ERKEK ÜREME SÝSTEMÝ. Skrotum. Testis. Epididim. ² Erkek Üreme Sistemi²

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "ERKEK ÜREME SÝSTEMÝ. Skrotum. Testis. Epididim. ² Erkek Üreme Sistemi²"

Yavuz Gürsel
5 yıl önce
İzleme sayısı:

1 ERKEK ÜREME SÝSTEMÝ GÝRÝÞ Aile planlamasý ve infertilite hizmetleri için saðlýk ocaklarý ve hastanelere baþvuran kiþilere yeterli bilgi verebilmek için erkek üreme sistemi anatomisi ve fizyolojisinin iyi bilinmesi gerekir. ERKEK ÜREME SÝSTEMÝ ANATOMÝSÝ Skrotum Skrotum kesesi penis ve simfizis pubisin altýndadýr. Median septumla iki parçaya ayrýlýr. Her bir bölümde testis, epididim ve spermatik kordonun alt kýsmý yer alýr. Skrotal kese, deri, Dartos kasý, dýþ spermatik fasya, kremasterik kaslar, iç spermatik fasya ve tunika vaginalis tabakalarýndan oluþur. Skrotum, eksternal ve internal pudental arterlerden kan alýr. Bunlara ek olarak kremasterik ve testiküler arterden de dal alýr. Venöz dolaþým ayný adý alan venlerle saðlanýr. Testis Testisler, skrotum içinde bulunan, çift taraflý erkek üreme organlarýdýr. Yaklaþýk 4 cm uzunluðunda, 3,5 cm geniþliðinde ve 3 cm kalýnlýðýndadýr; hacimleri 30 ml dir. Spermatik kordon ve epididim dýþýnda tunika vaginalis denen viseral peritonla kaplýdýr. Testisin kapsülüne tunika albuginea adý verilir. Kapsül arkada kalýnlaþarak mediastinum testis adýný alýr. Bu yapý septalarla uzanarak testisi yaklaþýk 400 lobüle ayýrýr. Her bir lobülde iki ya da daha fazla sayýda seminifer kanal bulunur. Testisler, birbirleriyle anastomoz halinde bulunan internal spermatik, deferensiyel ve kremasterik arterlerden kan alýr. Venöz dolaþým ise önce spermatik kordon içinde pampiniform pleksusta ilerler, sonra da spermatik ven içinde saðda vena kavaya, solda renal vene dökülür. Epididim Epididim baþ, gövde ve kuyruk olmak üzere üç parçaya ayrýlmýþtýr. Baþ kýsmý testisin üst kutbunda, gövde ve kuyruk ise arka kýsmýnda yer alýr. Mediastinum testise gelen seminifer 183

2 ² Ulusal Aile Planlamasý Hizmet Rehberi ² kanallar, duktuli efferent adýný alarak kanal halinde epididime ilerler. Bu kanallar epididim gövdesinde birleþir ve epididim kuyruðundan sonra kalýnlýðý ve çapý geniþleyerek duktus deferens adýný alýr. Epididim, internal spermatik arter ve deferensiyel arterden kan alýr. Venöz boþalýmý ise spermatik ven saðlar. Spermatik Kordon Testisler, abdominal duvardan geçerek skrotuma doðru inmeye baþladýklarýnda vaz deferensin yaný sýra damar, sinir ve lenfatikleri de taþýr. Bütün bu yapýlar internal inguinal halkadan testisin arka yüzüne kadar, funikulus spermatikus adý verilen kordon içinde yer alýr. Kordon içinde vaz deferens, arter, ven, lenfatikler ve sinirler bulunur. Þekil.1 Erkek üreme organlarý 184

