TESE (AESS) - Avrupa Eğitim Sistemleri Sözlüğü

TESE (AESS) - Avrupa Eğitim Sistemleri Sözlüğü Türkçe Versiyon 2009 Basımı European commission

AESS SUNUMU İÇİNDEKİLER SUNUŞ... 3 AESS nin TANIMI... 5 1. Kapsam ve amaç... 5 2. Sözcük denetimi... 5 2.1. Tanımlayıcı sözcükler... 5 2.1.1. Yardımcı tanımlayıcı sözcükler... 5 2.2. Tanımlayıcı olmayan sözcükler... 6 2.3. Koordinasyon öncesi ve koordinasyon sonrası... 7 2.4. İmla... 7 2.5. Alanla ilgili açıklamalar ve tanımlar... 7 3. Yapı... 8 3.1. Temel yapı... 8 3.1.1. Ana Yüzler... 8 3.1.2. Mikro-sözlükler... 8 3.1.3. Alfabetik Listeler... 10 3.2. Hiyerarşik ilişkiler... 11 3.4. Dilsel eşitlik ilişkisi... 12 4. Sözlük görünümleri... 12 4.1. Kısaltmalar ve kodlar... 12 4.2. Alfabetik görünüm... 13 4.2.1.Tanımlayıcı sözcük kaydı... 13 4.2.2. Tanımlayıcı olmayan sözcük kaydı... 14 4.3. Sistematik görünüm... 14 4.4. Dönüştürülmüş (yada sırası değiştirilmiş) görünüm... 16 AESS NİN KULLANIMI... 18 1. İndeksleme... 18 1.1. İndekslenecek kavramların seçimi... 18 1.1.1. Kapsamlılık... 18 1.2. Kavramların tanımlayıcılarla ifade edilmesi... 19 2. Sorgulamanın oluşturulması... 20 EK- AESS NİN TÜRKÇE VERSİYONU İÇİN SORGULAMADA DİKKATE ALINMAYACAK KELİMELER LİSTESİ... 21

SUNUŞ Eylül 2008 de, AB Eğitim, İşitsel-görsel ve Kültür Yürütme Ajansı Avrupa da iletişim ağının yönetiminden sorumlu oldu. Dolayısı ile AESS nin bu 2009 sürümünün bu yeni yönetimin idaresi altında yapılan ilk güncellemesi olmuştur. Bu sürüm eğitim sistemlerinde ve politikalarındaki yeni gelişmeleri ilişkilendirmekte ve 4 dilde sağlanmaktadır (Yunanca, Litvanyaca, Rumence ve Türkçe ). Avrupa daki eğitim için hazırlanmış bir bilişim ağı olan Eurydice on yılı aşan bir süredir eğitim sözlüğü oluşturma faaliyetinin içinde yer almıştır. Bu yüzden bu faaliyetin geçmişi, 1974 den beri Avrupa Konseyi tarafından yürütülmüş bir proje olan EUDISED (European Documentation and Information System for Education Avrupa Eğitim Dokümantasyonu ve Bilgi Sistemi) adına bir sözlüğün finansmanı ve tekrar tasarımı için Avrupa Komisyonuyla Avrupa Konseyinin anlaşma imzaladığı 1981 yılına kadar uzanır. Avrupa Komisyonu bu ortak çalışmanın teknik yönlerinin idaresini Eurydice Avrupa Birimine vermiştir. Sonuç olarak, 1984 de bu iki örgüt EUDISED sözlüğünün ikinci baskısını Avrupa Komisyonunun (o zaman 9 tane olan) farklı dillerinde yayımlamıştır. Bu işbirliği sonraki yıllarda devam ettirilmiş, ve 1991 de European Education Thesaurus Avrupa Eğitim Sözlüğü olarak tekrar isimlendirilen yayının ortaya çıkmasına kadar sürmüştür. Bu eserin bir sonraki baskısı 1998 de yapılmıştır. Fakat iki yıl sonra, Avrupa Konseyi EET (European Education Thesaurus Avrupa Eğitim Sözlüğü) projesinden çekilmeye karar vermiştir. EET de bir çok sayıdaki tanımlayıcı sözcük ve özellikle eğitim psikolojisi ve araştırması ile ilgili olan tanımlayıcı sözcükler eğitim politikaları ve sistemleriyle ilgili olarak bilgi arayan indeks kullanıcılarının ihtiyaçlarına cevap verememiştir. Ayrıca, Eurydice böyle kapsamlı bir sözlüğü sık sık güncellemek için gerekli uzmanlığa ve kaynağa sahip değildi. 2003 ün Mayıs ayında, Avrupa komisyonu ile çalışma ağı içerisinde yapılan müzakereler ve karşılıklı bilgi alışverişinden sonra, Eurydice çok dilli yeni bir sözlük olan Thesaurus for Education Systems in Europe Avrupa Eğitim Sistemleri Sözlüğü nü çıkarmaya karar vermiştir. Bu yeni yayın özellikle Eurydice ın ihtiyaçları için hazırlanmışsa da, eğitim sistemleri ve politikaları hakkında Avrupa daki diğer bilgi sağlayıcıları için bilgi indeksleme aracı olarak hizmet edebilecek kadar da geniştir. O tarihte, Avrupa Eğitim Sistemleri Sözlüğünün Çekçe, Hollandaca, İngilizce, Fince, Fransızca, Almanca, Yunanca, İtalyanca, Lehçe, Portekizce ve İspanyolca olarak kullanıma sunulmasına karar verilmiştir. O zamandan beri, Estonya ve Letonya daki Eurydice Avrupa Birimleri de kendi dillerinde çıkacak Avrupa Eğitim Sistemleri Sözlüğü ne ilgi duymaktadırlar. Avrupa Eğitim Sistemleri Sözlüğü nü oluştururken en önemli husus, Cedefop tarafından çıkarılan (the European Training Thesaurus Avrupa Eğitim Sözlüğü) nün ve European Schoolnet tarafından çıkarılan (the Learning Resource Exchange Thesaurus Öğrenme Kaynağı Bilgi Alışverişi Sözlüğü) nün birbirileri ile uyum içinde kullanıma elverip vermemesiydi. Her iki birim de eğitim alanında kendi bilgi indeksleme araçlarını meydana getirdiler; Cedefop mesleki eğitim ve öğretimi hakkındaki metinler için, European Schoolnet ise eğitimin içeriği hakkındaki metinler için indeksleme gerçekleştirmişlerdir. Sözcükler ve hedef gruplar arasında belirli kısmi örtüşmeler ve dil versiyonları arasında hemen hemen aynı seçimlerin yapılması yüzünden, üç birimin birbirleriyle yakın bir işbirliği yapmaları çok yararlarınaydı. Sözlüğün yapısı, terminolojisi, bilgi işlemi açısından ortak bir yaklaşım geliştirmek için düzenli toplantılar organize edilmiştir. Avrupa Eğitim Sistemleri Sözlüğü nün oluşturulmasında yararlanılan diğer sözlükler şunlardır: European Education Thesaurus Avrupa Eğitim Sözlüğü, Eurovak Sözlüğü, ERIC Sözlüğü ve Unesco/IBE Sözlüğüdür. Mikro-sözlükte dillerin imla ve Hiyerarşik yapısı TESE (AESS) Avrupa Eğitim Sistemleri Sözlüğü 2009 Basımı Türkçe Versiyon AESS Sunumu 3

