TARİHİ BURDUR EVLERİNİN EV PANSİYONCULUĞU KAPSAMINDA DEĞERLENDİRİLMESİ VE BURDUR TURİZMİNE KATKILARI

Transkript

1 1398 I.BURDUR SEMPOZYUMU TARİHİ BURDUR EVLERİNİN EV PANSİYONCULUĞU KAPSAMINDA DEĞERLENDİRİLMESİ VE BURDUR TURİZMİNE KATKILARI Ş.Gülin BEYHAN * ÖZET Bu çalışmada Burdur ili kentsel kimlik öğelerinden tarihi evlerin restore edilmesi ile yeniden kazanılarak ev pansiyonculuğunun kent turizmine kazandırılması hedeflenmiştir. Çok yönlü bir bakışla; ev pansiyonculuğu ile işsizlik sorunu ortadan kalkmakta, ülke ekonomisine ve aile bütçesine katkı, bakımlı kent kimliğinin sağlanması, turizmin değişik bir boyutunun oluşturulması ve günümüz turistinin doğal yaşam özleminin gerçekleştirilmesi gibi amaçlara cevap vermektedir. Ev pansiyonculuğunun 1983 ten bugüne değin geleneksel anlamda var oluşu son yıllarda tarihi evlerin restorasyonu, yöre halkının misafirperverliğinin ekonomiye dönüştürülmesi ile farklı bir boyut kazanmıştır. En güzel ve başarılı örnekleri Safranbolu, Beypazarı gibi eski Türk evleri ve tarihi dokuya sahip yörelerde görülmektedir ve tarihi evlerin restorasyonu ile oluşturulacak pansiyonculuğun sürdürülmesi için doğru modeller sağlanmıştır. Bildiri kapsamında tarihi evleri ile turizmden destek almak isteyen çeşitli bölgelerdeki yöresel motifler taşıyan mekânlarda turist ağırlama anlayışı Burdur kentinde de tarihi evlerin değerlendirilmesi ile sağlanabileceği görüşü önerilmiş, kent turizmine fayda sağlaması konusunda mevcut örneklerden yararlanılarak kent turizminin sürdürülebilirliği için çeşitli önerilerde bulunulmuştur. Anahtar Kelimeler: Burdur Evleri, Ekonomi, Ev pansiyonculuğu, Mimari, Turizm. GİRİŞ Burdur Akdeniz Bölgesi'nin Antalya Bölümü'nün iç kesiminde, Ege bölgesine komşu bir ildir. Güneybatı Anadolu''nun "Göller Yöresi " diye bilinen bölgesinde km² lik bir alanı kapsar. Güneyinde Antalya, batısında Denizli, güneybatısında Muğla, Kuzeyinde Afyon, Kuzey ve kuzeybatısında Isparta illeri bulunmaktadır. Kent turizm potansiyeli açısından zengin değerlere sahiptir. Bunlardan bazıları, Taşoda, Çelikbaş, Bakibey ve Mısırlı Evleri gibi tarihi evler, Hacılar, Kibyra, Cremna, Sagalossos ören yerleri, İnsuyu Mağarası, Salda Gölü, Burdur Gölü, Karacaören Barajı, Aziziye, Eşeler, Böğrüdelik, Sığla Yaylaları gibi ülke ekonomisine fayda sağlayan turizm değerleridir. Kent zengin kültürel değerlere sahip iken bu varlıklardan turizm bağlamında tam anlamıyla yarar sağlayamamaktadır. Oysaki 21. yüzyılın turizm biçimlenmesi olan alternatif turizm; çevreye uyumlu, düzgün turizm mimarisi, yerel halk ile turist arasındaki iletişimde uyumluluk, yavaş ve denetimli bir gelişme, geleneksel ve özgün değerlerin korunması, yerel ölçekte turizm planlanması gibi (Avcıkurt, 2003, s:72) yöre için çok uygun olabilecek bir turizm anlayışı kriterlerine sahiptir. Bu bağlamda Burdur ve ilçelerinin turizm potansiyellerini değerlendirerek il ekonomisinin gelişmesini sağlamak için günümüz turizm anlayışı doğrultusunda adım atmak gerekmektedir. Bunun için kent merkezinde yer alan 17, 18 ve 19. yüzyıllara ait Osmanlı sivil mimarlık eserlerinin değerlendirilmesi önerilmektedir. Bu öneri, hem mimari eserlerin korunması amaçlı hem de ildeki mevcut konaklama tesislerinin yetersizliği göz önünde bulundurularak yapılmıştır. Burdur İl Turizm Müdürlüğünün 1993 yılındaki belgelerine dayanılarak ildeki konaklama tesisleri Tablo 1 deki şekildedir. Tesis Türü Tesis Sayısı Yatak Sayısı Doluluk Oranı Belediye Belgeli Turizm Belgeli Toplam Tablo 1. Burdur İli Konaklama Tesisleri (ekutup.dpt.gov.tr/iller/burdur/1996.pdf). * Yrd.Doç.Dr., Süleyman Demirel Üniversitesi

