GAZİANTEP GELENEKSEL DOKU CANLANDIRMA PROJESİ KÜLTÜR ÖNCELİKLİ BÖLGESEL YOL HARİTALARI

Transkript

1 GAZİANTEP GELENEKSEL DOKU CANLANDIRMA PROJESİ KÜLTÜR ÖNCELİKLİ BÖLGESEL YOL HARİTALARI

2

3 İçindekiler GİRİŞ 3 lü BAKIŞ: ARKA PLAN KURGUSU Kavramsal Kurgu; Kale, Çarşı, Mahalle Tematik Kurgu; Savunma, Ticaret, Yaşam Tarihsel Kurgu; Doliche, Antep Kalesi, Ayıntap X3 STRATEJİK TASARIM KURGUSU 3 Alan: Eblehan, Derekenarı, Sanayi- TCDD 3 Strateji: Canlandırma, Bütünleşme, Katılım 3 Çalıştay: Strateji, Tasarım, Değerlendirme TASARIM Eblehan Bölgesi- Adil Özberk Caddesi Canlandırma Projesi Kale Karşısı Sanayi- TCDD Bölgesi Dönüşüm Projesi Derekenarı Sokak- Jandarma Bölgesi Yenileme Projesi GELENEKSEL MERKEZ CANLANDIRMA STRATEJİ ÇERÇEVESİ Kültürel Miras Strateji ve Tasarım Bütünleşme İşbirliği-Ortaklık Yaratıcılık ve Tasarım Kamusal Mekan 63 KATILIMCI LİSTESİ

4

5 Giriş 2012 yılında Türkiye Belediyeler Birliği nin desteği ile Tarihi Kentler Birliği adına, ÇEKÜL Vakfı nın yürütücülüğünde ve Kentsel Stratejinin gönüllü danışmanlığında hayata geçirilen Kültür Öncelikli Bölgesel Yol Haritaları programının beşinci ve 2012 nin son aşaması, Gaziantep için hazırlanan Geleneksel Merkezlerin Kültür Öncelikli Kurgulanma Stratejileri çalışmasıdır. Tarihi Kentler Birliği ve ÇEKÜL Vakfı işbirliğinde Türkiye nin en önemli koruma projelerini devreye sokarak kentsel korumada bir model haline gelen Gaziantep, 2012 yılı itibariyle eski dokularla yeni gelişme alanları arasındaki uyumu, kimlik ekseninde projelendirme aşamasına gelmiştir. Yürütülen bu çalışmanın en önemli girdisi, üç ana öğeyi bir araya getiren Stratejik Tasarım Çalıştayları dır. Bu ana öğeler; yerel yönetim, sivil toplum ve tasarım şirketleridir. Çalışmanın hazırlık sürecinde yerel yönetimin ve sivil toplumun beklentileri ile tasarım gruplarının fikir projelerini birleştiren üç stratejik tasarım çalıştayı düzenlenmiştir. İlk stratejik tasarım çalıştayında üç öncelikli proje alanı ile tasarım stratejileri belirlenmiş ve Büyükşehir Belediyesi nin bu üç alana dair beklentileri alınmıştır. 2. stratejik tasarım çalıştayında her bir proje alanı için fikir projeleri oluşturulmuş ve projeler daha önce belirlenen tasarım stratejileri doğrultusunda gözden geçirilmiştir. Geniş bir katılımla gerçekleşen 3. çalıştayda ise fikir projeleri kentteki kamu ve sivil kesimlerin görüşüne sunulmuş; eleştiriler ve yorumlar ışığında projeler son haline getirilmiştir. İkinci bölümde 3 çalışma alanının özellikleri, bu alanlarda uygulanacak yaklaşımlar ve 3 stratejik tasarım çalıştayı anlatılmaktadır. Üçüncü bölümde tasarım ilkeleri doğrultusunda hazırlanan fikir projeleri detaylı bir şekilde açıklanmış, son kısımda ise Türkiye deki ve dünyadaki örneklerden alınan derslere yer verilmiştir. Bu çalışmanın, tarihi kentlerde yürütülecek olan kentsel koruma, yenileme ve canlandırma projelerine bir rehber olarak hizmet etmesi amaçlanmıştır. Çalışmanın ana hedefi, kültürel mirasa dayanan tasarımlarla, kentin geleneksel dokusunu yeni gelişme alanları ile ilişkilendirmek ve kimlikli bir kent yaratarak sosyal ve ekonomik gelişmeye katkı sunmaktır. Bu bağlamda, tarihi kentlerin kimlik değerleri korunurken; kentin çağdaş ihtiyaçlarını da karşılayacak çözümlerin kamu ve sivil kesimlerin temsil edildiği katılımcı çalıştaylarda ortaya konulması yeni bir yaklaşım olarak Tarihi Kentler Birliği nin gündemine girmeyi başarmıştır. Çalışma, stratejik tasarım çalıştayları ve uluslararası örneklerden elde edilen verilere dayanan dört bölümden oluşmaktadır. Raporun ilk bölümü Gaziantep kentinin tarihi derinliğinden yola çıkarak Gaziantep in kentsel kimlik öğelerini ve tarihi kent merkezinin üç temel bileşeni olan kale-mahalle-çarşı kurgusunu ortaya koymaktadır. GAZİANTEP GELENEKSEL DOKU CANLANDIRMA PROJESİ 5

6 1. Bölüm 3 lü BAKIŞ: ARKA PLAN KURGUSU Kavramsal Kurgu Tematik Kurgu Tarihsel Kurgu

7 Kavramsal Kurgu Savunma Yaşam Ticaret Geleneksel merkezlerin koruma ve canlandırma stratejilerinde öncelikle kentsel kurgunun anlaşılması ve değerlendirilmesi gerekir. Birçok Anadolu kentinde de izlenebildiği gibi, geleneksel kenti meydana getiren kurgunun ana bileşenleri kale, mahalle ve çarşı şeklinde kabul edilip, savunma, ticaret ve yaşam başlıklarıyla kavramsallaştırılabilir. Bu kurguda yer alan tarihsel değerlerin kavramsal açıdan ele alınmaları, diğer bir deyişle kale, mahalle ve çarşı öğelerinin yapılanma şekilleri ve kullanım desenlerinin anlaşılması, koruma stratejileri ve tasarım ilkelerini yönlendirecek verileri sağlayacaktır. GAZİANTEP GELENEKSEL DOKU CANLANDIRMA PROJESİ 7

8 Kentlerin savunma ihtiyaçlarına yönelik inşa edilen kaleler, geleneksel kentlerin çoğu örneğinde antik dönemden itibaren zaman içinde onarımlar görerek kullanılmaya devam edilmiştir. Aynı zamanda idari işlevlerin de merkezi haline gelen kaleler, gerek görsellik gerekse tarihsellik açısından bulundukları geleneksel kentin günümüz merkez odağını oluştururlar. Kentsel belleği oluşturan başlıca yapılardan olan kaleler, kent ve toplumun askeri ve siyasi tarihine dair izler taşımaları açısından önem taşırlar. Kale odağının içinde ve çevresinde gelişen mahalleler ise kentlinin günlük yaşamını sürdürdüğü; sivil mimari ve kamusal yapı örneklerini (hamam, okul, cami, çeşme vb.) barındıran dokular olarak günümüze ulaşmıştır. Bu dokuların; yerel mimari detayları (malzeme, oran, yükseklik vb.), yapı-avlu-sokak ilişkileri (avlu/bahçe kullanımları, sokağa yönelim, açık/kapalı alan oranları vb.), sokak dokuları (genişlik, döşeme, eğim, avlu duvarları, kapılar, peyzaj elemanları vb.), kamusal alan kullanımları(özel/yarı-özel/kamusal kullanım farklılaşmaları vb.) gibi özelliklere ait izleri günümüzde de taşıyor olmaları, geleneksel merkezlerin korunması ve yeni tasarımların yönlendirilmesi konularında önemli veriler sağlamaktadır. Bu çalışmanın ana konusu olan Gaziantep kenti ele alındığında, tarihi dokunun kalemahalle-çarşı kurgusunda gelişmiş olduğu görülür. Kentin yüzlerce yıllık somut ve somut olmayan kültürel mirası ile üretim - ticaret faaliyetleri bu üçlü yapı ekseninde gelişmiş ve günümüze ulaşmıştır. Bu üç temel bileşenden oluşan geleneksel doku; yeni kent alanlarıyla bütünleşmek, bir çekim merkezi haline gelmek ve kentlinin günlük yaşamına eklenmek için yaratıcı tasarımlara ihtiyaç duymaktadır. Son olarak, kentin ticari ve sosyal yaşamının temel taşı olan çarşılar; hanlar, bedestenler, arastalar gibi içerdikleri mimari yapılarla geleneksel kent kurgusunda önemli bir öğe olarak öne çıkar. Çarşıların, işlevlerini yitirmiş ve fiziksel açıdan kullanılamaz olmaları durumunda, günümüz koşullarına adapte edilerek onarılmaları ve yeniden işlevlendirilmeleri, kentin ticari ve sosyal yaşamının canlandırılması ve tarihsel bağlamla ilişkilendirilmesi açısından önemlidir. 8 GAZİANTEP GELENEKSEL DOKU CANLANDIRMA PROJESİ