için şu eser baz alınmıştır: Gordon, Raymond G., Jr (ed), 2005. Ethnologue; Languages of the World, 15. Baskı. Dallas, Texas: SIL International. Eserin internet versiyonuna şu adresten ulaşılabilir: http://www.ethnologue.com/ TESE (AESS) Avrupa Eğitim Sistemleri Sözlüğü 2009 Basımı Türkçe Versiyon AESS Sunumu 4

AESS nin TANIMI AESS (Avrupa Eğitim Sistemleri Sözlüğü) Avrupa daki eğitim sistemleri ve politikaları hakkındaki metinlerin taranabilmesi amacıyla hazırlanmış kullanıcının kendi kontrolü altında kullanabileceği bir sözlüktür. Bu sözlük ISO 2788-1986 ve 5964 1985 esaslarına göre hazırlanmıştır ve kullanıcıların ücretsiz olarak alfabetik, sistematik, ve dönüştürülmüş görünümlerinden tarama yapabilecekleri ve bilgisayarlarına indirebilecekleri Eurydice ın http://www.eurydice.org web adresinde yayınlanmaktadır. 1. Kapsam ve amaç Çok dilli bir yayın olan AESS, eğitim alanında bir faaliyet programı olan Socrates programına katılan bütün ülkelerde temsilciliği olan Eurydice bilişim ağının (network) bilgi tarama ihtiyaçlarına cevap vermesi için hazırlanmıştır. AESS öncelikle bibliyografik ve elektronik internet veri tabanlarını ve aynı zamanda Eurydice European Unit (EEU)- Eurydice Avrupa Birimi tarafından yayını yürütülen merkezi web sitesinde yayımlanan bilgilerin taranması amacını güder. Ümit edilmektedir ki, uzun dönemde eğitim politikaları ve sistemleri üzerine bilgi dağıtan bilişim ağı dışındaki örgütler için de AESS nin değeri kanıtlanacaktır. 2. Sözcük denetimi 2.1. Tanımlayıcı sözcükler AESS için öncelikli terimlerin listesi bir oluşturulurken, the Eurydice Avrupa Birimine ilk olarak Eurydice bilişim ağının bilgi indeksleme ihtiyaçları rehberlik etmiştir. Kapsanacak kavramlar birimin bütün bilgi kaynakları, kurum içi yayınları ve Soru-Cevap Sistemi (Çok geniş konuları kapsayan, Avrupa çapında ve ulusal çapta politika üretenler için bilişim ağının sorgulama hizmetidir) tamamen taranarak belirlenmiştir. İlgili kavramlar belirlendikten sonra, bunların uygun tanımlayıcı sözcüklerle eşleştirilmesi gerekiyordu. Bir terimin statüsüyle ilgili kararı yani, tanımlayıcı sözcükler yada tanımlayıcı olmayan sözcük olup olmamasını bir çok faktör etkilemiştir. Kullanıcı toplumun kullandığı dil, Eurydice bilişim ağı ve onun ortakları (Cedefop ve Schoolnet) tarafından karar verilen terminoloji, bir terimin Avrupa Eğitim Sözlüğünde bulunup bulunmaması ve o terimin ilgili literatürde, başvuru kaynaklarında, ve diğer eğitim sözlüklerindeki kullanım sıklığı göz önüne alınmıştır. AESS nin oluşumunda Özel eğitim ile ilgili tanımlayıcı sözcükler için European Agency for Development in Special Needs Education Avrupa Özel Eğitimde Gelişim Ajansı tarafından üretilmiş sözlük ödünç kullanılmış, öte yandan Avrupa Birliği ile ilgili terimler Eurovoc Sözlüğünden kontrol edilmiştir. 2.1.1. Yardımcı tanımlayıcı sözcükler AESS deki koordinasyon mümkün olduğunca çekirdek sözlükle sınırlandırılmıştır, yani, eğitim politikaları ve sistemleri ile ilgili terimlerle sınırlandırılmıştır. Diğer alanlarda bilgi tarayıp çıkarırken yüksek doğruluk hassasiyetini sınırlamamak ve düşürmemek için sınırlı sayıda yardımcı tanımlayıcı sözcük konulmasına karar verilmiştir. Eğer indekslemek ve bilgi aramak için kullanılırsa, yardımcı tanımlayıcı sözcükler en az bir AESS tanımlayıcı sözcüğü ile birlikte kullanılması zorunludur. TESE (AESS) Avrupa Eğitim Sistemleri Sözlüğü 2009 Basımı Türkçe Versiyon AESS Sunumu 5