3 Duktus Deferens (Vaz Deferens) Duktus deferens cm uzunluðunda ve 2-3 mm çapýnda, oldukça kalýn müsküler bir kanaldýr. Epididim kuyruðundan skrotuma ilerler ve inguinal kanala girerek funikulus spermatikusa katýlýr. Buradan batýn içine girerek ekstraperitoneal olarak mesanenin arkasýna kadar ilerler. Sonra veziküloseminalisle birleþir ve ejakülatör kanal adýný alýr. Bu kanal 2 cm kadardýr ve prostatik üretranýn iki tarafýna açýlýr. Veziküloseminalis Veziküloseminalisler 6 cm uzunluðunda, 1 cm geniþliðinde ve glandüler yapýdadýr. Mesane tabanýnýn arkasýnda oblik olarak yer alýr. Proksimal uçlarý kýsa bir kanal halinde duktus deferensin uç kýsmýyla birleþerek ejakülatör kanalý oluþturur. Damar ve lenfatikleri prostat beziyle aynýdýr. Prostat Prostat mesanenin hemen altýnda yer alan fibromüsküler ve glandüler bir organdýr. Aðýrlýðý ortalama 20 gramdýr ve yaklaþýk 2,5 cm uzunluðundaki prostatik üretrayý içerir. Prostatýn arka kýsmýna ejakülator kanallar açýlýr. Prostat bezi simfizis pubisin arkasýnda yer alýr. Arka üst yüzünde vaz deferens ve veziküloseminalisler vardýr. Arkada ise Denonvilliers fasyasý ile rektumdan ayrýlýr. Prostat, alt vezikal, iç pudental ve orta rektal arterlerden kan alýr, venleri periprostatik pleksusa boþalýr. Bu pleksusun penise ait derin dorsal ven ve iç iliak venle baðlantýsý vardýr. Bulbo-Uretral Bez (Cowper Bezi) Prostatýn aþaðýsýnda ve üretranýn iki yanýnda yer alan, bezelye büyüklüðünde bir çift salgý bezidir. Ürettiði kalýn ve alkalen özellikteki salgýyý, kanallarý ile üretraya akýtýr. Ejakülata katkýsýnýn yaný sýra üretra mukozasýný idrarýn iritan etkisinden korur. Penis ve Üretra Penis iki korpus kavernozum, korpus spongioza ve üretradan oluþur. Üretra çapý 8-9 mm dir. Her bir korpus, tunika albuginea ile örtülüdür. Bütün bu yapýlarýn üzerini yaðdan fakir bir deri örter. Prepisyum (sünnet derisi) ise glans üzerinde bir þapka oluþturur. Penisin ön yüzünde orta hatta korpus spongiyozum vardýr. Penis ve üretra internal pudental arterden kan alýr. Bu arter derin penis arteri olarak devam eder. Korpus spongiyozum, glans penis, üretra bu dallardan kan alýr. Venler, önce pudental pleksusa, daha sonra da pudental vene dökülür. 185

4 ² Ulusal Aile Planlamasý Hizmet Rehberi ² ERKEK ÜREME SÝSTEMÝ FÝZYOLOJÝSÝ Hormonal Kontrol Beyinden salgýlanan nöropeptitler ve nörotransmiterler (dopamin, norepinefrin, asetil kolin, serotonin) hipotalamusta gonadotropin salgýlayýcý hormonu (GnRH) uyarýr. GnRH hipofizden glikoprotein yapýsýnda folikül stimüle edici hormon (FSH) ve luteinize edici hormon (LH) salgýlanmasýný saðlar. LH spermatogenezisi dolaylý olarak uyarýrken, endojen testosteron üretimini de aktive eder. FSH nin hedefi ise spesifik reseptörleri olan Sertoli hücreleridir. Bu nedenle testosteron ve FSH, seminifer kanal epiteline etki eder. Androjen baðlayan protein (ABP) bir Sertoli hücresi ürünüdür. Testosteron LH nin birincil inhibitörüdür ve potent etkili dihidrotestosterona ya da potent etkili östradiole (E. 2 ) dönüþebilir. Testosteron hipotalamik, östrojen ise hipofizer yolla inhibitör etki yapar FSH nin inhibisyonu sertoli hücrelerinden salgýlanan inhibin adlý nonsteroid bir maddeyle olmaktadýr. Spermatogenez Spermatogenez, 46 kromozomlu spermatogonyanýn 23 kromozomlu spermatozoalara dönüþüm sürecidir. Testis kitlesinin %85-90 ýný oluþturan seminifer kanallarda Sertoli hücreleri ve deðiþik evrelerde germ hücreleri bulunur. Sertoli hücreleri sabit sayýda, çoðalmayan hücrelerdir. Seminifer kanal bazal membranýnda birbirlerine sýký þekilde baðlanarak kan-testis bariyerini oluþtururlar. Bu bariyer, germ hücrelerinin immün sistemle karþýlaþmasýný ve immün bir infertilite oluþmasýný engeller. Sertoli hücreleri bir taraftan geliþen germ hücrelerini beslerken, bozulanlarý ve diðer yabancý artýklarý fagosite eder. Ayrýca ABP, FSH reseptörleri ve inhibin üretimiyle androjen ve östrojen yýkýlýmýný saðlar. Spermatogonya ve genç spermatositler seminifer tubuluslarýn bazal tabakasýnda bulunurken, olgun spermatositler ve spermatidler adlümenal tabakada yer alýrlar. Bazal tabakadan adlümenal tabakaya geçiþte kan-testis bariyeri bozulmaz. Germinal hücreler bazal membrandan lümene doðru farklýlaþma sýrasýna göre dizilirler. Primitif spermatogonyadan ya yeni spermatogonya ya da spermatosite dönüþecek hücreler oluþur. Primer spermatositten sekonder spermatosit oluþurken kromozom sayýsý yarýya, yani 23 e iner. Bunlar metamorfoza uðrayarak spermatid ve olgun spermatozoa þeklini alýr. Tüm bu aþamalar için gerekli süre 64-4 gündür. Spermatogenezin baþlamasý için FSH, sürdürülmesi için ise testosteron gereklidir. Testiküler spermler hareketsizdir; ovumu fertilize edemez. Spermatozoa bu yeteneði ancak epididimden geçerken kazanýr. Spermlerin epididimden geçiþ süresi yaklaþýk iki gündür. Rete testis sývýsýyla duktus deferense gelen spermler, bu hücrelerin su reabsorbe etmesiyle oluþan basýnç farký, epitel hücrelerinin siliyer hareketleri ve en önemlisi de miyoid hücrelerin kasýlmasý 186

