Dijital Geleceğin Ticari Modelleri ve Potansiyel Servisler

Dijital Geleceğin Ticari Modelleri ve Potansiyel Servisler Hazırlayan: Bilal KABAKLI 18 Şubat 2011 w w w. 4 p l a y. c o m. t r

Çalışma Özeti... 2 Sanal Ürünler Tanım ve Muhtemel Ticari Model Şekli... 5 Avantajları ve Olumlu Öngörüleri... 5 Dezavantajları ve Olumsuz Öngörüler... 7 Verimlilik... 8 Örnekler... 8 Sosyal Alışveriş Tanım ve Muhtemel Ticari Model Şekli... 13 Avantajları ve Olumlu Öngörüleri... 14 Dezavantajları ve Olumsuz Öngörüler... 16 Verimlilik... 17 Örnekler... 17 Kitle Fonu Tanım ve Muhtemel Ticari Model Şekli... 21 Avantajları ve Olumlu Öngörüleri... 22 Dezavantajları ve Olumsuz Öngörüler... 23 Verimlilik... 24 Örnekler... 25 Kitle Bilgi Satışı Tanım ve Muhtemel Ticari Model Şekli... 30 Avantajları ve Olumlu Öngörüleri... 32 Dezavantajları ve Olumsuz Öngörüler... 34 Verimlilik... 35 Örnekler... 36 Fırsat - Şans - Teklif Tanım ve Muhtemel Ticari Model Şekli... 42 Avantajları ve Olumlu Öngörüleri... 43 Dezavantajları ve Olumsuz Öngörüler... 44 Verimlilik... 46 Örnekler... 46 Fiziksel Paylaşım Tanım ve Muhtemel Ticari Model Şekli... 51 Avantajları ve Olumlu Öngörüleri... 52 Dezavantajları ve Olumsuz Öngörüler... 53 Verimlilik... 53 Örnekler... 54 Sonuç... 58 1

Özet Dijital servislere yabancı olan pek çok insan, yeni bir iş fikrine ne kadar insan toplarım ki reklamdan çok para kazanabileyim düşüncesi ile yaklaşmaktadır. Dijital dünyadaki imkanlar bu kadar fazla iken, para kazanmanın tek yolu üyelik ücreti almak veya reklam geliri elde etmek midir? Web servislerindeki reklamlardan gözümüzü kaçırırken, televizyonda reklamlara denk geldiğimizde kanal değiştirirken bir kullanıcıya reklam ifşa etmek, onu memnun etmek midir? Peki kullanıcı bu mecburiyete katlanıyorsa, bundan sonra da hep katlanacağı anlamına mı gelir? Açıkça söylemek gerekir ki milyonlara yapılan ortak baskı reklamlar artık yararsız, kullanıcı ile ürün arasındaki bir engelden başka bir şey değil. 500 milyon kullanıcısı olan dev Facebook dahi, verimsiz reklam modelinin geleceğini görüp uygulama ve alışveriş sektörüne giriş yapmak istiyorken, yeni bir servisin reklam ile hayata tutunabilme ihtimali, yok denebilecek kadar azdır. Dijital teknoloji birçok soruna çözüm buluyor ve hayatımızı bir çırpıda kolaylaştırabilirken, dijital servisler kazanç sağlayabilme konusunda bu kadar çaresiz mi? Elbette hayır. Anahtar; erişim imkanının bu kadar çok olduğu çevrimiçi ortamda, bir yol bulup kullanıcıyı da hizmete dahil etmek, sistemin bir parçası yapabilmektir. Dijital sayesinde kullanıcılar sistemden ne alabilir, ne verebilir, hizmet kişilere göre nasıl çeşitlenebilir? soruları ayrıntılı olarak incelenmek zorundadır. Günümüzün milyonlarca kullanıcısı olan bilindik servisleri, internet teknolojisinin yayılıyor olması nimetinden nemalandırlar ve tutundular. Bu çalışmada anlatılmak istenen ise; Bu servislerin geleceğinin ne kadar uzun olabileceği ve ne gibi farklı servislerin, daha verimli şekillerde para kazandırabileceğidir. Araştırma, pek çok ticari model içerisinden, gelecekte önemli olacağı düşünülen 6 ticari model üzerinde yapıldı. İşlenen bazı ticari modeller literatürde bir yere ve tanıma sahip iken, bazıları araştırma ekibi tarafından oluşturulmuş, tanımlanmış ve incelenmiştir. Çalışmadaki ticari modeller sırası ile; 1. Sanal Ürünler: Çevrimiçi ortamlarda, gerçek para ile satın alınan soyut ürünlerdir. Sosyalliğin çevrimdışından çevrimiçine doğru hızla kaydığı günümüzde çok yaygın olmasa da gelecekte büyük yer tutacaktır. 2. Sosyal Alışveriş: Pek çok aktivite gibi alışverişin de çevrimiçi ortama kaymış olmasının sosyalleşme ihtiyacının artmasına sebep olmuştur. Birbirine zıt iki kavramın; internet üzerinden alışverişin ve sosyalliğin, neden bir arada olması gerektiği ve bunun nasıl gerçekleşebileceği ana fikirdir. 2

3. Kitle Fonu: Kitlenin küçük katkıları nasıl odaklanır ve somut bir projenin finansmanı olur? sorusunu inceler ve yatırımdan proje büyülüğüne konuyu genişçe ele alır. 4. Kitle Bilgi Satışı: Son yıllarda yükselişte olan kitle bilgi kaynaklı projelerin gelecekte nasıl bir yeri olacağı, artıları ve eksileri incelenmiştir. Kitle ne tarz projelere katkı sağlayabilir, katkı sağlamaya nasıl teşvik edilir sorularına cevap verilmiştir. 5. Fırsat-Teklif-Şans: Hayatımıza ansızın giren Groupon ve benzeri sistemlerin nasıl ihtiyaçları karşıladığı ve gelecekteki durumları ne olacaktır? 6. Fiziksel Değişim: Kısa süreli küçük ihtiyaçlar, küçük karları da içinde barındırır. Dijital teknoloji sayesinde, yüksek verim ile bu kârın nasıl elde edileceği ele alınmıştır. Başlıklar altında her ticari modelin; tanımı, işleyişi, avantaj ve dezavantajları, gelecek öngörüleri, verimlilik ve örnekleri incelenmiştir. 3

Sanal Ürünler (Virtual Goods) Belki ürünler sanal, ama kâr gerçek! NYTimes.com 4

Sanal Ürünler (Virtual Goods) Sanal ürünler; fonksiyonel ya da dekoratif amaç ile, oyun-sosyal ağ gibi çevrimiçi dünyalarda, gerçek para ile satın alınan soyut nesnelerdir. Fiyatları genel olarak 1$ ile 3$ arasında olsa da nadirlik, işlev ve tasarımına bağlı olarak çok daha yüksek fiyatlara satılabilirler. Oyundaki silahlardan avatar ve profil temalarına hatta sanal hediyelere kadar çeşitlilik gösterebilir, sanal bir ürün ya da servis olabilirler. (Mehta, Rasheed, & Orlanski, 2010) Muhtemel Ticari Model: Sanal Ürünlerin Avantajları: Hasılat ilk elden, kullanıcıdan kazanılır. Reklam firması gibi aracılar ya da ödemenin dönmesi, bekletilmesi gibi riskler yoktur. 5