Bütün yardımcı tanımlayıcı sözcükler aynı isimli tasnif edilmemiş alfabetik listede yer almaktadır. 2.2. Tanımlayıcı olmayan sözcükler Tanımlayıcı olmayan bir sözcük bir tanımlayıcı sözcük gibi aynı kavramı temsil eder fakat böyle bir sözcüğün sistem içinde bulunuş nedeni o belirli kavramın dizinlenmesi amacını taşımaz.. Tanımlayıcı olmayan sözcüğün arkasından gelen KULLANIN talimatı kullanıcıyı tanımlayıcı sözcük olarak seçilen ve söz konusu kavramla ilgili bilgiye ulaşmak için gerekli sözcük olan terime yönlendirir. Tanımlayıcı sözcükle tanımlayıcı olmayan sözcük(ler) arasındaki anlamsal karşılık ilişkisi tanımlayıcı sözcükle ilişkin tanımlayıcı olmayan sözcük arasında yer alan (İçin Kullanın) anlamındaki İK kısaltmasıyla vurgulanmıştır. Tanımlayıcı olmayan sözcükler eğik yazılmış şekilde alfabetik ve dönüştürülmüş görünümde yer almaktadır. Eşdeğerlik ilişkisi aşağıda belirtilen şekillerdedir: Eşanlamlılar: aynı yada çok benzer anlama sahip terimlerdir. Eğitim basamağı Eğitimsel aşama KULLANIN Sözde eşanlamlılar: anlamları genellikle farklı kabul edilen, fakat AESS nin amaçları doğrultusunda eşanlamlı oldukları sayılan terimlerdir. hizmet içi eğitim Personel gelişimi KULLANIN Zıt anlamlılar: zıt anlamlı olan terimlerdir. cehalet, okumaz yazmazlık Okur yazarlık KULLANIN Farklı yazılan sözcükler: belirli bir anlamı kasteden farklı yazılıştaki sözcükler. riziko risk KULLANIN Daha genel bir sözcük kullanımı: sözcüğün ait olduğu sınıf ve o sınıfın üyeleri tanımlayıcı sözcük olarak kullanılan genel kapsamlı terimle eşdeğer olarak kabul edilir. baba ebeveyn KULLANIN Tanımlayıcı sözcükler tanımlayıcı olmayan sözcükler gibi sadece bir tek kavramı temsil edebilir. Bu yüzden, her bir tanımlayıcı olmayan sözcük sadece bir tanımlayıcı sözcükle ilgili olabilir. Öte yandan, bir tanımlayıcı sözcük birden fazla tanımlayıcı olmayan sözcükle bağdaşık olabilir. ölçme değerlendirme KULLANIN kıymet biçme TESE (AESS) Avrupa Eğitim Sistemleri Sözlüğü 2009 Basımı Türkçe Versiyon AESS Sunumu 6

değerlendirme KULLANIN değerlendirme ölçme İK kıymet biçme İK Avrupa Eğitim Sözlüğü ile ilişkili olarak terminolojik devamlılık taleplerinin ve Cedefop ve European Schoolnet ile terminolojik uyumluluk taleplerinin terimlerin seçimleri üzerinde etkileri olmuştur. AESS nin işbirliği yaptığı sözlüklerle aynı kavramı aldığı ancak Eurydice Avrupa biriminin bu sözlüklerdeki hiçbir tanımlayıcıyı kabul etmediği her durumlarda, AESS bu tür terimleri tanımlayıcı olmayan sözcük olarak almıştır. Bazen, bileşik isimli terimler sisteme dahil edilmiş, ve isimler tek tek ayrı indeks terimi olarak atanmıştır. Bu gibi örneklerde, bileşik isimden oluşan terim ayrı görünümlerde listelenmiş ve kullanıcıya bütün bileşenleri tek tek aramaları tavsiye edilmiştir. İlkokul öğretmeni İlköğretim + öğretmen KULLANIN Tanımlayıcı sözcüklerin aksine, sözcük zenginliği dilden dile farklılık gösterdiği için tanımlayıcı olmayan sözcükler diğer dillerde hazırlanan versiyonlarda karşılıklarıyla eşlenememiştir. Bu durum Avrupa Eğitim Sistemleri Sözlüğünün çıkarıldığı dillerin sahip olduğu farklı miktardaki tanımlayıcı olmayan sözcük sayısıyla ortaya çıkmaktadır. 2.3. Koordinasyon öncesi ve koordinasyon sonrası Koordinasyon öncesi, indeksleme aşamasında yada daha önce, iki yada daha fazla terimin birbirine bağlanmasıyla indeks teriminin oluşturulması anlamına gelir. Koordinasyon sonrası ise bilgi çağırma sırasında iki yada daha fazla bağımsız tanımlayıcı sözcüğün birleştirilmesi anlamına gelir. Her iki yöntem de bilgi aramada kesinliği artırmayı amaçlar. Koordinasyon öncesi, mümkün olduğunca Eurydice'ın çekirdek sözlüğüyle sınırlandırılmıştır. Ayrıca kullanıcı rahatlığı gereksinimi, bilgi aramada kesinlik, Eurydice ortaklarıyla eşgüdümlü çalışılabilme, ve AESS nin bütün boyutundan bahsetmemek gerekirse, anlamlı hiyerarşik ilişkilerin kurulması olasılığı gibi gereksinimler koordinasyon öncesi stratejisini belirlemiştir. 2.4. İmla AESS (Avrupa Eğitim Sistemleri Sözlüğü) İngilizce imla için şu sözlükleri temel almıştır. Concise Oxford English Dictionary, New Oxford Dictionary for writers and Editors, The Essential A-Z Guide to the Written Word. Edited and compiled by R.M. Ritter. Oxford: Oxford University Press, 2005.-434p. -ize - ise ile biten sözcükler için ise yazılışı kabul edilmiştir. Alternatif yazılış biçimleri tanımlayıcı olmayan sözcük biçiminde sunulmuştur. 2.5. Alanla ilgili açıklamalar ve tanımlar Alanla ilgili açıklamalar ve tanımlar tanımlayıcı sözcüklerin anlamlarını açıklar ve onların ne amaçla kullanıldıklarını gösterir. Bu açıklamalar bütün sözlüklerin önemli bir parçasıdır ve hatta çok kültürlü ve çok dilli bir çevrede bu daha da önem kazanır. Terimlerin dildeki uygun karşılıklarını indekslemek, aramak, ve belirlemek, her bir kavramın anlamının müphem (çok anlamlı) olmadığı ve kullanımının kesinkes belirtildiği zaman mümkündür. Bu yüzden, AESS indeks oluşturanların ve araştırmacıların çalışmalarına yardımcı olan çok sayıda tanımı içerir ve eğitim politikaları ve sistemleri ile ilgilenenler için ise terminoloji veri tabanı oluşturur. TESE (AESS) Avrupa Eğitim Sistemleri Sözlüğü 2009 Basımı Türkçe Versiyon AESS Sunumu 7

