Konut yapı kooperatiflerinde KDV uygulamasında tarih serüveni

Transkript

1 Konut yapı kooperatiflerinde KDV uygulamasında tarih serüveni GİRİŞ: Bilindiği üzere kooperatifler, Kurumlar Vergisi 1.maddesinde Kurumlar Vergisi ne tabi olarak verginin konusuna alınmışlardır. Ancak kooperatifler Kurumlar Vergisi mükellefi olsalar dahi aşağıdaki 4 şartı yerine getirmeleri halinde Kurumlar Vergisi nden muaftırlar. Bu şartlar şunlardır. 1 Sermaye üzerinden ortaklarına kazanç dağıtmayacak 2 Başkan ve üyelerine kazanç üzerinden pay vermeyecek 3 Yedek akçeleri üyelerine dağıtmayacak 4 Sadece ortaklarla iş görecek Bu 4 koşul varsa ve bu 4 koşulun hem ana sözleşmelerinde yazılı olması ve hem de fiiliyatta uygulanmış olması halinde muafiyetten yararlanabilmektedir. Bu şartlardan birinin eksik olması halinde Kurumlar Vergisi nden muafiyetliği ortadan kalkmaktadır. Yani ana sözleşmede yok ama fiiliyatta var veya fiiliyatta yok ana sözleşmede var ise bu durumdan muafiyet uygulanamamaktadır. Yukarıdaki 4 koşulu sağlamış dahi olsa eğer bir kooperatif tüketim ve taşımacılık yapıyorsa elde ettiği tüm gelirler Kurumlar Vergisi ne tabidir ve muafiyetten yararlanamaz. Ayrıca okul kooperatifleri de Kurumlar Vergisi muafiyetinden yararlanamamaktadır. Yapı kooperatiflerinde ise yukarıdaki 4 şarta ilave olarak 2 şart daha ilave olunmuştur. 1 Arsa tapusu ile yapı ruhsatının kooperatif tüzel kişiliğine ait olması gerekir. Eğer kooperatif arsasını bir müteahhit ile kat karşılığı anlaşmak suretiyle daire yaptırıyorsa bu durumda ortak sayıları kadar daire karşılığı anlaşma yaparsa bu bir ortak içi işlem sayılmaktadır. Ama ortak sayısından eksik ve fazla olarak anlaşma yapılırsa o zaman ortak dışı işlem sayılmış ve muaflıktan yararlanılamamaktadır. 2 Kooperatif yönetim ve denetim kurulu üyeleri kooperatife 1.derecede taahhüt işi yapamazlar. Yapılırsa yapı kooperatifleri Kurumlar Vergisi muafiyetinden yararlanamazlar. Örneğin; Mali müşavirlik yapılabilir çünkü mali müşavirlik bir taahhüt işi değildir. Oysa ki çimento almak mozaik almak kapı veya pencere işi yapmak taahhüt işine girmektedir. Kooperatifler muafiyet koşullarını kaybettiği yeni tarihten itibaren Kurumlar Vergisi mükellefi olur. Örneğin ortak dışı işlem 6.ayda yapıldı ise 6.aydan itibaren Kurumlar Vergisi mükellefi olmuş olur. Kooperatif muafiyet koşullarını kazanması halinde ise ilgili tarihi takip eden yılın başından başlayarak Kurumlar Vergisi muafiyetinden yararlanmaya başlar.