9 Tematik Kurgu Kale Çarşı Mahalle Kalesi, geleneksel mahalleleri ve çarşıları ile zengin bir kültürel mirasa ev sahipliği yapan Gaziantep kenti koruma konusundaki çabaları ve deneyimiyle Türkiye tarihi kentleri arasında ön plana çıkar yılında Gaziantep Büyükşehir Belediyesi nin Tarihi Kentler Birliği ne üye olmasıyla başlayan koruma sürecinde, özellikle Kültür Yolu Projesi ile kale-çarşı-mahalle ekseninde çok sayıda koruma çalışması bütüncül bir şekilde yürütülmüştür. Oldukça geniş bir alanda, farklı nitelikte projelerin bir araya gelmesi ve gerçekleşmesiyle tamamlanacak olan Kültür Yolu Projesi sonucunda kültür turizmi ile bölgeye olan ilginin arttırılması ve yerel değerlerin gelecek nesillere aktarılması hedeflenmiştir. Bu çalışmada yer alan tasarım çalışmaları, Kültür Yolu Projesi kapsamında Kale, Hanlar Bölgesi ve Bey Mahallesi nde gerçekleştirilmiş çalışmaları referans almakta ve koruma çalışmalarıyla ortaya çıkarılan kent kimliğini yeni tasarım alanlarına taşımayı hedeflemektedir. GAZİANTEP GELENEKSEL DOKU CANLANDIRMA PROJESİ 9

10 Kale Kültür Yolu Projesi nin önemli bir ayağını oluşturan ve Gaziantep kentinin sembolik değeri olan Kale çevresindeki çalışmalarla kentin kültürel odak noktası ve kent kimliğinin can damarı açığa çıkarılmış ve kente kazandırılmıştır. Yürütülen projeler kapsamında, kalenin algılanabilmesi için etrafındaki yapılar temizlenmiş, geleneksel ticari dokuya uygun şekilde yenilenmiş ve kalenin erişilebilirliğini arttırmak üzere yol çalışmaları yapılmıştır. Antep Kalesi, 3 tasarım çalışmasının da referans noktasında bulunmaktadır. Bu bağlamda Kale çevresinde şu ana kadar gerçekleştirilmiş olan koruma çalışmaları, bu çalışmada veri olarak kabul edilmiş ve tasarım alanlarında bu doğrultuda projeler geliştirilmiştir. Ayrıca Kale nin kenti toparlayıcı konumu ve döngüsel özelliği yeni kent alanlarına da yansıtılmıştır. Çarşı Gaziantep in çarşı koruma projeleri kapsamında Bakırcılar Çarsısı, Eski Buğday Arastası, Almacı Pazarı ve Et Hali gibi ticari yapılar korunmuş ve kent hayatına katılmıştır. Bu projelerden en önemlisi olan Bakırcılar Çarşısı Sağlıklaştırma Projesi ile hem somut olmayan kültürel miras olarak bakırcılığın hem de mekânsal bir iz özelliği gösteren çarşının gelecek nesillere aktarılması ve geliştirilmesi sağlanmıştır. Bakırcılar Çarşısı nın içinde yer aldığı Hanlar Bölgesi, hem tasarım alanlarına olan coğrafi yakınlığı hem de yeni kent alanlarındaki fikir projelerine ilham vermesi açısından geleneksel kentin kültür öncelikli kurgulanma stratejileri için oldukça önemli bir yerde durmaktadır. Bu bağlamda, çalışma kapsamında geliştirilecek olan tasarımlarda kentin ortak belleğinde önemli yeri olan Hanlar Bölgesi nin izinin yeni kent alanına taşınması ve kent hayatına katılması öngörülmüştür. Mahalle Kültür Yolu Projesi nin üçüncü ayağını oluşturan mahalle sağlıklaştırma projeleri kapsamında Gaziantep kent kimliğinin en önemli öğelerinden olan sivil mimari koruma altına alınmış ve yeni işlevlerle kent hayatına kazandırılmıştır. Bey Mahallesi ndeki sokakların sağlıklaştırılması amacıyla hazırlanan projelerle söz konusu sokaklara ilişkin rölöve, restorasyon ve kentsel tasarım projeleri hazırlanmış ve uygulanmıştır. Bey Mahallesi, bu çalışmada sunulan fikir projeleri için önemli bir referans noktası oluşturmaktadır. Mahallede sıkça rastlanan ve Antep evlerinin önemli elemanlarından olan avlular, saçaklar ve ferforje gibi bezeme detayları fikir projesinde yansımasını bulmuş ve geleneksel dokuyu yeni kente bağlayan bu alanda bir geçiş öğesi olarak kullanılmıştır. Fikir projesinin hayata geçirilmesi Bey Mahallesi nde kültür ve eğitim aksının yaratılmasını sağlayacaktır. 10 GAZİANTEP GELENEKSEL DOKU CANLANDIRMA PROJESİ

11 Tarihsel Kurgu Doliche Antep Kalesi Ayıntap Gaziantep ilk uygarlıkların doğduğu Mezopotamya ve Akdeniz arasındaki konumu nedeniyle tarih öncesi çağlardan beri insan topluluklarının yerleşme sahası ve uğrak yeri olmuştur. Akdeniz den batıya, doğuya ve kuzeye geçiş yollarının kavşağında olması kentin uygarlık tarihine yön vermiştir. Ayrıca tarihi İpek Yolu nun da buradan geçmiş olması kentin önemini ve canlılığını tarih boyunca korumasını sağlamıştır. Çalışma, 3 tasarım çalışmasıyla tarihi binlerce yıl öncesine uzanan zengin bir kültürel mirası referans almakta ve bu mirası günümüz ihtiyaçları ile uyumlu bir şekilde kent hayatına katmayı hedeflemektedir. Bu bağlamda, çalışma ana hatlarıyla kentin yerleşim tarihinin izlerini sürmekte ve kent yerleşiminin gelişmesinde üç önemli aşamayı oluşturan Doliche, Kale ve Ayıntap alanlarına referans vermektedir. GAZİANTEP GELENEKSEL DOKU CANLANDIRMA PROJESİ 11

12 Doliche İlk çağlara ait izlerin bulunduğu Doliche, Antep in 12 km kuzeyinde, günümüzde Dülük olarak bilinen köyde yer alır. Dülük mevki bugünkü Adıyaman- Kahramanmaraş-Gaziantep illerini kapsayan, Hellenistik ve Roma döneminde Kommagene adıyla anılan coğrafi bölgededir. Doliche antik kenti alt paleolitik dönemden itibaren aralıklarla yerleşim görmüş, Hitit döneminde bir kült merkezi haline gelmiştir. Günümüzde üç merkez ilçeden biri olan Şehitkamil ilçesi sınırlarında yer alan; tarihi kent merkezi ve Kale ile coğrafi ve tarihsel bağları oldukça güçlü olan bu antik kent, Gaziantep in geçmişinde oynadığı önemli rolün yanı sıra, kentin gelecek kurgusu için de önemli bir potansiyel sunar. Tasarım çalışmaları ile kültür omurgası kentin kuzeyine doğru uzatılacak; böylece Gaziantep in tarihini şekillendirmiş olan ve kent merkezine yakın konumda bulunan Doliche nin gelecek stratejilerinde bu omurgaya eklemlenmesi için gerekli altlık oluşturulacaktır. Antep Kalesi Geleneksel dokunun çekirdeği ve kentin en önemli anıtsal yapısı, gerek üç boyutta kent siluetine sağladığı katkı gerekse kent içindeki toplayıcı konumu nedeniyle Antep Kalesi dir. Kale, kenti çevreleyen Doliche, Zeugma, Kargamış ve Kilis antik kentleri arasında, yolların kesişme noktasında konumlanmıştır. Kentin kalbi konumunda bulunan kale; mekânsal anlamda da toparlayıcı bir işlev görmekte ve tarihi kentin ticari ve sosyal yapılarının merkezinde bulunmaktadır. Şehre hakim bir konumda bulunan kale sahip olduğu kaleiçi yerleşimler, etrafındaki tarih öncesi kalıntılar, ticari, dini ve sivil mimari öğeler ve şehrin en uzak konumunu görebilen teras özelliğiyle şehrin kültürel odak noktasını oluşturmaktadır. Çalışmada kentin ruhunu ve kimliğini oluşturan bu kültürel miras öğesi önemli bir rol oynamakta ve her üç tasarımın da temel referans noktasını oluşturmaktadır. İlk proje, kaleden başlayan kültür yolunu yeni kent alanlarına uzatacak, ikinci proje, kalenin merkezinde yer aldığı bir kültür aksı oluşturacak, son proje ise kalenin döngüsel yapısını yeni kent alanlarına taşıyacaktır. Ayıntap Dülük te başlayan yerleşim Kale nin inşa edilmesiyle beraber zaman içinde güneye doğru kaymış ve bu süreç günümüzdeki Antep şehrinin ilk çekirdeğini oluşturan Ayıntap ın ortaya çıkmasına neden olmuştur. Özellikle 11. yy da Dülük kenti geçirdiği büyük ve yıkıcı depremin etkisiyle giderek terk edilmiş, kalenin etrafında büyüyen Ayıntap ise hızla büyüyüp gelişmeye başlamıştır. Ayıntap kentinden günümüze kalan ve bu çalışmanın altlığını oluşturan ortak değerler sivil mimari örnekleriyle öne çıkan Bey Mahallesi, kentin ticaret hayatına ışık tutan 12 GAZİANTEP GELENEKSEL DOKU CANLANDIRMA PROJESİ

