli olarak çalıģacak ve üniversitede yapılan bilgi üretiminin sanayi iģletmelerince kullanılmasını sağlayarak inovasyon kapasitesini arttıracak Teknoloji Aktarım Merkezlerinin üniversiteler bünyesinde kurulması desteklenecektir. TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 112 / 204

115 Yine iģ geliģtirme merkezleri bünyesinde yurtiçi ve yurtdıģı iģbirliklerinde üniversitelerin koordinatörlük görevi üstlenmeleri teģvik edilerek, teknoloji transferlerinin daha geniģ tabanlara yayılması amaçlanmaktadır. Bu kapsamda, teknoloji ve inovasyon yayılımının hızlandırılmasını sağlayacak çalıģmalar öncelikler arasındadır. Söz konusu çalıģmalar için Sanayi Alt GeliĢme Bölgeleri, üniversite, teknopark ve sanayi bölgeleri önceliklidir. (Bkz: Tematik Harita 2A) Kısa erimde iģgücünün kalite ve tecrübesinin arttırılması için üniversitelerin koordinatörlüğünde sanayi kuruluģlarında staj ve benzeri esnek çalıģma olanakları arttırılacaktır. Ek olarak orta ve uzun erimde, elektronik, otomotiv, beyaz eģya, tekstil, hazır giyim, deri, seramik, mermer, mobilya ve kuyumculuk gibi sektörlerde özgün tasarım ve ürün geliģtirme faaliyetlerinin özendirilmesi, bu kapsamda kaliteli tasarımcı yetiģtirilmesinin sağlanması önceliklidir. Bu doğrultuda UĢak ili dahilinde planlanan Tasarım Merkezi nin faaliyet göstermesi amaçlanmaktadır. (Bkz: Tematik Harita 2A) TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 113 / 204

116 Sektörel İlişki: SANAYİ A-2. SANAYİDE REKABET GÜCÜNÜN ARTTIRILMASI Stratejik Amaç A-2.4: Bölge deki enerji üretim kapasitesinin arttırılması Eksen İlişkisi: ALTYAPININ GELİŞTİRİLMESİ Üst Ölçek Karar ve Stratejiler Kalkınma Planı nda, Enerji Altyapısının GeliĢtirilmesi baģlığı altında 405. maddede ekonomik kalkınmanın ve sosyal geliģmenin ihtiyaç duyduğu enerjinin sürekli, güvenli ve asgari maliyetle temini temel amaç olarak belirlenmiģtir maddede, enerji talebi belirlenirken çevresel zararların en alt düzeyde tutulması, enerjinin üretiminden nihai tüketime kadar her safhada en verimli ve tasarruflu Ģekilde kullanılması temel prensibiyle, arz güvenliğinin artırılması amacıyla birincil enerji kaynakları bazında dengeli bir kaynak çeģitlendirmesine ve orijin ülke farklılaģtırmasına gidileceği belirtilmiģ, üretim sistemi içinde yerli ve yenilenebilir enerji kaynaklarının payının azami ölçüde yükseltilmesi hedefi konulmuģtur. Kalkınma Planı nın 413. maddesinde ise ekonominin rekabet gücünün artırılması ve toplumun refah seviyesinin yükseltilmesi amacıyla elektrik sektörünün serbestleģtirilmesi, en düģük maliyetle enerji üretecek bir sistem oluģturulması hedeflenmektedir. Ayrıca Orta Vadeli Program da elektrik enerjisi üretiminde, ithal bir kaynak olan doğal gaza aģırı bağımlılığı azaltmak üzere yerli ve yenilenebilir kaynakların kullanımına hız verileceği ve enerji verimliliğini artırmaya yönelik etkin uygulama mekanizmalarının oluģturulacağı vurgulanmıģtır. Linyit üretim yatırımlarına, Dokuzuncu Kalkınma Planı Madencilik Özel Ġhtisas Komisyonu Raporu nun Muhtemel Yatırım Alanları ve Yerleri baģlığı altında yer verilmekte olup bu bölümde Türkiye deki linyit rezervlerinin bir bölümünün termik santrallerde değerlendirildiği, önemli bir bölümü için bugüne kadar üretime yönelik yatırım yapılmadığı belirtilerek, artan enerji ihtiyacının karģılanması ve enerjideki dıģa bağımlılığın makul düzeylere çekilebilmesi için linyit rezervlerinin değerlendirilmeye alınması gerektiği ifade edilmektedir. Jeotermal enerji yatırımlarına, Dokuzuncu Kalkınma Planı Madencilik Özel Ġhtisas Komisyonu Raporu nun Muhtemel Yatırım Alanları ve Yerleri baģlığı altında yer verilmekte olup bu bölümde Türkiye nin önemli miktarda jeotermal enerji potansiyeline sahip olduğu, ancak bu potansiyelin yeterince değerlendirilemediği vurgulanmaktadır. Doğal gaza yöneliģ nedeniyle, bir miktar yavaģlama yaģanan jeotermal enerjinin ısınma ve turizm amaçlı olarak değerlendirilmesine yönelik yatırımların yeniden artacağı beklendiği ifade edilmektedir. Mevcut Durumun Tespiti Bölge illerinden Kütahya ve Manisa da bulunan linyit rezervleri Bölge ve ülke ekonomisine büyük katkılar sağlamaktadır. Bölge de çıkarılan linyit sanayide, termik santrallerde ve konut ısıtılmasında kullanılmaktadır. Bölge de yer alan 3 adet linyit iģletmesi ve 3 adet termik santral, yaklaģık kiģiye (kadrolu ve taģeron) istihdam sağlamaktadır. Bölge, geleneksel enerji kaynaklarından olan linyit ile yenilenebilir enerji potansiyellerinden jeotermal ve rüzgar açısından önemli kaynaklara sahiptir. TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 114 / 204

117 TR33 Bölgesi illerinin elektrik enerjisi üretmeye yönelik iģletmedeki gücü MWe olup, 2009 yılı itibarıyla Türkiye toplam kurulu gücü olan MWe nin %5,5 ini oluģturmaktadır. Bölge illerinde kurulu önemli santraller termik, hidrolik ve rüzgar enerjisi santralleridir yılı sonu itibarıyla Bölge de yer alan 3 adet termik santralin toplam kurulu gücü MWe olup Türkiye termik santralleri kurulu gücü olan MWe nin %6,8 ini ve Türkiye toplam kurulu gücünün ise %4,5 ini oluģturmaktadır. Seyitömer Termik Santrali toplam kurulu gücü 600 MW olan 4 adet üniteden oluģmaktadır. Santral bünyesinde yer alan ünitelerden ilki 1973 yılında iģletmeye açılmıģ olup diğer ünitelerin üretime baģlama yılları ise sırasıyla 1974, 1977 ve 1989 dur. Tunçbilek Termik Santrali nin 1956 yılında kurulan 64 MW gücündeki 2 adet ünitesi ekonomik ömürlerini tamamladığı için 2003 yılında devre dıģı bırakılmıģtır yılında kurulan 65 MW gücündeki 1 adet ünite ise uzun bir süredir bakımdadır ve 1978 yıllarında kurulan 300 MW gücündeki 2 adet ünite ise bugün itibarıyla faaliyettedir. Soma Elektrik Üretim A.ġ. nin 1957 yılında kurulan 44 MW gücündeki 2 adet ünitesi çevre mevzuatına uymadığı için üretimde kullanılamamaktadır. Bugün itibarıyla termik santral bünyesinde her biri 165 MW kurulu güce sahip olan 6 adet ünite bulunmakta olup santralin toplam kurulu gücü ise 990 MW dir. Mevcut 6 adet ünitenin iģletmeye alınma yılları yılları arasındadır. Yukarıdaki bilgilerden de görüleceği üzere mevcut termik santrallerin ortalama yaģı 30 dur. Termik santrallerin ortalama ömürlerinin 30 yıl olduğu, bu sürelerin bakım ve revizyonlarla yıla çıkarılabildiği göz önünde bulundurulursa mevcut termik santrallerin modernize edilmesi gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Diğer taraftan, Bölge deki mevcut termik santraller bugün itibarıyla kurulu kapasitelerinin yaklaģık %60 ını kullanmaktadır. Bölge deki mevcut termik santrallerin yıllık toplam kömür tüketimleri teorik olarak yaklaģık 18 milyon ton iken fiili tüketim yaklaģık 10 milyon tondur. Bu santrallerin verimli olarak çalıģabilmesi için kapasite kullanım oranlarının %75 seviyelerine çıkarılması gerekmektedir. MTA verilerine göre ton olan Bölge linyit rezervlerinden elektrik enerjisi üretiminde maksimum düzeyde faydalanmak amacıyla ilave modern ve çevreye duyarlı santrallerin kurulması, enerji üretiminde dıģa bağımlılığı azaltmak ve yerli kaynakları kullanmak adına önem arz etmektedir. Bölge deki mevcut linyit rezervlerinin yarısının elektrik enerjisi üretiminde kullanıldığı ve mevcut termik santrallerin teorik kapasitelerini %100 kullandığı varsayımı ile hareket edersek, mevcut linyit rezervlerinin ömrü 39 yıl olacaktır. Diğer taraftan Bölge deki mevcut linyit rezervlerinin yarısının elektrik enerjisi üretiminde kullanıldığı ve mevcut termik santrallerin fiili kapasitelerini %100 kullandığı varsayımı ile hareket edersek, mevcut linyit rezervlerinin ömrü 65 yıl olacaktır. Her iki durumda da mevcut linyit rezervlerinin ilave termik santralleri kurulması için yeterli olduğu görülmektedir. TR33 Bölgesi ayrıca jeotermal kaynaklar açısından zengin bir bölge olup Bölge illerinin tamamında jeotermal kaynak bulunmaktadır. Mevcut durumda jeotermal kaynakların değerlendirildiği alanlar, konut ısıtılması, seracılık ve termal turizmdir. Türkiye Jeotermal Derneği nin çalıģmasına göre TR33 Bölgesi nde jeotermal enerji ile ısıtılabilecek potansiyel konut sayısı yaklaģık iken, mevcut durumda jeotermal enerji ile ısıtılan konut sayısı yaklaģık dir. Mevcut durumda jeotermal kaynaklar ile ısıtılan konut sayısının ısıtılabilecek konut sayısına oranı sadece %16 dır. Jeotermal kaynaklardan elektrik enerjisi elde etmek için Kütahya ve Manisa illerinde uygun alanlar bulunmasına rağmen, mevcut durumda herhangi bir kurulu kapasite yoktur. Jeotermal kaynakların yenilenebilir ve çevre TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 115 / 204

118 dostu enerji kaynaklarından olması ve mevcut kaynaklardan düģük oranda faydalanılması nedeniyle bu kaynakların değerlendirilmesi gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) dan alınan bilgilere göre Manisa ili Salihli ve AlaĢehir ilçelerinde 45 MWe kapasiteli jeotermal enerji santrali kurmak için 2 adet baģvuru bulunmaktadır. Ayrıca Bölge deki jeotermal kaynak potansiyelini tam olarak ortaya koyabilmek amacıyla Ar- Ge çalıģmalarına ağırlık verilmesi gerekmektedir. Afyon Kocatepe Üniversitesi Jeotermal, Mineralli Sular ve Maden Kaynakları Uygulama AraĢtırma Merkezi, Bölge deki jeotermal kaynakların daha verimli kullanılmasını sağlamak ve yeni rezerv çalıģmaları yapmak amacıyla 2009 yılında kurulmuģtur. TR33 Bölgesi nde yenilenebilir enerji kaynaklarından rüzgar enerjisi potansiyelinin en çok bulunduğu il Manisa dır. Türkiye Rüzgar Enerjisi Potansiyel Atlası (REPA) ya göre Manisa ilinde 50 metre yükseklikte 7,5 m/s ve üstü dahil rüzgar gücü kapasitesi MW dir. Mevcut durumda ise Manisa ilinde 94,5 MW kurulu gücü olan 3 adet Rüzgar Enerjisi Santrali (RES) iģletmede olup yaklaģık 304 MW kurulu gücü olan RES ise kurulma aģamasındadır. Yani bugün itibarıyla Manisa ilinde rüzgar enerjisi potansiyeline yönelik toplamda 400 MW lık bir kurulu güç bulunmakta olup bu güç Manisa ilindeki MW lık kurulu gücün sadece %8 sini oluģturmaktadır. Bu durum yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımının arttırılması için uygun bir rüzgar enerjisi potansiyeli olduğunu ortaya koymaktadır. TR33 Bölgesi, biokütle enerji kaynakları açısından da zengin olmasına rağmen, mevcut durumda bu potansiyelden enerji elde edilmesine yönelik kurulu tesis bulunmamaktadır. Biokütle enerjisinin kullanımına iliģkin olarak Bölge de yapılmıģ detaylı çalıģma mevcut değildir. GüneĢ enerjisinden enerji elde etmek için Bölge de potansiyel mevcut değildir. TR33 Bölgesi illeri arasında Afyonkarahisar ve UĢak illerinin güneģ enerjisi potansiyeli görece olarak diğer illere göre daha fazla olmasına rağmen söz konusu potansiyelin mevcut teknolojiyle değerlendirilmesi yeterince ekonomik ve verimli olmamaktadır. Hedef A-2.4.1: Bölge deki mevcut tesisler modernize edilecek, yeni tesis kurulması teģvik edilecektir. Stratejik Öncelikler: Kütahya ve Manisa illerinde yer alan mevcut termik santrallerin modernize edilmesi Kütahya ve Manisa illerinde yer alan mevcut termik santrallerin kapasite kullanımlarının arttırılması Kütahya ve Manisa illerinde bulunan linyit rezervlerini elektrik enerjisi üretiminde maksimum seviyede değerlendirmek amacıyla mevcut tesislerde kapasite artırımı veya yeni tesis yatırımı yapılması Mevcut tesisler ve yeni kurulacak tesislerde çevreye duyarlılığın maksimum düzeyde tutulması Bölge nin enerji üretim kapasitesinin arttırılması amacıyla ilk öncelik kısa ve orta erimde mevcut enerji santrallerinin modernize edilmesi ve kapasite kullanım oranlarının arttırılmasıdır. Bu kapsamda kısa erimde, sürdürülebilirlik ilkesi göz önünde bulundurulmak kaydıyla Bölge deki enerji santrallerinde modernizasyonlar yapılacak ve kapasite kullanım oranları arttırılacaktır. TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 116 / 204

119 Orta ve uzun erimde ise Bölge deki enerji kaynaklarından maksimum düzeyde faydalanabilmek için mevcut tesislerde kapasite artıģı ile yeni tesis yatırımlarına öncelik verilecektir. Doğal Çevrenin Korunması stratejik amacı çerçevesinde, söz konusu tesislerin modernizasyonu süreçlerinde kirletici faktörlerin azaltılması önceliklidir. Stratejinin hayata geçirilmesinde ilk öncelik Kütahya ve Manisa illerinde yer alan 3 adet termik santralin modernize edilmesi ve üretim kapasitelerinin arttırılmasıdır (Bkz: Tematik Harita 2C). Hedef A-2.4.2: Bölge de jeotermal ve rüzgar enerjisi kullanımları arttırılacaktır. Stratejik Öncelikler: Manisa ve Kütahya daki mevcut yüksek ısılı jeotermal kaynaklardan elektrik enerjisi üretilmesi Potansiyel arz eden kentlerde jeotermal ısınma altyapısının oluģturulması Mevcutta jeotermal enerjiyle ısıtılan kentlerde ısıtılan hane sayısının arttırılması Manisa daki rüzgar enerjisi potansiyelinden faydalanma oranının arttırılması için yeni RES santrallerinin kurulması Yeni potansiyellerin ortaya çıkarılması için Ar-Ge çalıģmalarının arttırılması Avrupa Birliği nin 2009/28/EC sayılı Yönergesine göre 2020 yılında toplam enerji tüketiminin %20 sinin yenilenebilir enerji kaynaklarından sağlanması hedeflenmektedir. Avrupa Birliği Ġstatistik Kurumu Eurostat ın 13 Temmuz 2010 tarihinde yayımladığı rapora göre 27 AB üyesinin toplam enerji tüketimindeki yenilenebilir enerji payı 2008 yılı itibarıyla %10,3 tür yılındaki %20 lik hedefe ulaģabilmek için her üye devletin kendi yasal düzenlemelerini oluģturması gerekmektedir. Küresel enerji talebinin hızla arttığı ve iklim değiģiklikleri sonucu doğal çevrenin sürekli tehditlerle karģı karģıya bulunduğu bir durumda enerji elde etmede çevre dostu, güvenli ve düģük maliyetli enerji kaynakları kullanılmasının önemi daha da artmaktadır. DüĢük karbonlu bir topluma geçiģi teģvik etmede elektrik enerjisi endüstrisi büyük rol oynamaktadır. Bu anlamda yenilenebilir enerji kaynaklarının elektrik enerjisi üretimindeki payının arttırılması büyük önem arz etmektedir. Diğer taraftan BirleĢmiĢ Milletler Örgütü tarafından hazırlanan Küresel YeĢil Yeni Düzen ya da diğer bir deyiģle YeĢil Ekonomi programı, çevre odaklı, binalarda enerji verimliliğini esas alan, fosil yakıtlara olan bağımlılığın azaltılmasını tavsiye eden, yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanılmasını ve atıkların geri dönüģümüne yatırım yapılarak istihdam yaratılmasını öneren bir programdır. Türkiye de Elektrik Enerjisi Piyasası ve Arz Güvenliği Strateji Belgesi nde yenilenebilir kaynakların elektrik enerjisi üretimi içerisindeki payının 2023 yılında en az %30 düzeyinde olmasının sağlanmasını temel hedef olarak belirlenmiģtir. Ulusal ve uluslararası yenilenebilir enerji politikalarıyla uyumlu olarak, uzun erimde Bölge nin enerji üretim kapasitesinin arttırılması yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımının arttırılması ile sağlanacaktır. Bu kapsamda, Bölge de önemli potansiyel arz eden jeotermal kaynaklardan ısınma ve elektrik üretimi alanlarında faydalanılmalıdır. Bu amaçla Ar-Ge faaliyetleri ve örnek uygulamalar yaygınlaģtırılacak ve desteklenecektir. Yüksek dereceli jeotermal kaynaklardan elektrik üretilebilecek alanlar Manisa ve Kütahya illerinde mevcuttur. Söz konusu enerjiden sanayi alanında da faydalanılması amaçlanmaktadır. TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 117 / 204

120 Isınma amaçlı jeotermal kullanımı mevcut olan ve söz konusu potansiyele sahip yerleģim yerlerine ilgili haritalarda yer verilmiģtir (Bkz: Tematik Harita 2C). Manisa da yer alan rüzgar enerjisi potansiyelinden faydalanmak için yeni RES ler kurulması, yine bu amaç dahilinde önceliklendirilmiģtir. GüneĢ enerjisinin Bölge dahilindeki potansiyelinin yetersiz olması sebebiyle jeotermal ve rüzgar enerjisine öncelik verilecektir. GüneĢ enerjisi ve biokütle enerjisinin elektrik üretiminde kullanımı ise uzun erimde planlanmaktadır (Bkz: Tematik Harita 2C). TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 118 / 204