AESS yi meydana getirmek için kullanılan AESS yazılımı görsel olarak kapsam açıklamaları ve tanımlar arasında bir farklılık ortaya koymaz. Her ikisi de KA (Kapsam Açıklaması) kısaltmasıyla gösterilir. Kapsam açıklamaları sistematik yada dönüşümlü sırayla değil alfabetik sırayla görüntülenmektedir ve sistematik görünümde, kapsam açıklamasıyla yada tanımıyla desteklenen terimlerin altı çizilmiştir. Tanımı okumak için, kullanıcının alfabetik görünüme girmesi gerekir. Tanımlar çeşitli kaynaklardan alınmışlardır. Örneğin, başlıca Cedefop Glossary and Thesaurus, European Education Thesaurus, ERIC Thesaurus ve Unesco IBE Thesaurus gibi sözlüklerden yararlanılmıştır. Eurydice dışındaki bütün kaynaklar tanımların sonunda parantez içinde gösterilmektedir. 3. Yapı 3.1. Temel yapı AESS tanımlayıcı sözcüklerini iki aşamalı bir sınıflandırma sistemi kullanarak düzenler. Ana yüzler daha üst düzeyi yada başka deyimle makro düzeyi oluşturur. Daha alt düzeyi mikro-sözlük oluşturur. Tanımlayıcı sözcüklerin bir kaçı sözlüğe eşlik eden alfabetik listelere konulmuştur. 3.1.1. Ana Yüzler Bu geniş bir şekilde tanımlanmış kavram kategorileri söz konusu konuyu tanımlayan temel yön ve sahip olduğu özellikleri temsil eder. Eğitim politikaları ve sistemleri dikkate alındığında, Eurydice aşağıdaki altı ana yüzü belirlemiştir: Genel kavramlar: eğitim ve eğitimle bağlantılı disiplinlerle ilgili soyut kavramlar. Bu bölüm eğitim sistemlerinin açıklanmış amaçlarını ve bu amaçları yönlendiren prensipleri içerir. Aynı zamanda eğitim bilimleriyle ilgili kavramları da kapsar. Teşekküller ve sistemler: fiziksel olduğu kadar kavramsal teşekküller ve sistemler kastedilmektedir. AESS amaçları için, özel ihtiyaç eğitimi eğitim sistemi olarak kabul edilmiştir. Eğitim içeriği öğretilenlerin özeti (teşekkülü) olarak anlaşılır. Süreç: eğitimin gerçekleştirilebilmesi amacıyla yapılan faaliyetler toplamıdır. Yardımcı unsurlar: eğitim içinde yer alan insanlar, insan grupları, kamu kurumları ve özel kurumlardır. Araçlar: eğitim vermek dışında, eğitimi desteklemek ve belgelemek için kullanılan araçlardır. Bağlam: eğitim faaliyetinin yer aldığı, eğitim sürecini ve sonuçlarını şekillendiren ortamlardır. 3.1.2. Mikro-sözlükler Alt sınıflandırma mikro-sözlükler tarafından sağlanmaktadır. Bunlar hiyerarşik olarak yapılandırılmış aynı konu alanına ait terimlerdir. Aşağıdaki tablo AESS nin onyedi adet mikro-sözlüğün içeriğinin ve altı ana konuyla olan ilişkilerinin ana hatlarını vermektedir. TESE (AESS) Avrupa Eğitim Sistemleri Sözlüğü 2009 Basımı Türkçe Versiyon AESS Sunumu 8

Temel Yönler Genel Kavramlar TABLO 1: AESS nin Temel Yönleri ve Mikro Sözlükler TN Mikro-sözlüğün adı Mikro-sözlüğün içeriği (1) 1 Eğitim Teorisi Eğitim politikasını ve yönetimini belirlemek için kamu yetkililerini yönlendirecek eğitim ilkeleriyle ilgili olan terimlerdir. Ayrıca, eğitim araştırmasıyla ve aynı zamanda eğitim bilimleri ve ekonomisiyle de ilgili terimlerdir. Teşekküller ve sistemler 2 Eğitim sistemleri Farklı tip ve seviyedeki eğitim ve ayrıca öğretmen eğitimini de içine alan eğitimle ilgili terimlerdir. N.B Bu MS (mikro-sözlük) okul tipleriyle ilgili tanımlayıcı sözcükleri içermemektedir (örneğin, MS 2 ilköğretim tanımlayıcı sözcüğünü içerir fakat ilkokul u içermez. 3 Özel İhtiyaçlar Eğitimi Öğrenme ihtiyaçları ve aynı zamanda bu ihtiyaçlarla ilgili faaliyetleri içeren terimlerdir. 4 Eğitim Politikası ve Yönetimi Eğitimde yapılan faaliyetleri ve aynı zamanda eğitimin değişik yönetim kademelerindeki örgütlenmeyi tanımlayan terimlerdir. Ayrıca belirli bir sistem içindeki ve farklı sistemler ve eğitim kademeleri arasındaki hareketlilikle ilgili kavramları da içerir. 5 Eğitim Finansmanı Eğitimin finansmanı ve finanssal kaynaklarıyla ilgili terimlerdir. 6 Okullar yada Eğitim Kurumları Eğitim tesisleri ve ekipmanlarıyla (binalar, araç ve gereç g.b) ve onların bakımıyla ilgili terimlerdir. 7 Eğitim İçeriği Müfredat tasarımı ve organizasyonu, ders ve müfredat içeriği, çalışma alanları ve öğretilen konularla ilgili terimlerdir. Süreçler 8 Öğretim ve Öğrenme (Süreçler ve Yöntem) 9 Değerlendirme ve Rehberlik Bütün eğitsel süreçler ve özellikle öğretim yöntemleri, öğretim araç gereçleri ve öğrenme stratejileriyle ilgili terimlerdir. Eğitim politikaları, sistemleri, eğitimde rol alan kişiler ve yöntemleri değerlendirmek için kullanılan süreçler, araçlar ve etmenlerle ilgili terimlerdir. Kazanılan bilginin geçerliliğinin onaylanması, ortaya çıkan yeterlilik ve nitelikle ve sertifikalarla ilgili terimlerdir. 10 Kişilik ve Davranış Bilişsel ve duygusal gelişimle ilgili terimlerdir. Kişilik özellikleri, tutumlar, beceri ve yeterlikle ilgili terimleri de içerir. (1) TN = Mikro-sözlüğün tanımlama numarası TESE (AESS) Avrupa Eğitim Sistemleri Sözlüğü 2009 Basımı Türkçe Versiyon AESS Sunumu 9