13 Hanlar Bölgesi ile Amerikan Hastanesi, Ermeni kilisesi ve sinagog gibi anıtsal yapılar olarak sıralanabilir. Çalışma, tarihsel izler ve yaratıcı tasarımları harmanlayan bir yaklaşımla geleneksel yapıyı yeniden yorumlayacak ve yeni kent alanlarına yansıtacaktır. Bu bağlamda özellikle geleneksel dokuda öne çıkan avlulu yapı tipi; ferforje detayları ve saçaklar gibi belirgin mimari elemanlar ve önemli bir kent parçası olarak hanlar bölgesinin izlerini modern yorumlarla yeni kent hayatına katacak ve kültürel mirasın sürekliliğini sağlayacaktır. GAZİANTEP GELENEKSEL DOKU CANLANDIRMA PROJESİ 13

14 2. Bölüm 3x3 STRATEJİK TASARIM KURGUSU Alan Strateji Çalıştay

15 3 Alan Eblehan Sanayi - TCDD Derekenarı Tasarım alanlarının seçilmesinde göz önünde bulundurulan öncelikli konu, alanların Gaziantep in tarihi alanlarıyla kurduğu ilişkidir. Bu kriteri karşılayan alanların, alınacak doğru kararlar ve tasarımlar yoluyla,tarihi kent merkezi izlerini yansıtması beklenmektedir. Bu şekilde geleneksel kentin yeni yaşam alanlarıyla uyumu sağlanmış olacak ve tarihsel süreklilik günümüz tasarımlarıyla sürdürülebilecektir. Fikir projelerinin aynı zamanda bu alanlara yönelen insan akışını arttırması ve yaşamı canlandırması beklenmektedir. GAZİANTEP GELENEKSEL DOKU CANLANDIRMA PROJESİ 15

16 Bu bağlamda, Gaziantep içerisinde 3 tasarım alanı belirlenmiştir. Birinci alan Eblehan Bölgesi - Adil Özberk Caddesi şeklinde adlandırılan, kentin geleneksel dokularından olan Eblehan Mahallesi nin bir parçasıdır. Tasarım alanını önemli kılan simge yapıların başında İplik Fabrikası, Aziz Bedros Kilisesi ve Kurtuluş Camisi gelir. İkinci tasarım alanı kentin kuzeyinde, Kale Karşısı Sanayi- TCDD Bölgesi şeklinde tanımlanmıştır. Zeugma Mozaik Müzesi ve Gaziantep Gar Binası nın bulunduğu tasarım alanının büyük kısmını, atıl durumda olan TCDD arazisi ve eski sanayi alnı oluşturur. Üçüncü tasarım alanı Derekenarı Sokak- Jandarma Bölgesi şeklinde belirlenmiştir. Gaziantep Kalesi ne batı yönünden erişimi sağlayan bölge, aynı zamanda geleneksel doku ile kamusal kent işlevlerinin bulunduğu alan arasında da bağlayıcı bir konumdadır. 16 GAZİANTEP GELENEKSEL DOKU CANLANDIRMA PROJESİ

17 Eblehan Bölgesi Adil Özberk Caddesi Doğuda Hürriyet Caddesi, batıda Tepebaşı ve Kozanlı Mahalleleri, güneyde İnönü Caddesi ve kuzeyde Bey Mahallesi ile çevrilmiş olan Eblehan Mahallesi, etrafındaki mahalleler gibi Gaziantep in eski yerleşim alanlarındandır. Geçmişte genellikle gayrimüslimlerin yaşadığı bölge dini ve etnik yönden Tepebaşı ve Bey Mahalleleri ile ilişkilidir. Günümüzde Adil Özberk Caddesi Gaziantep in güçlü kentsel ve turizm omurgalarına komşu bir bölgede, tarihi doku ile güncel yapılaşmanın arasında, geleneksel ile çağdaşın kesişme noktasında yer almaktadır. Çalışma alanının önemli bir özelliği kentin sanayileşme hamlesinin bu alanda başlamış olmasıdır. Gaziantep in ilk endüstri yapılarından olan Eski İplik Fabrikası, Eblehan ve Kozanlı mahalleleri sınırlarında yapılmıştır. Aynı zamanda bu bölgede yol çalışması sırasında 450 yıllık bir kilise olan Aziz Bedros Kilisesi ne rastlanmış ve tarihi kilise 2008 yılında restore edilerek Ömer Asım Ersoy Kültür Merkezi ne dönüştürülmüştür. Günümüzde yıkık halde bulunan Eski İplik Fabrikası ise 2012 yılında tescillenmiştir. Kentsel sit alanının batıdaki parçasını oluşturan olan Bey Mahallesi ile Hastane Bölgesi (Doğum Hastanesi, Devlet Hastanesi ve Çocuk Hastanesi) arasındaki aksı oluşturan Adil Özberk Caddesi nin projelendirilmesi, hem Bey Mahallesi nde yaşamın yeniden canlanmasını hem de kentsel sit alanı ile Hastane Bölgesi ilişkisinin kurulmasını sağlayacaktır. Gerek tarihi değerleri, gerekse sahip oldukları alan kapasitesi nedeniyle bölgede bulunan tarihi yapıların doğru değerlendirilmesi ve işlevlendirilmesi alana önemli katkılar sunacaktır. Kültürel Miras Yapıları Eski İplik Fabrikası Bölgenin ilk dokuma ve boya fabrikası olan Eski İplik Fabrikası 1926 yılında kurulmuş bir erken Cumhuriyet dönemi yapısıdır. Kentin endüstri mirası yapılarının başında gelen fabrika 1975 yılına kadar çalışmış, bu tarihten sonra ise kullanılmamış ve günümüze kısmen yıkık bir halde ulaşmıştır. Fabrika arazisinde aynı zamanda yakın tarihe kadar depo olarak kullanılmış bir kilise bulunur. İplik Fabrikası kent belleği ve ensüdtri mirası alanlarında oynadığı önemli rol ve fiziksel açıdan taşıdığı potansiyel ile tasarım çalışmalarına konu edilmiştir. Ömer Ersoy Kültür Merkezi (Aziz Bedros Kilisesi) 2005 yılında yol çalışmaları esnasında ortaya çıkarılan kilise, o tarihe kadar Eski İplik Fabrikası içerisinde gizli kalmış ve depo olarak kullanılmıştır. Özgünlüğünü büyük oranda korumuş olan kilise 2008 yılında kültür merkezi olarak restore edilmiş; çevre düzenlemesi kapsamında oturma grupları ve peyzaj düzenlemeleri yapılmıştır. Yapı günümüzde sergi, konser, seminer gibi kültürel amaçlarla kullanılmasının yanı sıra, bu alanda geliştirilecek tasarım projesi için de önemli veriler sunmaktadır. GAZİANTEP GELENEKSEL DOKU CANLANDIRMA PROJESİ 17