121 Sektörel İlişki: SANAYİ A-2. SANAYİDE REKABET GÜCÜNÜN ARTTIRILMASI Stratejik Amaç A-2.5: Maden ürünlerinden elde edilen katma değerin arttırılması Eksen İlişkisi: BEŞERİ GELİŞİM Eksen İlişkisi: ALTYAPININ GELİŞTİRİLMESİ Üst Ölçek Karar Ve Stratejiler Kalkınma Planı nın 544. maddesinde madencilik sektöründe çevre mevzuatına uyumun geliģtirilerek bürokratik yapının etkin hale getirileceği, firma ve iģletme ölçeklerinin büyütülmesinin özendirileceği, madencilik ürünlerinin yurtiçinde iģlenerek katma değerinin artırılacağı, arama çalıģmalarına ve bor ürünlerinin geliģtirilmesine özel önem verileceği belirtilmiģtir. Kalkınma Planı Madencilik Özel Ġhtisas Komisyonu Raporu nun içsel GZFT analizi, ülkenin sahip olduğu maden potansiyeli, madenciliğe iliģkin kurumsal yapısı, yasal durumu, finansal durumu, insan gücü, arama, Ar-Ge ve madenciliğin çevre ile iliģkilerine iliģkin sekiz baģlık altında yapılmıģtır. Çevre analizinde ise ulusal ve uluslararası düzeyde ekonomik ve siyasal geliģmelere iliģkin beklentiler ayrı ayrı irdelenmiģtir. Madencilik Özel Ġhtisas Komisyonu Raporu nda, güçlendirilmesi gereken zayıf yanlar Ģu Ģekilde sıralanmıģtır: Kamu kuruluģlarının nitelikli araģtırmacı personel istihdam etme ve var olanları muhafaza etme konusunda yeterli esnekliğe sahip olmaması, Özellikle kamu kuruluģlarında baģarılı Ar-Ge çalıģmaları yapılabileceği konusunda yeterli toplumsal güvenin olmaması, Üniversite-sanayi iģbirliği ile teorik çalıģmaların sonuçlarının yeterince uygulamaya dönüģtürülememesi, Özel madencilik kuruluģlarının finansman yetersizliği, kurumsal kültür eksikliği vb. sorunlar nedeniyle Ar-Ge birimleri oluģturmak konusunda isteksiz olması. Altın madeni yatırımlarına, Dokuzuncu Kalkınma Planı Madencilik Özel Ġhtisas Komisyonu Raporu nun Muhtemel Yatırım Alanları ve Yerleri baģlığı altında yer verilmekte olup bu kısımda son yıllarda yapılan çalıģmalar sonucu, Türkiye nin altın yatakları açısından önemli bir potansiyele sahip olduğunun ortaya çıktığı ve önümüzdeki dönemde altın madenciliğinde önemli geliģmelerin beklendiği belirtilmektedir. Bor yatırımları, Dokuzuncu Kalkınma Planı Madencilik Özel Ġhtisas Komisyonu Raporu nun Muhtemel Yatırım Alanları ve Yerleri baģlığı altında yer almaktadır. Burada, rafine bor ürünleri yatırımlarına ağırlık verilmesi gerektiği, ülkenin mevcut bor varlığından maksimum düzeyde faydalanabilmek için yurtiçinde bora dayalı sanayilerin geliģmesinin önem taģıdığı belirtilmektedir. Mermer ve doğal taģ üretim ve iģleme yatırımları, Dokuzuncu Kalkınma Planı Madencilik Özel Ġhtisas Komisyonu Raporu nun Muhtemel Yatırım Alanları ve Yerleri baģlığı altında yer almakta olup bu bölümde yatırımların özellikle, iģleme kapasitesinin artırılmasına ve kalitenin yükseltilmesine yönelik alanlarda yoğunlaģacağının tahmin edildiği ifade edilmektedir. TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 119 / 204

122 Mevcut Durumun Tespiti TR33 Bölgesi yer altı ve doğaltaģ kaynakları açısından zengin bir bölgedir. Bölge de birçok maden çeģidi bulunmakta olup bu madenler arasında ülke açısından stratejik öneme sahip olanların yanısıra Bölge illeri ile birlikte anılan madenler de yer almaktadır. Bölge illerinde bulunan madenlerin çeģitliliği ve zenginliği Bölge ekonomisine katkılar sağlamaktadır. Bölge deki altın, bor, gümüģ, manyezit ve mermer gibi öne çıkan madenler hem kamu hem de özel sektör tarafından önemli yatırımların yapılmasına olanak sağlamıģ olup bu iģletmeler Bölge nin ekonomik geliģiminde büyük rol oynamaktadır. Bölge deki paydaģlarla yapılan görüģmelerde öne çıkan sorunlardan bazıları, Bölge nin maden kaynaklarından yeterince faydalanılamaması, ar-ge çalıģmalarının yetersiz olması ve üniversite-sanayi iģbirliğinin zayıf olmasıdır. Saha çalıģmalarında öne çıkan bir diğer sorun ise iģletmelerin ulusal ve uluslararası ölçekte rekabet edebilmeleri için gerekli olan modernizasyon ve teknoloji yatırımlarını yapamamalarıdır. Bölge de madencilik konusunda Ar-Ge çalıģmaları üniversiteler bünyesinde kurulan laboratuvarlarda yapılmaktadır. Dumlupınar Üniversitesi Maden, Jeoloji ve Seramik Bölümlerinde 1 er adet olmak üzere üniversite bünyesinde toplam 3 adet laboratuvar bulunmaktadır. Bu laboratuvarlarda çoğunlukla seramik, kömür ve krom üzerine analizler yapılmakta olup yapılan analiz sayısı yıllık ortalama 90 adettir. Afyon Kocatepe Üniversitesi Maden Mühendisliği Bölümünde ise 1 tanesi akredite olmak üzere toplam 4 adet laboratuvar bulunmaktadır. Bu laboratuvarlarda 18 i akredite olmak üzere toplam 56 adet test ve/veya analiz yapılabilmektedir. Afyon Kocatepe Üniversitesi Maden Mühendisliği Bölümü bünyesinde bulunan DoğaltaĢ Analiz Laboratuvarı, Türk Akreditasyon Kurumu (TÜRKAK) tarafından tarihinde akredite edilmiģtir. Bu laboratuvar Bölge için önem arz eden mermer sektörünün geliģmesine çok önemli katkılar sağlayacaktır. Laboratuvarda mermer ve doğaltaģ ürünlerinin mevcut standartlarıyla ve AB normlarıyla uyumlu ve eģdeğer hale getirilmesi için gerekli olan analiz ve/veya test hizmetleri verilebilecektir. Yine laboratuvar bünyesinde doğaltaģlarda CE iģareti markalaması için gerekli ulusal ve uluslararası standartlara uygun test ve/veya analizler yapılabilecektir. Hedef A-2.5.1: Bölge de madencilik alanında Ar-Ge ve inovasyon çalıģmalarının arttırılması suretiyle katma değeri yüksek ürünlerin üretilmesi sağlanacaktır. Stratejik Öncelikler: ĠĢletmelerin modernize edilmesi ve teknoloji yatırımlarının teģvik edilmesi Bölge deki maden kaynaklarından maksimum derecede faydalanmak, üretimde verim ve kapasite artıģı sağlamak için Ar-Ge ve inovasyon çalıģmalarına destek verilmesi Katma değeri yüksek ürünler üretilmesinin teģvik edilmesi Bölge maden kaynakları bakımından önemli bir potansiyele sahiptir. Bölge de çıkarılan yer altı kaynaklarının yine Bölge de iģlenmesi katma değerin arttırılması amacıyla önem arz etmekte olup teģvik edilecektir. Madencilik ve doğaltaģ sektöründe faaliyet gösteren hem büyük ölçekli iģletmelerin hem de küçük ve orta ölçekli iģletmelerin Bölge nin maden kaynaklarından maksimum düzeyde faydalanabilmeleri çevreye duyarlı, yenilikçi ve teknolojik üretim yöntemlerini benimsemeleri sayesinde olacaktır. TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 120 / 204

123 Üretimde katma değerin arttırılması amacıyla madenlerin alternatif sanayi kollarında kullanılmak üzere iģlenmesine yönelik faaliyetler arttırılacaktır. Bu amaçla kısa ve orta erimli strateji mevcut ham maden iģleme tesislerinde modernizasyon çalıģmaları ile üretim kapasitelerinin arttırılmasıdır. Üretim kapasitesinin arttırılması gerek tesis büyüklüğünün arttırılması gerekse tesislerde teknoloji yatırımlarının teģvikiyle sağlanacaktır. Bölge nin maden potansiyelini ileri teknoloji nihai ürünler geliģtirerek değerlendirmesi, sanayi yatırımlarının çoğalması ve bölgesel katma değerin arttırılması açısından önem arz etmektedir. BaĢta bor madeni olmak üzere Bölge deki tüm madenlerin alternatif kullanım alanlarında ileri teknoloji ürünlere dönüģtürülmesi, Bölge sanayisinin geliģmesine büyük katkı sağlayacaktır. Bu çerçevede, maden sektöründe ürünlerden elde edilen katma değerin arttırılması amacıyla ileri teknoloji ürünler üretilmesi ve bu amaçla gerçekleģtirilen Ar-Ge ve tasarım çalıģmaları desteklenecektir. UĢak ilinde kurulması planlanan Tasarım GeliĢtirme Merkezi bu doğrultuda faaliyet gösterecektir. Yine bu hedef kapsamında Bölge de madencilik ve yer altı kaynaklarında faaliyet gösteren Ģirketlerin üretimde katma değeri arttırmaları amacıyla üniversitelerdeki laboratuvarlardan maksimum derecede faydalanmaları sağlanacak olup Ģirketlerin kaynaklarını en optimal Ģekilde kullanmaları yönünde kurumlar arası iģbirliği geliģtirilecektir. Madencilik faaliyetlerinde bulunan iģletmelerin Bölge deki akredite laboratuvar ve sektördeki diğer iģletmeler ile sürekli iģbirliği halinde bulunmaları desteklenecek olup katma değeri düģük ürünler yerine katma değeri daha yüksek ürünler üretmeleri teģvik edilecektir. ĠĢbu stratejinin uygulanması kapsamında yine Bölge deki maden kaynaklarının daha fazla katma değer yaratarak ekonomiye kazandırılması için Bölge illerindeki eğitim kurumları, maden sanayi iģletmeleri ve araģtırma merkezleri arasında iģbirliği ve koordinasyon arttırılacak, söz konusu kuruluģların ortak çalıģmaları desteklenecek ve Manisa, UĢak ve Kütahya illerinde 1 er, Afyonkarahisar ilinde ise 2 adet olmak üzere Bölge de toplam 5 adet maden sanayi alt bölgesi oluģturulacaktır. Ayrıca Bölge de madencilik üzerine yeni Ar-Ge ve inovasyon laboratuvarlarının kurulması ile katma değeri yüksek ürünler üretilmesi konusundaki çalıģmaların hız kazanması sağlanacaktır (Bkz: Tematik Harita 2B). TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 121 / 204

124 Sektörel İlişki: TURİZM A-3. TURİZMDE REKABET GÜCÜNÜN ARTTIRILMASI Stratejik Amaç A-3.1: Turizm hizmetlerinde kalitenin yükseltilmesi Üst Ölçek Karar ve Stratejiler Eksen İlişkisi: BEŞERİ GELİŞİM Eksen İlişkisi: ALTYAPININ GELİŞTİRİLMESİ Üst Ölçek Karar Ve Stratejiler Kalkınma Planı nın 549. maddesinde turizm sektöründe yeni kapasite yaratmanın yanı sıra mevcut ürünün niteliğinin yükseltilmesine ağırlık verileceği, yeni aktörlerin, tanıtım, pazarlama, altyapı, turizm eğitimi ve çevre konularında görevleri ile kamunun turizm sektöründeki rolünün yeniden tanımlanacağı belirtilmiģtir. Kalkınma Planı nın 552. maddesinde ise mevcut kapasiteleri, karlılık sağlayacak fiyat ve doluluk oranlarında dolduracak talep yaratılıncaya kadar, turizm teģviklerinde pazarlama alanına, hava ulaģtırmasına ve toplam kalite iyileģtirilmesine öncelik verileceği ifade edilmiģtir. Kültür ve Turizm Bakanlığı Stratejik Planı nda turizmde markalaģmanın önemine vurgu yapılmıģtır. Söz konusu dokümanda; zengin kültürel ve doğal değerlere sahip kentlerin markalaģtırılarak, turistler için bir çekim noktası haline getirileceği, etkin turizm politikaları oluģturularak, turizm yatırım projelerini uygulanabilir kılacak politika araçlarının geliģtirileceği, turizm sektörünün her bileģeninde toplam kalite yönetiminin etkin kılınarak, kalite uygulamalarının sürekliliğinin sağlanacağı dile getirilmiģtir. Yine Stratejik Plan da, turizm eğitimi ile iģgücü kalitesinin arttırılmasını sağlayacak sertifikasyon sisteminin etkin bir Ģekilde uygulanmasının sağlanacağı belirtilmiģtir. Mevcut Durumun Tespiti Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüklerinden edinilen bilgiler doğrultusunda, Bölge illerinde yer alan turizm tesislerinin büyük kısmının konaklama tesislerinden oluģtuğu tespit edilmiģtir. Bu tesisler arasında turizm iģletme belgesine sahip toplam 6 adet 5 yıldızlı otel (Afyonkarahisar: Korel Termal, Oruçoğlu Termal, Ġkbal Termal, Anemon Termal; Kütahya: Emet Termal Resort & SPA; Manisa: Anemon) yer almakta olup, bu otellerden 5 i termal niteliklidir. Ayrıca yine turizm iģletme belgesine sahip, 4 yıldızlı 6 otel bulunmakta olup bu otellerin çoğunluğu Ģehir oteli statüsünde faaliyet göstermektedir. Kültür ve Turizm Bakanlığı verilerine göre illerde toplam turizm iģletme ve turizm yatırım belgeli konaklama tesislerinin sayı, oda ve yatak kapasitesi Ģu Ģekildedir: Afyonkarahisar 18 tesis, yatak; Kütahya 9 tesis, yatak; Manisa 18 tesis, yatak; UĢak 9 tesis, 862 yatak. (TB, 2009 Verileri). Kültür ve Turizm Bakanlığı nın 2009 yılı verilerine göre Afyonkarahisar 50 belediye belgeli konaklama tesisi (BBKT) (5.271 yatak), Kütahya 37 BBKT (2.394 yatak), Manisa 54 BBKT (2.792 yatak) ve UĢak 12 BBKT (511 yatak) ile hizmet vermektedir. TR33 Bölgesi geneline bakıldığında turizm iģletme belgeli tesislerin toplam yatak sayısı , belediye belgeli tesislerin toplam yatak sayısı dir. Turizm iģletme belgeli tesislerin kalite sınıflaması Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından tescillenmiģ standartlarda olup, belediye belgeli TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 122 / 204

125 tesisler için böyle bir kalite standardı söz konusu değildir. Bölgenin yatak kapasitesinin yarısını belediye belgeli tesisler oluģturmaktadır. Belediye belgeli tesislerin yapı, hizmet ve kalite standartlarının düģük olduğu tespit edilmiģ, bu durum bölge illerinde gerçekleģtirilen çalıģtaylarda da vurgulanmıģtır. Bölgede turizm sektöründe hizmet veren iģ gücünün uzmanlık düzeyine iliģkin herhangi bir veri ve çalıģma söz konusu değildir. Bununla beraber, lüks oteller dıģında, mevcut tesislerdeki uzmanlık ve eğitim düzeyinin yeterli olmadığına iliģkin görüģler Turizm ÇalıĢtaylarında dile getirilmiģtir. Bölge de turizm sektörüne nitelikli iģgücü sağlayacak bölümler sadece Afyon Kocatepe ve Dumlupınar Üniversitelerinde mevcuttur. Bölge de karayolları ağının Ģehir merkezlerini birbirine bağlayan yollar dıģında sağlıklı olmadığı çalıģtaylarda vurgulanmıģ olup, bölge içinde geniģ bir alana yayılmıģ (Aizonai Antik Kenti, Frig Vadisi, Emet ve Simav Termal Merkezleri, Sardes Antik Kenti) olan termal merkezlere ve ören yerlerine ulaģımdaki sıkıntılara dikkat çekilmiģtir. Hedef A-3.1.1: Mevcut turizm tesislerinde fiziki kalite arttırılacaktır. Stratejik Öncelikler: Mevcut turizm tesislerinin fiziksel yenileme ve modernizasyonunun sağlanması Turizm potansiyeline sahip yörelerin ulaģım ve yönlendirme altyapısının güçlendirilmesi Turizm tesislerinde kalite standardizasyonunun sağlanması Turizm tesislerinde kalitenin arttırılması kapsamında mevcut turizm iģletmelerinin kısa vadede fiziki (çevre, donanım) açıdan iyileģtirilmesi yenilenmesi ve modernizasyonunun yapılması öncelik arz etmektedir. Ayrıca Bölge de turizm potansiyeline sahip yörelerde ulaģım altyapısı baģta olmak üzere toplam kalite artıģı sağlamak amacıyla altyapı iyileģtirme çalıģmaları önceliklidir. Turizm tesislerinin kalite standartlarının netleģtirilmesi amacıyla bölgedeki turizm iģletmelerinin sertifikasyon dönüģümünün sağlanması ve Kültür ve Turizm Bakanlığı standartlarında tescillenmesinin teģvik edilmesi öncelik arz etmektedir. Strateji kapsamında, bölgede Termal Turizm GeliĢme Koridoru dâhilinde faaliyet gösteren tesisler önceliklidir. (Bkz: Tematik Harita 3A) Hedef A-3.1.2: Mevcut turizm tesislerinde hizmet kalitesi arttırılacaktır. Stratejik Öncelikler: Turizm tesislerinde istihdam edilen personelin eğitim ve kalitesinin yükseltilmesi Turizmde iģletme anlayıģının ve iģletme tekniklerinin modernleģtirilmesi Turizm tesislerinde iģletme kalitesinin arttırılması kapsamında, sektöre nitelikli insan sermayesi yetiģtirilmesinin desteklenmesi ve mesleki niteliklerin ve hizmet sunumu kalitesinin standardizasyonunun sağlanması önceliklidir. Söz konusu strateji, Mesleki ve Teknik Eğitime Bölge Ġhtiyaçları Doğrultusunda Yön Verilmesi amacı ile uyumlu olarak uygulamaya konulacaktır. Bu kapsamda, üniversitelerin ilgili bölümlerindeki eğitim olanaklarının geliģtirilmesi desteklenecektir. TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 123 / 204

126 Hizmet sunumunda kalitenin arttırılması kapsamında turizm iģletmelerinde insan kaynakları, istihdam, denetim politika ve mekanizmalarının performans bazlı, kalite odaklı olarak belirlenmesi yaygınlaģtırılacak, dolayısıyla tesislerde daha eğitimli ve deneyimli personel istihdamı ve daha kaliteli hizmet sunumu teģvik edilecektir. Otel ve turizm iģletmelerinde, yerel yönetimler ve mülk sahipleri tarafından yürütülen geleneksel anlamdaki iģletmecilik anlayıģının yerine, müģteri odaklılık ve kalite yönetimi gibi kavramları esas alan yeni nesil iģletmecilik anlayıģının yerleģtirilmesi de Bölge açısından öncelik arz etmektedir. Stratejinin uygulanmasında etkinlik sağlamak amacıyla tesislerin yoğunlaģtığı ve oda sayısının yüksek olduğu bölgelere öncelik verilecektir. (Bkz: Tematik Harita 3A) TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 124 / 204