Sanal ürünler iletişime katkı sağlayarak işletmeye değer katar. Reklam gibi iletişimi bölen bir unsur değildir. Kişiye özel fiyatlandırma sağlar. Sabit olarak fiyatlandırılmış tüm hizmetlerde (oyun, arkadaşlık siteleri) mutlaka daha çok ya da daha az para harcamak isteyen kullanıcılar vardır. Servise üye olmamaktansa istedikleri kadar sanal ürüne sahip olabilirler. (Balfour, 2009) Sanal ürünler sayesinde sabit bir üyelik bedeli ödemek istemeyen kullanıcılar da sisteme dahil olabilirler. Böylece daha büyük ve güçlü bir servis oluşturulmuş olur. Sanal ürünler sosyal statü olarak görülebilirler. Sosyal içeriğe bağlı olarak, gerçek hayatla ilişkili bir başarı ya da kabul görme seviyesi olabilirler. Kişinin kendini ifade etmesi, statü kazanması anlamına gelebilirler. (Mağazadan markalı ürünler almak gibi.) (Mehta, Rasheed, & Orlanski, 2010) Avantajlar - Gelecek Öngörüleri: Sana ürünlerin pazar payı büyük ve büyümeye devam edecek. InsideVirtualGoods.com un hazırladığı rapora göre; 2011 yılındaki pazarın büyüklüğü 11 Milyar Dolar ın üstünde. Tüketimin baskın olduğu bölge Asya. Doğudaki Pazar büyüme oranı yıllık %40 iken bu oran Batı da %70 in üstünde. Pazar payının büyük olması yeni ticari modellere de yol açabilir. Peanut Labs ınkurucularından Ali Moiz e göre sistemlerdeki kullanıcıların %10-%20 si para ile, %30-%40 ı da ücretsiz anket doldurarak, ücretsiz servislere abone olarak ya da reklam izleyerek sanal ürün alıyor. Bu örnekteki ticari modeli (Şekil-1) inceleyecek olursak; Sistemdeki kullanıcıların bazıları (%10 ile %20 arasında) gerçek para ile puan satın alıp puan ile de sanal ürün satın alabiliyor. Oranı %30 ile %40 arasında değişen başka bir kesim de para ile puan almak yerine, anket doldurarak puan kazanmayı tercih ediyor. 6

Şekil - 1 Filmlerde kullanılan ürün konumlandırma nın (product placement) sanal ürünler sisteminde de oldukça yaygın olarak kullanılacağı düşünülüyor. Sanal ürünlere karşı olan tutum değişiyor. Çevrimiçi ortamlarda daha çok eğlence ve keyif almayı sağlayan sanal ürünler, çevrimiçi dünyaya bakışın değişmesi ile artık paranın boşa harcandığı yerler olarak görülmüyor. Sanal Ürünlerin Dezavantajları: Kapasiteyi ve kullanıcıların bırakacakları para miktarını hesaplamak zor. Para yönetimini sağlamakta sıkıntı yaşanabilir. Üyelik sistemi ile çalışan servislerde gelir hesaplaması yapmak (üye sayısı x üyelik ücreti) daha kolay. Sanal ürün üzerine kurulmuş bir ticari modelde, altyapı harcamalarının kârı nasıl etkileyeceği büyük bir soru.(miller, 2009) Sadece çevrimiçi oyunlar-sanal dünyalar gibi sosyal ortamlarda işe yarar! Sebebini bir inceleme ile açıklayacak olursak; Evde kimse izlemiyorken: (a) modaya uygun en güzel elbiselerini mi, yoksa (b) eski bir t-shirt giymeyi mi tercih edersin? Bu soruya alınan cevap hep (b) olmuş. Arkasındaki sebep ise ödül ile satın almak arasındaki farklılık ile açıklanıyor. Bu duruma göre; satın alınacak ürün, sosyal olarak bir fayda sağlamalıdır. Kullanıcılar, daha güçlü hissetmek, bir 7

ortama uyum sağlamak ya da dikkat çekmek gibi sebepler üzerinden para harcayacaklardır. (Lovell, 2010) Kullanıcının ödeme yapma şekli, hedef kitle oluşturmaya (en az) bir parametre daha ekleyeceği için sayının azalmasına sebep olacaktır. İnternet kullanan ve kredi kartına sahip olanlar gibi. Ayrıca bu kişilerin kredi kartına sahip olmaları yeterli de değil, güven duyup internetten alışveriş için de kullanabiliyor olmaları şart. Dezavantajlar - Gelecek Öngörüleri : Pazar payı büyük, büyüme hızı yüksek olsa da uzun vadede kazanan reklam olacak. Sosyal medya bu kadar yaygınken reklamcılarla çalışmayanlar çok büyük fırsatlar kaçıracak. (Choy, 2009) Verimlilik : Sanal ürünler üzerine kurulu bir ticari modelde içeriği iletmek en önemli gider. Oyun ve benzeri hizmetlerde bu konu üzerine büyük miktarda yatırım yapılıyor. Sanal ürünler basit olarak 0 ve 1 lerden oluştuğu için üretimde hammadde kullanılmaz. Fakat mutfaktaki ekip seçkin kişilerden oluşmalı. Ürünü iletirken, tasarlarken ve pazarlarken çalışılması gereken kişilerin maliyeti yüksek olabilir. Tüm bunlara rağmen, sanal ürünleri çoğaltmak, daha fazla üretmek için zamana ve paraya ihtiyaç yoktur. Bununla birlikte pazarın büyüklüğü de düşünülürse; Sanal Ürünler üzerine kurulmuş bir ticari model verimlidir. Örnekler - Mobil Uygulama Pazarı: Sanal ürünlerin mobil uygulama pazarındaki boyutu gün geçtikçe artmaktadır. Flurry (www.flurry.com) şirketi tarafından hazırlanan aşağıdaki grafik (Şekil-2), bir yıllık süreçte, bir kullanıcıdan elde edilen gelirin ortalamasını ve gelir kaynağını göstermektedir. 8

Görüldüğü gibi, ortalama olarak bir kullanıcıdan Eylül 2009 da 2$ ın altında bir gelir elde edilirken, bu rakam Eylül 2010 da 9$ ı bulmuş. Bu hızlı büyümenin arkasında yatan sebeplerin başında sanal ürünlerin iletişime olan pozitif etkisi gösterilebilir. Şekil - 2 Mobil uygulama pazarında genel olarak uygulanan ticari model ise aşağıdaki diyagramda gösterilmiştir. 9

Örnekler - Moola: Moola.com kullanıcılara elde ettiği gelir ile ücretsiz oyun sağlayan bir servis. Kullanıcılar oyunda art arda 30 oyun kazanıp 30. seviyeye gelebilirlerse, 10 Milyon Dolar ın üzerinde bir ödül kazanacakları vaat ediliyor. Kullanıcı her oyunu oynamadan önce yaklaşık 30 saniyelik bir reklam izlemek zorunda. Ticari modelini (Şekil-3) inceleyecek olursak; Üyelik anında 10 adet reklam atlama hakkı hediye ediliyor. Bu sayede kullanıcı isterse reklamı izlemeden oyuna başlayabiliyor. Oyunların kolaylığı ve paranın katlanarak artması bir alışkanlık-bağımlılık kazandırıyor. Kullanıcı daha hızlı yükselmek için reklamı izlemeyip hemen oyuna başlamak isterse de reklam atlama hakkı satın almak zorunda. Şekil - 3 10