18 Kurtuluş Camisi (St. Mary Kilisesi) 1892 yılında Osmanlı daki Ermeni cemaati tarafından kilise olarak inşa edilmiş olan yapı Adil Özberk Caddesi üzerinde yer alır. Cumhuriyetin ilanından sonra Ermeni cemaatinin yok denecek kadar azalması ile kilise uzun bir süre boş kalmıştır yılında E tipi hapishane olarak kullanılmış; 1988 yılında Kurtuluş Camisi adıyla ibadete açılmıştır. Kurtuluş Camisi kesme taştan yapılmış duvarları ile Gaziantep geleneksel mimarisinin en güzel örneklerinden birini sergiler. Günümüzde kentin büyük camilerinden biri olan yapı, Adil Özberk Caddesi ndeki canlandırma projesinin önemli duraklarından birisidir. Özellikle caminin caddeye bakan cephesindeki saçakların, yeni tasarımda hem tarihi dokunun devamını sağlayacak hem de caddeye süreklilik katacak bir unsur olarak kullanılması düşünülmektedir. Bey Mahallesi Adil Özberk Caddesi nin kuzeyinde yer alan ve ismini 1587 yılında yapılmış olan Bey Camisi nden alan Bey Mahallesi, Gaziantep geleneksel dokusunun en özgün örneklerinin bir arada görülebildiği bir alandır. Bey Mahallesi nde Müslümanlar ve Ermeniler 20. yüzyılın başına kadar komşu olarak yaşamıştır. Mahalleye çok yakın olan St. Mary Kilisesi, Aziz Bedros Kilisesi, Kendirli Kilisesi ile Çınarlı Cami, Bey Camisi ve Eyüboğlu Cami bu birlikteliği gösteren yapılardır lerin ikinci yarısından itibaren kentin eğitim ve ekonomisinde aktif olan Ermeniler, Bey Mahallesi nde konaklar yaptırmışlar ve mahallede çoğunluğu oluşturmaya başlamışlardır. Mahalle konak tarzındaki yapıları, yüksek duvarları, nitelikli taş işçiliği, avlulu yapıları ve havuz, çeşme gibi avlu elemanları ile Gaziantep sivil mimarisine örnek olan çok sayıda öğeye ev sahipliği yapar. Kimya Evi, Cenani Konağı, Konukoğlu Konağı ve Ermeni Kız Koleji gibi yapıların yer aldığı Bey Mahallesi sahip olduğu birçok özgün değer ile tasarım çalışmalarına ilham vermektedir. Geleneksel dokunun önemli bir öğesinin oluşturan ve Bey Mahallesi nde sıkça karşımıza çıkan Antep evlerinin özellikleri tasarım alanlarına da yansıtılmıştır. Bunun yanında Bey Mahallesi nde bulunan ve Hasan Süzer Etnografya Müzesi ne dönüştürülmüş olan bir 19. yüzyıl yapısı ile Metin Sözen Kültür Evi de Eblehan bölgesini kültürel bir odak noktası yapmak için imkan sunmaktadır. Sorunlar Sokak genişletme ve açma çalışmaları sırasında ortaya çıkan atıl parseller ve kısmen yıkılmış fabrika binası sokağın ana sorununu oluşturmaktadır. Cadde boyunca uzanan büyük kepenkler ve sağır duvarlar ise caddenin yaşayan bir alan olmasını engellemektedir. Adil Özberk Caddesi nin İstasyon Caddesi ile birleştiği alanda binalar aniden yükselmekte ve caddenin dışarıdan algılanışını engellemektedir. 18 GAZİANTEP GELENEKSEL DOKU CANLANDIRMA PROJESİ

19 Aks üzerindeki tarihi yapıların mülkiyet yapısı alandaki bir diğer önemli sorunu oluşturmaktadır. Özellikle alandaki en önemli kültürel miraslardan birisi olan Eski İplik Fabrikası nın özel mülkiyete ait olması canlandırma projesi açısından sorun oluşturmaktadır. Sağlıklı bir canlandırma için atık parsellerin doğru bir şekilde değerlendirilmesi ve mülkiyet toplulaştırması yapılması gereken yerlere karar verilmesi, çalışmanın önemli bir ayağını oluşturmaktadır. Temel Beklentiler Adil Özberk koridorundaki proje, Bey Mahallesi de dahil olmak üzere tüm alanı canlandırabilecek bir unsurdur. Bu nedenle cadde üzerindeki eski İplik Fabrikası tasarım çalışması için önemli bir girdidir. Şahıs mülkiyetinde olan fabrika binasının mülkiyet sorununu çözmek bu sürecin ilk adımını oluşturmalıdır. Fabrikanın mülkiyetinin kamuya veya yerel yönetime geçmesi ve karma kullanım alanı olarak değerlendirilmesi temel beklentiler arasındadır. İplik Fabrikası Gaziantep in ilk fabrika binası ve kentin endüstriyel mirası olması dolayısıyla, Sanayi Müzesi şeklinde işlevlendirilebilir, aynı zamanda demografik hareketliliği de sağlayacak şekilde eğitim / eğlence / konaklama aktiviteleriyle bütünleştirilebilir. Adil Özberk Caddesi ndeki atıl parsellerin ve cadde üzerindeki boş alanların ticari yapı benzeri geçici yapılarla değerlendirilmesi de tespit edilen beklentiler arasındadır. GAZİANTEP GELENEKSEL DOKU CANLANDIRMA PROJESİ 19

20 Kale Karşısı Sanayi - TCDD Bölgesi Organize sanayi bölgeleri ve küçük sanayi sitelerinin yapılmasından önce şehir içinde sanayi faaliyeti gösterilen ilk bölge Nizip Caddesi dir. Hızlı nüfus artışı ve kentleşme neticesinde şehir içinde kalan işletmeler üretimlerinin bir bölümünü veya tamamını sanayi bölgelerine taşıma eğilimi içerisindedir. Tarihi kent merkezine oldukça yakın olan eski sanayi alanının dönüştürülmesi hem kaleyi daha algılanır kılmak hem de kale çevresindeki meydan ve otopark ihtiyacını karşılamak açısından önemlidir. TCDD arazisi ise 450 dönümlük bir alana yayılmakta ve kenti kuzey-güney aksında ikiye ayırmaktadır. Tarihi kent merkezi demiryolunun güneyinde yer almakta; kuzeyinde ve batısında ise plansız yapılaşma gözlenmektedir. TCDD arazisi hem alan büyüklüğü hem de Gar ve Depo yapıları olmak üzere iki adet endüstri mirasına sahip olması nedeniyle önemli olanaklar barındırır. Alandaki tasarım stratejisinin önemli bir hedefi Kale ve Zeugma Müzesi arasındaki erişimi sağlamaktır. Bu iki önemli odak arasındaki mesafe 1 km olmasına rağmen, aradaki iki eşik sebebiyle ilişki büyük oranda kopuk durumdadır. Demiryolu ve karayolu (İpek Yolu) eşiklerini aşarak Kale ve Zeugma Müzesi ni birleştirecek bir tasarım, hem Kültür Yolu aksının uzamasını, hem de tarihi kent merkezi ile yeni kent alanlarının bağlantısını sağlayacaktır. Kültürel Miras Yapıları Gaziantep Zeugma Mozaik Müzesi Dünyanın en büyük mozaik müzesi olan ve Kale nin kuzeyinde yer alan Zeugma Mozaik Müzesi gerek yapısı gerekse içinde yer alan eserler açısından bölgesel bir müze konumundadır. Gaziantep Eski Tekel Fabrikası alanı üzerine kurulmuş olan müze 7075 m2 lik sergi alanını kapsayan üç adet yapı topluluğundan oluşur. Gaziantep Gar Binası 1950 yılında inşa edilmiş olan Gaziantep Gar Binası tarihi İpek Yolu nun batısında bulunan ve TCDD ye ait olan yaklaşık 450 dönümlük arazi üzerinde yer alır. Kentin önemli Cumhuriyet dönemi miraslarından olan Gar Binası ve Depo Gaziantep Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu tarafından 2. derece tarihi eser olarak ilan edilmiş ve koruma altına alınmıştır. Hanlar Bölgesi Bu çalışma alanındaki tasarım projesinin referans aldığı geleneksel doku öğesi Hanlar Bölgesi dir. Kalenin güneyine doğru uzanan Hanlar Bölgesi, kentin geleneksel dokusunu oluşturan ve dönemin sosyal ve ekonomik hayatına ışık tutan ticaret yapılarından oluşmaktadır. 20 GAZİANTEP GELENEKSEL DOKU CANLANDIRMA PROJESİ