127 Sektörel İlişki: TURİZM A-3. TURİZMDE REKABET GÜCÜNÜN ARTTIRILMASI Stratejik Amaç A-3.2: Turizmde koruma-kullanma dengesinin sağlanması Eksen İlişkisi: BEŞERİ GELİŞİM Üst Ölçek Karar ve Stratejiler Kalkınma Planı nın 547. maddesinde turizm sektörünün, ülkedeki refah ve geliģmiģlik dengesizliklerini azaltıcı doğrultuda yönlendirileceği, turizm potansiyeli olan ancak bugüne kadar yeterince ele alınmamıģ yörelerde turizm geliģtirilerek, ekonomik ve sosyal kalkınmanın sağlanacağı belirtilmiģtir. Yine Kalkınma Planı nın 548. maddesinde ise sektörle ilgili tüm yatırımların doğal, tarihsel ve sosyal çevreyi kollayıcı, koruyucu ve geliģtirici bir yaklaģım içinde olmasına azami özen gösterileceği ifade edilmiģtir. Kültür ve Turizm Bakanlığı Stratejik Planı nda, taģra teģkilatı ve Kalkınma Ajansları ile iģbirliği sağlanarak turizmin yerel ve bölgesel kalkınmada ve bölgesel geliģmeyi hızlandırmada etkin bir araç olarak kullanılması öngörülmüģtür. Ayrıca turizmde farkındalık bilinciyle tarihi, doğal ve kültürel varlıkları korumak, gelecek kuģaklara aktarmak ve evrensel kültüre katkıda bulunarak, Türkiye nin önemli bir kültür-sanat ve turizm merkezi haline gelmesini sağlamaya yönelik stratejiler ortaya konulmuģtur. Son olarak Kalkınma Planı nın 548. maddesindeki hedefe uygun olarak, Orta Vadeli Program da da sektörle ilgili tüm yatırımların, doğal, tarihsel, sosyal ve kültürel çevreyi koruyucu ve geliģtirici bir yaklaģım içinde ele alınacağı ifade edilmiģtir. Mevcut Durumun Tespiti Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüklerinden edinilen bilgiler çerçevesinde, her ilin kendine özgü turizm potansiyeli bulunan doğal çevreleri belirlenmiģtir. Afyonkarahisar da orta derece yükseltiye sahip, turistik değer taģıyan çok sayıda yayla ve mağara bulunmaktadır yılı verilerine göre ilde 146 adet arkeolojik sit alanı, 2 adet kentsel sit alanı, 25 adet doğal sit alanı ve 6 adet tarihi sit alanı mevcuttur. Tek yapı ölçeğindeki kültür varlıkları ile tabiat varlıklarının toplamı ise 688 dir. Bunların yanında ilde 3 adet kuģ gözlem alanı ve 12 adet ören yeri bulunmaktadır. Kütahya da 18 adet doğal sit alanı, 4 adet kentsel sit alanı, 227 adet arkeolojik sit alanı, 9 adet tarihi sit alanı ve 174 adet doğal anıt bulunmaktadır. Aynı zamanda ilde 12 adet mesire yeri, 2 adet tabiat koruma alanı ve 1 adet kuģ gözlem sahası bulunmaktadır. UĢak ilinde 12 Ģer adet mesire ve ören yeri mevcuttur. Ayrıca dünyanın en büyük 2. kanyonu olarak bilinen Ulubey Kanyonları bu ilde bulunmaktadır. Manisa da ise Spil Dağı ve Marmara Gölü gibi doğal zenginlikler ile 137 adet arkeolojik, 5 adet kentsel, 3 adet doğal ve 9 adet tarihi sit alanı bulunmaktadır. Ġldeki tek yapı ölçeğindeki kültür varlıkları ile tabiat varlıklarının toplamı ise dır. GerçekleĢtirilen görüģmeler ve Turizm ÇalıĢtaylarında Bölge illerinde görülen çarpık kentleģmenin genel olarak turizmi olumsuz etkilemekte olduğu dile getirilmiģtir. Turizm TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 125 / 204

128 ÇalıĢtaylarında çevresel bilincin yeterli düzeyde olmaması nedeniyle, doğal zenginlikler ve tarihi derinliği yansıtan yapıların yeterince iyi korunamadığına vurgu yapılmıģtır. Ayrıca jeotermal kaynakların kullanımında herhangi bir düzenleme olmaması, kaplıca ve tesislerde kullanılan jeotermal suların geri dönüģümünün yapılamaması gibi nedenlerle jeotermal kaynakların koruma-kullanma dengesi konusunda endiģelerin olduğu Turizm ÇalıĢtaylarında dile getirilmiģtir. Hedef A-3.2.1: Turizm değeri bulunan eserler ve doğal kaynaklar koruma altına alınacaktır. Stratejik Öncelikler: Bölge halkında turizm değerlerinin koruma bilincinin oluģturulması Turizm amaçlı uygulama ve yatırımlarda doğal kaynaklar ve çevrenin korunmasının teģvik edilmesi Bölge nin turizm potansiyelini oluģturan kültürel ve tarihi eserler ile doğal güzelliklerin korunması kapsamında ilk öncelik, halkın tüm kesimlerinde söz konusu değerleri sahiplenme ve koruma bilincinin geliģtirilmesidir. Bu kapsamda, turizmin ve turizm değerlerinin bölgenin ekonomik ve sosyal dönüģümü açısından öneminin seminer ve eğitici faaliyetler aracılığıyla bölge insanı tarafından benimsenmesi sağlanmaya çalıģılacaktır. Ayrıca, turizm yatırım, faaliyet ve uygulamalarında doğal dengenin bozulmasına, doğanın kirlenmesine ve tahribine karģı azami derecede hassasiyet gösterilmesi bölgesel öncelikler arasında yer almaktadır. Bu kapsamda gerçekleģtirilen çalıģmalar teģvik edilecektir. Bölgede ekoturizm, tarih ve kültür turizminin geliģme bölgelerinin korunması önceliklidir. (Bkz: Tematik Harita 3B) TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 126 / 204

129 Sektörel İlişki: TURİZM A-3. TURİZMDE REKABET GÜCÜNÜN ARTTIRILMASI Stratejik Amaç A-3.3: Alternatif turizm faaliyetlerinin çeşitlendirilmesi Eksen İlişkisi: KIRSAL KALKINMA Eksen İlişkisi: BEŞERİ GELİŞME Üst Ölçek Karar ve Stratejiler Türkiye Turizm Stratejisi 2023 Belgesi nde, turizmin mevsimlik ve coğrafi dağılımını iyileģtirmek ve dıģ pazarlarda değiģen tüketici tercihleri de dikkate alınarak yeni potansiyel alanlar yaratmak amacıyla varıģ noktası yönetimine ağırlık verilerek golf, kıģ, dağ, termal, yat, kongre turizmi ve ekoturizm gibi alternatif turizm türlerine yönlendirme faaliyetlerinin sürdürüleceği dile getirilmiģtir. Kalkınma Planı nın 551. maddesinde ise, Türkiye nin fiyat, hizmet kalitesi ve jeotermal kaynaklar açısından rekabet üstünlüğü göz önüne alınarak, sağlık turizminin destekleneceğinden bahsedilmiģtir. Türkiye Turizm Stratejisi 2023 Belgesi ne paralel olarak, Kültür ve Turizm Bakanlığı Stratejik Planı nda bölgelerin sahip olduğu tarihi, turistik, kültürel ve doğal değerlerin planlama çalıģmalarının yapılması ve bölgelerde geliģme potansiyeline sahip turizm türlerinin geliģtirilmesi vurgulanmıģtır. Orta Vadeli Program da, turizm yatırımlarının çeģitlendirileceği, geliģmiģ ve yoğun kullanıma konu olan yörelerin yanı sıra diğer yörelerde de yaygınlaģtırılacağı ve turizm faaliyetlerinin tüm yıla yayılmasının sağlanacağı belirtilmiģtir. Mevcut Durumun Tespiti Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüklerinin verileri esas alındığında, TR33 Bölgesi baģta termal, tarih ve kültür turizmi olmak üzere alternatif turizm türleri açısından önemli bir potansiyele sahiptir. Termal kaynaklar açısından dört ilinde de önemli kaynaklar bulunan TR33 Bölgesinde, Afyonkarahisar ili termal turizm konusunda diğer illere nazaran altyapı ve kaliteli tesisleģme açısından önemli bir noktaya gelmiģ, termal turizmde markalaģmıģ ve yüksek rekabet gücüne sahip bir konuma ulaģmıģtır. Kütahya ili termal anlamda diğer illere göre daha fazla yer altı zenginliğine sahiptir. TesisleĢme ve altyapı açısından Afyonkarahisar ı Kütahya takip etmektedir. Kütahya nın arkasından ise sırası ile Manisa ve UĢak gelmektedir. Bölgede jeotermal kaynaklar genellikle dinlenme ve Ģifa bulmak amacıyla kullanılmakta olup bilimsel anlamda klinik tedavisi uygulamalarının yapılabildiği tesislerin sayısı son derece azdır. Bölgede yer alan 5 yıldızlı oteller toplantı ve kongre turizmi açısından elveriģli olmakla beraber bu nitelikleriyle gerektiği ölçüde öne çıkamadıkları Bölge de yapılan Turizm ÇalıĢtaylarında vurgulanmıģtır. GeliĢmiĢ sanayisi ile Manisa ili kongre ve kent turizmi açısından diğer illere nazaran daha elveriģli bir pozisyondadır. Ġncil de geçen 7 kutsal kiliseden üçünün ve tarihi bir sinagogun Manisa da bulunması Manisa yı inanç turizmi açısından ayrı bir noktaya getirmektedir. TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 127 / 204

130 Karun Hazineleri nin bulunduğu UĢak ili ise kültürel değerleri ve el sanatları ile ön plana çıkmaktadır. Kütahya ve Manisa da yer alan Aizonai ve Sardes baģta olmak üzere Bölgede antik kentler ve tarihi yapılar yer almaktadır. Ayrıca Selçuklular ve Osmanlılardan kalmıģ çok sayıda cami, han, hamam ve tarihi evler bulunmaktadır. Turizm ÇalıĢtaylarından elde edilen bilgilere göre, bunların bir kısmı sağlamlığını korumuģ, bir kısmı restore edilerek ziyaretçilere açılmıģ, bir kısmı da yenileme çalıģmaları ile turizme kazandırılmayı beklemektedir. Bölge deki tüm iller ekoturizm açısından zengin kaynaklara sahiptir. Frig Vadisi, Murat Dağı, Spil Dağı baģta olmak üzere Bölge de ekoturizm açısından önemli yerler bulunmaktadır. Turizm ÇalıĢtaylarında elde edilen bilgiler doğrultusunda, Bölge olanaklarının tanıtımının yeterince yapılamadığı, ören yerlerinin doğal güzelliklerin Bölge de destinasyon noktaları Ģeklinde pazarlanmasının gerekliliği üzerinde durulmuģtur. Buna ek olarak birçok ören yeri ve doğal alanda konaklama ve dinlenme tesislerinin son derece yetersiz, ulaģım altyapısının da kötü olduğuna dikkat çekilmiģtir. Bölge de yer alan tesislerin ulusal ve uluslararası tanıtım düzeyine iliģkin veri sunan herhangi bir çalıģma söz konusu değildir. Fakat gerçekleģtirilen ikili görüģmeler ve Turizm ÇalıĢtaylarında gerek tesislerin gerekse illerin ulusal ve uluslararası ölçekte yeterli tanıtımının yapılamadığı hususu sıklıkla vurgulanmıģtır. Hedef A-3.3.1: Bölgede tarih ve kültür turizmi geliģtirilecektir. Stratejik Öncelikler: Restorasyon ve iyileģtirme çalıģmaları ile tarihi ve kültürel yapıların turizme kazandırılmasının teģvik edilmesi Tarihi araģtırmaların ve arkeolojik kazıların teģvik edilmesi Tarihi-kültürel-inanç değerleri açısından anlam taģıyan turizm varlıklarının tanıtımının desteklenmesi Bölge de tarih ve kültür turizminin geliģtirilmesi amacıyla, tarihi ve kültürel yapıların restorasyonunun yapılması ve hâlihazırda ziyarete açık olmayan eserlerin gerekli tadilatlarla birlikte ziyarete kademeli olarak açılması esas önceliktir. Bölge dâhilinde arkeolojik kazıların ve tarihi araģtırmaların yapılması desteklenecek ve ulaģılan eser ve belgelerin yine Bölge de sergilenmesi teģvik edilecektir. Tarihi, kültürel ve manevi değerlerin, çeģitli temalar oluģturularak zenginleģtirilmesi, popüler turizm türleri ile birlikte kombine bir Ģekilde tanıtılması desteklenecektir. Bölgede tarih ve kültür turizmi için belirlenen alt bölgeler, bu strateji için öncelikli alanlardır. (Bkz: Tematik Harita 3B) Hedef A-3.3.2: Bölgede termal, sağlık ve kongre turizmi geliģtirilecektir. Stratejik Öncelikler: Bölgede belirlenen yerlerdeki termal turizm tesislerinin tanınırlık ve markalaģma faaliyetleri ile desteklenmesi Jeotermal kaynaklı sağlık turizminin geliģtirilmesi TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 128 / 204

131 Toplantı ve kongre turizminin geliģmesini sağlayacak organizasyonlar ve tanıtım faaliyetlerinin desteklenmesi Termal turizmin geliģtirilmesi kapsamında, Bölge deki mevcut turizm tesislerinin markalaģma ve imaj yaratma faaliyetlerinin desteklenmesi önceliklidir. Bu kapsamda, pazarlama kanalları çeģitlendirilecek, bilgi ve iletiģim kanallarının daha etkin kullanılması desteklenecek, yurtiçi ve yurtdıģı tanıtım ve uluslararası iģbirliği faaliyetleri arttırılacaktır. Termal turizmin geliģtirilmesinde, mevcut termal kaynaklar çerçevesinde belirlenen Termal Turizm GeliĢme Koridoru öncelikli alandır. (Bkz: Tematik Harita 3A) Ayrıca turizmde öneri paketlerinin hizmet sunumunda farklılık yaratacak Ģekilde uygulanması sağlanacak ve termal kaynakların sağlık turizminin geliģtirilmesinde kullanılması teģvik edilecektir. Sağlık turizminin geliģtirilmesi kapsamında, Bölge nin ekolojik yapısı ve doğal zenginliklerinden sürdürülebilirlik ilkesi çerçevesinde yararlanılması da önceliklidir. Bölge de yer alan üst düzey tesislerin kongre ve büyük ölçekli toplantı merkezleri haline gelebilmesi için gereken tanıtım ve iģbirliği çalıģmaları desteklenecektir. Altyapı problemi olan tesislerin, kongre ve toplantılara ev sahipliği yapabilmesi için ihtiyaç duyulan renovasyon çalıģmalarını yapmaları teģvik edilecektir. Kongre ve sağlık turizminin geliģtirilmesinde, uluslararası havaalanlarına 1 saatlik araç mesafesindeki bölgeler önceliklendirilmiģtir. (Bkz: Tematik Harita 3A) Hedef A-3.3.3: Bölgede ekoturizm geliģtirilecektir. Stratejik Öncelikler: Bölgenin ekoturizm çeģitliğinin envanter altına alınarak tanıtımının yapılması Farklı etkinlikleri içeren ekoturizm rotalarının tasarlanması ve pazarlanması Ekoturizm rotaları üzerinde dinlenme ve rekreasyon tesislerinin inģasının desteklenmesi Bölge deki yayla, doğa ve av turizmi benzeri ekolojik turizm imkanlarından yararlanılması amacıyla ilk öncelik, bölge faunası ve doğal güzelliklerin envanterinin çıkartılarak ulusal ve uluslararası ölçekte tanıtımının yapılmasıdır. Ayrıca Bölge dâhilinde ekoturizm rotalarının oluģturularak bu rotaların öncelikle yabancı turistlere turizm acenteleri tarafından pazarlanması teģvik edilecektir. Söz konusu rotalar belirlenen ekoturizm geliģme aksları çerçevesinde önceliklendirilecektir. (Bkz: Tematik Harita 3B) Yine belirlenen aks kapsamında doğal turizm bölgeleri dahilinde doğal yapıya zarar vermeyecek Ģekilde dinlenme ve rekreasyon tesislerinin inģası desteklenecektir. Mesleki ve Teknik Eğitimin Ġhtiyaçlar Doğrultusunda GeliĢtirilmesi stratejik amacı çerçevesinde ise ekoturizm dahilinde değerlendirilen faaliyetlere iliģkin bölgenin beģeri kapasitesi arttırılacaktır. TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 129 / 204

132 Sektörel İlişki: TARIM B. KIRSAL KALKINMANIN SAĞLANMASI Stratejik Amaç B-1: Eksen İlişkisi: BEŞERİ GELİŞME Kırsal kesimlerde üretici örgütlerinin etkinliğinin arttırılması Üst Ölçek Karar Ve Stratejiler Kalkınma Planı nın Bölgesel GeliĢmenin Sağlanması isimli geliģme ekseninin Kırsal Kesimde Kalkınmanın Sağlanması baģlığı altında yer alan 675. maddesinde, kalkınmada kırsal kesimin örgütlenme kapasitesinin geliģtirileceği ve üretici örgütlenmelerinin güçlendirileceği, farklı üretici örgütlenmelerinin iģlevlerinin AB tarım piyasaları ile bütünleģme çerçevesinde yeniden düzenleneceği ve üretici örgütlenmelerine sağlanan desteklerin etkinleģtirileceği belirtilmiģtir. UKKS de ise yerel kalkınma kapasitesinin güçlendirilmesine yönelik öncelik belirlenmiģ ve bunun detaylandırılmasında eğitim, sağlık, iģ gücü yönetiģim ve koordinasyonun etkinleģtirilmesi ile iģbirliğinin geliģtirilmesi baģlıkları üzerinde durulmuģtur. Söz konusu belgede, kırsal kalkınmada rekabet gücünün geliģtirilmesine yönelik tarım ve gıda sektöründe üreticilerin bilgi ve örgütlenme düzeyinin yükseltilerek verimliliğin artırılması, teknoloji düzeyinin ve Ar-Ge kapasitesinin geliģtirilmesi, ürün kalitesinin iyileģtirilmesi, standartlara uyum sağlanması, üretimin pazara yönlendirilmesi, yöresel ürünlerin tespit edilerek kayıt altına alınması ve markalaģtırılmasına yönelik bilgilendirme, tedarik ve pazarlama imkanlarının geliģtirilmesi, ilgili kesimler arasında bilgi paylaģımının etkinleģtirilmesi, giriģimcilik kültürünün yaygınlaģtırılmasının sağlanacağı vurgusu yapılmıģtır. Orta Vadeli Program da ise Kırsal Kalkınmanın Sağlanması baģlığı altında kırsal kalkınma uygulamalarında mahalli idare ve birliklerin teknik, mali ve kurumsal kapasitelerinin güçlendirileceği belirtilmiģtir. Mevcut Durumun Tespiti Düzenlenen çalıģtaylarda, üretici örgütlerinin sayısının yeterli düzeyde olduğu ancak mevcut kooperatifçilik kanunundan kaynaklanan eksikliklerin de etkisiyle örgütlerin baģarısız olduğu dile getirilmiģtir. Yapılan araģtırmalar ve gerçekleģtirilen görüģmeler sonucunda, kooperatifçilik mantığı ve birlik olma düģüncesinin kırsal kesimlerde tam manasıyla yerleģmemiģ olduğu görülmüģtür. Bu noktada çiftçinin bilinçsizliği de önemli rol oynamaktadır. Örgütlerin pazarlama kapasitelerini geliģtiren kurumlar yerine destek alma aracıları olarak kullanılması bu kurumların iģlevselliğine zarar vermektedir. Bu sebeple, örgütler kurulma amaçları doğrultusunda faaliyetlerini gerçekleģtirememektedir. Ayrıca mevcut örgütlerin kurumsal ve teknik altyapı yetersizliği sebebiyle istenilen faydayı sağlayamadığı söz konusu çalıģtaylarda ifade edilmiģtir. Bu hususlar çalıģtay raporlarına geçirilmiģtir. Ġl Tarım Müdürlüklerinden alınan bilgiye göre ilgili Ģube müdürlükleri tarafından üreticilere yönelik belirli zamanlarda bilgilendirme toplantıları yapılmakta üretime yönelik eğitimler TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 130 / 204

133 verilmekte ve mesleki eğitim kursları düzenlenmektedir. Bunun yanı sıra yazılı ve görsel kaynaklar kullanılarak çiftçiler bilinçlendirilmeye çalıģılmaktadır. Hedef B-1.1: Üretici örgütlerinin kurumsal ve teknik kapasiteleri geliģtirilecektir. Stratejik Öncelikler: Örgütlerin tedarik imkanlarının geliģtirilmesi ĠĢbirliğinin geliģtirilerek pazarlama kapasitesinin artırılması Temel düzey ve mesleki eğitim ile eğitici ve bilgilendirici yayım faaliyetlerinin desteklenmesi Örgütlerin teknik altyapılarının geliģtirilmesi Bölge de mevcut üretici örgütlenmelerinin etkinliklerinin arttırılması, ancak söz konusu örgütlerin kurumsallaģması ve teknik altyapılarının geliģtirilmesi ile sağlanabilecektir. Pazar ve sanayinin ihtiyacına göre ürün envanterinin çıkartılması, üretici örgütlenmeleri aracılığıyla gerçekleģtirilecektir. Bu amaçla söz konusu örgütlenmelerin bölge geneline ulaģabilmeleri ve yeterli teknik desteği verebilmeleri önem arz etmektedir. Pazarlama zincirindeki üreticilere hizmet verecek tarımsal üretici birliklerinin kurulması ve üretici örgütlerinin güçlendirilmesi sağlanacaktır. Ayrıca mevcut üretici örgütlenmelerinin kırsal ekonominin çeģitlendirilmesine destek olmaları da teģvik edilecektir. Üretici örgütlerinin ihtiyaç duyacağı üretimi geliģtirmeye yönelik eğitici ve bilgilendirici faaliyetler desteklenecektir. Bu kapsamda, ürünlerin tarladan sofraya gıda güvenliği içinde ulaģtırılmasını sağlamak amacıyla üretici birliklerinin kaliteli teknik üretim altyapılarını oluģturma ve geliģtirilmesine yönelik eğitimler verilecektir. Ayrıca üretici örgütlerinin pazarlama, markalaģma ve tanınırlığının artırılmasına yönelik çalıģmaları desteklenecek ve kurumsallaģmaya yönelik pazarlama, finans, iģletme yönetimi ve benzeri eğitim almaları sağlanacaktır. Üretici örgütlerinin bölgedeki iģlevlerinin geliģtirilmesi kapsamındaki diğer stratejilere, ilgili amaçlar altında Tarımda Rekabet Gücünün Arttırılması ve BeĢeri GeliĢmenin Sağlanması eksenleri altında yer verilmiģtir. TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 131 / 204