Kaynaklar: Mehta, Ravi, Rasheed, Zeenat, & Orlanski, Brett. (2010). Branded Virtual Goods Market Report. Retrieved August 2, 2010, from http://viximo.com/interior/resources/downloads/082010-branded-market.pdf Balfour, Brian. (2009, August 5). 4 advantages of a virtual goods business model. Retrieved from http://socialdegree.com/2009/08/05/4-advantages-ofa-virtual-goods-business-model/ Choy, Ro. (2009, October 28). The future of social media monetization, part ii [Web log message]. Retrieved from http://www.socialtimes.com/2009/10/thefuture-of-social-media-monetization-part-ii/ Miller, Rich. (2009, November 2). Virtual goods and the cost of infrastructure [Web log message]. Retrieved from http://www.datacenterknowledge.com/archives/2009/11/02/virtual-goodsand-the-cost-of-infrastructure/ Lovell, Nicholas. (2010, March 18). Why people pay for virtual goods [Web log message]. Retrieved from http://www.gamesbrief.com/2010/03/why-peoplepay-for-virtual-goods/ 11

Sosyal Alışveriş (Social Shopping) Çevrimiçi ve çevrimdışı alışveriş arasındaki boşluğu kim doldurursa, parayı o kazanacak. Matthew Szymczyk CEO, Zugara 12

Sosyal Alışveriş (Social Shopping) Sosyal alışveriş; müşterinin arkadaşlarının da alışveriş tecrübesi ile buluştuğu bir çevrimiçi satış tekniğidir. Temel amacı teknolojiyi kullanarak, mağazalarda gezerek yapılan alışverişteki sosyal iletişimi sağlayabilmektir. (Elizabeth, 2010) Yapısı sosyal ağ ile çevrimiçi alışveriş karışımı olarak açıklanabilir. Bu yapı da kullanıcılar, çevrimiçi ortamda, yeni satın aldıkları, almayı düşündükleri ya da çoktandır kullandıkları bir ürün hakkında başkaları ile iletişime geçebilirler. Ürün hakkındaki değerlendirmeleri ve değişik fiyat önerilerini öğrenebilir, kendi tecrübelerini de diğerleri ile paylaşabilirler. Sosyal alışveriş yapısı oluşturabilmek için dikkat edilmesi gereken şeyler; kullanıcıların arkadaş olabilmeleri, grup oluşturabilmeleri, ürün hakkında oylama-yorum ve hatta tartışma yapabilmeleridir. En önemlisi de yapının, kullanıcıları alışverişe teşvik edebilmesidir. Muhtemel Ticari Model : (Nations, 2011) 13

Sosyal Alışverişin Avantajları : Sosyal alışveriş; sosyal ağ ile internet üzerinden alışverişin bir karışımı olduğu için, ikisinin de (kullanıcı ve üretici açısından elbette) olumlu özelliklerini barındırır. (Erişim kolaylığı, zaman ve para kazancı, daha çok seçenek inceleyebilmek gibi.) Kullanıcıya kazandıracağı yeni tecrübelerin başında kişinin kendi tarzını paylaşabilmesi gelir. Bir önceki başlıkta da (Sanal Ürünler) genişçe incelendiği üzere; kullanıcılar, daha güçlü hissetmek, bir ortama uyum sağlamak ya da dikkat çekmek gibi sebepler üzerinden para harcayacaklardır (Lovell, 2010). Sosyal alışveriş platformları bunun için biçilmiş kaftandır. Sosyal alışveriş servisleri, kullanıcılar hakkında hem sosyal hem de ticari bilgi toplayabilir. Yani, kullanıcıların sosyal ilgilerinin yanında, nasıl şeyler satın aldıkları bilgisine de sahiptirler. Bu eşsiz bilgi kaynağı; Üreticilere, henüz kendilerine ulaşamamış müşterilere ulaşabilme şansı verir. (Müşteri sizi bulamadıysa, siz müşteriyi bulun!) (Karimi, 2007) Kullanıcılara, servis tarafından sağlanan muhtemel öneriler, arkadaş listesindekilerin alışveriş ve değerlendirmeleri ve grup tartışmaları gibi etkenler sayesinde varlığından bile haberdar olmadıkları ürünleri bulma olanağı tanır. Sosyal alışveriş, çevrimiçi alışveriş gibi belirli bir amaç merkezli olmayabilir (Tedeschi, 2006). Servis kullanıcıları ne alsam? sorusuna çok daha kolay cevap bulabilirler. Sosyal ağ kimliği sayesinde sosyal alışveriş, kullanıcın çok fazla kanaldan görüş elde edebilmesini sağlar. İlk elden -ürünü kullanan kişilerden- fikir ve fiyat görüşleri alınabilir. Bilgi kaynakları sayesinde, birden çok seçenek arasında kalındığında da bu durum bir dilemma olmaktan çıkar. (Karimi, 2007) Sosyal ağ ve çevrimiçi alışveriş birbirine temelden bağlı. Araştırmalara göre ikisinin birleşimi olan sosyal alışveriş hem kullanıcıların, hem de satıcıların ihtiyaçlarını karşılamak için önemli bir çözüm, çünkü (Deatsch, 2009); İnternet üzerinden sıkça alışveriş yapan kullanıcıların %83 ü, çevrimiçi sosyal platformlarda, satın aldıkları ürün hakkında bilgi paylaşmak istiyor. Kullanıcıların %74 ü, satın alacakları şeye karar verirken, çevrimiçi sosyal platformlardaki görüş ve yorumlardan etkileniyor. 14

Alışveriş yaptıkları site bir sosyal paylaşım ortamı sunuyorsa, kullanıcıların %62 si ürün hakkında ayrıntılı bir açıklama yapmaktan yana. Çevrimiçi alışveriş yapanlar, sosyal ağlardaki arkadaş önerilerinin satıcı önerilerinden iki kat daha önemli olduğunu düşünüyor. Sosyal ağlarda tavsiye alan kullanıcıların %67 si internetten alışveriş sitelerinde daha çok vakit harcıyor. Kullanıcıların %84 ü alışveriş yapmadan önce eleştiri yazılarını gözden geçirmek istiyor (Retail, 2009). Avantajlar - Gelecek Öngörüleri: Halihazırda da kullanılmakta olan zenginleştirilmiş gerçeklik (agumanted reality) teknolojisi kullanıcılara çok daha gerçek bir çevrimiçi alışveriş sunuyor. Zenginleştirilmiş gerçeklikteki gelişmeler sayesinde, sosyal alışveriş gelecekte çok daha önemli yerlere gelecek. İnternetten alışverişin yaygınlığını ve geçerliliğini araştıran bir çalışmaya göre 2009 yılının Şükran gününde (sadece bir gün içerisinde), İngiltere de 4,3 milyon insanın internet üzerinden alışveriş yaptığı tahmin ediliyor. Şükran günü kiliseye giden insan sayısı 4,5 milyon olması, rakamın önemini daha da artırıyor (Chaffer, 2010). Tam bir yıl sonra, 2010 Şükran günü ile ilgili verilen bir istatistik daha dikkat çekici. Tahminlere göre 2010 Şükran gününde kullanıcıların %67 si mobil araçlar ile hediye aramış ve satın almış (Reed, 2010). İnternet üzerinden alışveriş, sosyal ağlar ve mobil teknolojiler bu denli hızlı büyüyüp yaygınlaşırken ve zenginleştirilmiş gerçeklik gibi teknolojilerin de yardımıyla, sosyal alışveriş gelecekteki en önemli trendlerden biri olacak ve kendini oluşturan kavramları yeniden tanımlayacak. Yaptığımız sosyal alışverişin tanımının dışında gibi görülebilse de, yaygın olarak kullanılan 4Square gibi konum tabanlı uygulamaların sosyal alışverişe katkısı da değinilmesi gereken ayrı bir konu. Gelecekteki reklam, çevrimiçi ve 15