Temel Yönler Etmenler TABLO 1 (Devamı): AESS nin Temel Yönleri ve Mikro Sözlükler TN (1) Mikro-sözlüğün adı Mikro-sözlüğün içeriği 11 Eğitimde Rolü Olanlar Öğrenciler, öğretmenler, danışmanlar, Eğitimle ilgili kamu yetkilileri ve aileler gibi eğitimde rol alanların tamamıyla ilgili terimlerdir. Tanımlayıcı sözcükler bu gibi eğitimde rol alanların arasındaki etkileşimle de ilgilidir. 12 Avrupa Birliği Avrupa Birliği bağlamı içindeki kurumlar, yasama ve diğer faaliyetlerle ilgili terimlerdir. Araçlar 13 Bilgi, İletişim, İstatistik, Süreçler ve özellikle vurgulanan elektronik biçimleriyle birlikte iletişim sistemleriyle ilgili terimlerdir. Bağlam 14 Politika, yasama,, Kamu Yönetimi Kamu yetkisi, ve onun eğitim alanı dışındaki faaliyetiyle ilgili terimlerdir. 15 Sosyal çevre, (Toplum, Kültür, Dil ve Din) 16 Ekonomik Çevre, (Ekonomi, İş gücü ve İstihdam) Bir bütün olarak vatandaş, sosyal gruplar ve toplumla ilgili terimlerdir. Tanımlayıcı sözcükler kültür, dil ve dinle de ilgilidir. Sağlık ve güvenliğin de sosyal çevrenin bir parçası olduğu kabul edilir. Ekonomi, her bir ekonomik sektör, işgücü ve istihdamla ilgili terimlerdir. 17 Diller Her bir dilin ve dil gruplarının adıyla ilgili terimlerdir (2). (1) TN = Mikro-sözlüğün tanımlama numarası (2) Mikro-sözlük dillerindeki hiyerarşik dil yapısı ve imla için şu kaynaktan yararlanılmıştır: Gordon, Raymond G., Jr. (ed) 2005. Ethnologue: Languages of the World, Onbeşinci baskı. Dallas, Texas: SIL International. Internet versiyonuna ulaşmak için: http:// www.ethnologue.com/ Tanımlayıcı sözcükler ve mikro-sözlük arasındaki ilişki alfabetik görünümde MS kısaltması ve sözlüğün iki rakamlı tanımlama numarasıyla birlikte görüntülenmektedir. Her ikisi de tanımlayıcı sözcüğün altındaki satırda yer almaktadır. Sistematik görünümde, her bir mikro-sözlüğün adının tamamı ve adının önünde tanımlama numarası görüntülenmektedir.. 3.1.3. Alfabetik Listeler Dört adet alfabetik liste AESS yi takviye eder. Mikro-sözlükler gibi, belirli bir konu alanına ait terimleri içerir fakat, bu terimleri basit alfabetik sırada sunar. Alfabetik listeler Eurydice ek sözlüğünü oluşturan, diğer bilgi toplumlarıyla paylaşılan veya anlamlı bir hiyerarşik sıralamaya imkan tanımayan terim kümelerine tahsis edilmiştir. Aşağıda adı geçen şu terim kümeleri alfabetik listelere alınmıştır: coğrafi varlıklar, bilgi kaynakları, özel isimler ve yardımcı tanımlayıcılar. Bir tanımlayıcı sözcük ve bir alfabetik liste arasındaki ilişki alfabetik görünümde MS kısaltmasıyla gösterilir ve bu kısaltmanın arkasından alfabetik listenin parantez içinde iki TESE (AESS) Avrupa Eğitim Sistemleri Sözlüğü 2009 Basımı Türkçe Versiyon AESS Sunumu 10

rakamlı tanımlama numarası vardır. Her ikisi de (kısaltma ve tanımlama numarası) tanımlayıcı sözcüğün altındaki satırda yer alır. TN (1) Alfabetik Listeler Tablo 2 AESS nin Alfabetik Listeleri Alfabetik Listenin İçeriği 18 19 20 Yardımcı Tanımlayıcılar Coğrafi Varlıklar Özel İsimler İndekslemede kullanmak için anlamları çok geniş olan terimlerdir. Böyle bir sözcüğün diğer bir AESS tanımlayıcı sözcüğüyle birlikte kullanılması zorunludur. Bütün Avrupa ülkeleri, OECD ülkeleri ve bilişim ağıyla ilgilenen Avrupa dışındaki bazı ülkeleri kapsayan terimlerdir. Ülkelerin isimlerinin yazılışı (imlası) ISO 3166 standartlarına uymaktadır. Bu terimler kıtalar ve bölgelerle ilgili terimleri de kapsamaktadır. Avrupa ülkelerindeki bölgesel varlıklar sadece o bölgelerin kendine has ayrı eğitim sistemleri varsa, sözlük kapsamı içine alınmıştır. Başvuru kaynağı olarak işe yarayabilecek daha önceki siyasi/coğrafi varlıklarla ilgili terimleri de içine alır. Tanımlayıcılar bunların mevcut bulunduğu döneme de işaret eder. Özel işimler tam ismiyle yada kısaltmalarla verilmektedir. 21 Bilgi Kaynakları Bilgi sağlayabilecek her türlü materyalle ilgili terimlerdir. (1) TN = Alfabetik listenin Tanımlama Numarası 3.2. Hiyerarşik ilişkiler Hiyerarşiler tanımlayıcı sözcükler arasında alt sıra üst sıra derecesini belirtir. Üst sıra terimi, terimin önünde GT (Geniş Terim) kısaltmasıyla tanımlanmıştır. Alt sıra terimi terimin önünde DT (Dar Terim) kısaltmasıyla tanımlanmıştır. Laboratuar GT eğitim tesisleri eğitim tesisleri DT laboratuar Alfabetik görünüm her bir tanımlayıcı sözcük için bir hiyerarşik seviye yukarıyı ve bir seviye aşağıyı gösterir. Hiyerarşik görünüm üst sıra ilişkilerini göstermez, fakat bütün alt sıra seviyelerini gösterir. DT kısaltmasının numaralanması (örneğin: DT1) dar terimin genel terimden çıkarıldığı seviye numarasına işaret eder. AESS çoklu hiyerarşik ilişkileri de kapsar. Bu ise tanımlayıcı sözcüklerin birden fazla geniş terimle bağlantı kurulabileceği anlamına gelir. 3.3. Çağrışımsal ilişkiler Bu gibi ilişkiler iki terim arasında ne hiyerarşik ilişkidir nede eşdeğer ilişkisidir. Bu gibi ilişkiler kullanıcıların mantık yürüterek iki terimi birbiriyle bağdaştırabileceği bir durumdur. Bu terimlerden birisinin kapsadığı bir kavramla ilgilenen bir kullanıcının diğer terimin kapsadığı bir başka kavramla ilgileniyor olması çok olasıdır. AESS karşılıklı çağrışımsal ilişki kurarak bu duruma dikkat çeker ve kullandığı İT (İlgili Terim) kısaltmasıyla bu ilişkiyi vurgular. eğitim kalitesi TESE (AESS) Avrupa Eğitim Sistemleri Sözlüğü 2009 Basımı Türkçe Versiyon AESS Sunumu 11