134 Sektörel İlişki: TURİZM Sektörel İlişki: SANAYİ B. KIRSAL KALKINMANIN SAĞLANMASI Stratejik Amaç B-2: Kırsal alanda ekonomik çeşitliliğin sağlanması Eksen İlişkisi: REKABET GÜCÜ Eksen İlişkisi: BEŞERİ GELİŞME Üst Ölçek Karar Ve Stratejiler UKKS de kırsal kalkınmanın sağlanmasına iliģkin olarak önceliklerden biri de kırsal ekonominin çeģitlendirilmesi suretiyle kırsal kalkınmada tarıma dayalı kalkınma imajının kırılarak, yeni iģ imkanlarının yaratılmasıdır. Orta Vadeli Program da bölgesel potansiyeli ve yerel iģgücü piyasası özelliklerini dikkate alan ve yerel düzeyde ekonomik dönüģümü destekleyen giriģimcilik ve iģletme modellerinin oluģturulacağı ve kırsal kalkınmada ekonominin çeģitlendirilerek tarıma dayalı sanayide istihdamın artırılmasına yönelik politikaların hayata geçirileceği belirtilmiģtir. Ayrıca Kırsal Kalkınmanın Sağlanması baģlığı altında kırsal kalkınma uygulamalarında mahalli idare ve birliklerinin teknik, mali ve kurumsal kapasitelerinin güçlendirileceği belirtilmiģtir. Yine Orta Vadeli Program da tarım sektörünün yeniden yapılanma sürecinde, sosyal ve ekonomik risklerinin azaltılması için istihdam odaklı kırsal kalkınma projelerinin hayata geçirileceği vurgulanmıģtır. Ayrıca UKKS de belirlenen stratejik öncelikler çerçevesinde tarım ve gıda sanayi iģletmelerinin rekabet gücünün artırılması hedeflenmiģ ve bu kapsamda amaçlar belirlenmiģtir. Mevcut Durumun Tespiti 2009 yılı TÜĠK verilerine göre TR33 Bölgesi nde istihdamın sektörler açısından dağılımı incelendiğinde tarım sektöründeki istihdamın toplam istihdam içindeki payının %39 olduğu görülmektedir. Türkiye deki toplam istihdamda tarım sektörünün payı ise %25 tir. TR33 Bölgesi nde hizmet sektörünün toplam istihdam içindeki oranı olan %20 ile ticaret sektörünün toplam istihdam içindeki oranı olan %15, aynı sektörlerin Türkiye geneli toplam istihdam içindeki oranları olan %29 ve %21 lik oranların oldukça altında kalmaktadır. Sanayi sektöründeki istihdamın toplam istihdam içindeki oranları açısından ise TR33 Bölgesi ve Türkiye oranları birbirine çok yakın olup, söz konusu oran Bölge de %26 iken Türkiye de %25 tir. Görüldüğü üzere diğer sektörlere nazaran TR33 Bölgesi istihdam rakamları içerisinde tarım sektörünün büyük bir ağırlığı vardır. Ġstihdamın sektörler bazında dağılımına bakıldığında, TR33 Bölgesi nde tarım sektöründeki istihdam oranının diğer oranların aksine Türkiye genelindeki oranın bir hayli üstünde olduğu görülmektedir. Ekonominin geliģmiģlik düzeyini arttırmak için tarımsal istihdam azaltılarak, tarım dıģı istihdamın arttırılması önem arz etmektedir. Ġllerin Kültür ve Turizm Müdürlüklerinden alınan bilgilere göre; Manisa da Gördes, Kula ve Demirci ilçelerinde halıcılık; Yunt Dağı Bölgesi ile Kula, Sarıgöl ve Selendi ilçelerinin köylerinde kilim dokumacılığı; Akhisar ilçesinde keçecilik ve fonksiyonel ya da dekoratif amaçlı minyatür yaylı at arabası ve kağnı üretimi; Salihli ilçesi Gökeyüp Kasabası nda güveç yapımı ve Kula ilçesinde ise bakırcılık potansiyeli mevcuttur. TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 132 / 204

135 Afyonkarahisar da keçecilik, koģumculuk, at arabacılığı, hasır ve boyra örücülüğü, demircilik ve bakırcılık gibi el sanatları geçmiģteki değerlerini yitirmeye baģlamıģtır. Dazkırı, Dinar, Sandıklı ve ġuhut ilçelerinde halıcılık; Bayat ilçesinde ve Emirdağ ilçesinin köylerinde kilim dokumacılığı ve Ġscehisar ilçesinde ise mermercilik varlığını sürdürmektedir. Kütahya yı simgeleyen çinicilik" bu ilin en önemli sanat dalı olmanın yanı sıra halkın önemli bir geçim kaynağı olma özelliğini de taģımaktadır. Gediz ve ġaphane ilçelerinde sürdürülen el dokumacılığı yalnızca bez ile sınırlı iken, Simav ilçesinde dokunan halılar ile Aslanapa ilçesinin BayramĢah köyünde dokunan Yörük halıları yörenin geleneksel ürünleri arasındadır. Elmas ve gümüģ iģlemeciliği ile oya iģlemeciliği de Kütahya nın geleneksel el sanatları arasında varlığını sürdürmektedir. UĢak ta ise halı ve kilim kırsal kesimde üretilen ürünler arasında olup gerek yerel gerekse küresel pazarda ciddi katma değere sahiptir. Hedef B-2.1: Kırsal kesimde el sanatları, ormancılık ve ekoturizm faaliyetleri arttırılacaktır. Stratejik Öncelikler: Ormancılık ve ağaç endüstrisinin geliģtirilmesi El sanatları ve benzeri ürünlerin iģlenmesinin teģvik edilmesi Kırsal alanda turizm destinasyonları oluģturularak eko-turizm, inanç turizmi, tarih ve kültür turizminin geliģtirilmesi Kırsal kesimlerde ormancılık faaliyetlerinin sürdürülebilirlik ilkesi çerçevesinde geliģtirilmesi amaçlanmaktadır. Bu kapsamda orman ürünlerinin iģlenmesi ve ürüne dönüģtürülmesi önceliklidir. Ormancılık ve ağaç endüstrisinin geliģtirilmesine öncelik verilecektir. Ekonomik çeģitlilik gereği kırsal kesimde tarım dıģı istihdamın arttırılmasına katkıda bulunması açısından ağaç endüstrisinin geliģtirilmesi büyük öneme sahiptir. Bölgede farklı yörelerde geleneksel, kültürel değerler ifade eden el sanatlarının yaģatılması, geliģtirilmesi ve markalaģmalarının sağlanarak pazar bulmaları desteklenecektir. Bölgedeki fauna ve flora zenginliğinin ön plana çıkarılması için ilgili kuruluģlarla tanıtım çalıģmalarına ağırlık verilecektir. Doğa turizminin canlandırılmasına yönelik çalıģmalar yürütülecektir. Bölge de kırsal kesimlerde tarım dıģı faaliyetlerin desteklenmesi, Rekabet Gücünün Arttırılması ekseni ile uyumludur. Bu kapsamda kırsal alanlarda turizm faaliyetlerinin arttırılması, mevcut faaliyetlerde ise katma değerin yükseltilmesi amaçlanmaktadır. Bölgede tespit edilen kırsal turizm bölgeleri diğer turizm çeģitleri ile birlikte değerlendirilmesi önem arz etmektedir. Kırsal kesimlerde eko-turizm çeģitlerinin yaygınlaģtırılması desteklenecek, festival, kültür, sanat ve spor etkinliklerinin sayısı arttırılarak turizm potansiyelinin geliģtirilmesi sağlanacaktır. Söz konusu stratejiler, Turizm Faaliyetlerinin ÇeĢitlendirilmesi amacıyla uyumlu olarak uygulanacaktır. Hedef B-2.2: Yöresel ürünlerin markalaģması teģvik edilecektir. Stratejik Öncelikler: Yörelere has ürünlerin marka tescili ve coğrafi iģaret belgesi alması Marka konumlandırması ile yöresel ürünlerin pazarlarda talep bulmasının ve yurt içi yurt dıģı piyasalara eriģimlerinin sağlanması TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 133 / 204

136 Yöresel ürünlerde coğrafi iģaret belgelerinin tescil edilmesi, marka tescilinin yapılması ile elde edilen isim hakları ile birlikte değerlendirilerek bölgenin yörelerine özgü nitelikteki ürünlerin ekonomik katma değer yaratacak Ģekilde geliģtirilmesi ve pazarlanması sağlanacaktır. Coğrafi iģaret tescili yapılan ürünlerin, marka tescili yapılan yöresel ürünler ile birlikte tanıtım ve pazarlanmaları önceliklidir. Pazarlama teknikleri geliģtirilerek markalaģma, marka konumlandırma, ürün tutundurma, çeģitlendirme ve ürün geliģtirme mekanizmaları etkinleģtirilecektir. Yöresel ürünlerin ulaģacakları pazarların niteliğine göre çeģitlendirilmesi sağlanarak süreç ve ürün yenilikleri teģvik edilecektir. Ġtme stratejileri sayesinde ürünlere yönelik talep yaratılması önceliklidir. Yöresel ürünlerin hem yurt içi pazarda hem yurt dıģı pazarlarda alıcı bulmasını sağlamak adına tanıtım ve pazarlama faaliyetlerinin geliģtirilmesi gerekmektedir. Tanınırlık artırılarak ürünlerin markalaģmasının sağlanması ve marka değerlerinin arttırılmasına yönelik çalıģmaların yapılması önceliklidir. Ayrıca yöresel ürünlerin üretim koģullarının iyileģtirilmesi, söz konusu ürünlerde üretim kapasitesinin arttırılması ve markalaģma çalıģmaları teģvik edilecektir. TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 134 / 204

137 B. KIRSAL KALKINMANIN SAĞLANMASI Stratejik Amaç B-3: Kırsal kesimde yaşam kalitesinin arttırılması Eksen İlişkisi: BEŞERİ GELİŞME Eksen İlişkisi: ALTYAPININ GELİŞTİRİLMESİ Üst Ölçek Karar Ve Stratejiler Orta Vadeli Program da kırsal kesimde kalkınmanın sağlanmasına iliģkin; zorunlu nedenlerle yaģadıkları yerlerden ayrılan vatandaģlara, kendi istekleri doğrultusunda, eski veya yeni yerleģim yerlerinde sürdürülebilir yaģam koģullarının oluģturulmasına yönelik tedbirlerin alınacağı belirtilmiģtir. Ayrıca, kırsal alanda yerleģme ve yapılaģmaya iliģkin usul ve esasların yöresel koģullara uygun, doğal, tarihi ve kültürel çevreyi koruyacak, afetlere karģı duyarlılığı artıracak, kırsal alanda yaģayan vatandaģlarımızın ihtiyaçlarını karģılayacak ve yaģam kalitesini artıracak içerikte hazırlanacağı ifade edilmiģtir. Kalkınma Planı nın 680. maddesinde, kırsal kesimde merkezi yerleģim birimleri öncelikli olmak üzere, temel altyapı ihtiyaçlarının karģılanacağı, ekonomik ve sosyal geliģmeye yönelik proje ve destekler ile eğitim ve sağlık hizmetlerinin sunumunda bu merkezi birimlere öncelik verileceği belirtilmiģtir. UKKS de yerel potansiyel ve kaynakların değerlendirilmesi, doğal ve kültürel varlıkların korunmasını esas alarak, kırsal kesimin iģ ve yaģam koģullarının kentsel alanlarla uyumlu olarak yöresinde geliģtirilmesi ve sürdürülebilir kılınması temel amaç olarak belirtilmiģtir. Mevcut Durumun Tespiti TÜĠK verilerine göre, TR33 Bölgesi nde iç göçlere bağlı olarak kent nüfusları artarken, kırsal nüfus azalmaktadır. Köy ve beldelerde yaģayanların, kentlerin iģ, eğitim ve sağlık bakımından çekiciliği ve köylerde mevcut hayat Ģartlarının elveriģsizliği gibi nedenlerle il ve ilçe merkezlerine doğru göç ettiği gözlenmektedir. Bu göçler plansız ve çarpık kentleģme, konut sorunu, tarımsal üretimde azalma, kayıt dıģı ekonomide artıģ gibi pek çok problemi de beraberinde getirmektedir yılı genel nüfus sayımında TR33 Bölgesi için %52,02 olarak tespit edilen kentleģme oranı 2009 yılı verilerine göre %61,65 seviyesine yükselmiģtir. Aynı dönemde Manisa da kırsal nüfusun toplam nüfus içindeki oranı %43,28 den %34,77 ye; Afyonkarahisar da %54,23 ten %48,14 e; Kütahya da %51,46 dan %37,26 ya; UĢak ta ise %43,52 den %33,99 a gerilemiģtir. Bu verilerden hareketle yılları arasında Bölge illerinde kırsal nüfusun azaldığı söylenebilir yılı TÜĠK verilerine göre TR33 Bölgesi nde kentlerde yaģayan erkeklerin %19,3 ü lise veya dengi okul mezunu iken, köylerde yaģayan erkeklerin ancak %8,2 si lise veya dengi okul mezunudur. ġehirlerde yaģayan kadınlarda lise veya dengi okul mezunlarının oranı %14 iken, köylerde bu oran %3,4 düzeyindedir. Bu veriler, kırsal kesimde yaģayanlar ile Ģehirlerde yaģayanlar arasında eğitim imkanlarına eriģim açısından bir dengesizliği ifade etmektedir. Ġl Sağlık Müdürlüklerinden alınan verilere göre il merkezleri ve büyük ilçe merkezleri dıģında kalan sağlık kurumlarındaki yatak sayısının yetersiz olduğu görülmektedir. Manisa Merkez TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 135 / 204

138 ilçede 1.685, Afyonkarahisar Merkez ilçede 1.237, Kütahya Merkez ilçede 986 ve UĢak Merkez ilçede 772 yatak bulunurken Ahmetli, Aslanapa, Çobanlar, Dazkırı, Dumlupınar, Evciler, Hisarcık, Hocalar, Kızılören, Pazarlar, Sivaslı ve ġaphane ilçelerinde hasta yatağı bulunmamaktadır. Düzenlenen çalıģtaylarda, sağlık hizmetleri sunumunun eksikliği önemli bir sorun olarak belirtilmiģ ve gezici sağlık hizmetleri uygulamasının yaygınlaģtırılması çözüm önerilerinden biri olarak ifade edilmiģtir. Bunun yanında katılımcılar, kırsal kesimde yaģayanlarda ve kız öğrencilerde özellikle ortaöğretimde okullaģma oranı açısından istenilen seviyelere gelinememesini önemli bir sorun olarak dile getirmiģlerdir. Bu sorunlara yönelik olarak kırsal yerleģim yerlerinde mesleki eğitime yönelik kurslar açılması, mobil anaokulu uygulamasının hayata geçirilmesi, gezici kütüphane uygulamasının yaygınlaģtırılması çözüm önerileri olarak ifade edilmiģtir. Yine çalıģtaylarda dile getirilen önemli sorunlar arasında dezavantajlı gruplara yönelik altyapı eksikliği, kırsalda yaģayanlar ve engellilerin eğitim ve sağlık hizmetlerinden yeterince faydalanamaması önemli sorunlar olarak ifade edilmiģtir. Bu sorunlara yönelik olarak ulaģım altyapısının iyileģtirilmesi ve köyleri ana ulaģım yoluna bağlayan köy yollarının standardının yükseltilmesi, köylerde internet altyapısının kurulması ve tüm köylerin kanalizasyon altyapısının tamamlanması çözüm önerileri olarak belirtilmiģtir. Hedef B-3.1: Kırsal kesimde eğitim ve sağlık hizmetlerine eriģim olanakları arttırılacaktır. Stratejik Öncelikler: Merkezi kırsal yerleģim yerlerinde mesleki eğitime yönelik kurslar açılması Kırsal kesimde okullaģma oranlarının arttırılması Köylerde gezici kütüphane uygulamasının yaygınlaģtırılması Gezici sağlık hizmetleri uygulamasının yaygınlaģtırılması Kırsalda ve kentlerde yaģayanların eğitim ve sağlık hizmetlerinden yararlanma imkanları arasındaki farkı en aza indirmek amacıyla kırsal kesimde eğitim ve sağlık hizmetlerine eriģim olanakları geliģtirilecektir. Bu amaçla gezici sağlık hizmetleri uygulaması yaygınlaģtırılarak kırsal kesimin sağlık hizmetlerinden faydalanması sağlanacaktır. Ayrıca mobil eczacılık uygulaması sayesinde eczacılık hizmetlerinden faydalanma imkanları arttırılacaktır. Eğitim alanında, kırsal kesimde okul öncesi, ilk ve ortaöğretimde okullaģma oranının arttırılması sağlanacaktır. Bunun yanında merkezi kırsal yerleģim yerlerinde mesleki kurslar açılarak özellikle ilköğretimden sonra okula devam etmeyen kiģilerin meslek edinebilmelerine imkan tanınacaktır. Gezici kütüphane uygulamasıyla köylerde yaģayanların bilgiye ve kültürel hizmetlere eriģebilme imkanları arttırılacaktır. Hedef B-3.2: Kırsal kesimde fiziki altyapı güçlendirilecektir. Stratejik Öncelikler: Tüm köylerin Ģebeke suyuna eriģimlerinin sağlanması Tüm köylerin kanalizasyon altyapısının tamamlanması Köyleri ana ulaģım ağına bağlayan birinci derecedeki köy yollarının standardının yükseltilmesi TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 136 / 204

139 Köylerde bilgi ve iletiģim teknolojileri altyapısının geliģtirilmesi Kırsal kesimde yaģam kalitesini etkileyen en önemli etkenlerden bir tanesi kırsal altyapının yetersiz olmasıdır. Kırsalda yaģayanlar, Ģehirde yaģayanlara kıyasla kanalizasyon, içme suyu gibi en temel altyapı hizmetlerinden dahi yeterince faydalanamamaktadır. Kırsal altyapıya yönelik olarak tüm köylerde Ģebekeli su sisteminin kurulması ve kanalizasyon sisteminin tamamlanması sağlanacaktır. Bunun yanında köyleri merkezi birimlere bağlayan birinci derece köy yollarının asfaltlanması, asfaltlanmıģ yolların ise bakımının yapılması kırsalda yaģayanların merkezi birimlere daha rahat ulaģmalarına imkan tanıyacak ve ulaģım süresini kısaltacaktır. Kırsalda yaģam kalitesini etkileyen bir baģka unsur bilgi ve iletiģim teknolojisi altyapısıdır. Kırsalda yaģayanların internetten daha fazla faydalanabilmelerini sağlamak amacıyla kırsal kesimde iletiģim teknolojisi altyapısının geliģtirilmesi sağlanacaktır. TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 137 / 204