geleneksel (online&offline) alışveriş, sosyal ağ, etkileşim gibi kavramların birleşimi olacak yeni ticari yöntemler sıkça konuşuluyor. Kullanıcıyı hemen tanımak, kişiye özel reklam yapmak, dakikasında sosyal paylaşım ile farklı bir alışveriş deneyimi bizleri bekliyor olabilir. Sosyal Alışverişin Dezavantajları: Kullanıcı görüşleri, yorumlar, incelemeler ve zenginleştirilmiş gerçeklik gibi önemli araçlara rağmen, kullanıcı ürün hakkında kesin bir tecrübeye sahip olamaz. Elektronik eşyalarda bu bir yere kadar sorun olmasa da parfüm, giyecek gibi kişisel alışverişlerde tam memnuniyet sağlanamayabilir (Hoffman, Novak, & Peralta, 1999). Zenginleştirilmiş gerçeklik uygulamaları yüksek miktarda veri aktarmayı ve işlemeyi gerektiriyor. Bunun için bir çözüm yolu, işlemeyi yapacak yazılımı bilgisayara indirmek olabilir. Fakat bu da kullanıcı için bir zorluk ve alışverişten alıkoyan bir etken olarak yorumlanıyor. Zenginleştirilmiş içerik kullanmak için daha yüksek miktarda yatırım kullanmak gerekebilir. İnternet üzerinden alışverişteki güvenlik sorununa aşinayız. Bu problem sosyal alışverişte daha da önem kazanmaktadır. Kullanıcıların ticari kayıtları, ilgi alanları, paylaşımları gibi pek çok önemli bilginin kayıtlı olabileceği sistemler tehdide daha açık haldedir. Dezavantajlar - Gelecek Öngörüleri : Sosyal alışveriş doğru yönetilmezse, tüm avantaj ve kolaylıklarına rağmen, gelecekte planlandığı kadar popüler olamayabilir. Kullanıcılar tarafından yapılan yorumların geçerliliği-gerçekliği, üretici-satıcıların bu yorumlar üzerindeki etkisi ve spam gibi önemli konulardaki gelişmeler sosyal alışverişin geleceğini belirleyecek önemli faktörlerden. Bloglar üzerinden yapılan tarafsız ürün incelemelerinin zaman içerisinde bir pazarlama stratejisi olarak kullanılması, her türlü şeyin mümkün olabileceğini göstermektedir. Verimlilik : Dünyadaki internet ve mobil teknoloji kullanıcısı sayısındaki artışı, sosyal ağların ve internet üzerinden yapılan alışverişin popülerliğini düşünülünce, sosyal alışverişin etkileyebileceği insan sayının büyüklüğü daha iyi anlaşılıyor. 16

Bunların yanında, avantajlar bölümünde de işlendiği gibi, kullanıcıların sosyal alışverişi bir ihtiyaç olarak görmesi de pazardan beklentiyi artıran etkenlerden. Hizmet bekleyen bu büyük kitleye, alışverişin üretici ayağı da eklenince sosyal alışveriş hizmetinin getirisi yüksek -çok yüksek- olabilir. Ticari örneklerde ürün eklemek, incelemek, duyurmak gibi işleri kullanıcılar yaparken satış işlemini de üreticiler gerçekleştiriyor. Sosyal alışveriş hizmet sağlayıcıları da sadece, paylaşımın gerçekleşeceği platformu sağlıyor. Pazar büyüklüğü, iş yükü ve gelir düşünüldüğünde oldukça verimli bir sistem olduğu söylenebilir. Örnekler - Finz: Finz, kullanıcıların indirim haberlerini bulup sosyal ağlarda paylaşabileceği bir alışveriş platformu. Üreticiler ve tüketiciler 19 ile 249 $ arasındaki aylık üyelik seçeneklerinden biri ile sisteme kayıt olabiliyor. Üyelik paketindeki fiyat arttıkça, sosyal ağlarda ürün ve indirim haberi paylaşabilme hakkı da artıyor. Ticari modeli inceleyecek olursak; www.finz.it 17

Sosyal ağlardaki her paylaşım kullanıcıya hediye çeki, indirim kuponu (yüzde ya da kesin miktar) olarak geri dönüyor. Örneğin, bu ürünü ya da indirimi paylaş ve %10 luk indirim kuponu kazan gibi. Hatta Finz firması, Facebook taki sayfalarını beğenenlere bile 5$ lık hediye çeki veriyor. Yapılan satış üzerinden komisyon gibi belirli bir ücret alınmıyor. Ürün satıcıları da tüketiciler gibi ürün paylaşma hakkı satın alıyor. Satış yönetimi ile ilgili ek hizmetler de daha büyük paketlerde mevcut. Buradaki tüm sistem indirim ve ürün haberlerinin sosyal ağlarda daha çok paylaşılması, daha çok insan tarafından görülmesi üzerine kurulu. 18

Kaynaklar: Elizabeth, Yin. (2010, July 11). Social shop till you drop: a quick primer. Retrieved from http://gigaom.com/2010/07/11/social-commerce/ Nations, Daniel. (2011). What is social shopping?. Retrieved from http://webtrends.about.com/od/web20/a/social-shopping.htm Karimi, Sabah. (2007, June 20). Seven benefits of joining the social shopping revolution. Retrieved from http://www.associatedcontent.com/article/279394/seven_benefits_of_joining _the_social.html Lovell, Nicholas. (2010, March 18). Why people pay for virtual goods [Web log message]. Retrieved from http://www.gamesbrief.com/2010/03/why-peoplepay-for-virtual-goods/ Tedeschi, Bob. (2006, 09 11). Like shopping? social networking? try social shopping. Retrieved from http://www.nytimes.com/2006/09/11/technology/11ecom.html Deatsch, Katie. (2009, 09 11). 67% of online shoppers buy more when friends give a nod, study says. Retrieved from http://www.internetretailer.com/2009/09/11/67-of-online-shoppers-buymore-when-friends-give-a-nod-study-s Retail, Bulletin. (2009, 11 26). Consumers relying on web reviews soars by 84%. Retrieved from http://www.theretailbulletin.com/news/consumers_relying_on_web_reviews _soars_by_84_26-10-09/ Chaffer, Carly. (2010, June 18). How many people shop online?. Retrieved from http://www.9xb.com/blog/blog-how-many-people-shop-online.html Reed, Nicola. (2010, January 4). Real-time mobile clicks show a shift in consumer browsing and shopping patterns this christmas. Retrieved from http://adfonic.com/about/news/press-archive/2011-christmas-clicks Bhatnagar, A., Misra, S. M., & Rao, H. R.(2000, November). On Risk, Convenience, and Internet v Shopping Behavior. Communications of the ACM, 43(11), 98-105. 19