2 Bu düzenlemeye paralel olarak genellikle aynı kurum ve kuruluşların mal ve hizmet teslimleri KDV Kanunu nun 17.maddesine göre istisna tutulmuşlardır. Çünkü indirim mekanizmasına dayanan KDV Kanunu nda mutlak olarak muafiyet söz konusu değildir. Ancak bu paralellik yüzde yüz değildir. Ayrıca, KDV Kanunu'nun 19. maddesinde "Diğer kanunlardaki vergi muaflık ve istisna hükümleri bu vergi bakımından geçersizdir. KDV' ye ilişkin istisna ve muafiyetten ancak bu Kanun' a hüküm eklenmek veya bu Kanun' da değişiklik yapılmak suretiyle düzenlenir" denilmektedir. Öte yandan kooperatiflerin iştirak hisselerinin ve gayri menkullerinin satışından elde edilen kazançların, Kurumlar Vergisi nden istisna olmasına paralel olarak bu kapsamdaki teslimler KDV'den de istisna edilmiştir. (KDVK Geçici Md. 6 ve 10) 1 KONUT YAPI KOOPERATİFLERİNDE KONUT İSTİSNASINDA KDV UYGULAMASI 1a Tarihine Kadar: gün ve Sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan 3065 Sayılı KDV Kanunu nun tarihinde yürürlüğü girdiğinde konut ve konut yapı kooperatifleri ile ilgili herhangi bir istisna hükmü yer almamaktaydı. Ancak tarih ve 3099 Sayılı Kanun un 1. maddesiyle KDV Kanunu nun 17. maddesinin 4. fıkrasına eklenen (1) bendi ile "Net alanı 150 m2 ye kadar konutların teslimi ile konut yapı kooperatiflerine yapılan inşaat taahhüt işleri" teslimleri KDV'den istisna tutulmuştur. Yine 3099 Sayılı Kanun un geçici maddesiyle bu istisnanın tarihinde sona ereceği hüküm altına alınmıştır. Böylece KDV Kanunu daha uygulanmadan değişikliğe uğramıştır. Daha sonra, söz konusu istisna hükmü 3393 Sayılı Kanun un 13. maddesiyle kaldırılmış ve fakat aynı kanunun 4. maddesiyle KDV Kanunu na eklenen geçici 8.madde ile önce tarihine kadar uzatılmış. Daha sonra 3858 Sayılı Kanun ile tarihine kadar uzatılmıştır. 1b Tarihinden Sonra tarihinden geçerli olmak üzere tarihinde yayınlanan 4369 Sayılı Kanun un 62.maddesiyle KDV Kanunu na geçici 15. madde eklenmiştir. Söz konusu geçici madde konut yapı kooperatiflerine yapılan inşaat taahhüt işleri ile ilgili açıklamalara yer verilmiştir. Buna göre kanunun yayımlandığı tarihinden önce bina inşaat ruhsatı almış olan inşaatlara ilişkin olarak sadece 150 m2 yi aşmayan konutlara münhasır olmak üzere kanunla kurulmuş sosyal güvenlik kuruluşlarına ve belediyelere yapılan inşaat taahhüt işleri, Katma Değer Vergisi nden müstesna edilmiştir. Diğer taraftan tarihinden geçerli olmak üzere 4369 Sayılı Kanun'un 60.maddesi ile Katma Değer Vergisi Kanunu'nun 17. maddesinin 4. fıkrasına eklenen (k) bendi ile "konut yapı kooperatiflerinin üyelerine konut teslimleri" sürekli olarak KDV'den istisna edilmişti. Görüldüğü gibi 4369 Sayılı Kanun'la, konut yapı kooperatiflerine tanınan KDV istisnası ile ilgili olarak köklü değişiklikler yapılmıştır. 2 ANA HATLARI İLE 1998 ÖNCESİ İLE ARASI FARKLAR 2a Konut,Arsa ve İşyeri Teslimlerinde KDV İstisnası 2aa Eski düzenlemede( e kadar) konut teslimleri ile konut yapı kooperatiflerine yapılan inşaat taahhüt işlerindeki KDV istisnası, KDV Kanunu'nun geçici 8 maddesinde Net alanı