2 I.BURDUR SEMPOZYUMU 1399 Görüldüğü üzere kent ölçeğinde tesis sayısı da niteliği de yeterli düzeyde değildir. Bir kentin konaklama tesislerinin sağlık, konfor ve estetik koşullarını tam anlamıyla sağlaması turistin kente olan ilgisini artırır ve o yöreyi bir cazibe merkezi haline getirir. Turizmin canlandırılması, geceleme birimlerinin sayıca ve nitelikçe artırılması, kent kimliğinin ve kültürel devamlılığının sağlaması amacı ile Burdur kent merkezinde yer alan konak ve evlerin restore edilerek, sahiplerine turizm ve turizmden elde edilecek olan gelir özendirilerek Türkiye nin benzer yörelerindeki uygulamalar model gösterilmek sureti ile çalışmalar yapmak kent kültürü ve ekonomisi açısından yeni bir soluk olacaktır. TARİHİ BURDUR EVLERİ Amos Rapoport a göre geleneksel evin bir etkin biri edilgen olmak üzere 2 ana işlevi vardır. Edilgen işlev barındırma işlevidir. Etkin işlev ise evin kullanıcısı olan toplumun yaşama biçimi ve alışkanlıklarına uygun bir ortamın yaratılması, bu yaşama biçiminin temellendiği değerlerin mekânda somut olarak sürdürülmesidir. Bu sebeple geleneksel konut günlük yaşama yansıyan biçimiyle halk kültürünün temsilcidir. Böylece geleneksel konut belli bir kültürün doğal çevre olanaklarını kendi gereksinimleri doğrultusunda nasıl kullandığını, o kültürün çevreyi insana ne yoldan bağımlı kıldığını sergilemekle kalmaz, aynı zamanda toplumun çevreyi, kendi kültürel özellikleri açısından nasıl biçimlendirdiğini de gösterir. (Ünlü, 1986, s:10 11) Görüldüğü üzere geleneksel evler bir kültür birikimi olarak toplum yaşantısına ve kent kimliğine dahil olurlar. Bu bağlamda Burdur evleri de kent kültürünü oluşturan turistik, tarihi ve ekonomik önem taşıyan kültürel varlıklardır. Kentte başlıca önem taşıyan evler sırası ile şöyledir:. Resim 1.Taşoda dan Görünüş Resim 2. Bakibey Konağından Görünüş Taşoda: 17. yüzyılda yapılmış geleneksel Türk sivil mimarlık örneklerinden biridir. Burdur Merkez Pazar mahallesindedir. Bahçe içinde iki katlı bir konaktır (Resim 1). Alt kat depo ve ahır, üst kat oturma bölümü olarak inşa edilmiştir. Adını başoda kısmının kesme taştan yapılmış olmasından almaktadır. Yapının en eski ve orijinal bölümü, "Başoda" diye adlandırılan odasıdır. Etnografya Müzesi olarak kullanılmak üzere restore edilmiştir. Kocaoda (Bakibey Konağı): Osmanlı sivil mimarisinin en güzel örneklerinden birisidir. 17. yüzyılda yapılmıştır. Burdur merkez Değirmenler Mahallesi Divanbaba caddesindedir. Bahçe içinde, iki katlıdır (Resim 2). Taş temel üzerine kerpiç ve ahşap yapı malzemesiyle inşa edilmiştir. "Müze Ev" olarak kullanılmak üzere restore edilmiştir. Resim 3. Mısırlılar Evi Resim 4. Çelikbaşlar Evi