Kitle Fonu (Crowdfunding) Kalabalığa sahip iken, kim bankalara ihtiyaç duyar? CrowdsourcingDirectory.com 20

Kitle Fonu (Crowdfunding) Kitle fonunun arkasındaki temel fikir, kitlelerin finansal yatırımlar yapma isteğidir. Pek çok insan kazancına değer katmak, artırmak için bahis oynuyor. Oynadıkları bahis belki iyi, belki kötü. Kitle fonunda yatırım yapmak isteyen insanlar bahisten bir adım öteye götürülüyor. Bahis olarak düşünülebilecek küçük ölçekli yatırımlar toplanıp bir fikir ya da projenin başlangıcı olarak kullanıyor ("Crowdfunding," 2010). İş dünyasındaki yenilikçi fikrilerden biri olan kitle fonu, temel olarak kalabalığı bir araya getirmek üzerine kurulu. Grup haline getirmek tanımını açacak olursak; bir amaç etrafına çok sayıda insan toplamak. Bu insanların hep birlikte, bir fikir ya da projeye para yatırmaları da kitle fonu nu oluşturuyor. Bu ticari modeldeki kritik nokta; başlangıçta, kalabalığın sağladığı bir paradır. Kısa film, oyun, albüm, kıyafet üretimi gibi neredeyse akla gelebilecek her türlü proje için kalabalıktan toplanan para kullanılabilir. Önemli olan kitle fonuna para yatıran kişilere geri dönecek şeylerdir. Bu, bir kar ortaklığından farklı hediyelere-jestlere kadar çeşitlilik gösterebilir. Muhtemel Ticari Model : 21

Kitle Fonunun Avantajları: Kitle fonunun en büyük avantajı, adından da belli olacağı gibi, paradır. Güzel fikir ya da projeye sahip olan insanlara kolay şartlarda para bulabilme imkanı sağlar. Kredi alamayacak proje sahiplerine de üretim yapma imkanı sunar. Kitle fonu, banka kredilerinden farklı olarak ödeme zamanında proje sahibini sıkıntıya sokmaz. Kitle fonundaki geri dönüş (ödeme) genellikle kar üzerinden ya da üretim bitince yatırımcılara verilecek ürünlerle yapılır. Üretim sürecindeki gecikmeler ya da muhtemel nakit akışı sıkıntısı üretici için daha az problem yaratır. Bu ticari model, uygun kullanılırsa pazarlama kolaylığı sağlayabilir. Daha fikir aşamasındaki bir fikri satmak ve gerçek anlamda bir popülasyona ulaşabilmek, başlangıç için büyük bir adım (Ringelmann, 2010). Projeye para yatıran her insan ile hayran sayısı da artacak. Üstelik bu insanlar, projeden kar payı alamayacak olsalar bile katkıda bulunup projenin hayata geçtiğini görmek isteyecekler (Siders, 2010). Yatırım yapanlar -hayranlar- sosyal ağların sağladığı kolaylık ile, hayranlar gönüllü olarak tanıtım çalışması yapacaktır. Sosyal ağların tanıtım etkisi düşünülürse, başlangıç için çok büyük bir katkıdır. Kitleden elde edilen gelir daha çok para bulmaya yardımcı olabilir. Fikir halindeki bir projeyi bile satın alan, takip eden insanlar olduğunu göstermek daha fazla katılımcı ve daha büyük miktarda paralar bulmaya yarayabilir (Ringelmann, 2010). Avantajlar - Gelecek Öngörüleri: Şu an daha küçük ölçekli, yaratıcı projeler (sıra dışı ürün geliştirme, müzik, film gibi) için kullanılsa da, gelecekte daha büyük ölçekli ve kar merkezli projeler için kullanılabilmesi umuluyor. (Rosenbaum, 2010). 22

Kitle Fonunun Dezavantajları: Kitle fonunda toplanan para projeye göre, (muhtemelen) çok küçük olacaktır. Pek çok kitle fonu projesinde toplanan para proje için yeterli değildir. Kitle fonu projelerinin önemli platformlarından indiegogo.com un kendi blog istatistiklerine göre; proje başına toplanan para ortalama olarak 650$ (Katherine, 2010). Film, albüm gibi önemli projeler için bu ortalama para oldukça yetersiz. Toplanan para sadece kısa süreli ya da bir seferlik özel bir proje için. Uzun vadeli projeler için kitle fonu faydalı değil. Ortada somut (yatırımcıların eline geçecek) bir şey olmadan para toplamak zor. Ayrıca uzun vadeli bir proje, büyük para ihtiyacı anlamına geliyor. Büyük miktarı da kitleden toplamak oldukça zor. Kitle fonu ile yapılabilecek projeler için zaman limitinden sonra bir de proje türü limiti eklenmiştir. Kitle fonunun temelinde görünür bir servis üretmek ve yatırımcı için bundan bir çeşit ödül üretmek vardır. Yani araştırma yapabilmek gibi konular için kitle fonundan verim sağlanamaz (Lavinsky). Tanıdığımız insanlardan hatta akraba ve aile bireylerinden borç almak bile oldukça zor olabiliyorken, tanımadığımız insan topluluğundan para toplamak oldukça zor bir uğraştır. İnternet üzerindeki daha çok para toplayabilme tüyoları incelendiğinde neredeyse hepsinin en temel noktası; projeyi en ince detaylara kadar açıklamaktır. Bu, fikir hırsızlıklarına açık bir davet ve rakiplere altın tepsi ile sunulan bir fırsattır ("Crowd funding disadvantages," 2010). Para toplanıp proje başlangıcından sonrasını takip etmek çok zor. Tekil olarak kullanıcılar, zaten çok küçük miktarlarda yatırım yaptıkları ve belki fiziksel olarak çok uzaklarda oldukları için bu işi takip etmeyeceklerdir. Üretim sürecini, ödüllerin-payların iletilmesini, paranın proje için kullanılmasını takip edecek sorumlu aracı firma (internet platformu) ise iş takibi çok zor olacaktır. Kullanıcı açısından toplanacak paraya karşılık, yapılması gereken iş miktarı çok yüksek olabilir. Daha fazla para toplamak için projeyi tanıtmak çok çaba gerektirebilir. Düzenli Twitter iletileri, blog yazıları, Facebook sayfa güncellemeleri oldukça vakit alacaktır. Ayrıca küçük miktarda para yatırmadan önce tonla soru sorabilecek bir kitlenin ihtiyaçlarını da cevaplamak gerekecektir. 23