21 Antep te Osmanlı döneminde gerçekleştirilen zanaat ve ticaret etkinliklerinin önemli bir kısmı yok olsa da, günümüz dokusu içindeki konumları sokak adlarından izlenebilir.gaziantep Büyükşehir Belediyesi nin hayata geçirdiği Kültür Yolu projesi ile hanların büyük bir kısmı restore edilmiş ve geçtiğimiz yıllarda kent hayatına kazandırılmıştır. Alandaki tasarım çalışması ile Hanlar Bölgesi izlerinin Nizip Caddesi ne taşınması hedeflenmekte ve Yeni Hanlar Bölgesi olarak adlandırılacak bu aksın ticaret ağırlıklı olmak üzere karma bir işlevle kenti canlandırması amaçlanmaktadır. Sorunlar Alandaki sorunlar süreklilik, mülkiyet ve erişebilirlik başlıklarında özetlenebilir. Günümüzde Nizip Caddesi nde bulunan eski sanayi alanı fonksiyonunu büyük oranda yitirmiş bir şekilde antrepo olarak kullanılmaktadır. Kaleye çok yakın mesafede bulunan bu alan kentin tarihi dokusunun sürekliliğine zarar vermekte ve kültürel bir odak noktası olan Zeugma Müzesi ile ilişkiyi zedelemektedir. Yine aynı şekilde TCDD arazisinin de atıl durumda olması, Kültür Yolu nun uzatılması ve kentin kuzeyine taşınmasının önünde engel teşkil etmektedir. Demiryolu ve karayolu ise iki eşik olarak kale ve Zeugma arasında durmakta ve bu iki odak arasındaki mesafe 1 km olmasına rağmen erişebilirliği azaltmaktadır. Son olarak TCDD arazisi üzerindeki mülkiyet yapısı, dönüşümün önündeki en önemli sorunlardan birisi olarak kabul edilebilir. Temel Beklentiler Tasarım alanı için büyük bir kongre merkezi ile oteller, ticari merkezler ve meslek odalarının yer aldığı bir karma kullanım modeli Büyükşehir Belediyesi tarafından önerilmiştir. Ayrıca kale-zeugma aksında bulunan ve konut alanı olarak kullanılan Türktepe Mahallesi nde yaşamın desteklenip, mahallenin ticaret alanıyla etkileşiminin kurulması gerektiği temel beklentiler arasındadır. Tarihi yapıların korunması ile beraber alana yapılacak otellerin bölgeyi canlandırması beklenmektedir. Müze-kale erişiminin sağlanması için ise yolun altından verilecek bir geçiş veya füniküler sistem/ring bir çözüm olarak düşünülmektedir. Kale çevresinde bulunan meydan ve otopark ihtiyacı için bir çözüm olarak dere ağzının genişletilmesi ve Alleben Deresi ile Kale arasında bir meydan ve yeraltı otoparkı tasarlanması düşünülmektedir. Otopark için diğer bir seçenek ise Endüstri Meslek Lisesi nin karşısındaki alan olabilir. GAZİANTEP GELENEKSEL DOKU CANLANDIRMA PROJESİ 21

22 Derekenarı Sokak Jandarma Bölgesi Kültür Yolu na giriş noktalarından birisi olan Derekenarı Sokak aynı zamanda kaleye çıkan ilk büyük aksı da oluşturmaktadır. Geçtiğimiz yıllarda ıslah edilmiş olan Alleben Deresi boyunca uzanan sokağın kaleye çıkan noktasında Jandarma Bölgesi ve Şehitkâmil Belediyesi nin otopark ve yıkama yeri bulunmaktadır. Tasarım alanı birbirlerinden cadde ile ayrılmış toplam 4 kent parçasından oluşmaktadır. Bunlardan ilkinde Jandarma Bölgesi ve otopark yeri bulunurken, ikincisinde Stadyum yapısı, üçüncü kısımda okulla beraber atıl bir alan ve son bölümde de rekreatif bir alan bulunmaktadır. Kaleye ve tarihi kent merkezine çok yakın bir mesafede bulunan bu alandaki tasarım çalışması Alleben Deresi buyunca doğu-batı doğrultusunda uzanan aksı canlandıracaktır. Alandaki tasarım çalışmasının temel referans noktası Gaziantep in sembolü ve en önemli kültürel mirası olan Antep Kalesi dir. Tasarım ile kalenin izinin proje alanına taşınması hedeflenmektedir. Özellikle Kale nin döngüsel yapısının, birleştirilmesi planlanan dört kent parçasında yansıtılması düşünülmektedir. Ayrıca kalenin etrafındaki ticari ve sosyal hayatı toparlayıcı rolü tasarım alanında mini kent modeli ile hayata geçirilecektir. Alan ticaret, eğitim, kültür ve konaklama faaliyetlerini bünyesinde barındıran ve kendi kendine yeten bir yapıda düzenlenecektir. Bu düşünce ile kentin en önemli tarihi değerinin izleri hem mekânsal hem de işlevsel anlamda kentin yeni alanına taşınacaktır. Sorunlar Alandaki başlıca iki sorun süreklilik ve mülkiyet başlıklarında ele alınabilir. Alleben Deresi nin kaleye açılan bir konumda bulunmasına rağmen, alan yayalar tarafından kullanılmamakta ve bu durum tarihi kentin yeni kent parçalarıyla sürekliliğinin kopmasına neden olmaktadır. Mülkiyet ve yetki alanlarındaki karışıklık alanın dönüşümü önündeki ikinci büyük engeli oluşturmaktadır. Lojmanların da yer aldığı Jandarma Bölgesi kamunun yetki alanındayken; otopark ve yıkama alanı Şehitkâmil Belediyesi nin mülkiyetindedir. Bu bağlamda tasarım çalışması için öncelikle büyükşehir-kamu-ilçe uzlaşmasının sağlanması gerekmektedir. Temel Beklentiler Belediye, Dereboyu-Jandarma Bölgesi nin önemli ve kabuğunu kırması gereken bir nokta olduğunu düşünmektedir. Bu alana dair temel beklenti tasarımların alana yayaları çekmesi ve buradan tarihi dokuya geçişin sağlanmasıdır. Büyükşehir Belediyesi, Jandarma alanındaki ve otoparktaki mülkiyet sorunları çözüldükten sonra bölgeyi canlandıracak bir imaj/prestij binası yapılması fikrini benimsemektedir. Kentin tarihi mirasından beslenen, dokuyu ezmeyen ve açık alan ile bütünleşen bir müzenin hem alanı canlandıracağı, hem de Kültür Yolu nu tamamlayacağı düşünülmektedir. Jandarma Bölgesi ne yapılacak yapının kent siluetini bozmaması ve kaleye görsel erişimi engellememesi önemlidir. 22 GAZİANTEP GELENEKSEL DOKU CANLANDIRMA PROJESİ

23 Canlandırma 3 Strateji Bütünleşme Katılım 3x3 stratejik tasarım kurgusunda 3 Alan dan sonraki ikinci bileşen 3 Strateji: Canlandırma, Bütünleşme, Esinlenme şeklinde tanımlanmıştır. Bu stratejilerin Gaziantep genelinde belirlenen 3 tasarım alanının her biri için göz önüne alınması geremektedir. GAZİANTEP GELENEKSEL DOKU CANLANDIRMA PROJESİ 23

24 Canlandırma Canlandırma, eski canlılığını kaybetmiş kentsel alanların, özellikle de tarihi kent merkezlerinin çöküntüye sebep olan faktörlerin ortadan kaldırılmasıyla ve alınacak önlemlerle yeniden canlılık kazanmasını sağlamaktır. Canlandırmayı diğer kentsel müdahale yöntemlerinden ayıran en önemli özellik küçük ölçekli değişikliklere ve kamusal alan düzenlemelerine önem vermesidir. Canlandırma projeleri yapılarda, özellikle de dış yüzeylerde iyileştirmelerle alanı daha çekici kılmayı amaçlar. Çevresel iyileştirme ve kültürel aktivitenin temel unsurlar olarak kabul edildiği canlandırma müdahaleleri zamanla ıssızlaşmış tarihi kent merkezlerini daha çok kullanılan, yaşayan mekanlar haline getirir. Kentsel canlandırma amaçlı uygulamalar ile sağlanması gereken 4 temel kriter öne çıkar; güvenlik, estetik değer, konfor ve ekonomik canlılık. Bu 4 temel kriter çerçevesinde canlandırma süreçlerini başarılı kılmak için göz önünde bulundurulması gereken ilkeler ise; Geçirgenlik, Canlılık, Çeşitlilik, Okunabilirlik, Erişilebilirlik, Farklılıktır. Bu kriterleri ve ilkeleri karşılamak için uygulanabilecek temel stratejiler: Kamusal mekanda düzenlemeler: Kent mobilyaları (aydınlatma, dinlenme elemanları vb.) Güvensiz mekanların denetimi ve güvenlik sisteminin geliştirilmesi Geçirgenliği ve dokuda bütünleşmeyi sağlayacak aks sürekliliği, geçişler, yapıkamusal mekan ilişkisi kurulması Meydan, tanımlayıcı yapı gibi odak ve düğüm noktalarının, anıtsal öğelerin oluşturulması Yaya hareketini destekleyici müdahaleler: Yayalaştırma, döşemelerin düzenlenmesi, tarihi doku-yaya akslı ilişkisinin kuvvetlendirilmesi ve yeşil doku ile desteklenmesi Yapılara küçük müdahaleler: Tarihi yapıların cephe iyileştirmeleri, restorasyonu, sağlıklaştırması Tabela, saçak, ferforje gibi öğelerin tarihi dokuyla ve kendi içinde uyumlulaştırılması, sürekliliğinin sağlanması, görsel uyumsuzluk öğelerinin kaldırılması İşlevlendirmede zemin katlarda dinamik kullanımı sağlayacak fonksiyonlar ve karma kullanım Atıl yapılar ve parsellerin yeniden işlevlendirilmesi Aktivite periyodunun farklı sosyal gruplara uygun hazırlanması Sosyal bütünleşmeyi ve görselliği destekleyecek kamusal sanat, kültürel animasyon programları ve sosyal eylem planı hazırlanması Ulaşım modlarının entegrasyonu 24 GAZİANTEP GELENEKSEL DOKU CANLANDIRMA PROJESİ