3.4. Dilsel eşitlik ilişkisi İT değerlendirme değerlendirme İT eğitim kalitesi AESS nin farklı dillerdeki versiyonları tanımlayıcı sözcükleri o dillerin gerektirdiği alfabetik sırada vermektedir. Dilsel eşitlik ilişkisine göre bağlantı kurulmuş terimler aşağıda listelenmiştir. Bunların her birisinin önünde ilgili dilin kodu yer almaktadır. 4. Sözlük görünümleri AESS nin farklı dillerde yazılan her bir versiyonu önsöz ve AESS ile ilgili sunuş sayfasını ve ayrıca alfabetik, sistematik ve dönüştürülmüş görünümlerini içerir. Bunlara Eurydice ın http://www,eurydice.org adresinden ulaşılabilir. Kullanıcılar AESS yi ücretsiz olarak indirebilirler. AESS (Avrupa Eğitim Sistemleri Sözlüğü) Eurydice bilişim ağında indeksleme aracı olarak AES (Avrupa Eğitim Sözlüğü) nün yerini almakta olduğu için, AES nin AESS ye aktarılan tanımlayıcı sözcüklerinin listeleri ve aktarılmayan tanımlayıcı sözcüklerinin listeleri kullanıcıya sunulmaktadır. 4.1. Kısaltmalar ve kodlar AESS nin farklı dillerde yazılmış bütün versiyonları aynı kodları ve kısaltmaları kullanır. Tablo 3: AESS deki Kısaltmalar ve Kodlar GT MS DT İT KA İK Geniş Terim: bu kısaltmadan sonra gelen terim genel bir terimdir. Mikro-sözlük / Alfabetik Liste: bu kısaltmadan sonra gelen rakam bir mikrosözlüğün yada bir alfabetik listenin tanımlama numarasıdır. Dar Terim: bu kısaltmanın arkasından gelen terim özel bir terimdir. İlgili Terim: bu kısaltmanın arkasından gelen terim çağrışımsal ilişkiyle bir başka terime bağlanmıştır. Kapsam Açıklaması / Tanımı: bu kısaltmanın arkasından terimin kullanımına dair bir yönerge yada terimle ilgili bir tanım gelir. İçin Kullanın: bu kısaltmayı izleyen terim tanımlayıcı olmayan bir sözcüktür. KULLANIN Kullanın: bu ifadeden önce gelen terim bir takım terimler arasından belirli bir terimi temsil etmesi için seçilmiştir. AESS deki dil kodları bg Bulgarca it İtalyanca cs Çekçe lt Lituanya Dili da Danimarkaca lv Letonya Dili de Almanca mt Malta dili TESE (AESS) Avrupa Eğitim Sistemleri Sözlüğü 2009 Basımı Türkçe Versiyon AESS Sunumu 12

el Yunanca nl Hollandaca en İngilizce no Norveççe es İspanyolca pl Polca (Lehçe) et Estonya Dili pt Portekizce fi Fince ro Rumence fr Fransızca sk Slovakça ga İrlandaca sl Slovence hu Macarca sv İsveççe is İzlandaca tr Türkçe 4.2. Alfabetik görünüm Bu görünüme tanımlayıcı olan sözcük ve tanımlayıcı olmayan sözcük yazılarak iki şekilde giriş yapılabilir. AESS de alfabetik sıralama sözcük sözcük işlenen sistem üzerine kurulmuştur. Sözcükler arka arkaya aralarında boşluk yada tire olacak şekilde ve alfabetik olarak sıralanmıştır. Kamu hukuku Yasama KULLANIN devlet okulu MS (06) KA: Devlet (kamu) otoritesi tarafından finanse edilen ve yönetilen okul. İK: Devlet tarafından finanse edilen okul. GT: okul 4.2.1.Tanımlayıcı sözcük kaydı yayın MS (21) KA: mümkünse daha özel spesifik bir terim kullanın. Bu kayıtlar aşağıdaki özellikleri içermektedir: Tanımlayıcı sözcük koyu roman fontuyla yazılmıştır. Tanımlayıcı sözcüğü kapsayan mikro-sözlüğün tanımlama numarası ve önünde MS kısaltması yer alır. AESS nin yazıldığı her dilde terimlerin karşılıkları vardır ve her bir terim kaydının önüne hangi dilde verilmişse o dilin kısaltması yazılmıştır. (ilgili yerde) bir kapsam açıklaması ve önünde KA kısaltması yer alır. Tanımlayıcı olmayan sözcükler eğik yazıyla yazılmışlardır ve önünde İK kısaltması yer alır. Tanımlayıcı sözcükten türetilmiş ve elemanlarına ayrılmış bileşik terim(ler): elemanlarına ayrılmış terimi meydana getirmek için tanımlayıcı sözcük kullanıldığında, elemanlarına ayrılmış terimin başında İK kısaltması ve sembolü yer alır. Aşağıdaki örnekte, ilköğretim öğretmeni hem ilköğretim e hem de TESE (AESS) Avrupa Eğitim Sistemleri Sözlüğü 2009 Basımı Türkçe Versiyon AESS Sunumu 13