Hatta bazı proje yöneticileri yatırılan miktarlara farklı ödüller vermek amacı ile, yüksek miktarda para yatıranlarla röportaj, internet üzerinden anlık iletişime geçebilmek, proje kararlarına yön verebilmek gibi haklar vermektedirler. Bu gibi durumlarda projenin belki sadece %5 i kadar para yatırmış ve iş hakkında bilgi sahibi bile olmayan biri, hayati bir karar için diretiyor olabilir. Dezavantajlar - Gelecek Öngörüleri : Avantajlar bölümündeki gelecek öngörülerine, kitle fonunun daha büyük projeler için kullanılması beklentisinin olduğunu yazılabilse de genel beklenti bu sistemin küçük çaplı ve tek seferlik projeler için geçerli olduğu yönünde. Halihazırda olumlu ve olumsuz noktalar incelendiğinde de bu sonuç sürpriz olmayacaktır çünkü kullanıcılardan gelen ve kullanıcılara dönecek olanlar incelendiğinde zaman ve miktar açısından ancak kısa projeler için bu yola başvurulabilir. Verimlilik : İyi işleyen bir kitle fonu platformuna, büyük ihtimalle her gün yüzlerce fikir gelecektir. Elbette bu fikirlerden her biri fon oluşturmak için yayımlanamaz. Fon toplamadan önce (seçilecek fikirler fon kullanıcıları tarafından oylama ile seçilecek olsa bile) belirlenmiş bir limit içerisinde, önce editörler yayımlanacak fikirlere karar vermelidir. Her gün gelmeye devam eden tonla fikir arasından seçim yapmak yoğun bir iş yükü demektir. Fikirlerin incelenmesi ve elenmesi, sektör ya da konu üzerine ekstra araştırmayı bile gerektirebilir. İnceleme ve araştırma eksikliği, iyi bir fikrin gözden kaçıp elenmesine ve aracı firmanın oldukça yüksek miktarda para kaybetmesine sebep olabilir. Dezavantajlar bölümünde incelenen üretim süreci ve sonrası da ayrı bir yük. Bunu aracı firma yapacaksa iş yükü çok artacaktır. Aracı firma yapmayacaksa da ortaya çıkabilecek kötü sonuçlar, aracı firmanın da itibarını zedeleyecek ve işlerini sekteye uğratacaktır. 24

Bir kitle fonu platformu günde birkaç proje için para toplayabilir ve toplanan paralardan iyi miktarda komisyon alabilir. Fakat takip edilecek iş sayısı ile miktar kıyaslandığında bu model çok verimli olmayabilir. Gelecekte kitle fonunu, daha büyük ve uzun vadeli projeler için kullanılmanın yolu bulunabilirse elbette yorumlar farklı bir yön alacaktır. Fakat sınırlı çeşitte yapılabilecek işler için sektörde fazla sayıda rekabetçi bulunmaktadır. Örnekler - Quirky: Quirky.com bir fikrin, tasarım üretim ve satış aşamalarına şahit olduğumuz bir zengin bir platform. Model olarak hem kitle fonu hem de (bir sonraki bölümün konusu olan) kitle bilgi satışı nın karışımı. Bu bölümde hangi kısımları ile kitle fonu olduğu açıklanacak. Bir fikir sahibi Quirky.com a fikrini ve 10$ lık bir ödeme ile gönderiyor. Quirky yetkilileri fikri beğenirse tasarımcılar projeyi geliştiriyor. Tasarım aşamasından önce kitle (crowd) ürün iyileştirmesi yapabiliyor ya da tasarım esnasında ortaya çıkabilecek herhangi bir soruna çözüm bulabiliyor. Proje satışa sunuluyor ve yeteri kadar ön satış olursa proje hayata geçiriliyor, üretim yapılıyor. Fikir sahibi, tasarımcı, Quirky ve kitle kar ortağı oluyor. Kitlenin payı katkıda bulunan kişilere, katkı sayısına göre eşit olarak dağıtılıyor. Beş problem çözen kişi, bu kardan 5x kadar alırken, 3 problem çözen kişi 3x miktarda alıyor. Quarky.com un kitle fonu olarak gösterilecek kısmı ön satışın yapıldığı kısım. Çünkü başlangıç parası burada. Kullanıcılar daha üretilmemiş bir ürüne para yatırıyor ve üretim aşamasına geçmesini sağlıyor. Fikir, iyileştirme ve çözüm aşamalarını kitle bilgi satışı bölümünde inceleyeceğiz. Ticari model diyagramı aşağıdaki gibidir. 25

Örnekler - Zopa: Zopa.com yatırım yapacak parası olan kişiler ile paraya ihtiyacı olanların buluşturulduğu bir servis. Borç vermek isteyenler kişiler zopa.com a banka aracılığı ile para yatırıyorlar. Para Zopa yetkililerinin hizmeti ile borç para almak isteyen farklı kullanıcılara veriliyor. Borç verenlerden %1 komisyon, borç alanlardan da 130 sabit bir ücret alıyor. Borç verenler, paralarını, Zopa çalışanlarının belirlediği değişik pazarlara kendi istedikleri kiralama oranı ve geri ödeme süresi ile bölebiliyorlar. Yüksek kiralama bedeli kiracı bulabilme süresini artırıyor, hatta belki kiracı bulunamıyor. (Kiralama bedeli genel olarak %6 ile %13, geri ödeme süresi de 36 ile 60 ay arasında değişiyor.) Para güvenlik açısından birden çok kişiye borç olarak dağıtılıyor. Ayrıca, borç veren kişiler kazandıkları paranın vergisini kendileri ödemek durumunda. Geri ödemede sorun yaşanırsa, bunun takibini Zopa yapıyor. Geç ödeme, ödeme atlama gibi durumlarda borç veren kişiler hiçbir şey ile uğraşmıyor, tüm eforu Zopa yetkilileri sarf ediyor. Böyle durumlarda %0,5 ile %3,1 arasında bir gecikme cezası uygulanıyor. 26

Borç alan herkes kredi kartı numarası ve iletişim bilgileri alındıktan sonra risk değerlendirmesine tabi oluyor. Parayı pazarlara bölmek, her pazar içinde birden çok kişiye borç vermek, risk değerlendirmesi yapmak gibi tüm önlemlere rağmen, Zopa borç veren kişileri risklere karşı uyarıyor ve sorumluluğu üstlenmelerini istiyor. Yani borç veren kişiler, en baştan riskleri göze almış oluyor. Ticari modelin akış diyagramı aşağıdaki gibidir (Zopa.com). 27

Kaynaklar: Crowdfunding. (2010). Retrieved from http://www.gaebler.com/what-is- Crowdfunding.htm Ringelmann, Danae. (2010, January 18). 5 benefits of crowdfunding. Retrieved from http://www.indiegogo.com/blog/2010/01/benefits-ofcrowdfunding.html Siders, Daniel. (2010, February 8). Fringe benefits of crowdfunding. Retrieved from http://www.danielsiders.com/2010/02/07/fringe-benefits-ofcrowdfunding Rosenbaum, Steve. (2010, January 28). The future of crowd funding. Retrieved from http://www.mediabizbloggers.com/steve-rosenbaum/82720872.html Katherine, Raz. (2010, January 20). Insights. Retrieved from http://www.indiegogo.com/blog/insights/ Crowd funding disadvantages. (2010). Retrieved from http://www.gaebler.com/crowd-funding-disadvantages.htm Lavinsky, Dave. (n.d.). Is crowdfunding an option for my business?. Retrieved from http://www.growthink.com/content/crowdfunding-option-my-business Zopa.com, Initials. (n.d.). Frequently asked questions. Retrieved from http://uk.zopa.com/zopaweb/public/help/help-faqs-lending.html#all 28