25 Bu çalışma kapsamında hazırlanan 3 tasarım projesi, canlandırma başlığını temel bir strateji olarak kabul etmiş ve önerilerini bu doğrultuda geliştirmiştir. Yer yer tarihi dokuyla içiçe, yer yer yakın ilişkide bulunan tasarım alanlarında kentsel yaşam kalitesinin yükseltilmesine ve canlandırılmasına yönelik öneriler sunulmuştur. Bütünleşme Geleneksel dokuları açısından zengin kentlerde yeni tasarımların geliştirilmesi öncelikle bütünleşme stratejisini gözetmelidir. Bu noktada bütünleşmenin iki yönünden bahsedilebilir; ilki yeni tasarımın kentin özgün kimliğiyle bütünleşmesi, ikincisi ise farklı müdahale alanlarının birbirleri ile yaklaşım, mimari dil gibi açılardan bütünleşmeleri. Güncel tasarım çalışmalarının özgün kentsel özelliklerle uyum içerisinde geliştirilmesi, kente yeni ve tutarlı bir imaj kazandırabileceği gibi, çevresel kalitenin de korunmasını sağlar. Bu nedenle öncelikle tarihi dokuyu ve yerel özellikleri gözeten bir tasarım yaklaşımının geliştirilmesi gerekmektedir. Örneğin, yeni tasarım dilinde geleneksel dokuya ait izlerin kullanılması, eski - yeni uyumu ile mekansal/ mimari sürekliliği sağlamak adına önemli ve elverişli bir yöntemdir. Çevre ile bütünselliği koruma veya oluşturma, Kamusal mekan ve altyapı geliştirme, Ulaşım bağlantılarının ve toplu taşıma entegrasyonunun kuvvetlendirilmesi, Yaya ulaşımının kuvvetlendirilmesi ve kentsel tasarım ile entegrasyonu, Atıl parsellerin ve yapıların sosyal yapıyı geliştirmeye yönelik işlevler ile değerlendirilmesi ve tasarım alanlarıyla bütünleştirilmesi şeklinde özetlenebilir. Eblehan, Sanayi- TCDD ve Derekenarı tasarım alanları için geliştirilen çalışmaların temel hedefi bu alanların özellikle geleneksel merkez odağı başta olmak üzere kentle bütünleştirilmeleridir. Bu amaç doğrultusunda tasarım fikirleri çeşitli mimari özellikler, yapı tipleri gibi özgün niteliklerden yola çıkarak üretilmiştir. Katılım Tüm kesimlerin tasarım süreçlerine aktif bir şekilde dahil edilmesi, belkentilerin doğru tespiti ve sürdürülebilir şekilde karşılanması açısından önem taşır. Çalışma alanı üzerinde söz hakkına sahip tüm kesimlerin değerlendirme, tasarlama ve uygulama süreçlerinde aktif rol alması, tasarım sürecinin bir bütün olarak kapsayıcı ve sürdürülebilir olmasını sağlar. Bütünleşme stratejisinin uygulanması için kentin özelliklerine göre dikkate alınması gereken bazı temel konular; Kentsel tasarım kodları: Tarihi dokunun/yapıların özellikleri ile uyumlu yenileme, Tasarım süreçleri ve yöntemlerine odaklanan katılımcı yaklaşım, özellikle canlandırma stratejileriyle eşgüdümlü olarak geliştirilmeli ve uygulanmalıdır. Katılımcı ortamlarda rol alabilecek taraflar arasında yerel yönetimler, kamu görevlileri, akademisyenler, sivil toplum örgütleri ve halk sayılabilir. GAZİANTEP GELENEKSEL DOKU CANLANDIRMA PROJESİ 25

26 Gaziantep tasarım çalışmalarında katılımcı yaklaşımın benimsenmesi, geleneksel kent ve yeni gelişme alanlarının bütünleştirilmesi ve sahiplenilmesi adına önemli bir stratejidir. Bu nedenle, kamu, özel ve sivil işbirliğinde gerçekleştirilen proje geliştirme sürecine ek olarak, uygulama süreçlerinin de her ölçekte katılımı sağlaması amaçlanmalıdır. Çalıştaylar, odak grup toplantıları, atölye ve arazi çalışmaları gibi uygulamalar katılımcı tasarım süreçlerinde kullanılabilecek yöntemlerdir. 26 GAZİANTEP GELENEKSEL DOKU CANLANDIRMA PROJESİ

27 Çalışmanın hazırlık sürecinde 3x3 Stratejik Tasarım Yöntemi uygulanmıştır. Bu çerçevede 3 Proje Alanı nda, 3 Tasarımcı ile 3 Çalıştay gerçekleştirilmiştir. 3 Proje Alanı; Eblehan Bölgesi, Sanayi TCDD Bölgesi, Derekenarı Sokak- Jandarma Bölgesi 3 Tasarımcı; Trak Mimarlık, Arkizon Mimarlık, Aboutblank Mimarlık 3 Stratejik Tasarım Çalıştayı Çalışmada Gaziantep Büyükşehir Belediyesi nin beklentileri, ÇEKÜL Vakfı nın birikimi ve kentteki ilgili kesimlerin görüşleri uzlaştırılmış ve çalıştayda belirlenen tasarım ilkeleri 3 Çalıştay Strateji Tasarım Değerlendirme doğrultusunda 3 proje alanında fikir projeleri geliştirilmiştir. Stratejik tasarım çalıştaylarının temel amacı, alandaki aktörleri bir araya getirerek uzlaşma sağlamak ve kentin canlanmasını sağlayacak fikir projelerinin ortak bir vizyonla hazırlanmasını sağlamaktır. Bu bağlamda, fikir projelerini geliştirecek olan tasarım grupları, politik ve finansal erk sahibi kurumlar, mimarlık ve şehir planlama uzmanı akademisyenler ile alandaki mülk sahipleri stratejik tasarım çalıştaylarında bir araya getirilmiş ve kentte uzun soluklu bir değişimin önünü açacak fikir projelerinin tartışılması sağlanmıştır. Süreç stratejiler, tasarımlar ve değerlendirmeler olmak üzere 3 aşamada hazırlanmıştır. İlk aşamayı oluşturan birinci çalıştayda 3 tasarım alanına karar verilmiş; bu alanlara dair Büyükşehir Belediyesi nin beklentileri alınmış, tasarım stratejileri belirlenmiştir. İkinci çalıştayda ise proje grupları tarafından her bir alan için tasarımlar geliştirmiştir. Üçüncü ve son çalıştayda ise kentteki paydaşların tasarımlara dair değerlendirmeleri alınmış ve plan revizyonlarla son haline getirilmiştir. GAZİANTEP GELENEKSEL DOKU CANLANDIRMA PROJESİ 27

28 1. Çalıştay: STRATEJİ 31 Ekim 2012 tarihinde Gaziantep Metin Sözen Kültür ve Eğitim Evi nde, Gaziantep Büyükşehir Belediyesi, ÇEKÜL Vakfı, ÇEKÜL Gaziantep, Kentsel Strateji ve tasarım gruplarının katılımıyla 1. Çalıştay düzenlenmiştir. 1. Çalıştay da Eblehan Bölgesi, Adil Özberk Caddesi, Kale karşısı Sanayi-TCDD Bölgesi ve Derekenarı Sokak- Jandarma Bölgesi olmak üzere 3 alan üzerinde tasarım çalışmalarının yapılmasına karar verilmiş ve Gaziantep Büyükşehir Belediyesi nin bu alanlara dair beklentileri alınmıştır. Birinci çalıştayın esas çıktısı 3 proje alanı için de takip edilmesi gereken 3 temel stratejidir. Bunlar; Canlandırma, Bütünleşme, Katılımdır. Çalıştay sonrasında ise tasarım grupları ile birlikte proje alanları gezilmiş, alana dair veriler ve fotoğraflar toplanmıştır. Çalıştay sonunda tasarım gruplarının her bir alan için taslak fikir projeleri geliştirmesine ve bu projelerin ikinci stratejik çalıştayda tartışmaya açılmasına karar verilmiştir. 28 GAZİANTEP GELENEKSEL DOKU CANLANDIRMA PROJESİ