140 Sektörel İlişki: SANAYİ C. BEŞERİ GELİŞMENİN SAĞLANMASI Stratejik Amaç C-1: Eksen İlişkisi: REKABET GÜCÜ Sektörel İlişki: TARIM Mesleki ve teknik eğitimin ihtiyaçlar doğrultusunda geliştirilmesi Üst Ölçek Karar Ve Stratejiler Kalkınma Planı nın geliģme eksenlerinden BeĢeri Kalkınmanın Sağlanması ve Sosyal DayanıĢmanın Güçlendirilmesi baģlığı altında eğitim sisteminde yaģam boyu öğrenme stratejisi ile insan kaynağının, insan sermayesinin geliģtirilmesi amaçlanmıģ, bilgi toplumuna geçiģ sürecinde ihtiyaç duyulan insan gücünün yetiģtirilebilmesi için yabancı dil öğretiminin etkinleģtirileceği, bilgi ve iletiģim teknolojilerinin derslerde kullanılmasını sağlayacak yöntemlerin geliģtirileceği ve yaygınlaģtırılacağı belirtilmiģtir. Yine Kalkınma Planı nın 570. maddesinde değiģen ve geliģen ekonomi ile iģgücü piyasasının gerekleri doğrultusunda, kiģilerin istihdam becerilerini artırmaya yönelik yaģam boyu öğrenim stratejisinin geliģtirileceği belirtilmiģtir. Bu strateji ile kiģilerin beceri ve yeteneklerinin geliģtirilebilmesi için örgün ve yaygın eğitim imkanlarının artırılmasını, söz konusu eğitim türleri arasındaki yatay ve dikey iliģkinin güçlendirilmesini, çıraklık ve halk eğitiminin bunlara yönelik olarak yapılandırılmasını, özel sektör ve sivil toplum kuruluģlarının (STK) bu alanda faaliyet göstermesini destekleyecek mekanizmaların geliģtirileceği belirtilmiģtir. Kalkınma Planı nın 571. maddesinde ise iģgücü piyasasına iliģkin bilgi sistemlerinin geliģtirilmesi, eğitim ve iģgücü piyasasının daha esnek bir yapıya kavuģturulması ve istihdam ile iģgücü verimliliğinin artırılması için yaģam boyu eğitim stratejisi dikkate alınarak ekonominin talep ettiği alanlarda insan gücü yetiģtirileceği belirtilmiģtir. Kalkınma Planı nın 573. maddesinde mesleki ve teknik eğitimde modüler ve esnek bir sisteme geçileceği, yükseköğretim ve ortaöğretim düzeyindeki mesleki eğitimin program bütünlüğünü esas alan tek bir yapıya dönüģtürüleceği, mesleki eğitimde nitelikli iģgücünün yetiģtirilmesinde önemli yeri olan uygulamalı eğitime ağırlık verileceği belirtilmiģtir maddede ise iģ bulma hizmetlerinin daha fazla kiģiye sunulmasının sağlanacağı ve bu hizmetlerin kalitesinin yükseltileceği ifade edilmiģtir. Ayrıca aktif iģgücü programlarının, iģgücü piyasası ihtiyaç analizleri doğrultusunda düzenleneceği belirtilmiģtir. Mevcut Durumun Tespiti Ġl milli eğitim müdürlüklerinden alınan verilere göre 2009 yılı itibarıyla Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa ve UĢak illerinde mesleki ve teknik ortaöğretim kurumlarında okuyan öğrencilerin dağılımına bakıldığında biliģim teknolojileri, imam hatip, muhasebe-finansman ve elektrik-elektronik alanlarında okuyan öğrencilerin ağırlıkta olduğu görülmektedir. Benzer Ģekilde Bölge deki üniversitelerden elde edilen verilere göre, meslek yüksekokullarında iģletmecilik, pazarlama ve muhasebe alanları sayı olarak ağırlıktadır. Devlet Planlama TeĢkilatı tarafından 2006 yılında yayımlanan Ġllerde Öne Çıkan Sanayi Sektörleri araģtırmasına göre tekstil, porselen, cam, mermer, gıda, perakende ticaret, madencilik ve elektrikli ev aletleri sektörlerinin Bölge ekonomisi içerisinde ağırlığı bulunmaktadır. Bu TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 138 / 204

141 verilerden hareketle meslek liseleri ve meslek yüksekokullarında açılan programların, Bölge ekonomisinin ihtiyaçlarıyla tam olarak örtüģmediği söylenebilir. Ġl milli eğitim müdürlüklerinden alınan verilere göre eğitim öğretim yılında TR33 Bölgesinde biliģim teknolojisi sınıfı baģına düģen öğrenci sayısı 430 iken bilgisayar baģına düģen öğrenci sayısı 23 tür. Buna göre Bölge illerindeki öğrenciler okullarda biliģim teknolojilerinden yeterince faydalanamamaktadır. Bölge Planı çalıģmaları kapsamında TR33 Bölgesi illerinde gerçekleģtirilen Sosyal Yapı ÇalıĢtaylarında eğitim masası katılımcıları tarafından eğitimde insan kaynağının yetersiz olması, öğretmenlerin yeterli hizmet içi eğitim alamaması, okullarda fiziki Ģartların yetersiz olması önemli sorunlar olarak dile getirilmiģtir. Buna yönelik olarak mesleki eğitim ve seminerlerin öğretmenlerin görev yaptıkları illerde branģ bazında yapılması ve mahalli seminerlerin arttırılması, iģbaģı eğitim imkanlarının arttırılması, uygulamalı eğitim yöntemlerinin yaygınlaģtırılması, yaygın eğitim kurumlarının ihtiyaçlar doğrultusunda çeģitlendirilmesi, meslek liselerinin modernizasyonu ile ilgili çeģitli kurumlardan proje bazlı destek alınması ile okullarda bilgi ve iletiģim teknolojilerinin kullanımının yaygınlaģtırılması çözüm önerileri olarak ifade edilmiģtir. Hedef C-1.1: Bölge ekonomisinde öne çıkan sektörlerin ihtiyacını karģılayacak ara eleman ve teknik personel yetiģtirilecektir. Stratejik Öncelikler: Bölgede öne çıkan sektörlerde ihtiyaç duyulan ara elemanların yetiģtirilmesi için gerekli programların açılması ĠĢbaĢı eğitim olanaklarının arttırılması Yaygın eğitim merkezlerinin Bölge ihtiyaçları doğrultusunda çeģitlendirilmesi Bölgede öne çıkan elektrik-elektronik, beyaz eģya, otomotiv, seramik, porsalen, cam, tekstil, deri, madencilik, mermer, ve gıda sektörleri baģta olmak üzere Bölge ekonomisinin ihtiyacı olan ara elemanların yetiģtirilmesi sağlanacaktır. Bölge de iģbaģı eğitim olanakları arttırılarak mesleki ve teknik eğitim gören öğrencilerin edindikleri bilgileri geliģtirmeleri sağlanacaktır. Ayrıca yetiģkinler teknik eğitim merkezi, turizm eğitim merkezi gibi yaygın eğitim kurumları Bölge ihtiyaçları doğrultusunda çeģitlendirilerek nitelikli ara eleman yetiģtirilmesi sağlanacaktır. ĠĢbu strateji için öncelikli alanlar dört ilde belirlenen teknopark, üniversite, sanayi bölgeleri, ticaret ve sanayi odalarını içeren teknik kapasite geliģtirme bölgeleridir (Bkz: Tematik Harita 4). Söz konusu stratejiler Üniversite ve Sanayi ĠĢbirliğinin GeliĢtirilmesi amacıyla uyumlu olarak hayata geçirilecektir. Hedef C-1.2: Mesleki ve teknik eğitimin kalitesi arttırılacaktır. Stratejik Öncelikler: Mesleki ve teknik eğitim kurumlarında görev yapan öğretmenlere yönelik mahalli hizmet içi eğitimlerin yaygınlaģtırılması Eğitim kurumlarında bilgi ve iletiģim teknolojilerinin kullanımın arttırılması Mesleki ve teknik eğitim kurumlarında eğitim araç ve gereçlerinin sayısının arttırılması ve modernizasyonunun sağlanması TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 139 / 204

142 Teknik eğitimde uygulamalı eğitim yöntemlerinin yaygınlaģtırılması Mesleki ve teknik eğitimin niteliğinin geliģtirilmesinde önemli unsurlardan bir tanesi kalifiye öğreticilerdir. Bu amaçla öğretmenlere yönelik mahalli hizmet içi eğitim uygulamaları yaygınlaģtırılacaktır. Ayrıca eğitim kurumlarının bilgi ve iletiģim teknolojilerinden azami düzeyde faydalanılması sağlanacaktır. Bu amaçla eğitim kurumlarında bilgi ve iletiģim teknolojilerinin kullanımı arttırılacaktır. Mesleki eğitim öğrencilerinin daha modern araç-gereç ve makinelerle eğitim almaları sağlanacaktır. Bunun yanında makine baģına düģen öğrenci sayısı azaltılacak ve her öğrencinin daha fazla uygulama yapması sağlanacaktır. Ayrıca eğitim ve öğretimde uygulamalı eğitim yöntemlerinin yaygınlaģtırılması sağlanacak ve öğrencilerin pratik bilgileri pekiģtirilecektir. TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 140 / 204

143 Sektörel İlişki: SANAYİ Sektörel İlişki: TURİZM C. BEŞERİ GELİŞMENİN SAĞLANMASI Stratejik Amaç C-2: Bölge de girişimcilik kapasitesinin arttırılması Eksen İlişkisi: REKABET GÜCÜ Eksen İlişkisi: KIRSAL KALKINMA ÜST ÖLÇEK KARAR VE STRATEJĠLER Kalkınma Planı nın 589. maddesinde eğitimde kalitenin artırılması amacıyla, yenilikçiliği ve araģtırıcılığı esas alan müfredat programlarının ülke geneline yaygınlaģtırılacağı, öğrencilerin bilimsel araģtırmaya ve giriģimciliğe teģvik edileceği belirtilmiģtir. Kalkınma Planı nın 620. maddesinde ise yoksul kesimlere yönelik ekonomik faaliyetlerin çeģitlendirilecek Ģekilde gelir getirici projelerin destekleneceği belirtilmiģtir. Yine aynı maddede özellikle kırsal kesimde ve az geliģmiģ bölgelerde giriģimciliğin teģvik edileceği belirtilmiģtir maddede ise bölgelerde yatırım ortamının iyileģtirileceği, giriģimciler için finansman olanaklarının artırılarak çeģitlendirileceği, ayrıca giriģim sermayesi, mikro-kredi uygulamaları ve farklılaģtırılmıģ girdi maliyetlendirmesi gibi yatırım, üretim ve istihdamı özendirici yeni araçların geliģtirileceği belirtilmiģtir. Kalkınma Planı nın yerel dinamiklere ve içsel potansiyele dayalı geliģmenin sağlanması kapsamındaki 664. maddesine göre özellikle az geliģmiģ bölgelerde yerel düzeyde uzmanlaģmayı destekleyecek Ģekilde beģeri kaynaklar ve sosyal sermaye geliģtirilecek, bölgesel potansiyelleri ve iģgücü piyasası özelliklerini dikkate alan iģgücü eğitim programları uygulanacaktır. OECD ve EUROSTAT ın 2007 yılında birlikte organize ettikleri EIP (Entrepreneurship Indicators Programme) GiriĢimcilik Göstergeleri Programı sonucunda oluģturdukları gösterge çerçevesi üç bileģen üzerinden tanımlanmaktadır. Buna göre giriģimcilik belirleyicileri giriģimsel performans ve giriģimciliğin etkileri olarak çizilen bu çerçevenin detaylandırılması Ģu Ģekildedir: Belirleyiciler: Regülasyon çerçevesi, piyasa koģulları, finansmana eriģim, giriģimcilik kapasitesi (yeteneği), kültür GiriĢimsel Performans: Açılan firma sayısı, kapanan firma sayısı, firma büyüme oranları, firma çalıģan sayısındaki artıģ oranı Etkiler: ĠĢ yaratma(istihdam), ekonomik büyüme, yoksulluğu düģürme MEVCUT DURUMUN TESPĠTĠ TR33 Bölgesi nde yer alan sektörlerin oluģturduğu katma değerlerin, iliģkin sektörlerin ulusal ölçekteki düzeylerine oranlanması sonucu ortaya çıkan sıralama incelendiğinde, 2006 dönemi için tarım sektörünün ilk sırada yer aldığı, tarımı sanayi sektörünün izlediği ve hizmetler sektörünün üçüncü sırada geldiği görülmektedir. Bununla birlikte TR33 Bölgesi nde yaratılan gayrisafi katma değerin (GSKD) sektörel dağılımına bakıldığında ise, %47 oranı ile hizmetler sektörü en fazla paya sahip iken, bunu %33 ile sanayi sektörü ve %20 ile tarım sektörü izlemektedir. Ekonomiler geliģtikçe hizmetler sektörünün üretim içerisindeki payı artmakta, bununla birlikte tarımın payı azalmaktadır. TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 141 / 204

144 2009 yılında kurulan ticaret ünvanlı iģyerleri sayıları açısından TR33 Bölgesi illeri sıralandığında, büyükten küçüğe doğru Manisa, Afyonkarahisar, Kütahya ve UĢak illeri yer almaktadır yılında kurulan Ģirket ve kooperatiflerin sayıları açısından ise sıralama benzer Ģekilde büyükten küçüğe doğru Manisa, Afyonkarahisar, Kütahya ve UĢak Ģeklindedir. Ġllerin merkezlerindeki ticaret ve sanayi odalarına kayıtlı üye sayıları bakımından sıralamaları ise Manisa, Afyonkarahisar, UĢak ve Kütahya Ģeklindedir. Buna göre giriģimcilik düzeyi en fazla geliģmiģ il Manisa olup, bunu Afyonkarahisar, UĢak ve Kütahya izlemektedir. Hedef C-2.1: GiriĢimcilerin finansman olanakları konusunda bilgi ve beceri kapasitesi arttırılacaktır. Stratejik Öncelikler: GiriĢimcilere finansman teknikleri hakkında bilgi ve beceri artırıcı eğitimlerin düzenlenmesi Yurt içi ve yurt dıģı finansman kaynaklarına ulaģılması için uygun koģulların yaratılması Bölge dahilinde giriģimcilik kapasitesinin arttırılması giriģimcilere yeterli sermaye desteğinin sağlanması ve bu desteğe ulaģımın kolaylaģtırılması ile mümkün olacaktır. Bu kapsamda giriģimcilerin özel sektör ve kamu kurumları tarafından sağlanan kredi ve proje desteği olanaklarına iliģkin derinlemesine ve güncel olarak bilgi sahibi olmaları sağlanacak ayrıca risk sermayesi ve benzeri finansman türlerine iliģkin eğitim programları yaygınlaģtırılacaktır. Eğitim talebinin uyarılarak firmalarda kurumsallık düzeyini artıran eğitimlerle birlikte özellikle finansmana eriģim konusu ve iģletmelerde finansman teknikleri hakkında sürekli eğitimlerin gerçekleģtirilmesi sağlanacaktır. DıĢ ticaret ile uğraģan firmalarda uluslararası finansman teknikleri ile dıģ ticarette uygulanan finansman teknikleri hakkında teknik bilgi becerilerinin geliģtirilmesine yönelik çalıģmaların yapılması önceliklidir. Yurtiçi ve yurtdıģı finansman imkanlarını geliģtirici nitelikteki eğitimler sayesinde risk sermayesi türleri, giriģim sermayesi, iģ melekleri gibi finansman kaynaklarına eriģimin sağlanmasına yönelik ağların yaratılmasına öncelik verilecektir. Hedef C-2.2: ġahıģ Ģirketleri ile küçük ölçekli iģletmelerin pazarlama kapasitelerinin arttırılması teģvik edilecektir. Stratejik Öncelikler: Pazar araģtırmalarının yapılmasının teģvik edilmesi ĠĢletmelerin pazarlama altyapısının geliģtirilmesi ve pazarlama karması unsurlarının geliģtirilmesinin sağlanması GiriĢimcilik kültürünün geliģmesi ve giriģimciliği kısıtlayan hukuki, bürokratik, ekonomik ve kültürel engellerin ortadan kaldırılması ekonomik geliģme ve tasarruf oranları üzerinde önemli etkiye sahiptir. Bölge deki giriģimci sayısının artması sermaye desteğiyle iliģkili bir hususken Bölge nin giriģimcilik kapasitesinin artması aynı zamanda Ģahıs Ģirkletleri veya küçük ölçekli iģletmelerin ürün pazarlama kapasiteleriyle de iliģkilidir. Bu kapsamda küçük ölçekli iģletmeler ve bireysel giriģimcilere yönelik pazarlama ve marka yaratma konularında sürekli öğrenme ve ücretsiz eğitim çalıģmaları desteklenecek, giriģimcilerin öğrenen örgüt stratejisi ile değer yaratmaları sağlanacaktır. ĠĢletmeciliğin geliģtirilmesine iliģkili Rekabet Gücünün TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 142 / 204

145 Arttırılması ekseninde yer alan maddelerle uyumlu olacak Ģekilde Bölge deki iģletmeler arasında ortaklıklar kurulması yaygınlaģtırılarak farklı tecrübelerden yararlanmaları teģvik edilecek, giriģimcilerin çok sektörlü dinamikler oluģturması desteklenecektir. Pazarlama altyapılarının geliģtirilmesine yönelik yapılacak çalıģmalarda rekabet gücü düģük, pazarlama kapasitesi görece az olan firmaların talepleri doğrultusunda baģta pazarlama karması unsurlarının kullanılması olmak üzere, ürün çeģitlendirilmesi, marka konumlandırması, modern pazarlama strateji ve teknikleri konusunda deneyimsel pazarlama sayesinde alt yapı eksikliğinin giderilmesi sağlanacaktır. Hedef C-2.3: Yabancı sermayeli ortaklıklar ve dıģ ticaret teģvik edilecektir. Stratejik Öncelikler: ĠĢletmelerin yabancı ortaklıklar kurması Firmaların dıģ pazarlara açılmalarının teģvik edilmesi OECD ve Eurostat ortak çalıģmalarında giriģimcilik temelli ekonomik geliģmenin sağlanması için iģletmelerde yabancı ortaklıkların kurulmasıyla markalaģma becerisinin geliģmesi, bilgi ve yenilik yayılımının sağlanması, artan endüstri içi ticaret kapasitesiyle ile dıģ ticaret hacminin artmasına katkıda bulunması açısından önemli olduğu vurgusu yapılmıģtır. Yabancı ortaklıkların niceliksel olarak geliģtirilmesi, firmaların bilgiye ulaģma ve bilgiyi kullanma sıkıntısını aģmalarına katkıda bulunduğu gibi benchmarking mekanizmasına da de facto olarak iģlerlik kazandıracaktır. Kırsal kesimdeki firmaların hem yurtiçi hem de yurtdıģı firmalarla ortak çalıģma düzeyinin yükselmesi kırsal kesimde faaliyet gösteren firmaların ekonomik faaliyet gösterme becerilerinin geliģmesine katkıda bulunması açısından önceliklidir. Bu durum etkileģim halindeki firmalar arası bilgi aktarma mekanizmasına dönüģecek böylece iletiģimsel eylem bazlı ekonomik geliģimin sağlanmasına yönelik faaliyetlerin gerçekleģtirilmesi mümkün olabilecektir. Yabancı ortaklıklar sayesinde farklı pazarlara ulaģma imkanlarının geliģtirilmesi mümkün olabilecektir. DıĢ pazarlarda doygunluğa ulaģmamıģ pazarlar öncellikli olmak üzere firmaların net döviz etkisi yaratabilmelerini sağlayacak Ģekilde pazarlara ürün ve hizmet sunumunun gerçekleģtirilmesine büyük önem verilecektir. GiriĢimcilik sayesinde ekonomik ve sosyal etkileģim gerçekleģtirilerek teknik bilgi (knowhow), teknoloji, iģ yürütme ve iģ yönetme deneyimlerinin hem açık bilgi (explicit knowledge) hem de örtük bilgi (tacit knowledge) sayesinde yayılımının gerçekleģtirilmesini sağlayacak kurumsal ve kurumsal olmayan ortaklıkların kurulması ve var olan kurumsal ortaklıkların geliģtirilmesinin sağlanması önceliklidir. Söz konusu önceliğin faaliyete geçirilmesi hususunda kentlerde ticaret ve sanayi odaları, kırsal kesimlerde ise üretici örgütlerinin koordinatör rolü üstlenmeleri amaçlanmaktadır. ĠĢbu stratejiler tüm bölgeye yönelik olmakla birlikte, teknik kapasite geliģtirme bölgeleri öncelikli alanlardır (Bkz: Tematik Harita 4). ÇalıĢtaylarda yapılan görüģmelerde, illerde iģ kurma süreçleri hakkında farklı uygulamaların olduğu dile getirilmiģtir. Bölge düzeyinde iģ kurma süreçleri ve süreleri uyumlaģtırılacaktır. Rekabet gücünün bir unsuru olan giriģimcilik kapasitesinin geliģtirilmesi önündeki kısıtlamalar minimize edilecek ve iģ kurma süresinin OECD ülkeleri ortalamasının altına düģürülmesi için gerekli çalıģmalar yapılacaktır. TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 143 / 204