Kitle Bilgi Satışı (Crowd Data Selling) İki kafa bir kafadan iyiyken, dünyadaki milyonlarca kafa ofisinizdekilerden kaç kat daha iyidir? Entrepreneur.com 29

Kitle Bilgi Satışı (Crowd Data Selling) Sıkı internet kullanıcılarının pek yabancı olmadığı kitle kaynaklı (crowdsourcing) çözümlerin ilk tanımı Jeff Howe tarafından 2006 yılında yapılmış. Bu tanımdan yola çıkarak -en basit şekilde- kitle kaynağı açıklanacak olursa; bir çalışanın işini, büyük bir insan topluluğunun yapmasıdır. (Howe, 2006). Tanımın ilk hali daha belirgin sınırlara sahip. Kitle kaynağı 2006 yılından günümüze, genişleyip büyümüş. Şu anki genel çerçevesi açıklanacak olursa; herhangi bir probleme çevrimiçi ortamlardan, kalabalık kaynaklı çözüm bulmak (Devoe, 2011). Kitle kaynağının bu geniş tanımı -daha ayrıntılı incelenebilmesi için- bu dokümanda ikiye ayrıldı. Gelecek görüşleri, avantajları ve dezavantajları farklılık gösteren bu kavramlardan ilki bir önceki bölümde işlenen kitle fonu (crowdfunding) idi. Bu bölümde de kitle bilgi satışı (crowd data selling) başlığı altında, ikinci bölüm işlenecek. Kitle bilgi satışında ticari modeller çeşitlilik gösterebilse de, temelde kitlenin bilgisini paraya çevirmek üzerine kurulu. Para akışı yönü B2B (ticarethane ile ticarethane arasında), B2C (ticarethane ile şahıs arasında) ya da bunların birleşiminden oluşabilir. Kitle fonundan ayrıldığı nokta ise, bir işe başlamak ya da problemi çözmek için gerekli olan para problemini çözmüyor olması. Yani kitle para problemini çözmüyor. Kitlenin yaptığı iş, bilgi sunmak, çözüm-ürün (efor) sunmak ya da kendisi ile ilgili bilginin toplanmasına izin vermek olabilir. Kitle bilgi satışında takip edilmesi gereken can alıcı noktalar (Blur, 2011); Bir kitle oluşturmak ve bütünlüğünü sağlamak, Kitlenin kullanabileceği bir web platformu sunmak, Kitleyi yönetmek ve işi pazarlamaktır. Muhtemel Ticari Modeller : Bu bölümde iki adet muhtemel ticari model sunuyoruz. Bu modeller (örneklerde de görebileceğimiz gibi) pek çok bakımdan değişim geçirebilir ve bambaşka şekillerde karşımıza çıkabilirler. 30

İlk muhtemel ticari model; kitlenin bilgisini ya da bilgisi ile ürettiği işi satabilmesi üzerine kurulmuştur. Platformu sağlayan firma buradan komisyon alıyor olabilir. Diyagram aşağıdaki gibidir. İkinci muhtemel model ise, kullanıcılar hakkında bilgi toplayıp bunu başka firmalara satmak üzerine kuruludur. 31

4Play için bir örnek yazmak gerekirse; 4Play çalışanları, yoğun işleri sebebi ile sektör ve yenilikler hakkında, şirket bloguna yazı girmeye vakit bulamıyorlar. Blogu canlandırmak için kitle bilgi satışından faydalanılabilir. Olası durumdaki akış aşağıdaki gibi olabilir. 4Play bloguna yazılacak yazılar için açılan bir yarışma-duyuru-ilan sosyal medya ve Bildirgeç gibi platformlar üzerinden duyurulur. Aylık olarak belirlenen konu başlıklarına göre, yollanacak yazılar 4Play tarafından incelenip elemeye tabi tutulacak. Seçilen yazıların başka bir yerde yayımlanmaması karşılığında 4Play cüzi bir ücret ödeyecek. Yarışmaya gelen tüm yazılar yeni fikirler, araştırmalar, incelemeler içebileceği için 4Play ihtiyaç gördüğü başlıklar hakkında hazırlanmış onlarca rapora sahip olacak. Blog takip edenleri -içerik sayesinde artar ise- yayımlanan yazılar 4Play in tanıtımına katkı sağlayacak. Kitle Bilgi Satışının Avantajları: Bu sistemin en büyük avantajı kitlenin yaptığı iş, normale göre çok ucuza mal edilir. (Maliyet %50 oranında azalacaktır (Crowdsourcebase, 2011).) Güvenilir ve kaliteli bir iş yaptırmak için, dev firmalara gitmenize gerek kalmayabilir. Kitleye yapacağınız bir duyuru ile, yüzlerce insan sizin için iş üretmeye başlayabilir. Bu insanlar tarafından yollanan çalışmalar içinden en iyi olanı tercih edeceğiniz için, iş ile ilgilenenler canını dişine takarak çalışacaklardır. 32

Daha az paraya, yüzlerce seçeneğe sahip olabilir ve en uygun seçeneğe ödemeyi yapabilirsiniz. İşin bitirilme süreci konusunda işveren daha rahat olabilir. İletişim halinde olduğunuz kişilerden, belirtilen zaman zarfı içerisinde onlarca bitmiş iş gelecektir. En iyi işe ödeme yapılacağı için, yetişmeyen işler hakkında bir kurum ya da kişi ile problem yaşamaya gerek kalmaz. Parayı, işi yetiştiren kişi alacaktır. Kitle bilgi satışını sağlayan platformlar sayesinde, işverenler yetenekli insanları aramak yükünden kurtulmuşlardır. Bu sistemde, yetenekli çalışanlar işvereni aramaktadır (Himanshu). İşsiz olan, fazladan gelir elde etmek isteyen pek çok insan varken, kitle bilgi satışı platformlarına katılımcı bulmak, kitle fonu platformlarından daha kolaydır. Bu kişilerden para da talep edilmiyor olması ayrı bir etkendir. Kitle bilgi satışı sayesinde iş yapan kişiler, tüm harcamalarını bu şekilde karşılıyor olabilir ya da ek gelir elde ediyor olabilirler. Fakat bu sistemin onlara katacağı en büyük gelir, tecrübe olacaktır (Crowdsourcebase, 2011). Kitle bilgi satışının diğer bir yüzü de, sunulan hizmet ile kullanıcılardan bilgi toplamaktır. Ancak araştırmak ile elde edilebilecek özel bilgiler -kullanıcı rızası ile- bu platformlar üzerinden elde edilebilir. (Örnekler - PatientsLikeMe) Avantajlar - Gelecek Öngörüleri: Büyük firmaların tasarım, yaratıcılık, geliştirme gibi işlerini kitle bilgi satışı ile yapmaya başlaması, gelecekteki organizasyon yapısına etkisi tartışılıyor. LG nin milyon dolarlık cep telefonu tasarımını 20.000$ lık bir ilan ile kitlelere sunması akıllardaki önemli örneklerden (Winsor, 2009). Böyle projeler ile serbest çalışan insanlara özgürlük ve daha fazla fırsat doğacağına inanılıyor. Tasarım gibi işleri kitlelerin yapması şirketlere pazarlama açısından kolaylık sağlayacaktır. Kitleden gelen işler, aynı zamanda kitlenin ne arzuladığı hakkında fikir edinmek için de kullanılmalı. Yapılanlar, kitlenin görmek istediği olarak da algılanabilir. Pazarlama ve reklam kampanyaları bu veriler üzerinden yürütülebilir. Kitle bilgi satışının pazarlama ve reklam üzerindeki etkisi, gelecek adına dikkate alınması gereken konular (Winsor, 2009). Kitlenin ürettikleri ile bilgi toplamanın faydaları bir önceki maddede açıklandı. Kitle bilgi satışının diğer bir yönü, kitlenin bilgilerini ticarethanelere satmak da 33