öğretmen e işaret eder; Bu yüzden İK ilköğretim öğretmeni şeklinde yazılmış olan girdi alfabetik görünümde bulunacaktır. Bu iki tanımlayıcı sözcük indeksleme ve arama aşamalarında aynı anda birlikte kullanılmalıdır. İlk öğretim MS (02) İK temel eğitim İK ISCED 1 İK İlköğretim öğretmeni öğretmen MS (11) İK orta öğretim öğretmeni İK ilköğretim öğretmeni Üst sınıfın birinci seviyesindeki genel tanımlayıcı sözcükler alfabetik sırada listelenmiştir ve önünde BT kısaltması vardır. Alt sınıfın birinci seviyesindeki özel tanımlayıcı sözcükler alfabetik sırada listelenmiştir ve önünde DT kısaltması vardır. Kayıtlı tanımlayıcı sözcüğe çağrışımsal olarak bağlı tanımlayıcı sözcükler alfabetik olarak listelenmiştir ve önünde İT kısaltması yer alır. eğitimi Müfredat desteği MS (03) KA: Genel okullarda eğitilen öğrenme zorluğu çeken öğrencilerin İK öğrenme desteği İK çözümsel eğitim GT özel ihtiyaç eğitimi DT dil desteği İT müfredat destek sınıfı 4.2.2. Tanımlayıcı olmayan sözcük kaydı Tanımlayıcı olmayan sözcükler kalın ve eğik yazılmış olarak görülürler ve kullanıcıları uygun bir tanımlayıcı sözcüğe yönlendirmek için KULLANIN ifadesi ile birlikte yer alırlar. çözümsel eğitim müfredat desteği KULLANIN Bir takım tanımlayıcı sözcükten meydana getirilmiş bileşik terimler aşağıdaki şekilde sunulmaktadır: İlkokul öğretmeni İlk öğretim + öğretmen KULLANIN 4.3. Sistematik görünüm TESE (AESS) Avrupa Eğitim Sistemleri Sözlüğü 2009 Basımı Türkçe Versiyon AESS Sunumu 14

Bu görünüm, kullanıcılara tanımlayıcı sözcükler arasındaki hiyerarşik ve çağrışımsal ilişki hakkında bilgi verir. Her bir mikro-sözlüğün başında o mikro-sözlüğün kalın yazıyla adı ve adının önünde ise tanımlama numarası vardır. Hiyerarşik sıralamaların en başında, söz konusu hiyerarşide herhangi bir başka terimin alt terimi olmayacak üst terimler yer alır. Üstteki terimler alfabetik sırada sunulurlar ve sonuç olarak bu da her bir mikro-sözlükte terimlerin veriliş sırasını belirler. Dar terimler sağa doğru yerleştirilerek verilirler (Üst terime göre alt seviyedeki her terim iki nokta sonra verilir) ve DT kısaltmasıyla tanımlanır. Terimlerin bir seviyeden daha fazla alt seviyeyle bağlandığı durumlarda DT kısaltmasının arkasından bu seviyeyi belirten bir numara gelir. (Örneğin, DT1 alt sınıf olarak birinci seviyeye, DT2 ise alt sınıf olarak ikinci seviyeye işaret eder). Dar terimler üst seviyeden alt seviyeye doğru inen hiyerarşik sıralamayla gösterilirler. Aynı hiyerarşik seviyeye sahip tanımlayıcı sözcükler alfabetik sıraya göre düzenlenmiştirler. 06 okullar ve eğitim kurumları eğitim kurumları..dt1 okul.dt2 DT3 konservatuar.dt2 yatılı okul Bir biriyle çağrışımlı olan terimler de sağ tarafa (çağrışımlı olarak bağlı olduğu terime göre iki nokta sonra) yerleştirilmişlerdir ve alfabetik olarak düzenlenmişlerdir. Bu gibi terimlerin önünde İT kısaltması vardır ve eğer farklı mikro-sözlüklerde yer alıyorlarsa, kısaltmadan sonra parantez içinde bu farklı mikro-sözlüklerin tanımlama numarası yer alır. 08 Öğretme ve Öğrenme eğitimin amaçları..it müfredat geliştirme (07) 07 Eğitimin İçeriği müfredat geliştirme..it eğitimin amaçları (08) Çoklu hiyerarşik ilişkiler iki uçlu ok kullanılarak belirtilmiştir. Eğer her iki geniş terim aynı mikro-sözlükte bulunuyorsa, bu durum tanımlayıcı sözcüğün sağında yer alan iki uçlu okla gösterilmektedir. DT1 rehberlik uzmanı terimi her ikisi de 11 numaralı mikrosözlükte yer alan rehberlik hizmeti teriminin ve öğretim harici destek personel teriminin alt terimidir. 11 - Eğitim Rolü Olanlar rehberlik hizmeti DT1 rehberlik uzmanı öğretim harici destek personel DT1 rehberlik uzmanı TESE (AESS) Avrupa Eğitim Sistemleri Sözlüğü 2009 Basımı Türkçe Versiyon AESS Sunumu 15