3 150 m2 ye kadar konutların teslimi ile konut yapı kooperatiflerine yapılan inşaat taahhüt işleri tarihine kadar KDV den müstesnadır şeklinde birlikte düzenlendiği halde, Yeni düzenlemede( arası) 4369 Sayılı Kanun ile, konut yapı kooperatiflerine yapılan inşaat taahhüt işleri geçici olarak KDVK Geçici 15. maddede, konut teslimleri ise KDVK Md. 17/4 k'de sürekli olarak KDV'den istisna tutulmuştur. 2ab Eski düzenlemede( e kadar) (KDVK Geçici Md.8) "net alanı 150 m2'ye kadar konutların teslimi" KDV'den istisna edilmiş iken, Yeni düzenlemede( arası) (KDVK MD.17/4 k), konut büyüklüğü şartı kaldırılmış yani, konut yapı kooperatiflerinin üyelerine büyüklüğü ne olursa olsun konut teslimleri KDV'den müstesna tutulmuştur. 2ac Eski uygulamada( e kadar) " net alanı 150 m2' ye kadar konutların teslimini" kim yaparsa yapsın (kooperatif, müteahhit, yap satçı vs. dahil) bu konutların teslimi KDV'den istisna tutulmuş iken, yeni düzenlemede( arası), sadece konut yapı kooperatiflerinin üyelerine konut teslimleri KDV'den istisna tutulmuştur. 2ad Yeni düzenlemede KDV Kanunu 17/4k gereği tarihinde organize sanayi bölgeleri ile küçük sanayi sitelerinin kurulması amacıyla oluşturulan iktisadi işletmelerin arsa ve işyeri teslimlerine de ilk defa sürekli olarak KDV istisnası getirilmiştir. 3 ANA HATLARI İLE SONRASI KONUT YAPI KOOPERATİFLERİNDE KDV UYGULAMASI tarihinden önce bina inşaat ruhsatı almış konut yapı kooperatiflerinin üyelerine yapacakları konut teslimleri hariç olmak üzere, konut yapı kooperatiflerinin üyelerine yaptıkları konut teslimlerinde uygulanmakta olan KDV istisnası yürürlükten kaldırılmıştır. Yürürlükten kaldırılan istisna uygulamasının devamı, Kanun a eklenen geçici 28. maddede bina inşaat ruhsatının tarihinden önce kooperatif adına düzenlenmiş olmasına bağlanmıştır. Madde gerekçesinde de belirtildiği üzere, madde metninde geçen bina inşaat ruhsatı ibaresi, münhasıran konut yapı kooperatifleri adına düzenlenmiş bina inşaat ruhsatlarını ifade etmektedir. Yürürlükteki mevzuat gereği inşaat ruhsatı, arsa kime ait ise onun adına düzenlenmektedir. Diğer bir ifade ile inşaat ruhsatı, arsa kooperatife ait ise kooperatif adına, kat karşılığı inşaat işi yapılıyorsa kooperatif adına değil arsa sahibi adına düzenlenmektedir. Bu nedenle, konuyu ikiye ayırarak incelemekte yarar bulunmaktadır: A Arsası Kendisine Ait Olan Konut Yapı Kooperatiflerinin Üyelerine Yapacakları Konut Teslimlerinde Yeni KDV Uygulaması Arsası kendisine ait olan kooperatiflerin üyelerine konut teslimlerindeki KDV uygulaması, bina inşaat ruhsatının tarihinden önce alınıp alınmaması durumuna göre farklılık göstermektedir: Bina inşaat ruhsatını tarihinden önce alan konut yapı kooperatiflerinin üyelerine yapacakları konut teslimleri, herhangi bir tarih ve metrekare sınırlaması olmaksızın Kanun un geçici 28. maddesi uyarınca KDV den istisna bulunmaktadır. Buradaki tek ölçü, bina inşaat ruhsatının tarihinden önce alınması ve bu ruhsatın verildiği inşaattaki konutların üyelere teslim edilmesidir. Örneğin, bina inşaat ruhsatı tarihinde kooperatif adına düzenlenen inşaatın 2011 yılında tamamlandığını ve konutların aynı yıl içerisinde üyelere teslim edildiğini varsayalım. Bu durumda, bina inşaat ruhsatı