146 C. BEŞERİ GELİŞMENİN SAĞLANMASI Stratejik Amaç C-3: Dezavantajlı grupların ekonomik ve sosyal hayata entegrasyonunun sağlanması Eksen İlişkisi: KIRSAL KALKINMA Eksen İlişkisi: ALTYAPININ GELİŞTİRİLMESİ Üst Ölçek Karar Ve Stratejiler Kalkınma Planı nın 616. maddesinde yoksulluk ve gelir dağılımındaki dengesizliğin, sürdürülebilir büyüme ve istihdam, eğitim, sağlık ve çalıģma hayatı politikalarıyla kalıcı bir Ģekilde azaltılacağı ayrıca yoksulluk ve sosyal dıģlanma riski taģıyan birey ve grupların ekonomik ve sosyal hayatta yer almalarının sağlanacağı ve yaģam kalitelerinin yükseltileceği belirtilmiģtir maddede ise kadınların ekonomik hayata katılımlarını artırmak için bu kesime yönelik mesleki eğitim imkanlarının geliģtirilerek istihdam edilebilirliklerinin arttırılacağı vurgulanmaktadır. Ek olarak 568. maddede iģgücü piyasasında zorluklarla karģılaģan kadınlar, gençler, uzun süreli iģsizler, özürlüler ve eski hükümlüler için fırsat eģitliği sağlanması gerektiği açıkça belirtilmiģtir. Kalkınma Planı nın 626. maddesinde özürlülerin ekonomik ve sosyal hayata katılımlarının artırılmasına yönelik sosyal ve fiziki çevre Ģartlarının iyileģtirileceği, özel eğitim imkanları ve çalıģma ortamının özel olarak düzenlendiği korumalı iģyerlerinin geliģtirileceği belirtilmiģtir. Yine Kalkınma Planı nın 623. maddesinde özellikle kırsal kesimdeki kız çocuklarının, özürlülerin ve düģük gelirli ailelerin çocuklarının eğitim ihtiyaçlarının karģılanması desteklenerek bu kesimlerin eğitime eriģimleri kolaylaģtırılacağı ve çocuk iģçiliğini önleyecek tedbirlerin alınacağı ve etkili bir Ģekilde uygulanacağı ifade edilmiģtir. Orta adeli programda yoksulluk ve sosyal dıģlanma riski altında bulunan birey ve grupların ekonomik ve sosyal hayata katılımlarının artırılması, yaģam kalitelerinin yükseltilmesi ve toplumla bütünleģmelerinin sağlanması temel amacıyla sosyal içermenin gerçekleģtirilmesi gerektiği belirtilerek dezavantajlı gruplar için eğitim, sağlık, istihdam ve sosyal güvenlik gibi temel hizmetlerin eriģilebilirliğinin artırılacağı belirtilmiģtir. Kalkınma Planı nın 628. maddesinde ise yoksulluk ve sosyal dıģlanmanın önlenmesine yönelik politikaların uygulanmasında ve bunlara yönelik eğitim, barınma ve istihdam gibi hizmetlerde, merkezi idare ve mahalli idareler ile sivil toplum kuruluģları baģta olmak üzere tüm kesimlerin koordineli bir Ģekilde çalıģmasının sağlanacağı belirtilmiģtir. Ayrıca iģgücü piyasasında baģta gençler, kadınlar ve özürlüler olmak üzere dezavantajlı kesimlere yönelik destekleyici politikaların sürdürüleceğine iliģkin karar alınmıģtır. Son olarak Kalkınma Planı nın 622. maddesinde kadına yönelik Ģiddetin önlenmesi amacıyla bu konudaki toplumsal bilincin artırılacağı belirtilmiģtir. Mevcut Durumun Tespiti 2009 yılı TÜĠK verilerine göre, TR33 Bölgesi nde iģgücüne katılım oranı erkeklerde %69,2 iken kadınlarda bu oran %23,4 düzeyindedir. Türkiye de ise erkekler için iģgücüne katılım TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 144 / 204

147 oranı %70,5 iken kadınlarda bu oran %26 seviyesindedir. Bu veriler doğrultusunda kadınlarda iģgücüne katılım oranının erkeklere oranla çok düģük olduğu söylenebilir. Türkiye Bilimsel ve Teknolojik AraĢtırma Kurumu (TÜBĠTAK) tarafından yapılan Türkiye Özürlüler AraĢtırması na göre 2002 yılı itibarıyla Ege Bölgesi genelinde yaģayan engellilerin ancak %24 ü iģgücüne katılmakta iken bu oran 15 yaģ üzeri toplam nüfusta %48,4 tür. Türkiye genelinde ise kırsalda yaģayan engellilerin ancak %17,76 sı iģgücüne katılmaktadır. Benzer Ģekilde kırsalda yaģayan engellilerin %43,44 ü okuma yazma bilmiyorken Ģehirlerde yaģayan engellilerin %29,58 i okuma yazma bilmemektedir. Aynı araģtırmaya göre engelli erkeklerin %32,22 si iģgücüne katılırken kadınlarda bu oran sadece %6,71 seviyesindedir. Türkiye ĠĢ Kurumu (ĠġKUR) Kütahya Ġl Müdürlüğü verilerine göre 2009 yılı itibarıyla Kütahya da ĠġKUR a kayıtlı 890 engellinin %22 si istihdam edilmiģtir. UĢak Ġl Müdürlüğü verilerine göre 678 engelli ĠġKUR a kayıtlıdır ve bunların %14,01 i istihdam edilmiģtir. Afyonkarahisar Ġl Müdürlüğü verilerine göre 679 engelli ĠġKUR a kayıtlı olup, 138 i istihdam edilmiģtir. Buna göre Afyonkarahisar da ĠĢkur a kayıtlı engellilerin %20,3 ü istihdam edilmiģtir. Bölge Planı hazırlık çalıģmaları kapsamında gerçekleģtirilen Sosyal Yapı ÇalıĢtaylarında dezavantajlı gruplar masasında altyapı eksikliği, dezavantajlı gruplarla ilgili kurumlar arasında koordinasyon eksikliği, kırsal kesimde yaģayanların ve engellilerin sağlık ve eğitim hizmetlerinden yeterince faydalanamadığı önemli sorunlar olarak dile getirilmiģtir. Buna yönelik olarak engelliler için mesleki rehabilitasyon merkezleri ve iģ okulları ile buralarda görev yapan mesleki eğitmen sayısının arttırılması, mevcut ortak kullanım alanlarının engellilerin kullanımına uygun hale getirilmesi ve yeni yapılacak binalarda da bu hususun dikkate alınması, dezavantajlı gruplara yönelik istihdam planı oluģturulması ve ortaya çıkan sonuçlara göre ihtiyaç duyulan alanlarda mesleki ve teknik eğitim verilmesi, toplu taģıma araçlarının engellilerin kullanımına uygun hale getirilmesi, engellilerin daha uygun ortamlarda spor yapabilmeleri için gerekli ortamların hazırlanması, popüler spor dallarında faaliyetler düzenlenmesi, engelsiz ve engelli grupların aynı faaliyetlerde buluģturulması, özel sektörde engelli çalıģtırma zorunluluğunun tam olarak uygulanması, ilgili kurum ve kuruluģlarla engelliler arasındaki iģ birliğinin arttırılması çözüm önerileri olarak belirtilmiģtir. Sosyal Yapı ÇalıĢtaylarında ayrıca kadınlara yönelik ayrımcılık önemli bir problem olarak gündeme gelmiģtir. Bu probleme yönelik olarak aile danıģma merkezlerinin evlilik ve aile kurumu hakkında bilgilendirici çalıģmalarının geniģletilmesi, sosyal hizmetlere bağlı toplum merkezlerinin alana yönelik faaliyet, kurs ve atölyelerinin arttırılması, kadın derneklerinin daha etkin çalıģmalarının sağlanması, Kadın Sorunları AraĢtırma ve Uygulama Merkezlerinin kurulması, kadınların ekonomik hayata entegrasyonunu kolaylaģtırmayı amaçlayan giriģimci derneklerinin kadınların önderliğinde örgütlenmesi çözüm önerileri olarak dile getirilmiģtir. Hedef C-3.1: Toplu kullanım alanlarında engellilere yönelik gerekli iyileģtirmeler yapılacaktır. Stratejik Öncelikler: Yeni inģa edilecek yapılarda engellilerin kullanımına uygunluk Ģartlarının sağlanması Toplu taģıma araçlarında engellilerin kullanımı için gerekli fiziki düzenlemelerin yapılması Engellilerin daha uygun ortamlarda spor yapabilmeleri için gerekli ortamların hazırlanması TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 145 / 204

148 Engellilerin sosyal hayata entegrasyonunun kolaylaģtırılması amacıyla kaldırımlar, binaların giriģ ve çıkıģları ile diğer sosyal yaģam alanlarının engellilerin kullanımına uygun Ģekilde düzenlenmesi ve yeni yapılacak yapılarda bu Ģartlara dikkat edilmesi sağlanacaktır. Ayrıca engellilerin sosyal faaliyetlere katılımının gerçekleģmesi ve toplu taģıma araçlarını kullanabilmeleri için gerekli fiziki düzenlemelerin yapılması sağlanacak ve engellilerin sosyal hayata katılmalarının önündeki fiziksel engeller azaltılacaktır. Hedef C-3.2: Kadınların ekonomik ve sosyal hayata entegrasyonu sağlanacaktır. Stratejik Öncelikler: Kadınların ekonomik hayata entegrasyonunu kolaylaģtırmayı amaçlayan giriģimci derneklerinin kadınların önderliğinde örgütlenmesi Üniversite bünyesinde hizmet vermek üzere Kadın Sorunları Uygulama ve AraĢtırma Merkezlerinin açılması Kadınlar arasında dayanıģmayı arttırmaya yönelik derneklerin açılması ve var olan derneklerin daha etkin çalıģmalarının sağlanması Kadın giriģimci dernekleri ve kadın dayanıģma platformları sayesinde kadınların ekonomik ve sosyal hayata entegrasyonları kolaylaģtırılacaktır. Ayrıca kadınların toplumsal ve ekonomik hayattaki konumlarıyla ilgili geliģmeleri tespit etmek, analiz etmek ve bu tespitlerden hareketle kadınların konumlarını güçlendirmek amacıyla çalıģmalar yapmak üzere üniversiteler bünyesinde kadın sorunları uygulama ve araģtırma merkezleri kurulacaktır. Kadınlar arasındaki dayanıģmayı arttırmaya ve ortak sorunlar karģısında birlikte hareket etmelerini sağlamak üzere kadın dayanıģma dernekleri açılacak ve var olan derneklerin daha etkin çalıģmaları sağlanacaktır. Söz konusu stratejiler Kırsal Kesimde Ekonomik ÇeĢitliliğin Sağlanması amacıyla eģgüdümlü olarak uygulanacaktır. Hedef C-3.3: Engellilerin istihdam oranı arttırılacaktır. Stratejik Öncelikler: Bölgede engellilere yönelik rehabilitasyon merkezleri ve iģ okulları ile buralarda görev yapan eğitmen sayısının arttırılması Bölge iģletmelerinde engelli istihdamının teģvik edilmesi Dezavantajlı gruplara yönelik istihdam planı oluģturulması ve ortaya çıkan sonuçlara göre ihtiyaç duyulan alanlarda teknik ve mesleki eğitim verilmesi ĠĢletmelerle engelliler arasındaki koordinasyonun arttırılması Bölge de engellilerin daha rahat iģ bulabilmeleri amacıyla öncelikli olarak istihdam planı oluģturulacaktır. Bu plan sonucunda ortaya çıkacak sonuçlara göre ihtiyaç duyulan alanlarda engellilere yönelik teknik ve mesleki eğitim verilecektir. Bu amaçla Bölge deki iģ okulları ve rehabilitasyon merkezlerinin sayısı ve buralarda görev yapan eğitmen sayısı arttırılacaktır. Bölge de engelliler ile iģverenler arasında iletiģimi ve koordinasyonu sağlayacak yapılanmaların oluģturulması sağlanacaktır. Bu sayede engellilerin Bölge deki iģ imkanlarıyla ilgili daha sağlıklı bilgi edinmeleri sağlanacaktır. Bu kurumlar aynı zamanda Bölge deki iģletmelerde dezavantajlı çalıģan istihdam edilmesine de yardımcı olacaktır. TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 146 / 204

149 Hedef C-3.4: Sosyal dıģlanma riski taģıyan gruplara iliģkin toplumsal bilinç oluģturulacaktır. Stratejik Öncelik: ġiddet ve istismara maruz kalan kadın ve çocukların topluma kazandırılması için rehabilitasyon merkezlerinin yaygınlaģtırılması Toplumsal bütünleģme, toplumsal cinsiyet eģitliği, kadına ve çocuklara yönelik aile içi Ģiddet konularında toplumsal bilinç oluģturulması Evlilik ve aile kurumu hakkında aile danıģma merkezlerinin bilgilendirici çalıģmalarının arttırılması Sosyal dıģlanma probleminin altında yatan temel sebeplerden bir tanesi bu konuda toplumda yeterli bilincin bulunmamasıdır. Bu amaçla toplumsal cinsiyet eģitliği, kadına yönelik aile içi Ģiddet ve çocuk haklarına iliģkin konularda toplumsal farkındalık oluģturmaya ve zihinsel dönüģüm sağlamaya yönelik aile danıģma merkezleri, STK lar, sosyal hizmetlere bağlı toplum merkezleri aracılığıyla faaliyet, kurs ve atölyelerin açılması sağlanacaktır. Toplumsal bilinç oluģturmanın yanında Ģiddet ve istismara maruz kalan çocuk ve kadınların rehabilitasyonu da önem arz etmektedir. Bu doğrultuda Bölge de rehabilitasyon merkezlerinin sayısının arttırılması sağlanacaktır. TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 147 / 204

150 C. BEŞERİ GELİŞMENİN SAĞLANMASI Stratejik Amaç C-4: Kentlerde sosyal yaşam olanaklarının arttırılması Eksen İlişkisi: REKABET GÜCÜ Eksen İlişkisi: ALTYAPININ GELİŞTİRİLMESİ Üst Ölçek Karar Ve Stratejiler Kalkınma Planı, Bölgesel GeliĢme Özel Ġhtisas Komisyonu (ÖĠK) Raporu nda Türkiye deki kültür merkezlerinin AB de olduğu gibi kentsel hayatın bir parçası haline gelmesi için ulusal ve uluslararası organizasyonlara ev sahipliği yapması, diğer yandan mevcut kültürel varlıkların etkin bir Ģekilde sergilendiği alanlara dönüģtürülmesi gerektiği ifade edilmektedir. Bayındırlık ve Ġskan Bakanlığı tarafından hazırlanan Kentsel GeliĢme Strateji Belgesi ve Eylem Planı Hazırlanması Projesi (KENTGES) e iliģkin temel amaç, ana eksen ve stratejiler Kalkınma Planı nda belirlenen vizyona paralel olarak belirlenmiģ ve Ģu Ģekilde ifade edilmiģtir: Bölgeler, yerleģmeler arası ve yerleģmeler içi eģitsizlikleri azaltılmıģ, doğal ve kültürel mirasın korunup geliģtirildiği, yaģam ve mekan kalitesi iyileģtirilmiģ, riskleri azaltılmıģ, toplumsal cinsiyet eģitliği sağlanmıģ, yarıģma gücü kazandırılmıģ, dengeli, tamamlayıcı, yığılmayı önleyici çok merkezli ve sürdürülebilir bir yerleģme sistemine ulaģmak temel amaçtır. Mevcut Durumun Tespiti TR33 Bölgesi ndeki 358 spor kulübünün 141 i Manisa da, 97 si Kütahya da, 77 si UĢak ta ve 43 ü de Afyonkarahisar da faaliyet göstermektedir. 81 ilde uygulanan yaz spor okulları TR33 Bölgesi için Manisa ve UĢak ta ilçelere kadar ulaģırken Afyonkarahisar ve Kütahya için sadece kent merkezi ile sınırlı kalmıģtır. AlıĢveriĢ Merkezleri ve Perakendeciler Derneği (AMPD) tarafından 2006 yılında yapılan Türkiye deki alıģveriģ merkezleri sınıflamasına göre Manisa, Afyonkarahisar, Kütahya ve UĢak illerinde AMPD standartlarına uygun alıģveriģ merkezi bulunmamaktadır. Ağustos 2010 itibarıyla Manisa nın Salihli ve Turgutlu ilçelerinde birer, Afyonkarahisar da 3, Kütahya da 1, UĢak ta ise 2 adet olmak üzere TR33 Bölgesi nde toplam 8 adet alıģveriģ merkezi hizmet vermektedir. Bölge illerinde gerçekleģtirilen çalıģtaylarda spor alanında ortaya çıkan sorunlar tüm illerde benzerlik göstermiģ olup her il için ayrı ayrı spor kültürünün yerleģmemiģ olduğu sorunu gündeme gelmiģtir. Bu sorunun altında yatan temel nedenlerin baģında halkın spor bilincine sahip olmaması gelirken ailelerin sporla ilgili olumsuz tutumları, çocuklarını spora teģvik konusunda yetersiz ve isteksiz olmaları ve çocukların erken yaģta sporla tanıģmamıģ olmaları bu nedeni destekleyen alt nedenler olarak ortaya çıkmıģtır. Yine çalıģtayların eğitimle ilgili gruplarında sıkça dile getirilen bir sorun da ilköğretim ve ortaöğretim kurumlarında öğrencileri spora özendirecek, sportif faaliyetleri gerçekleģtirmeye uygun alanların (çok amaçlı salon, spor sahaları vs.) bulunmaması olmuģtur. Spor branģlarının yeterince tanıtılamaması ve spor konusundaki eğitim eksikliği de spor kültürünün yerleģmesinin önündeki engeller arasında gösterilmiģtir. Ayrıca altyapı eksikliği baģlığı altında yeterli sayıda ve nitelikte tesis bulunmaması, spor tesislerine ulaģımın kolay olmaması ve ekonomik yetersizlikler gibi nedenler de sporun günlük hayatın bir parçası haline gelmesini engelleyen alt sorunlar olarak belirtilmiģtir. TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 148 / 204