Eğer iki geniş terim farklı mikro-sözlüklerde yer alıyorsa, o zaman bu durum tanımlayıcı sözcüğün sağında yer alan iki uçlu okla gösterilmekte ve arkasından parantez içinde mikro-sözlüğün tanımlayıcı numarası belirtilmektedir. DT1 reform terimi 04 nolu mikro-sözlükte yer alan eğitim politikası teriminin ve aynı zamanda 14 nolu mikro-sözlükte yer alan politika teriminin alt terimidir. 04 Eğitim Politikası ve Yönetim eğitim politikası..dt1 reform (14) 14 Politika, Yasama, Kamu Yönetimi politika..dt1 reform (04) Kapsam açıklamasıyla desteklenen tanımlayıcı sözcüklerin altı çizilidir ve kapsam açıklamasını okumak için kullanıcının alfabetik görünümü kullanması gerekir. bilgi..dt1 dokümantasyon.it sınıflandırma..dt1 velileri bilgilendirme 11..İT BİT(Bilgi ve İletişim Teknolojileri)..İT bilgi (enformasyon) merkezi Tanımlayıcı olmayan sözcükler sistematik görünümde gösterilmezler. 4.4. Dönüştürülmüş (yada sırası değiştirilmiş) görünüm (Bileşik terimlerin tek tek sözcükleri de dahil olmak üzere) bütün önemli kelimelerin alfabetik listesi BİAK (Bağlam İçinde Anahtar Kelime) formatına göre hazırlanmıştır. İngilizce de of, and, in, between by gibi tek başına anlamı olmayan kelimeler dönüştürülmüş sıranın merkezi olarak kullanılmamıştır. AESS için uygulanan, taramada dikkate alınmayan sözcüklerin tam bir listesi ekte verilmiştir. iş yeri eğitimi hizmet içi eğitim KULLANIN aktarım Avrupa Kredi Aktarım Sistemi kredi aktarımı finansal aktarım fonların aktarımı KULLANIN bilgi aktarımı öğretmen nakli Eğitim alanları arasında nakil fonların aktarımı Eğitimin farklı kademeleri arasında geçiş Bileşen kelimelerine ayrılmış bileşik terimler dönüştürülmüş görünümde aşağıdaki şekilde verilmektedir. İlkokul öğretmeni ilköğretim + öğretmen KULLANIN TESE (AESS) Avrupa Eğitim Sistemleri Sözlüğü 2009 Basımı Türkçe Versiyon AESS Sunumu 16

YÖNETİM BAKIM VE GÜNCELLEME Eurydice AESS yi düzenli olarak güncellemeyi planlamaktadır. Güncelleme işinde bize yardım etmek isteyen kullanıcılardan önerilerini, nedenlerini de belirterek aşağıdaki adrese yada elektronik posta adresine göndermelerini rica ediyoruz. E-posta: http://eacea.ec.europa.eu/portal/page/portal/eurydice/tesemaintenance Eurydice Avrupa Birimi bütün değişiklik önerilerini inceleyecek ve bu değişikliklerin AESS üzerindeki etkilerini değerlendirecektir. Öneriler ve bu değişiklik önerilerinin olabilecek etkilerinin analizleri daha sonra AESS Yönetim Kuruluna ve Dilsel Eşdeğerlik Kuruluna görüş almak için sunulacaktır. AESS Yönetim Kurulu değişikliğin yapılıp yapılmaması konusundaki son kararı verecektir. AESS kullanıcılarına değişiklikler hakkında Eurydice ın merkezi web sitesi http://www.eurydice.org aracılığıyla bilgi verilecektir. TESE (AESS) Avrupa Eğitim Sistemleri Sözlüğü 2009 Basımı Türkçe Versiyon AESS Sunumu 17

AESS NİN KULLANIMI 1. İndeksleme İndeksleme, bir belgenin konusun içeriğine göre betimlenmesi ve tanımlanması ve tanımlayıcı kelimelerle bu içeriğin temsil edilmesi işidir. İndeksleme için kullanılan aynı tanımlayıcı sözcüklerle arama yaparak, bilgi arayan kullanıcılar bibliyografik doküman yığınından istedikleri bilgiye ulaşabilebileceklerdir. 1.1. İndekslenecek kavramların seçimi İndekslenecek kavramların seçimi iki temel ilkeye dayanır: seçicilik ve kapsamlılık. İndeksleme yapanlar, bilgi arayanların sadece ilgi alanları içinde olması muhtemel bilgiyi sağlayacak kavramları indeksleyerek çok geniş indeksleme yapmaktan kaçınmalıdır. İndekslemede seçicilik: Sözlüğün kalitesinden bağımsızdır. Dokümantasyon sistemini kontrol altında tutan indeksleme ilkelerine bağlıdır. İndeksleme yapanın ileride sistemi kullanacaklar hakkındaki bilgisine, onların ihtiyaç ve ilgi alanları hakkındaki bilgisine bağlıdır. 1.1.1. Kapsamlılık İndeksleme yapanlar, bilgi arayanların ister dolaylı, ister doğrudan olsun muhtemel ilgi alanlarına yönelik bütün kavramları seçerek dar indekslemeden kaçınmalıdırlar. Bir dokümana atfedilmiş tanımlayıcıların gerçek sayısı aşağıdaki şu şartlara bağlıdır: Sözlüğün kapsamına bağlıdır; sadece belge dilinde karşılığı olan kavramlar indekslenebilir. İndekslemenin ayrıntı seviyesini belirleyen indeksleme ilkelerine bağlıdır; en uygun ayrıntı seviyesi sisteme konulan soruların özelliğine bağlı olduğu için, indeksleme seviyesi kullanıcılarla karşılıklı etkileşim kurularak en iyi belirlenebilir. İndeksleme yapan her bir kişinin (belirli bir indeksleme ilkesinin olmadığı durumda) konu analizi ve indeksleme ile ilgili deneyim ve yapmış olduğu uygulama miktarına bağlıdır. Kapsamlılık artıkça, Bilgi bulma oranı, yani, belirli bir veri tabanından çıkarılan ve bir sorgulamaya cevap olarak verilen ilgili belgelerin oranı da artar. İsabet oranı, yani, bir sorgulamaya cevap olarak çıkan ve kullanıcının ihtiyacıyla gerçekten ilgili belgelerin oranı düşer. Teferruatlı (yani, alt düzeyde önem taşıyan kavramları da kapsayan) indeksleme yapıldığında, kullanıcıların bir çok belgeye ulaşması mümkündür, fakat bunların bazıların kullanıcının aradığıyla çok az ilgili olması ihtimali vardır. TESE (AESS) Avrupa Eğitim Sistemleri Sözlüğü 2009 Basımı Türkçe Versiyon AESS Sunumu 18