4 tarihinden önce alındığından, bu inşaattaki konutların 2011 yılında da olsa üyelere teslimi KDV den istisna olacaktır. Arsası kendisine ait olmakla birlikte tarihinden sonra (bu tarih dahil) bina inşaat ruhsatını almış olan konut yapı kooperatiflerinin üyelerine yapacakları konut teslimleri, geçici 28. maddede düzenlenen istisna kapsamına girmemektedir. Buna göre, bu kooperatiflerin üyelerine yapacakları net alanı 150 m2 ye kadar konut teslimleri yüzde 1, net alanı 150 m2 ve üzeri konut teslimleri ise yüzde 18 oranında KDV ye tabi olacaktır. B Başkalarının Arsası Üzerine İnşaat Yapan Konut Yapı Kooperatiflerinin Üyelerine Yapacakları Konut Teslimlerinde Yeni KDV Uygulaması Mevcut mevzuata göre, bina inşaat ruhsatı sadece arsa sahibi adına düzenlenmektedir. Dolayısıyla, başkalarının arsası üzerine kat karşılığı inşaat yapan konut yapı kooperatifleri adına bu inşaatlar nedeniyle bina inşaat ruhsatı düzenlenmesi mümkün bulunmamaktadır. KDV Kanunu nun geçici 28. maddesinde yer alan istisna düzenlemesinin kapsamına sadece tarihinden önce kendi adına bina inşaat ruhsatı almış konut yapı kooperatifleri girmektedir. Buna göre, başkalarının arsası üzerine konut inşa eden konut yapı kooperatiflerinin tarihinden itibaren üyelerine yapacakları net alanı 150 m2 ye kadar konut teslimleri yüzde 1, net alanı 150 m2 ve üzeri konut teslimleri ise yüzde 18 oranında KDV ye tabi olacaktır. İnşaata başlama tarihi bu kooperatifler açısından önem taşımamaktadır. Katma Değer Vergisi Kanunu geçici 28. maddesi ile devamı öngörülen istisna uygulamasının tarihi itibarı ile sadece kendi arsası üzerine inşaat yapan diğer bir ifade ile bina inşaat ruhsatı kendi adına düzenlenen kooperatiflerle sınırlandırılması son derece yanlış olmuştur. Çünkü, üyelere konut teslimini KDV den istisna tutan ve 5904 Sayılı Kanun la yürürlükten kaldırılan Kanun un 17/4 k maddesinde böyle sınırlayıcı bir düzenleme yer almamaktadır. Söz konusu geçici madde ile yapılan ve uygulamayı sınırlandıran düzenleme, istisna hükmünün geçerli olduğu dönemde inşaata başlayan ancak arsanın başkasının mülkiyetinde bulunması nedeniyle bina inşaat ruhsatı kendi adına düzenlenemeyen kooperatifler aleyhine bir durum yaratmıştır. Haksızlığa neden olan bu düzenlemedeki eksikliğin en kısa zamanda yapılacak yasal bir düzenleme ile giderilmelidir Tarihinden İtibaren Üyelerine Konut Teslimleri KDV ye Tabi Tutulan Konut Yapı Kooperatiflerinin KDV Karşısındaki Durumları ve Yapmaları Gereken İşlemler 5904 Sayılı Kanun'un 13/b ve 16.maddeleriyle KDV Kanunu nda yapılan değişikliklerle tarihinden önce bina inşaat ruhsatı almış kooperatifler hariç bu tarihten itibaren kooperatiflerin üyelerine yapacakları konut teslimlerindeki KDV istisnası yürürlükten kaldırılmıştır. Daha önce KDV istisnası mevcut olduğundan vergi dairlerinde açtırılmayan KDV mükellefiyetlerinin tarihinden sonra inşaat ruhsatı alan veya yeni kurulan kooperatiflerin tesis ettirmeleri gerekmektedir. Bu kapsamda olmayan kooperatifler ise eskisi gibi KDV mükellefiyeti tesis ettirmeyecek ve beyannamelerini vermeyeceklerdir. Kooperatiflerin Üyelerine Konut Teslimlerinde Esas Alacakları KDV Matrahı KDV Kanunu nun 20. maddesinde, teslim ve hizmet işlemlerinde matrahın, bu işlemlerin karşılığını teşkil eden bedel olduğu, bedel deyiminin de malı teslim alan veya hizmet yapılanlardan bu işlemler karşılığında her ne suretle olursa olsun alınan veya bunlarca borçlanılan para, mal ve diğer suretlerde sağlanan ve para ve temsil edilebilen menfaat, hizmet ve değerler toplamını ifade ettiği hükme bağlanmıştır.