151 TR33 Bölgesi nin kültürel ve sosyal aktiviteler açısından da yetersiz kaldığı, gençlik ve kültür merkezi sayısının arttırılması ve mevcutların iyileģtirilmesi çalıģtaylarda vurgulanan bir baģka konu olmuģtur. Konuyla ilgili veriler incelendiğinde TR33 Bölgesi nde toplam 77 adet kütüphane, 7 adet müze, 45 sinema salonu ve 9 adet tiyatro salonu bulunduğu tespit edilmiģtir. Aynı veriler il bazında değerlendirilecek olursa; Manisa da 23 adet kütüphane, 1 adet müze, 16 adet sinema salonu ve 5 adet tiyatro salonu; Afyonkarahisar da 24 adet kütüphane, 1 adet müze, 11 adet sinema salonu ve 2 adet tiyatro salonu; Kütahya da 18 adet kütüphane, 3 adet müze, 9 sinema salonu ve 1 tiyatro salonu; UĢak ta ise 12 adet kütüphane, 2 adet müze, 9 adet sinema salonu ve 1 tiyatro salonu yer aldığı görülebilir. Yine çalıģtaylarda katılımcılar tarafından Bölge de kültür, sanat ve spor komplekslerinin hem fiziksel hem de personel açısından yetersiz oluģu, kültür ve sanat aktivitelerinin etkin düzeyde gerçekleģtirilememesi önemli sorunlar olarak dile getirilmiģtir. Bu sorunlara yönelik olarak kültür ve sanat faaliyetlerinin geniģletilmesi ve tüm yıla yayılması, nitelikli iģ gücünün Bölge de kalmasını sağlayacak sosyal geliģme alanları ile kültür, sanat ve aktivite merkezlerinin iyileģtirilmesi ve sayısının arttırılması, yeni gençlik ve kültür merkezlerinin kurulması, mevcut olanların donanımlarının iyileģtirilmesi, halkın sosyal ihtiyacına yönelik yeni alıģ veriģ merkezleri kurulması, Bölge nin sosyal etkinlik envanterinin oluģturulması ve yeni merkezler kurulması ihtiyacının tespit edilmesi, hali hazırda düzenlenen festivallere halkın kitleler halinde katılabileceği maraton, bisiklet yarıģı gibi sportif faaliyetlerin dahil edilmesi çözüm önerileri olarak ifade edilmiģtir. Hedef C-4.1: Kent merkezlerinde rekreasyon alanları geniģletilecektir. Stratejik Öncelikler: Kültür-sanat, spor ve aktivite merkezlerinin iyileģtirilmesi ve sayısının artırılması Bölgenin sosyal etkinlik envanterinin oluģturulması ve yeni merkezler kurulması ihtiyacının tespit edilmesi Kent merkezlerinde sosyal yaģam olanaklarının arttırılması kapsamında kısa vadeli öncelik, Bölge nin sosyal etkinlik envanterinin oluģturulması olacaktır. Bu sayede Bölge de ihtiyaç duyulan etkinlik merkezlerinin neler olduğu tespit edilebilecektir. Sosyal etkinlik envanterinin oluģturulmasının ardından belirlenecek öncelikler çerçevesinde yeni merkezler kurulması ve mevcut tesislerin iyileģtirilmesi yapılacaktır. Mevcut tesislerin iyileģtirilmesi kapsamında kütüphane ve müzelerde modernizasyon ve renovasyon çalıģmaları da yapılacaktır. Hedef C-4.2: Bölge de kültür ve spor bilinci oluģturulacaktır. Stratejik Öncelikler: Sporun sağlıklı yaģamın ön koģulu olduğu algısının yaygınlaģtırılması Bölgede spor alanında gerçekleģtirilen organizasyonların arttırılması Kültürel festivallerin yaygınlaģtırılması Kentlerde sosyal yaģam olanaklarının arttırılması sadece fiziksel altyapıyla iliģkili olmayıp bu konudaki sosyal bilincin de arttırılması gerekmektedir. Bu nedenle il sağlık müdürlükleri, il milli eğitim müdürlükleri ve sivil toplum kuruluģları aracılığıyla özellikle gençlere yönelik sağlıklı yaģam ve spor bilinci geliģtirilecektir. TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 149 / 204

152 Bu kapsamda Bölge de sanatsal ve kültürel turlar ile festivaller düzenlenecek ve bu faaliyetler yaygınlaģtırılacaktır. Bölge de uygun tarihi yapıların kültür ve sanat galerileri haline dönüģtürülmesi ve ilköğretimden baģlayarak çocukların farklı spor dallarına yönlendirilmesi öncelikler arasındadır. TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 150 / 204

153 D. ALTYAPININ GELİŞTİRİLMESİ Stratejik Amaç D-1 : Ulaştırma ve lojistik sisteminin geliştirilmesi Eksen İlişkisi: REKABET GÜCÜ Eksen İlişkisi: KIRSAL KALKINMA ÜST ÖLÇEK KARAR VE STRATEJĠLER Kalkınma Planı nın 415. maddesinde ulaģtırma türlerinin teknik ve ekonomik açıdan en uygun yerlerde kullanıldığı dengeli, akılcı ve etkin bir ulaģtırma altyapısının oluģturulması amacıyla sistemin bütüncül bir yaklaģımla ele alınacağı ifade edilmiģtir. Ayrıca yük taģımalarının demiryollarına kaydırılmasını, önemli limanların lojistik merkezler olarak geliģtirilmesini sağlayan, taģıma modlarında güvenliği öne çıkaran politikaların izleneceği belirtilmiģtir. Kalkınma Planı nın 418. maddesinde demiryolu ve denizyolunun karayolu ile rekabet edebileceği koridorlarda taģıma üstünlüğünü sağlayacak bir yatırım ve iģletmecilik anlayıģıyla koridor bazında belirli tonaj potansiyelini aģan yüklerin demiryolu ve denizyolu ile taģınmasının özendirileceği belirtilmiģtir. Yine Kalkınma Planı nın 423. maddesinde ise yük taģımalarının demiryolu ağırlıklı yapılmasının ulaģtırma sektöründe stratejik bir amaç olduğu açıkça vurgulanmıģtır. Bu doğrultuda demiryolunda özel sektör tren iģletmeciliğinin geliģtirileceği belirtilerek, yük taģımacılığının özel sektörün iģletmecilik avantajlarından yararlanılmak üzere serbestleģtirileceği, özel sektörle ortaklıklara gidilerek baģta sanayi bölgeleri olmak üzere demiryolu bağlantı hattı yatırımlarının yapılacağı ve araç yatırımlarının özel sektöre bırakılacağı belirtilmiģtir. Kalkınma Planı nın 424. maddesinde Ankara merkez olmak üzere Ġstanbul-Ankara-Sivas, Ankara-Afyonkarahisar-Ġzmir, Ankara-Konya koridorlarından oluģan çekirdek ağ üzerinde hızlı tren ile yolcu taģımacılığına baģlanacağı belirtilmiģtir maddede ise ticaret hizmetlerinde etkinliğin artırılması amacıyla yük taģımacılığına yönelik olarak; toplama ve dağıtım aģamalarında ilgili tüm tarafların bir araya geldiği, konteynerlerin depolanması, tasnif edilmesi ve ulaģtırma türleri arasında aktarımının sağlandığı, bürokratik iģlemlerin tek bir mekanda basitleģtirilerek çözümlendiği, yük baģlangıç ve bitiģ noktaları olarak tanımlanabilecek lojistik merkezler vasıtasıyla kombine taģımacılığa geçilmesinin sağlanacağı belirtilmiģtir. Bu doğrultuda öncelikle önemli limanlardan baģlamak üzere belirli noktalarda lojistik merkezler kurulacaktır. Ayrıca yine plan dahilinde karayollarında ağır taģıt trafiğinin yoğun olduğu arterlerde kapasite ve kalite artırıcı bölünmüģ yol yapımlarına devam edilirken yük taģımacılığının demiryoluna kaydırılacağı, limanların ise kombine taģımacılık yapılabilen birer lojistik merkezi haline getirileceği belirtilmiģtir. Son olarak Orta Vadeli Program da havaalanlarında orta ve uzun vadeli kapasite ihtiyaçlarının belirlenmesine yönelik çalıģmaların yapılacağı belirtilmiģtir. MEVCUT DURUMUN TESPĠTĠ UlaĢtırma Bakanlığı verilerine göre karayolları kullanım oranları tüm Türkiye için yük taģımacılığında %90, yolcu taģımacılığında %95 olarak tahmin edilmektedir. Karayolları ile taģınan yolcu ve yük miktarları ile ilgili kesin ölçümler yapılamadığından bu rakamlar tahminle sınırlı kalmaktadır. Ayrıca bölgede yapılan bütün lojistik faaliyetleri ve bu TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 151 / 204

154 faaliyetleri gerçekleģtiren kurumlara ait verileri kayıt altına alan bir veritabanı sistemi bulunmamaktadır. Yolcu taģımacılığında bölgede havaalanı kullanımı gerek havaalanı imkanlarının azlığı gerekse diğer ulaģım imkanlarının geliģmiģliği dolayısıyla oldukça düģüktür. Karayolları bu konuda açık ara önde olmakla beraber demiryolları yolcu taģımacılığı için de oldukça geliģmiģ bir altyapı bulunmaktadır. Bölge Türkiye deki toplam demiryolu yolcu taģımacılığının % 6,8 i kadar yolcu taģımasını gerçekleģtirmektedir. TCDD tarafından planlanan YHT projeleri kapsamında Ankara Ġzmir arasında sefer yapması planlanan YHT Afyonkarahisar, UĢak ve Manisa illerinden; Ġstanbul Antalya arasında sefer yapması planlanan YHT Kütahya ve Afyonkarahisar illerinden geçecek ve bölgenin yolcu potansiyelinin artmasını sağlayacaktır. Yapılan bütün çalıģtaylarda paydaģlar tarafından bölgenin geliģimi için Zafer Hava Limanı nın faaliyete geçmesinin elzem olarak görüldüğü belirtilmiģtir. Hava limanının özellikle sanayi ve turizm sektörleri açısından bölgedeki kalkınma sürecine çok büyük bir ivme kazandıracağı konusunda sektörle ilgili paydaģlar hemfikir olmuģlardır. Bölge nin havayollarıyla yük taģımadığı ve limanlara ulaģımda demiryollarının daha fazla kolaylık sağladığı düģünülürse Bölge nin ihracatının artması halinde demiryolları ile yük taģımacılığının artması beklenebilir. Mevcut durumda Türkiye demiryolları yük taģımacılığının % 15,3 ünü gerçekleģtirmesine rağmen bu rakamın çok modlu ulaģtırma sistemlerinin kurulmasıyla artacağı muhakkaktır. Türk Sanayicileri ve ĠĢ Adamları Derneği (TÜSĠAD) tarafından ġubat 2007 de hazırlanan UlaĢtırma Raporu nda multimodal (çok modlu) ulaģtırma yöntemlerinin daha akılcı, daha verimli ve daha emniyetli olacağı belirtilmiģtir. Multimodal taģıma için demiryollarının diğer taģıma modlarıyla (karayolları, havayolları ve denizyolları) entegrasyonunun geliģmiģ olması gerekmektedir. Bölge de 23 adet yükleme boģaltma merkezi bulunmaktadır. Çoklu taģıma modları için yükleme ve boģaltma alanları açısından yapılacak olan düzenlemelerle karayolları entegrasyonu tamamlanabilecek durumdadır. Bölgenin coğrafi konumu itibarıyla önemli merkezler sayılan Ġstanbul, Ankara, Ġzmir, Antalya, Bursa ve Konya gibi illerin ortasında bulunması Bölge yi bir kavģak noktası haline getirmektedir. Bu coğrafi avantajı kullanmak Bölge de yapılacak lojistik merkezlerine önemli bir ivme kazandıracaktır. Özellikle Manisa iline yakınlığı sebebiyle Ġzmir in gerek hava limanı gerekse limanlarından yararlanmak Manisa iline önemli ölçüde avantaj sağlayacaktır. TCDD nin planlamakta olduğu lojistik köylerinden birinin de UĢak ilinde bulunması Bölge ye sektörel anlamda canlılık katacaktır. Lojistikle ile ilgili Manisa Ticaret ve Sanayi Odası (MTSO) nun Batı Anadolu Lojistik Organizasyonları (BALO) projesi ve UĢak ilindeki Lojistik Köyü Projesi Bölge nin lojistik ağının geliģtirilmesinde önemli bir katkı yapacaktır. Hedef D-1.1: Bölgede ulaģım altyapısı iyileģtirilecektir. Stratejik Öncelikler: Var olan karayolu ulaģım ağlarının kalitesinin artırılması Çevre illerle olan karayolu bağlantılarının tamamen bölünmüģ yol statüsünde yollar haline getirilmesi ÇalıĢan demiryollarının kalitesinin artırılması Bölgeden geçecek YHT projelerinin hızlandırılması Bölgenin çalıģan ve planlanan havayollarının karayolları ve demiryolları ile bağlantısının yapılması TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 152 / 204

155 Karayolları üzerinde faaliyet gösteren yük ve yolcu taģımacılığı yapan iģletmelerin önem verdiği ana hususlardan biri de yolların kalitesidir. Ankara, Ġzmir, Ġstanbul, Antalya, Bursa, Konya gibi ulaģım ağlarını kullanma potansiyeli yüksek merkezlerin ortasında bulunan bölgenin karayollarının iyileģtirilmesi bölgeden geçen trafiği büyük ölçüde etkileyecektir. Bölgesel lojistik sisteminin maliyet etkin yapıya kavuģturulması ve sistemde sürdürülebilirliğin sağlanması amacıyla Bölge de demiryolları kullanım oranlarının arttırılması teģvik edilecektir. Bu amaçla Bölge deki demiryolu ağının geniģletilmesine iliģkin çalıģmaların desteklenmesi ve demiryolu kalitesinin arttırılarak ulaģım sürelerinin kısaltılması amaçlanmaktadır. Ayrıca sanayi geliģimlerinin demiryolu ağı çerçevesinde belirlenen öncelikli geliģme koridoru dahilinde gerçekleģmesi önceliklidir (Bkz: Tematik Harita 2A). UlaĢtırma Bakanlığı tarafından yürütülen Hızlı Tren Projeleri nin Bölge de hayata geçirilmesi de önceliklidir. Bölgede havayolları kullanımı oldukça düģüktür. Bu durumun düzeltilmesi turizm baģta olmak üzere sanayi ve hizmet sektörlerine olumlu yansıyacaktır. Bölgedeki termal turizm potansiyeli ve bu sektörün hitap ettiği yaģlı kesimin daha rahat ve daha kısa zamanda istediği yere ulaģabilmesi adına havayollarının, karayolu ve demiryolu ile bağlantılarının en efektif Ģekilde sağlanması önceliklidir. Hedef D-1.2: Lojistik merkezleri kurulacaktır. Stratejik Öncelikler: Bölgede planlanan lojistik merkezlerinin desteklenmesi Zafer Hava Limanı çevresinde lojistik merkezi oluģturulması Demiryolu yükleme boģaltma merkezlerinin arttırılması Ġzmir ve limanı olan çevre illerin lojistik potansiyellerinin değerlendirilmesi Lojistik sisteminin oluģturulması amacıyla Bölge de bulunan sanayi bölgeleri, ürün depoları, verimi yüksek tarım alanları ve kent merkezleri arasındaki ulaģım ağları baģta olmak üzere tüm bölgesel ulaģım ağları güçlendirilecek ve daha kaliteli bir yapıya kavuģturulacaktır. Kütahya ilinde inģa edilmesi planlanan bölgesel Zafer Hava Limanı nın tamamlanması için bölgesel ve ulusal ölçekte kurumlarla irtibat sağlanacaktır. Bölgede faaliyet gösteren yükleme boģaltma merkezlerine ek olarak yük yükleme boģaltma için uygun bölgelerde demiryolu karayolu bağlantısı arttırılacak, iģletmelerde çok modlu taģımacılığın yaygınlaģtırılması teģvik edilecektir. Ayrıca Bölge illerinde halihazırda çalıģmaları devam eden lojistik projelerinin (UĢak Lojistik Köyü, BALO Projesi, vs.) Bölge Planı ilke ve stratejileri dahilinde hayata geçirilmeleri desteklenecektir. Bölgede yer alan il merkezleri ve Zafer Hava Limanı lojistik merkezleri olarak tespit edilmiģtir. Yine bu kapsamda Ġzmir ilinin ulaģım potansiyelinden yararlanılması önem arz etmektedir. ĠĢbu stratejiler tüm bölgeye yönelik olmakla birlikte teknik kapasite geliģtirme bölgeleri öncelikli alanlardır. Son olarak sanayi geliģimlerinin belirlenen koridor kapsamında gerçekleģmesi lojistik ağının etkinliğini arttıracaktır (Bkz: Tematik Harita 2A). TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 153 / 204

156 D. ALTYAPININ GELİŞTİRİLMESİ Stratejik Amaç D-2: Çevre kirliliğinin etkilerinin azaltılması Eksen İlişkisi: BEŞERİ GELİŞME Eksen İlişkisi: KIRSAL KALKINMA Üst Ölçek Karar Ve Stratejiler Kalkınma Planı nın temel ilkelerinden bir tanesi de doğal ve kültürel varlıklar ile çevrenin gelecek nesilleri de dikkate alan bir anlayıģ içinde korunmasıdır. Bu bağlamda Kalkınma Planı nın 453. maddesinde ifade edildiği üzere gelecek kuģakların ihtiyaçlarını gözeterek doğal kaynakların koruma ve kullanma koģulları belirlenecek ve bu kaynaklardan herkesin adil biçimde yararlanmasını sağlayacak Ģekilde Çevre Yönetim Sistemleri oluģturulacaktır. Kalkınma Planı nda çevre bilincinin geliģtirilmesine yönelik eğitim ve kamuoyu bilgilendirme çalıģmalarının yapılacağı belirtilmiģ, 462. maddesinde ise tarım ve turizm baģta olmak üzere çevreye duyarlı sektörlerde ekolojik potansiyelin değerlendirileceği ve koruma-kullanma dengesinin gözetileceği vurgulanmıģtır. Avrupa Komisyonu Haziran 2001 Göteborg Zirvesi sonucunda Daha Ġyi Bir Dünya Ġçin Sürdürülebilir Bir Avrupa: Sürdürülebilir Kalkınma Ġçin Avrupa Stratejisi baģlığı ile Sürdürülebilir Kalkınma Stratejisi ni kabul ederek, 2000 yılında kabul edilen Lizbon Stratejisine eklemiģtir. Avrupa Komisyonu Lizbon Stratejisi nin temel tematik eksenlerinden olan sürdürülebilir kalkınmanın sağlanması için hava kalitesi, toprak kirliliği, su kirliliği, biyolojik çeģitlilik, gürültü, geri dönüģüm, eko-inovasyon (çevre dostu teknolojilerin geliģtirilmesi) konularında çalıģmalar yaparak ve yaptırarak politika yönlendirmelerini gerçekleģtirmektedir. Sürdürülebilirlik konusunda Eurostat ın hazırladığı raporda yüzden fazla baģlık olmakla beraber sürdürülebilirlik ile ilgili göstergelerden derlenen ana baģlıklar Ģunlardır: Sosyo-ekonomik kalkınma, iklim değiģikliği ve enerji, sürdürülebilir ulaģım, sürdürülebilir üretim ve tüketim, doğal kaynaklar, sağlık, sosyal içerme, demografik değiģiklikler ve göç, küresel ortaklıklar ve iyi yönetiģim. Çevrenin korunması ve sürdürülebilirliğin sağlanması için bir baģka araç da 16 ġubat 2005 te yürürlüğe giren Kyoto Protokolü dür. BM Ġklim DeğiĢikliği Çerçeve SözleĢmesine Yönelik Kyoto Protokolü, piyasa temelli düzenlemeler ile karbon piyasası oluģturularak emisyon ticareti yapılmasını ve ülkelerin gaz emisyon oranlarının düģürülmesi yoluyla temiz kalkınma mekanizması oluģturulmasını hedeflemektedir. 5 Mayıs 2009 tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliğinde DeğiĢiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik ile de yönetmeliğin Ek-1 A sında değiģiklik yapılmıģtır. Yönetmelikle mevcut hava kalitesi sınır değerlerinin 1 Ocak 2014 tarihine kadar kademeli olarak azaltılması ve o tarihten sonra kademeli olarak AB hava kalitesi limit değerlerine uyum sağlanması hedeflenmektedir. Bölge nin büyük bir kısmında su çalıģmaları Gediz Havzası ve Akarçay Havzası Koruma Eylem Planları ile gerçekleģtirilmektedir. Gediz Havzası nda yaģanan çevre kirliliği problemine karģı çözüm önerileri getirmek ve etkin bir mücadele yürütmek üzere su kalitesinin iyileģtirilmesini hedefleyen Eylem Planları 2008 yılında yürürlüğe girmiģtir. Eylem Planları nda kısa vadede öncelikli olarak atıksu arıtma tesislerinin yapılması ya da mevcut tesislerin revizyonu gerçekleģtirilecektir. TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 154 / 204