3 1400 I.BURDUR SEMPOZYUMU Kent merkezinde, Oluklaraltı semtinde bulunan Mısırlılar Evi, dış yapısı, plan ve süslemeleriyle devrinin tüm özelliklerini taşıyan sivil mimarlık örneklerinden biridir. 19. yüzyılda yapılmış geç dönem Osmanlı Mimarisi nin güzel bir örneği olan Mısırlılar Evi, küçük bir bahçe içinde ve iki katlıdır (Resim 3). Alt katı taş, üt kat Bağdadi tekniğinde yapılmış olup lojman olarak kullanılmaktadır ( Çelikbaşlar Evi: Burdur Merkez Değirmenler Mahallesinde Kocaoda nın bahçesinde yer almaktadır. Erken Cumhuriyet dönemine aittir. İki katlı olup, alt katı taş, üst katı ahşap-kâgir yapıdır (Resim 4). İkinci kat cumbalıdır. Girişte genişçe bir sofa yer alır. Odaların hepsi bu sofaya açılır. Birinci katta 5, ikinci katta 6 oda bulunmaktadır. Kültür Bakanlığınca kamulaştırılarak restorasyonu yapılmıştır. Konağın birinci katı sergi salonu olarak ikinci katı da İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü hizmet binası olarak hizmet vermektedir. Piribaşlar Evi: Burdur Merkez Oluklaraltı caddesinde, Mısırlılar evi yanında yer almaktadır.19.yy. sonu itibariyle yapıldığı tahmin edilmektedir. Osmanlı mimari geleneğini yansıtmaktadır. Piribaşlar evi iki katlı olup, taş temel üzeri kerpiç ve bağdadi, kırma çatılı ve alaturka kiremit ile örtülüdür. Alt katın bir kısmında iki dükkân yer almaktadır. Diğer kısımlar depo olarak kullanılmaktadır. Kültür Bakanlığı tarafından tescil edilmiştir. Çetinerler Evi: Burdur Merkez Pazar Mahallesinde, Taşoda yakınındadır. 19.yy. ait bir yapıdır. Kültür Bakanlığı tarafından tescil edilmiş olup, içinde evin sahibi oturmaktadır. Ev iki katlı olup alt katın batı ve kuzey duvarları taş, diğer kısımlar ahşap kagir, üst kat bağdadi, çatı yer yer alaturka kiremitli, büyük kısmı ise çinko ile örtülüdür (Erbay, 2005, s:20 24). Görüldüğü üzere Taşoda, Bakibey, Mısırlılar evi, Çelikbaşlar Evi, Piribaşlar Evi, Çetinerler Evi gibi tarihi evler restore edilerek çeşitli amaçlarla kullanılmaktadır. Ancak Burdur çayı çevresindeki eski yerleşimlerde daha pek çok eski Burdur evleri mevcuttur. Bu evleri koruyarak, şehrin kimliğinin ve kültürel sürekliliğinin sağlanmasının yanında turizm ve ekonomik anlamda katkının da sağlanması gerekmektedir. Resim Burdur Çayı Çevresindeki Eski Yerleşimlerden Burdur Evi Örnekleri EV PANSİYONCULUĞU VE TARİHİ EVLER Konaklama tesisi olarak planlanıp inşa edilmiş olan, yönetimi basit, müşteriye yeme içme hizmeti veren veya müşterilerin kendi yemeklerini bizzat hazırlayabilme imkânları bulunan, en az 5 odalı konaklama tesisleridir (Resmi Gazete, 1991, s:4). Pansiyonlar uzun süre konaklamaya uygun, istenildiğinde yeme-içme gereksinimlerinin de karşılandığı, çoğunlukla aile işletmesi tipindeki, küçük konaklama birimleridir. Hizmetler, genellikle bir ev ortamı içerisinde