5 Buna göre, konut yapı kooperatiflerinin inşa ettikleri konutları üyelerine tesliminde KDV nin matrahını, vergiyi doğuran olayın meydana geldiği tarihte üyeler tarafından ödenen veya borçlanılan tutarların toplamı oluşturacaktır. Bu durumda, teslime ait KDV nin bu bedel üzerinden hesaplanması ve ilgili dönemde kooperatif tarafından beyan edilerek ödenmesi gerekmektedir. Üyelerine Konut Teslimleri KDV ye Tabi Tutulan Kooperatiflerde KDV İndirimi ve İadesi tarihinden itibaren üyelerine konut teslimleri KDV ye tabi tutulan konut yapı kooperatifleri, bu teslimleri nedeniyle yüklendikleri KDV leri Kanun un 29(Vergi İndirimi) ve 34.(İndirimin belgelendirilmesi) maddelerine göre genel esaslar çerçevesinde indirim konusu yapabileceklerdir. Öte yandan, teslimleri KDV ye tabi tutulan bu kooperatiflerin tarihinden önce gider veya maliyet hesaplarına intikal ettirdikleri KDV leri, gider veya maliyet hesaplarından çıkararak mükellefiyet tesis ettirdikleri dönemde indirilecek KDV hesaplarına almaları ve indirim konusu yapmaları gerekmektedir. Diğer taraftan, konut yapı kooperatiflerinin üyelerine yapacakları net alanı 150 m2 ye kadar konut teslimleri yüzde 1 indirimli oranda KDV ye tabi olduğundan, anılan kooperatifler bu konutlar nedeniyle yüklenip indiremedikleri KDV leri, Kanun un 29/2. maddesine göre teslimin yapıldığı yılda üçer aylık dönemler (Maliye Bakanlığı vergilendirme dönemini aylık olarak belirlerse aylık dönemler) halinde mahsuben, yılı içinde mahsuben iadenin mümkün olmaması halinde ise izleyen yılda nakden veya mahsuben iade olarak talep edilebilecektir. SONUÇ: Konut yapı kooperatiflerinde tarih ve 3099 Sayılı Kanun un 1. maddesiyle KDV Kanunu nun 17. maddesinin 4. fıkrasına eklenen (1) bendi ile "Net alanı 150 m2.ye kadar konutların teslimi ile konut yapı kooperatiflerine yapılan inşaat taahhüt işleri" teslimleri KDV'den istisna tutulmuş, daha sonra istisna hükmü önce yılına kadar daha sonra da tarihine kadar uzatılmıştır tarihinden geçerli olmak üzere tarihinde yayınlanan 4369 Sayılı Kanun un 62.maddesiyle KDV Kanunu na geçici 15.madde eklenmek suretiyle tarihinden önce bina inşaatı ruhsatı almış olan inşaatlara ilişkin sadece 150 m2 yi aşmayan konutlara münhasır olmak üzere kanunla kurulmuş sosyal güvenlik kuruluşlarına ve belediyelere yapılan inşaat taahhüt işleri Katma Değer Vergisi nden istisna edilmiş. Diğer taraftan tarihinden geçerli olmak üzere 4369 Sayılı Kanun un 60.madde ile KDV Kanunu nun 17.maddesinin 4.fıkrasına eklenen(k) bendi ile konut yapı kooperatiflerinin üyelerine konut teslimleri 150 m2 sınırlaması olmaksızın sürekli olarak KDV den istisna edilmek suretiyle köklü değişiklikler yapılmıştır tarihinden itibaren Katma Değer Vergisi geçici 28 maddesi ile getirilen yeni düzenleme ile tarihinden önce ruhsat almış olan yapı kooperatiflerinin üyelerine yaptığı konut teslimleri KDV den müstesna tutulmuş iken, ( dahil) tarihinden sonra ruhsat almış olan konut yapı kooperatiflerinde ise müstesna kaldırılmıştır. Oysa ki konut yapı kooperatiflerinin üyelere konut teslimini KDV den istisna tutan ve 5904 Sayılı Kanun la yürürlükten kaldırılan Katma Değer Vergisi Kanunu nun 17/4 k maddesinde böyle sınırlayıcı bir düzenleme yer almamaktadır. Söz konusu geçici madde ile yapılan ve uygulamayı sınırlandıran düzenleme, istisna hükmünün geçerli olduğu dönemde inşaata başlayan ancak

6 arsanın başkasının mülkiyetinde bulunması nedeniyle bina inşaat ruhsatı kendi adına düzenlenemeyen kooperatifler aleyhine bir durum yaratmıştır. Haksızlığa neden olan bu düzenlemedeki eksikliğin en kısa zamanda yapılacak yasal bir düzenleme ile giderilmelidir.