157 Mevcut Durumun Tespiti Çevre ve Orman Bakanlığı nın yıllarını içeren Çevre Sorunları Envanteri Değerlendirmesi ile Bölge Planı hazırlık çalıģmaları kapsamında gerçekleģtirilen Çevre ve Orman ÇalıĢtayları sonucunda TR33 Bölgesi nde baskın çevre sorununun hava kirliliği olduğu ortaya çıkmıģtır. Bununla birlikte su ve toprak kirliliği ile katı atıklar da çalıģtay raporlarında Bölge nin önemli çevre sorunları arasında yer almıģtır. Çevreye uyumlu yakıt kullanımının artması ile birlikte TR33 Bölgesi nde hava kirliliğinde kayda değer iyileģmeler görüldüğü tespit edilmiģtir. Ancak Bölge de özellikle kıģ aylarında evsel ısınmadan kaynaklı hava kirliliği sebebiyle il merkezleri ve bazı ilçeler 1. grup kirli iller ve ilçeler arasında yer almaktadır. Bölge de mali imkansızlıklar, personel yetersizliği ve ekipman sıkıntısı sebebiyle yeterli kontrol çalıģmaları yürütülememektedir. Bölge de içme ve kullanma suyu açısından arıtma tesisi ile hizmet verilen belediye nüfusunun toplam belediye nüfusuna oranı Ege Bölgesi ve Türkiye ortalamasının altındadır. Belediyelerde temin edilen günlük kiģi baģı içme ve kullanma suyu miktarı ise Türkiye ve Ege bölgesi ortalamalarının üzerindedir. Bölge atıksu yönetimi açısından incelendiğinde belediyelerdeki atıksu arıtma tesisi sayısı toplam 10 adettir ve bu tesislerle belediyelerce hizmet edilen nüfusun toplam belediye nüfusuna oranı %42 dir. Bu oran Ege bölgesi (%62) ve Türkiye (%56) ortalamalarının altında kalmaktadır yılı TÜĠK verilerine göre TR33 Bölgesi ndeki atıksu arıtma tesislerinin kapasiteleri 96 milyon m 3 olup toplam arıtılan su miktarı 51 milyon m 3 tür. TR33 Bölgesi atıksu arıtma tesisleri kapasite kullanım oranı %53 olup bu oran %54 olan Türkiye ortalamasına yakındır. Kanalizasyon Ģebekesinden deģarj edilen suyun Türkiye genelinde %69 u, Ege Bölgesi nde %79 u TR33 Bölgesi nde % 46 sı arıtılmaktadır. Bazı OSB lerde atıksu arıtma tesisleri mevcuttur, ancak atıksu arıtma tesislerinin çalıģtırma ve iģletme maliyetlerinin (özellikle enerji maliyetlerin) yüksek olması tesislerin etkin kullanımında yetersiz kalınmasına neden olmaktadır. Bununla beraber, atıksu arıtma tesislerinin artırılmasına yönelik çalıģmalar yapılmaktadır. Bölge de özellikle OSB lerde atık suların arıtılması sonucunda geride bıraktıkları posalar bertaraf edilmesi gereken katı atıklar önemli sorun teģkil etmektedir. Bölge de herhangi bir yakma tesisi bulunmadığından OSB lerdeki atık çamurların bertafar edilememesi önemli depolama sorunlarına neden olmaktadır. Evsel nitelikli atık sular, sanayiden kaynaklı atık sular, tarımda kullanılan kimyasallar, gübreler ve Bölge nin madene dayalı sektörlerinin fazla olmasından kaynaklı atık sular bölgedeki baskın kirleticilerdir. Çevre ve Orman ÇalıĢtaylarında özellikle OSB lerde atıksu arıtma tesislerinde arıtmadan sonra oluģan katı atıkların bertrafı önemli bir sorun olarak dile getirilmiģtir. Bölge de ayrıca su kirliliğine neden olan kirleticilerden kaynaklı toprak kirliliği de görülmektedir. Buna ek olarak Çevre ve Orman ÇalıĢtaylarında arıtma tesislerinin aktif olarak çalıģmamasından ötürü sanayi tesisi çıkıģlı katı ve sıvı atıkların, tarım arazilerinde bulunan toprak ve su kaynaklarında kirliliğe yol açtığı, gereken denetim ve kontrol hizmetlerinin kimi zaman yetersiz kaldığı ifade edilmiģtir. Bilinçsiz gübreleme ve kimyasal madde kullanımı toprağın yapısına zarar vererek toprağın çoraklaģmasına, verimsizleģmesine sebep olmaktadır. Bölge deki orman alanları incelendiğinde ise Kütahya Orman Bölge Müdürlüğü ile diğer illerin orman iģletme Ģube müdürlüklerinden edinilen bilgilere göre TR33 Bölgesi toplam alanının %37,5 i orman alanıdır. TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 155 / 204

158 TR33 Bölgesi Türkiye geneli ve Ege Bölgesi orman alanı ortalamalarının üzerinde orman alanına sahiptir. Ege Bölgesi orman alanının %40'ı TR33 Bölgesi nde bulunmaktadır. TR33 Bölgesi ormanlık alanı Türkiye geneli ormanlık alanının %2 sini oluģturmaktadır. Bölge deki orman alanlarında son yıllarda artıģ gözlenmeye baģlanmıģtır. Hedef D-2.1: Hava kirliliği azaltılacaktır. Stratejik Öncelik: Karbon ve diğer zararlı partiküllerin emisyonlarını en aza indirecek yakıt türlerinin kullanımının teģvik edilmesi Hava kirliliğinin önlenmesinde toplumu bilinçlendirme çalıģmalarının desteklenmesi Bölge de doğal çevrenin sürdürülebilir kılınması amacıyla hava kirliliğinin olumsuz etkileri azaltılması orta vadede ise söz konusu kirliliğin en aza indirgenmesi hedeflenmektedir. Hava kirliliğinin önlenmesinde uygulanabilecek en etkin yöntemlerden biri fosil dıģı yakıtların kullanımının arttırılmasıdır. Bu kapsamda Bölge de doğalgaz kullanımı teģvik edilecektir. Isınmadan kaynaklı hava kirliliğine iliģkin mahalli çevre kurullarının aldığı kararların uygulanmasında karģılaģılan engellerin aģılmasında toplumun bilinçlendirilmesi çalıģmaları desteklenecektir. Hedef D-2.2: Su kirliliği azaltılacaktır. Stratejik Öncelik: Bölge de yeni atıksu arıtma tesislerinin kurulması ve mevcut tesislerinin modernize edilmesi Atıksu arıtma tesisi olan OSB lerde ve yerel yönetimlerde atıksu arıtma tesislerinin etkin kullanılmalarını doğrudan etkileyen enerji ve tesis çalıģtırma maliyetlerinin düģürülmesine yönelik çalıģmaların yapılması Atıksu arıtma tesislerinin arıtım sonucu ortaya çıkan atıkların bertarafına yönelik çalıģmalarının desteklenmesi Ġçme ve kullanma suyu temininde arıtma sistemlerinin sayılarının artırılması veya modernize edilmeleri TR33 Bölgesi nde deģarj edilen atıksu miktarı atıksu arıtma tesislerinin kapasitelerinin üzerindedir. Bu kapsamda atıksu arıtma tesislerinin kurulması ve modernize edilmeleri gerekmektedir. Özellikle OSB lerde önemli bir sorun olarak görülen atıksu arıtma tesislerinin enerji ve çalıģtırma maliyetleri daha makul seviyelere çekilmelidir. Bu kapsamda firmaların rekabet gücünü de olumsuz etkileyen atıksu arıtma tesisi olan OSB lerde tesis çalıģtırma ve enerji maliyetlerini aģağıya çekme çalıģmalarının yapılması/desteklenmesi önceliklidir. Yine özellikle atıksu arıtma tesisi olan ve çalıģtıran OSB lerde arıtmadan sonra geriye kalan arıtma çamurlarının bertarafı önemli bir sorun olarak görülmektedir. Bu kapsamda atıksu arıtma tesisi olan ve çalıģtıran OSB lerde ve yerel yönetimlerde arıtmadan sonra oluģan atık çamurların bertarafına iliģkin çalıģmalar desteklenmelidir. TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 156 / 204

159 Ġçme ve kullanma suyu açısından arıtma tesisi ile hizmet verilen belediye nüfusunun toplam belediye nüfusuna oranı Ege Bölgesi ve Türkiye ortalamasının altındadır. Ġçme ve kullanma suyu amaçlı çekilen suların arıtılarak kullanıcılarına ulaģtırılmasına yönelik çalıģmaları desteklenmelidir. Temin edilebilen mevcut içme ve kullanma suyu potansiyelinin iyi değerlendirilerek Bölgede ki belediyelerde kiģi baģı günlük temin edilebilen su miktarının yükseltilmesi önceliklidir. TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 157 / 204

160 Sektörel İlişki: SANAYİ D. ALTYAPININ GELİŞTİRİLMESİ Stratejik Amaç D-3: Atıkların geri dönüşümünün sağlanması Eksen İlişkisi: BEŞERİ GELİŞİM Üst Ölçek Karar Ve Stratejiler Kalkınma Planı nın 470. maddesinde evsel nitelikli katı atık yönetiminde kaynakta ayrıģtırma, toplama, taģıma, geri kazanım ve bertaraf safhalarının teknik ve mali yönden bir bütün olarak değerlendirilmesi, yatırım ve iģletme maliyetleri düģük ve ülke Ģartlarına en uygun katı atık bertaraf teknolojisi olan düzenli depolama yönteminin tercih edilmesi gerekliliği ifade edilmiģtir maddede ise evsel nitelikli olmayan atıkların üretiminin azaltılacağı, atık türüne ve ülke koģullarına uygun toplama, taģıma, geri kazanım ve bertaraf sistemlerinin oluģturulacağı vurgulanmıģtır sayılı Çevre Kanunu nun 8. maddesinde Her türlü atık ve artığı doğrudan ve dolaylı biçimde alıcı ortama vermek, depolamak ve benzeri faaliyetlerde bulunmak yasaktır ifadesi yer almaktadır. Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü tarafından dönemi için Atık Yönetimi Eylem Planı hazırlanmıģ olup söz konusu plan; Katı Atık Eylem Planı, Tehlikeli Atık Eylem Planı ve Ġllerin Katı Atık Eylem Planı Ģeklinde kategorize edilmiģtir. Atık Yönetimi Eylem Planı nda verimli ve entegre bir atık yönetim sisteminin özelikleri dile getirilmiģ ve atık yönetiminde öncelik sırası belirtilmiģtir. Buna göre atık yönetiminde öncelik sırası Ģu Ģekildedir: Önleme, kaynakta azaltma, yeniden kullanım, geri kazanım/geri dönüģüm, ön iģlem (yakma dahil) ve bertaraf. Ayrıca söz konusu belgede katı atıklar ve tehlikeli atıkların yönetimine iliģkin eylem ve politikalar belirlenmiģ ve illere göre Katı Atık Eylem Planları oluģturulmuģtur. Buna göre, Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa ve UĢak illeri için ayrı ayrı birlik yapıları önerilmiģtir. Mevcut Durumun Tespiti TÜĠK`ten alınan verilere göre TR33 Bölgesi nde belediyelerde atık hizmeti verilen belediye nüfusu Türkiye geneli ve Ege Bölgesi nin altındadır. TR33 Bölgesi nde kiģi baģı günlük atık miktarı ortalama 1,34 kg olup bu değer Türkiye ve Ege Bölgesi ortalamalarının üzerinde bir değerdir. TR33 Bölgesinde atıkların bertarafında büyük oranda vahģi depolama Ģekli hakimdir. TR33 Bölgesi nde ülke genelinde olduğu gibi yaģanan katı atık sorununun çözümünde, çevrenin korunmasında ve evsel atıklardan kaynaklanan çevre kirliliğinin önlenmesinde, belediyelerin Katı Atık Bertaraf Tesisleri nin hayata geçirilmesi ana unsur olarak görülmüģ ve Bölge deki belediyeler bu bağlamda birlik modeli oluģturarak tesislerin faaliyete geçmesine yönelik çalıģmalarını baģlatmıģlardır. Çevre ve Orman ÇalıĢtaylarında bahsi geçen çalıģmalara iliģkin bazı yasal zorlukların olduğu vurgulanmıģtır. Özellikle birlikler tarafından kurulacak tesislerin depolama alanı için yer temininde bürokratik engeller ile karģılaģıldığı ifade edilmiģtir. Bununla birlikte tesis kurma maliyetlerinin yüksek olması önemli bir sorun teģkil etmektedir. Bölge de faal olan 3 adet, yer tahsisi yapılmıģ ve yapım aģamasında olan 1 adet olmak üzere toplam 4 adet katı atık bertaraf tesisi mevcuttur. TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 158 / 204

161 Bölgede ki geri kazanım tesisi sayısı 15 adettir. Bu tesisler plastik pet ĢiĢe, cam ve tekstil telefleri, ömrünü doldurmuģ lastiklerin geri kazanımı üzerine faaliyet göstermektedirler. Bölge de en fazla geri kazanım tesisi UĢak ta bulunmaktadır. TR33 Bölgesi nde atık üretimi ve zararlarının önlenmesi veya azaltılması ile atıkların geri kazanılması ve geri kazanılabilen atıkların kaynağında ayrı toplanmasını yaygınlaģtırma çalıģmaları yapılmaktadır. Çevre ve Orman ÇalıĢtaylarında bu çalıģmalara iliģkin karģılaģılan güçlükler arasında yeterli sayıda lisanslı geri dönüģüm firmasının bulunmaması, mevcut geri dönüģüm tesislerinin modern olmaması ve toplumun atıkların bertarafında yeterli hassasiyeti gösterilmediği yönünde görüģ bildirilmiģtir. Hedef D-3.1 Katı atık bertaraf tesislerinin sayısı ve verimlilikleri artırılacaktır. Stratejik Öncelik: Katı atıkların kaynağında ayrıģtırılmasına yönelik toplumsal bilinç oluģturulması Birlik modeline göre oluģturulacak katı atık bertaraf tesisleri için uygun alanların envanterinin çıkarılması Katı atıkların kaynağında ayrıģtırılmasına yönelik olarak toplumsal bilinç oluģturma yoluna gidilecek, bu yönde çalıģma ve eğitimlere ağırlık verilecektir. Bu kapsamda katı atık bertaraf tesisi iģletme birliği olan illerde periyodik bilgilendirme eğitimleri ve çalıģtaylar yapılması desteklenecektir. Katı atık bertaraf sorunu birlik modeli oluģturularak çözülmeye baģlanmıģ ancak katı atık bertaraf tesisleri için uygun depolama alanları bulmakta çeģitli yasal ve kurumsal zorluklar yaģanmaktadır. Sadece depolama alanları değil, bununla birlikte katı atık düzenli depolama merkezlerinin önemli parçaları olan transfer istasyonları için de gerekli alanların belirlenerek envanterin çıkartılması önem teģkil etmektedir. Bu kapsamda katı atıkların bertarafı için kurulacak tesislere ve transfer merkezlerine uygun alanların belirlenmesinde yapılacak çalıģmalar desteklenecektir. Hedef D-3.2 Geri dönüģüm tesisleri kurulacak ve faal olanlar modernize edilecektir. Stratejik Öncelik: Geri dönüģüm tesislerinin kurulması ve bu tesislerde çevre dostu teknolojilerin kullanılmasının teģvik edilmesi Faal olan geri dönüģüm tesislerinin modernize edilmesi Bölge de gerek evsel gerekse endüstriyel atıkların dönüģümünde yeni tesislerin kurulması amacıyla ilk öncelik kısa erimde sürdürülebilirlik ilkesi çerçevesinde bu tip yatırımlara uygun alanların belirlenerek envanterin çıkartılmasıdır. Söz konusu tesislerin belirlenen alanlarda uzun erimde kurulması amaçlanmaktadır. Yeni kurulacak geri dönüģüm tesislerinde çevre dostu teknolojilerin kullanılması desteklenecektir. Atıkların yeniden kazanımı kapsamındaki diğer bir öncelik ise faal tesislerin modernize edilmesidir. Bu bağlamda kapasitesi teknolojisinden dolayı düģük olan geri dönüģüm tesislerinin modernizasyonuna öncelik verilecek ve kapasitesi yetersiz olan tesislerde kapasite artırımına gidilecektir. TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 159 / 204

162 BÖLÜM 5: TEMATİK HARİTALAR R33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI ( ) 160 / 204

163 MEKANSAL GÖSTERİM Planda yer verilen stratejilerin Bölgeye mekânsal etkilerini analiz etmek, stratejilerin uygulanması ve ilişkili operasyonel programların hazırlanması aşamalarında ihtiyaç duyulacak mekânsal ilişki ve kararları ortaya koymak amacıyla, belirlenen sektör ve eksenlere ilişkin tematik haritalar hazırlanmıştır. Bu kapsamda hazırlanan Tematik Harita 1 tarım sektörüne ilişkin olup, söz konusu haritada istihdamın ilçe bazında sektörlere göre dağılımına yer verilerek, tarımsal istihdamın yoğunlaştığı ilçeler belirlenmiştir. Haritada, iyi tarım, organik tarım ve örtüaltı tarım yapılan alanlara yer verilmiştir. Ayrıca ilçe bazında hayvansal üretim, tarla ürünleri, meyve ve sebze üretiminin yoğunlaştığı alanlar gösterilmiştir. Tematik Harita 2A da ise, sanayi sektörü ve lojistik kapsamında belirlenen amaçlara ilişkin mekânsal gösterimlere yer verilmiştir. Haritada, faal durumda olan ve olmayan OSB ler belirtilerek, demiryolu ağı çevresinde yer alan öncelikli sanayi gelişme koridoru gösterilmiş; üniversiteler, lojistik merkezleri ve faal OSB lerin bir araya geldiği kent merkezlerinde Sanayi Gelişme Alt Bölgeleri belirlenmiştir. Ek olarak, uzun vadede lojistik merkezine dönüşme potansiyeli bulunan alanlar ve halihazır durumda lojistik merkezi niteliğine haiz alanlar ortaya konmuştur. Tematik Harita 2B, sanayi sektörel ekseni altında yer verilen Maden Ürünlerinden Elde Edilen Katma Değerin Arttırılması amacıyla ilişkili olup, önemli maden rezervleri, üniversiteler ve OSB lerin bir araya geldiği merkezler Maden Sanayi Alt Bölgeleri olarak belirlenmiştir. Tematik Harita 2C de ise, Bölgedeki mevcut enerji üretim tesisler, jeotermal kaynaklar, termal enerjiyle ısıtılan ve ısıtılma potansiyeli bulunan kent merkezlerine yer verilmiştir. Ayrıca enerji üretimi için yeterli sıcaklığa sahip jeotermal kaynakların bulunduğu alanlar ortaya konmuştur. Tematik Haritalar 3A ve 3, planda turizm sektörel ekseni altında yer verilen amaçlarla ilişkilidir. Bölge nin önemli doğal ve tarihi değerleri gösterilerek, bu çerçevede ekoturizm gelişme aksları ve tarih/kültür turizmi gelişme alt bölgeleri belirlenmiştir. Ayrıca Bölge deki mevcut kaplıcalar ve termal kaynaklar ortaya koyularak, termal turizm gelişme koridorları belirtilmiştir. Mevcut ve planlanan havalimanları çevresinde ise sağlık ve kongre turizmi kapsamında değerlendirilebilecek alanlar ifade edilmiştir. Bölgedeki mevcut turizm tesislerinin yoğunlaştığı alanlar ve erişilebilirliği yükselten İzmir ilinde mevcut limanlara da, yine söz konusu haritalar kapsamında yer verilmiştir. Tematik Harita 4 ise Beşeri Gelişmenin Sağlanması Ekseni kapsamında ve söz konusu eksenle bağlantılı olarak planda yer verilen amaçlara ilişkindir. Bu kapsamda, nüfusun yoğunlaştığı, üniversiteler, ticaret borsaları ve üniversitelerin bir araya geldiği alanlar Teknik Kapasite Geliştirme Bölgeleri olarak belirlenmiştir. Ayrıca haritada, ilçe bazında istihdamın yoğunlaştığı sektörler gösterilmiştir. R33 BÖLGE PLANI ( ) 161 / 204

164

165

166

167

168

169