4 I.BURDUR SEMPOZYUMU 1401 mal sahibi ve aile bireyleri tarafından yerine getirilir. Sadeliği ve ücretli işgören çalıştırmaması nedeni ile daha ucuz olan pansiyonlar, otel ve benzeri konaklama işletmelerin bulunmadığı küçük yerleşim bölgelerinde ve/veya yoğun turist talebi karşısında yatak kapasitesinin yetersiz kaldığı büyük turizm merkezlerinde önemli bir gereksinimi karşılarlar ve bölge halkı için bir gelir kaynağı oluştururlar (Barutçugil, 1986, s:26). Yine bu başlık altında, karşımıza Ev pansiyonculuğu kavramı çıkmaktadır. Turizm talebinin yüksek olduğu dönemlerde, ucuz ve temiz ilave yatak kapasitesi yaratabilme ve turistin yaşantımızı tanımasını kolaylaştırmak amacıyla, bir evin veya birkaç odasının turizm mevsimi boyunca normal bir ev düzeni içinde kullanımı, konut pansiyonu olarak tanımlanır (Resmi Gazete, 1979, s:23). Ev pansiyonculuğu yöre kalkınmasına katkıda bulunmak ve bu kavramı turizm çeşitliliği içerisinde geliştirmek amacı ile yaygınlaştırılmaya çalışılan bir konaklama biçimidir. Ülkenin çeşitli yörelerinde yaygın olan ev pansiyonculuğunun turizme ekonomik, sosyal ve kültürel bağlamda katkısı olduğu görülmektedir. Ev pansiyonculuğu yıllarından sonra turizme hizmet eden yörelerde ağırlıklı olarak geliştirilmiştir. Bugün o yörelerde turizm başarılı olarak sürdürülmektedir. Çok yönlü bir bakışla; ev pansiyonculuğu ile işsizlik sorunu ortadan kalkmakta, ülke ekonomisine ve aile bütçesine katkı, bakımlı kent kimliğinin sağlanması, turizmin değişik bir boyutunun oluşturulması ve günümüz turistinin doğal yaşam özleminin gerçekleştirilmesi gibi amaçlara cevap vermektedir. Farklı çevrelerden gelen farklı kültürdeki ve yapıdaki insanların, turizmden beklentilerinin ve değerlendirmelerinin de farklı olacağı kaçınılmazdır. Ancak, bu insanların davranışlarındaki ortak nitelik; yaşanan ve konaklanan çevrelerdeki yöresel-geleneksel, sosyal ve kültürel davranışlara, ürünlere ve mimari çevrelerdeki özgün özelliklere olan ilgidir (Şener, 1989, s: ). Bu bilgiler ışığında; ev pansiyonculuğunun 1983 ten bugüne değin geleneksel anlamda var oluşu son yıllarda turistin kültür turizmine eğilimi ve geleneksel yaşamın içinde yer almak isteği tarihi evlerin restorasyonu, yöre halkının misafirperverliğinin ekonomiye dönüştürülmesi ile farklı bir boyut kazanmıştır. Türkiye nin pek çok yerinde artan ve ilgi alanı oluşturan ev pansiyonculuğu Safranbolu, Beypazarı, Amasya gibi tarihi konak ve evleri ile tanınan tarihi dokuya sahip yörelerde görülmektedir ve tarihi evlerin restorasyonu ile oluşturulacak pansiyonculuğun sürdürülmesi için doğru modeller sağlanmaktadır. Örneğin; Safranbolu da, 2005 yılının ilk altı ayında yerli ve yabancı turist ilçede konaklamıştır. Safranbolu da eski evlerin restorasyonu ile oluşturulmuş pansiyonlarda ev pansiyonculuğu geliştirilmiştir. Safranbolu da 26 adet ev pansiyonculuğu yapılan eski Safranbolu evi bulunmaktadır. Pansiyonlarda en az 3 en fazla 10 olmak üzere evin imkânları doğrultusunda odalar mevcuttur. 9 ile 25 kişinin konaklayabilecekleri kapasiteye sahiptirler. 7 sinde merkezi sistem, 1 inde klima, 18 inde sobalı sistem ile ısınma sağlanmaktadır. Evlerin 17 sinde WC ortak kullanımlı, 9 unda odaların içerisinde yer almaktadır. Evlerin 4 ünde odalarda telefon ve televizyon hizmeti verilmektedir. 2 evin 25 ve 20 kişilik restoranları vardır. 1 evde bar vardır. 21 evin bahçesi vardır bunlardan 3 ünün 15, 100 ve 150 kişi kapasiteli bahçeleri mevcuttur ( Resim 9. Deligözler Bağevi Pansiyon Odası ( Resim 10. Deligözler Bağevi Pansiyon (