29 2. Çalıştay: TASARIM 2. Çalıştay 13 Kasım 2012 tarihinde Gaziantep Büyükşehir Belediyesi, ÇEKÜL Vakfı, ÇEKÜL Gaziantep, Kentsel Strateji ve tasarım gruplarının katılımıyla ÇEKÜL Vakfı nda gerçekleşmiştir. Çalıştayda 3 tasarım grubu birinci çalıştayda belirlenen alanlara dair tasarım önerilerini sunmuş ve katılımcıların tasarımlara yönelik görüş ve önerileri alınmıştır. Çalışma alanları için önerilen tematik başlıklar mini kent modeli, global kampüs, yeşil aks, kent otelleri, teknoloji kenti ve Yeni Hanlar Bölgesi olarak sırlanabilir. Tasarım çalıştayıyla birlikte, grupların çalışmalarında gözetmesi gerek t tasarım ilkesi belirlenmiştir. Bunlar; Karakter: Kentsel kimlik, imaj ve bellek öğelerinin korunması, Düzen: Açık -kapalı alan hiyerarşisi, dolu boş ilişkisinin kurgulanması, Birleştiricilik: Eski ve yeninin; çağdaş yapılaşma alanlarıyla geleneksel dokunun bütünleşmesi, Çeşitlilik: Mekânsal ve fonksiyonel çeşitlilik sağlanması, Erişilebilirlik: Tarihi dokuya kentin tüm alanlarından erişimin sağlanması; yaya ve araç ulaşım sisteminin kurulması, Süreklilik: Tarihi kent dokusunun ve kimlik öğelerinin yeni kent alanlarında da sürekliliğinin sağlanması, Fonksiyon: Stratejik yapılar için yenilikçi ve günümüz ihtiyaçlarına uygun fonksiyon önerileri geliştirilmesi, Uygulanabilirlik: Mülkiyet ve mevcut durumu dikkate alan, uygulanabilir öneriler geliştirilmesi olarak özetlenebilir. GAZİANTEP GELENEKSEL DOKU CANLANDIRMA PROJESİ 29

30 3. Çalıştay DEĞERLENDİRME Çalıştay 14 Ocak 2013 tarihinde geniş bir katılımla gerçekleşmiştir. Katılımcılar belirlenirken, erk ve etki olmak üzere iki temel kriter göz önünde bulundurulmuş ve bu yaklaşım doğrultusunda tasarım alanlarında yetki sahibi kurum ve kişiler ile alandaki çalışmalardan en çok etkilenecek olan kesimler tasarımları değerlendirmek ve tartışmaya katkıda bulunmak üzere çalıştaya davet edilmiştir. Çalıştay Gaziantep Büyükşehir Belediye si, Şehitkamil Belediyesi, Şahinbey Belediyesi, Şahinbey Kaymakamlığı, Şehitkamil Kaymakamlığı, İpekyolu Kalkınma Ajansı, Vakıflar Bölge Müdürlüğü, Zirve Üniversitesi, Hasan Kalyoncu Üniversitesi, tasarım alanlarındaki mülk sahipleri ve muhtarlar ile ÇEKÜL Vakfı, ÇEKÜL Gaziantep, Kentsel Strateji ve tasarım gruplarının katılımıyla gerçekleşmiştir. Proje alanlarında erk sahibi tüm aktörlerin yer aldığı bu çalıştayda, tasarım gruplarının fikir projeleri Gaziantep teki kamu-sivil kesimlerin değerlendirmesine sunulmuş; eleştiri ve katkılar sonucunda çalışma son haline getirilmiştir. 30 GAZİANTEP GELENEKSEL DOKU CANLANDIRMA PROJESİ

31 GAZİANTEP GELENEKSEL DOKU CANLANDIRMA PROJESİ 31

32 3. Bölüm 3 TASARIM Eblehan Sanayi - TCDD Derekenarı

33 1. Tasarım Eblehan Bölgesi- Adil Özberk Caddesi Canlandırma Projesi Tasarım: Trak Mimarlık GAZİANTEP GELENEKSEL DOKU CANLANDIRMA PROJESİ 33

34 Eblehan Bölgesi- Adil Özberk Caddesi Canlandırma Projesi Tasarım İlkeleri Karakter Projede geleneksel dokunun izlerinin öne çıkarıldığı bir tasarım yaklaşımı benimsenmiştir. Ayrıca yeni uygulamalarda doğal ve yerel yapı malzemeleri kullanılacak; yapı boyutu, avlular, ortak mekânlar vb. sabitler referans alınarak, geçmişin izleri yansıtılacaktır. Antep Evlerinin özgün bileşenlerinden olan ferforje detayı ile geleneksel yapılarda sıkça kullanılan saçak dokusu da yine kent kimliğinin yeni alanda yansımasını bulacağı öğelerdir. Düzen Adil Özberk Caddesi nin düz bir aks olarak ilerlememesi; farklı ölçeklerde avlulu yapılar barındırması proje için bir avantajdır. Avlulu yapılar ile sokak arasında ilişki sağlanmasına; kapalı avlulu ticari gelişim yerine, sokak üzeri kullanımların desteklenmesine karar verilmiştir. Birleştiricilik Adil Özberk Caddesi ndeki tasarımların kentin geleneksel ve modern dokusunu birleştirmesi; Kültür Yolu nu uzatarak yeni kent alanlarını da kültürel dokuya eklemlemesi planlamaktadır. Cadde üzerinde aynı dili konuşan farklı biçimlerdeki fonksiyonlar mekânsal birleştiricilik görevi üstlenirken aynı zamanda sosyal birleştirici olarak da çalışacaktır. Eski İplik Fabrikası nın restorasyonu ve işlevlendirilmesi ile öğrenci, ziyaretçi ve yerel halk için birleştirici bir odak oluşturulacaktır. Adil Özberk Caddesi nin genişletilmesinden dolayı ortaya çıkan küçük atıl parseller değerlendirilecektir. Atıl alanlarda yapılacak saçak düzenlemesi ve verilecek fonksiyonlar ile iç ve dış mekân bütünleşmesi sağlanacaktır. 34 GAZİANTEP GELENEKSEL DOKU CANLANDIRMA PROJESİ Çeşitlilik Çeşitlilik kavramı projede fonksiyon, kullanıcı ve mimari çeşitlilik olmak üzere üç farklı alanda düşünülmüştür. Aynı dili konuşan farklı mimari çözümler, cephelerde yapı karakteri ile oynamalar ve cadde üzerinde verilecek farklı fonksiyonların kullanıcı çeşitliliğine odaklanması öngörülmüştür. Süreklilik Adil Özberk Caddesi nin kaleyi merkeze alan Kültür Yolu na eklemlenmesi düşünülmüştür. Böylece tarihi kent ile modern kent parçalarının sürekliliğinin sağlanması amaçlanmıştır. Tarihi dokuda sıkça karşımıza çıkan ferforje detayı ile avlulu tipoloji ise kent kimliğinin yeni alanda da sürekliliğini sağlayacak unsurlar olarak kullanılmıştır. Cadde üzerinde kendini tekrarlayan saçaklarla da proje alanının kendi içerisindeki mimari sürekliliği sağlanacaktır. Aynı zamanda kentteki yapı malzemelerinin devamının sağlanması ile kentsel bir doku sürekliliği elde edilecektir. Fonksiyon Adil Özberk Caddesi nde karma kullanım öngörülmüş; konut, eğitim, konaklama, ticaret gibi fonksiyonlar cadde üzerinde dağıtılmıştır. Uygulanabilirlik Tasarım büyük oranda kamusal alanda gerçekleşeceği ve küçük ölçeklerde müdahaleler öngördüğü için uygulama aşamasında sorun yaşanmayacağı düşünülmektedir. Alanda uygulanabilirlik kriteri açısından en önemli sorun İplik Fabrikası nın mülkiyetidir. Şu an özel mülkiyete ait olan yapı Cadde nin canlandırılması için kilit önemde olduğundan, yapının sahibiyle yeni fonksiyonlar üzerinde uzlaşmaya varılmalıdır.