5 ile taþýnýr. Epididimde kalan kullanýlmamýþ spermler burada rezorbe olur. Sperm, epididim içinde ilerledikçe motilite ve ovumu delebilme özelliði kazanýr. Epididim fonksiyonu, androjene özellikle dihidrotestosterona baðlýdýr. Epididim kanalýndaki epitel hücrelerinden salgýlanan maddelerin tümü sperm olgunlaþmasýnda etkilidir. Duktus deferens spontan motiliteye sahip bir organdýr. Düzensiz küçük kasýlmalarla sürekli sperm taþýr. Cinsel uyarýlarla bu taþýma hýzlanýr. Ejakülat ortalama 3-3,5 ml dir, seminal plazma ve spermatozoadan oluþur. Total volümün %1 inden azý spermatozoadýr. Ortalama 3,5 ml ejakülatýn 1,5-2 ml si veziküloseminalisten, 0,5 ml si prostattan, 0,1-0,2 ml si Cowper ve Littre bezlerinden gelir. Ejakülatýn ilk bölümü duktus deferensin ampullasýndaki spermleri ve prostat salgýsýný içerdiðinden spermden zengindir. Daha sonraki kýsýmlar çoðunlukla veziküloseminalis salgýsýndan oluþur. Normalde ejakülatýn her mililitresinde milyon spermatozoa bulunur. Ovumu aþýlayabilmesi için bu sayýnýn en az 20 milyon olmasý ve ayrýca spermlerin en az yarýdan fazlasýnýn hareketli, yine %60 nýn morfolojik açýdan normal olmasý gerekir. Spermatozoa, mikron uzunluðunda küçük, hareketli ve atipik bir hücredir. Baþ kýsmýnýn delici özelliði vardýr. Kadýn üreme organlarýnda yaþama süresi ortalama 48-2 saattir. Cinsel uyarýnýn çok yüksek olduðu ejakülasyona yakýn zamanda duktus deferensin ampullasýndaki spermler, prostat ve vezikülo seminalis salgýlarý arka üretrada toplanýr. Mesane boynu ve iç sfinkter kapanýr, çizgili dýþ sfinkter açýlýr. Perineal ve bulbokavernöz kaslarýn kasýlmasý ile ejakülat ritmik hareketler þeklinde dýþarý atýlýr. KAYNAKLAR Mastroianni L, Coutifaris C. Manual of Human Reproduction, Vol I: Reproductive Physiology. International Federation of Gynecology and Obstetrics. London: Butler & Tanner Ltd. 1990; Tanagho EA, McAnnich JW. Smith s General Urology. Lange, Prentice Hall International Inc., 1992: 1-16,

Benzer belgeler

Üreme (Reprodüksiyon)

VEYSEL TAHİROĞLU ÜREME ORGANLARI Üreme organları üremeye ilişkin işlevlerin (gametlerin oluşumu, cinsel birleşme, gebelik, doğum vs.) gerçekleşmesini sağlayan organlardır. Üreme (Reprodüksiyon) Tüm canlıların