5 1402 I.BURDUR SEMPOZYUMU esim 11. Deligözler Bağevi Havuzlu Oda Resim 12. Safranbolu Deligözler Bağevi ( ( Resim de görülen Safranbolu Deligözler Bağevi ev pansiyonculuğu yapılan pek çok Safranbolu evinden biridir. Odalar ve genel mekanlarda mekan ve donanım olarak her türlü günümüz gereksinimleri sağlanırken geleneksel mimari ve kültürün sürekliliği de sürdürülebilir olmuştur. Ev pansiyonculuğunun gelişmeye başladığı diğer bir ilçe olan Beypazarı nda 1999'da tarihi konakların restore edilmesi ile başlayan turizm hareketi ilçe ekonomisine katkı sağlarken sosyal ve kültürel yaşamı da canlandırmıştır. Yıllık ziyaretçi sayısı 150bine ulaşan Beypazarı, 600 yatak kapasitesine sahiptir. Şu an itibari ile bu, çok yeterli olmayan bir sayı olsa da tarihi evlerin değerinin anlaşılması ve yerel halkın turizm bilinci ile gelir elde etmek için evlerini pansiyona dönüştürme isteği ve düşüncesi gelişmenin olabileceği sinyallerini vermektedir. Türkiye nin daha pek çok yerinde yapılmakta olan ev pansiyonculuğunun tarihi evler kullanılarak yapıldığı ilçelerden olan Safranbolu ve Beypazarı örnek olarak irdelenmiştir. Burdur ilindeki potansiyelin kullanabilirliğini sorgulamak adına adı geçen ilçelerdeki uygulamalar hem Burdur özelinde hem de Türkiye genelinde başka bölgeler için model örnekler olabilmektedirler. SONUÇLAR VE ÖNERİLER İncelenen örnekler ve gözlemlerden yola çıkılarak, Tarihi Burdur Evleri başlığı altında önemli sivil mimarlık örnekleri irdelenen Burdur Evleri ev pansiyonculuğu kapsamında kullanılabilecek nitelikte olduğu görülmüştür. Safranbolu ve Beypazarı örnekleri ile mukayese yapıldığında Burdur Evleri de bu amaçla kullanılabilme özellikleri göstermektedirler. Bu özellikler şu şekilde tespit edilmiştir; Evler genellikle iki veya üç katlıdır. Evlerin bahçesi bulunmaktadır. Evlerde 5-11 arasında oda yer almaktadır. Taş temel üzerine kerpiç ve ahşap yapı malzemeleri ile inşa edilmiştir. Zemin katta mutfak, kiler, depolar, kış odaları gibi servis-hizmet birimleri, üst katta ise odalar, sofa gibi kapalı yaşama birimleri yer almaktadır. Odalar sofaya açılmaktadır, sofa iç veya dış sofa olarak çeşitlenmektedir. Cephelerde sokağa çıkma yapmış cumbalar dikkat çekmektedir. Çatı örtüsü olarak genelde kiremit çatı, form olarak da kırma çatı kullanılmıştır. Evlerin iç mekân zenginlikleri olarak tavan süslemeleri, ahşap işçiliği göze çarpmaktadır. Evler, sofa, köşk, çardak, taşlık gibi yarı açık ve bahçe gibi açık mekânlara sahiptir. Bu özellikler; evlerin turizm amaçlı kullanılabilmesi için gerekli olan verilerdir. Çok katlı oluşu ve oda sayısının fazla oluşu, ekonomik anlamda iyi kazanç sağlayacaktır. Yarı açık mekânlar ortak kullanım alanları olarak değerlendirilebilecek ve yeme-içme hizmeti verilebilecektir. Evlerin yapılış malzemeleri de ısının muhafazasında yarar sağlayacaktır. Bu sonuçlarla beraber Burdur Evlerinin pansiyonlara dönüştürülebilmesi için bazı sosyal, kültürel ve kurumsal politikaların oluşturulması öneriler olarak sunulmuştur. Bu politikalar:

6 I.BURDUR SEMPOZYUMU 1403 Turizmin ve bölgenin gelenek, görenek, örf ve adetlerinin devamlılığı sağlamak devamlılığı açısından bölgesel etkinliklerin fazlalaştırılması sağlanmalıdır. Kültür-kimlik bağlantılı yöreyi, bölgeyi tanıtıcı politikalar oluşturulmalıdır. Kültürel varlıkların, tarihi değerlerin öncelikle benimsenmesi ve korunmasına çalışılmalıdır. Yerel halkın bölge turizmi içinde yer almasını sağlamak için stratejiler belirlenmelidir. Yerel halka bölge kültürünün yaşatılmasında çeşitli olanaklar verilmelidir. Turizm bilincini yerel halkın ve turistlerin sosyal yaşantıları göz önünde bulundurularak oluşturulmalıdır. Kültürel ve sosyal erozyona uğramadan planlı bir turizm bilincinin oluşturulması sağlanmalıdır. Yerel toplulukların aktif olarak turizme katılımı, personel yetiştirilmesi, demografik faktörler, bölgedeki gelir dağılımı ve tüm bu faktörlerin ev pansiyonculuğunun sağlanmasına yönelik yönetim politikaları oluşturulmalıdır. Evlerin dönüşüm sürecinin olabildiğince kısa olması, yerel yönetim politikalarıyla genel yönetim politikalarının bir noktada kesiştirmek, uyumlu olması ile sağlanmalıdır. Turist ile yakın ilişkide olan yerel halkın bazı kurumlarca veya sivil toplum örgütleri tarafından turizm olayında bilinçlendirmek adına çeşitli seminer veya kurslarla eğitilmesi sağlanmalıdır. Turizm olayı yerel yönetimlerden belediyelerin, evlerin bulunduğu eski yerleşimlerde altyapı hizmetlerinin kusursuz biçimde oluşturulması ile sağlanmalıdır. Söz konusu tarihi çevrelere yakın yeni yapılaşmaların bahsedilen turizm projesi kapsamında kontrolü belediyelerce sağlanmalıdır. Kamu ve özel sektörün yatırım, planlama ve kontrollü gelişme ve denetleme açısından rasyonel bir taban oluşturması sağlanmalıdır. Turizmin devamlılığı koruma fikri ağırlıklı olmak üzere ilgili kurumlarca salt yasaklayıcı değil aynı zamanda benimseyici, özendirici evrensel ilkeler konularak yürütülmelidir. Sektör örgütleri, yerel örgütler, eğitim kurumları, doğa-çevre koruma örgütleri, sosyal gruplar, üniversiteler, devlete ait kurumlar, uluslararası örgütler, vb. gibi teşkilatlar ev pansiyonculuğunun bölgede geliştirilmesi için yapılacak düzenlemelerde aktif olarak görev alacak kurumlar olmalıdır. Sonuç olarak bu çalışma bir kentin turizm, tarih, kültür ve kimliğinin devamının sağlanması, bu bağlamda halkın da süreçten sosyal ve ekonomik olarak memnuniyetini sağlamak adına oluşturulmuş ve gerçekleşebilmesi için de somut bazı öneriler sunulmuştur. Kaynaklar Avcıkurt, C., Turizm Sosyolojisi, Turist-Yerel Halk Etkileşimi, Detay Yayıncılık, Ankara. Barutçugil, İ. S., Turizm Ekonomisi, İstanbul. ekutup.dpt.gov.tr/iller/burdur/1996.pdf Erbay, O., İlimizde Bulunan Osmanlı Dönemi Sivil Mimarlık Örnekleri, Burdur Kitapçığı Resmi Gazete, 21 Ağustos Sayı: Turizm Müesseseleri ve Nitelikleri Yönetmeliği, Ankara. Resmi Gazete, 21 Kasım Sayı: Turizm ve Yatırım İşletmelerinin Niteliklerine İlişkin Yönetmelik, Başbakanlık Mevzuatı Geliştirme ve Yayın Genel Müdürlüğü, Ankara. Şener, H., Turizm için Tasarlanmış Mimari Çevrelerde Yöresel Referanslar, Türkiye de Son On Yılda Turizm Yapıları Uygulamaları Sempozyumu, Yıldız Üniversitesi Mimarlık Fakültesi, İstanbul. Ünlü, A., Geleneksel Çevrelerde Tasarım Verilerinin Saptanması İçin Bir Model, Doktora Tezi, İ.T.Ü Mimarlık Fakültesi.