35 Eblehan Bölgesi Fikir Projesi, üç proje içerisinde en küçük ölçekte ve insan faktörü ile en yakından çalışan proje özelliğindedir. Tarihi Bey Mahallesi ile Hastane Bölgesi arasında kalan Adil Özberk Caddesi nde küçük dokunuşlarla canlandırma yapılması ve tarihi doku ile yeni kent alanlarının bütünleştiirlmesi hedeflenmektedir. Tarihi dokudaki saçak ve ferforje detayları ile cadde üzerinde süreklilik sağlanması hedeflenmekte, sivil mimaride sıkça karşımıza çıkan avlulu tipoloji ise aks üzerinde bir tasarım öğesi olarak kullanılmaktadır. Caddede çekim merkezi olabilecek, yüksek potansiyel barındıran ve kamusal kullanıma açık yerlerin olması proje için bir avantajdır. Ömer Ersoy Kültür Merkezi, Kurtuluş Camisi, ÇEKÜL Evi gibi yapılar arasında tüm bölgeye can verecek ana unsur Tarihi İplik Fabrikası dır. GAZİANTEP GELENEKSEL DOKU CANLANDIRMA PROJESİ 35

36 Eblehan Bölgesi- Adil Özberk Caddesi Canlandırma Projesi İplik Fabrikası nın işlevlendirilmesi ve etkisinin bütün bölgeye yayılması için açık kampüs/kentsel kampüs kavramı önerilmektedir. Tek bir odakta toplanan farklı kullanımların öncelikle çizgisel bir aksa yayılması; tek çekim merkezini besleyen ve ondan beslenen diğer uydu merkezlerinin oluşması ve bölgeye bu çekim merkezlerinden yayılan yeni dönüşümlerin gerçekleşmesi beklenmektedir. Diğer bir deyişle, tek bir yapıda toplanan eğitim işlevi yerine tüm cadde üzerine yayılmış derslik ve Sokakla bütünleşme Eğitim Tekstil Müzesi ofis gibi kullanımların öğrencilerin ve üniversite personelinin alanda sirkülasyonunu sağlayacağı düşünülmektedir. Açık kampüsün etrafındaki dönüşümün ise öğrenci konaklaması üzerine olabileceği ve insanların evlerini bu amaçla kullanabileceği düşünülmektedir. Fabrikanın sokakla birleştiği yerde yeni bir arayüze kavuşması ve sokaktaki saçak ve dolgularla uyumlu olması öngörülmektedir. 36 GAZİANTEP GELENEKSEL DOKU CANLANDIRMA PROJESİ Çok amaçlı salon Sergi ve kafeterya Ticaret Konaklama

37 Cadde boyunca uzanan sağır duvarlar, cep konumundaki avlular ve atık parseller sorun olduğu kadar potansiyel de sunmaktadır. Ufak ceplerde sokakla iç içe yaşayacak ticari kullanımlar, kafe, restoran gibi geçici ticari fonksiyonlar veya tarifeli çalışan kültürel odaklar yaratılabilir. Duvarlar ise vitrin olarak çalışmaya başlayabilir. GAZİANTEP GELENEKSEL DOKU CANLANDIRMA PROJESİ 37

38 Eblehan Bölgesi- Adil Özberk Caddesi Canlandırma Projesi Çevrede görülen ferforje detayı bölgeye kimlik kazandıran bir unsur olarak kullanılabilir. Özelikle sağır duvarlarda kullanılacak olan bu motif hem kent kimliğine referans verecek hem de atıl duvarların bir canlandırma unsuru olarak kullanılmasını sağlayacaktır. Saçak ise Gaziantep te hem tarihi dokuda hem de yeni uygulamalarda görülen bir unsurdur. Artık Tematik Kütüphane Kafe & Kitapçı Lokanta parselleri yolla beraber yatayda birleştirip ortak mekân hissi uyandıran, bir yandan da mevsimsel faydaları olan saçaklar cadde boyunca bir süreklilik hissi yaratacaktır. Saçakların altında yer alacak cadde üstü ticaretle alanın canlanması sağlanacaktır. Fakat uzun ve tekdüze bir saçak yerine hareketli/ parçalı, çelikten ve hafif sökülebilir bir biçimde yapılmış saçak modeli önerilmektedir. Avlulu tipolojinin ise gerçek avlular yaratılmasa da mekânsal anlamda kullanılması düşünülmektedir. Kültür Merkezi Eğitim Yapısı Yol üstü ticaret 38 GAZİANTEP GELENEKSEL DOKU CANLANDIRMA PROJESİ

39 Adil Özberk Caddesi nin İstasyon Caddesi ile kesiştiği yerde ise ani bir ölçek değişiminin olması, dokuya uymayan ve şehrin geri kalan kurgusuyla bütünleşmeyi engelleyen bir durum yaratmaktadır. İki caddenin bağlandığı kısımlardaki yüksek binaların yıkılması ve açık alan/nefes alma alanı / toplanma alanı olarak kullanılacak küçük meydanlar yaratılması önerilmektedir. GAZİANTEP GELENEKSEL DOKU CANLANDIRMA PROJESİ 39

40 2. Tasarım Kale Karşısı Sanayi TCDD Bölgesi Dönüşüm Projesi Tasarım: Arkizon Mimarlık 40 GAZİANTEP GELENEKSEL DOKU CANLANDIRMA PROJESİ

41 Kale Karşısı Sanayi - TCDD Bölgesi Dönüşüm Projesi Tasarım İlkeleri Karakter Eski karakterin korunması ve yeni doku ile bütünleşmesi amacıyla istasyon yapılarının tarihsel izlerinin korunması, ada ve yol dokularının korunması, kalenin kuzeyinde ve Forum Alışveriş Merkezi nin güneyinde kalan tarihi, tescilli yapıların bulunduğu yapı adalarının bütününün korunması hedeflenmiştir. Ayrıca konut dokusu, nitelikli ticaretin yer alacağı yeni kentsel aks, kent parkı, ofisler bölgesi, turizm ve ticaretin yer aldığı ana yaya aksı olmak üzere karakter bölgeleri oluşturulacaktır. Kale nin güneyinde yer alan Hanlar Bölgesinin izleri Yeni Hanlar Bölgesi ne yansıtılacak ve kentin tarihi karakteri yeni alana taşınacaktır. Düzen Yeni Nizip Caddesi olarak adlandırılan ana aksta avlulu sistemin yeni düzende devamlılığı sağlanacaktır. Alanın batısında kalan konut dokusunda yeni düzen oluşturulacaktır. Kuzey-güney bağlantıları ada birleştirme ile mevcut doku üzerinden korunacak, doku içinde doğu-batı bağlantıları kılcal akslarla çözümlenecek ve yaya ulaşımını kolaylaştıracak doku düzeni geliştirilecektir. Ana aksların kendi içinde karma-kullanımlı ve sürekli olması sağlanacaktır. Birleştiricilik Yeni Nizip Caddesi İstasyon Binası ile yeni meydanı bütünleştirecektir. Caddenin güneyinde yer alacak açık alan, batıda Dereboyu ile kuzeyde park ve Zeugma yı bütünleştirecektir. Yeni İstasyon Caddesi nin güneyinde yer alan konut dokusu ise kuzey-güney bağlantıları ile desteklenecektir. Kale ile Zeugma arasındaki aks turizm ve ticaret fonksiyonları ile canlandırılarak yaya bağlantısı kuvvetlendirilecektir. Yeni meydan kalenin kuzeyinde yer alacaktır. Meydan dereboyu, Yeni Nizip Caddesi ve kale-zeugma aksının kesişim noktasında olacaktır. Kalenin güneyinde yer alan tarihi hanların izleri, yeni ticaret aksında yer alan yapılarda avlulu yapı tipolojisinin uygulanması yoluyla yeni dokuya taşınacaktır. Çeşitlilik Çeşitlilik doku, yükseklik, ve işlev olmak üzere üç başlıkta ele alınmıştır. Dokusal çeşitlilik: Yeni İstasyon Caddesi nde yer alan ticaret aksında, avlulu tipoloji, konut dokularında kat bahçeleri ve terasların bulunduğu farklı bir tipoloji uygulanacaktır. Yükseklik çeşitliliği: Zeugma-kale arasında kalan bölgenin düşük katlı kalması ve doğuya doğru yükselme stratejisi belirlenmiştir. Ayrıca kale-zeugma aksının batısındaki konut alanında da yükselme stratejisi izlenecektir. İşlevsel çeşitlilik: Konut, ticaret, yeşil alan ve turizm fonksiyonları belirli aks ve bölgelerde yer alacaktır. Ancak bazı alanlar kendi içinde karma kullanım da içermektedir. Örneğin yeni Nizip Caddesi nde yer alan ana aksta, ticaret ağırlıklı olmak üzere ticaret ve konut işlevi önerilmiştir. Kale-Zeugma aksının batısında yer alan turizm fonksiyonu, yapı adalarının arka tarafında konut fonksiyonu ile birlikte yer alacaktır. GAZİANTEP GELENEKSEL DOKU CANLANDIRMA PROJESİ 41