pazarlama ve reklam açısından ayrı önem taşıyor. Kullanıcıların ne istedikleri, neye ihtiyaç duydukları -toplanan özel bilgiler sayesinde- daha derin olarak incelenebilir. Kitle Bilgi Satışının Dezavantajları: Kitle bilgi satışı, eğer istediğiniz iş hakkında verebilecek bazı tavsiyeleriniz varsa, çok faydalı. Seçenekleri görülüp pek çok kişinin yaratıcılığı değerlendirilebilir. Fakat istenilen iş keskin hatlarla belirlenmiş, spesifik ise kitle bilgi satış platformları çözüm için uygun değil. Sürekli iletişim içinde olunan bir çalışanın bile, istenilen spesifik işi yapması zor olabilecek iken, internet üzerinden iletişimin kurulduğu insanlara istekleri anlatmak çok daha zor (belki de imkansız) olacaktır. Üretim aşamasını kontrol etmek, geribildirim vermek zaten imkansızdır. Temele inecek ve genelleyecek olursak; işverenin yaşadığı en büyük problemlerden biri doğru soruyu soramamaktır (Johnson, 2009). Kitle bilgi satışının diğer bir avantajı da, ancak araştırmak ile toplanabilecek özel bilgilerin toplanmasına imkan sağlamasıydı. Elbette bu kullanıcının rızası ile olabilecek bir avantaj. Bu büyük avantaj, bir problemi de ortaya çıkarıyor. Toplanan özel bilgileri suiistimal edebilecek, yasal olmayan işlerde kullanabilecek insanlar her zaman mevcut. Bilgi sistemine erişme yetkisi olan bir çalışan, bir internet korsanı, hatta bazen bilgileri rızası ile vermiş olan bir kullanıcı bile yasal olarak sizi zora sokabilir. Toplanan bilginin geçerlilik derecesi de ayrı bir sorun olabilir. Kitle bilgi satışı sayesinde toplanamayacak bilgilere erişebilir ya da kullanıcılardan bilgi yollamalarını isteyebiliriz. Fakat kullanıcılar bunların takip edildiğini, kullanılacağını bilirken ne derece güvenilir bilgi toplanacağı bir soru işaretidir. Kitleden gelen işler telif hakkı sorunlarına sebep olabilir. Üretim süreci takip edilemediği için ve işi üretenin tek seferlik çalışması bu sorunun ana sebepleridir. Tasarım-bilgi-fikrin çalıntı olması hem boşa ödeme yapmanıza hem de çok sıkıntılı bir yasal süreç yaşamanıza sebep olabilir. Dezavantajlar - Gelecek Öngörüleri : Kitle bilgi satışının gizli ve büyük bir masrafı olabilir (Yudkin). Potansiyeli kadar yüksek bir yaygınlığı (sadece şimdilik) olmayabilir. Fakat sistem gerçek değerine 34

kavuştuğunda, kitle daha çok haberdar olduğunda ve önemsediğinde oluşacak yoğunluk bilgi kirliliğine sebep olabilir ve ihtiyaç duyulan iş gücünü artırabilir. Örnek ile incelenecek olursa, dolgun ödüllü bir tasarım ilanına yollanan 50.000 ilan içerisinden seçim yapmak ya da bir problem için yollanan 10.000 çözümü değerlendirmek çok büyük iş gücü gerektirebilir. Verimlilik : Kitle bilgi satışındaki önemli nokta kalabalığı yönetmek ve odaklayabilmektir. Uygun platformda, bir araya getirilmiş doğru insanlar ile iş yapıldığında -daha önceki örneklerde de belirtildiği gibi- maliyet çok büyük bir düşüş gösterecektir. Ayrıca üretim sürecinin kısalması, çalışanın veriminin ödül sistemi sayesinde artması, geç teslim sorunun olmaması gibi etkenler kitle bilgi satışının getirisini de artırmaktadır. Özellikle yaratıcılık ve bol seçenek gerektiren işlerde mutlaka kullanılması gerekir. Örnekler - Quirky: Quirky.com un işleyişini ve hangi kısımları ile kitle fonu olduğunu bir önceki bölümde açıklanmıştı. Bu bölümde de Quirky nin hangi bölümleri ile kitle bilgi satışına örnek olduğunu işlenecek. 35

Yukarıdaki diyagramda görülen fikir başlangıç aşaması ile kitle bilgi satışı başlıyor. Kitleden fikir gerçek olarak bir işe dönüşmek üzere. Kullanıcılar bir anlamda iş fikirlerini satıyorlar. Fikir tasarım aşamasına gelmeden önce, kullanıcılar tarafından yapılan iyileştirmeler ve tasarım aşamasında ortaya çıkan problemlere çözüm de kitle bilgi satışı olarak nitelendiriliyor. Çünkü burada da katkı-etki-çözüm kitleden geliyor. Tüm işlemlerden ve satıştan sonra fikir sahibi ve katkıda bulunanlar da kar ortaklığı ile para kazanmış oluyorlar. Örnekler - PatientsLikeMe: Patientslikeme.com benzer hastalıkları olan kişilerin, tecrübelerini ve tavsiyelerini birbirleri ile paylaşabildikleri bir platform. Kullanıcıların izni ile erişilen medikal bilgilerin toplu olarak ilaç şirketlerine satışı ile gelir elde ediliyor. 36

Örnekler - UTest: UTest.com yazılım geliştirenlerin şirketlerin, hata ayıklama hizmeti için kullandıkları bir platform. 170 ülkeden 35.000 testerı bir araya getiren bu platformda, aracı şirket (UTest) kullanıcılara platform, ücretsiz yazılım ve elbette iş bulma kolaylığı sağlıyor. Hizmet karşılığında da bir komisyon ücreti alıyor. UTest'i rakiplerinden farklı kılan şey aslında bir problemin çözümünde yatıyor. Yazılımdaki aynı hatayı birden çok kullanıcının bulması pay alma açısından bir problem. UTest hatayı ilk bulan kişinin toplam ücretten pay almasını sağlıyor. Belirlenen hata sayısı arttıkça alınacak pay da artıyor. Örnekler - LogoTournament: LogoTournament.com isminden de anlaşılabileceği gibi, çok spesifik bir çizgiye sahip. Logoya ihtiyaç duyan şirketler, dünyanın dört bir yanından ilan verebilip yüzlerce tasarımcıdan logo örneği alabiliyor. İşleyişi ayrıntılı olacak anlatacak olursak; Logo ihtiyacı duyan şirket, nasıl bir tasarım istediği ile ilgili bilgi veriyor. Bu bilgiler web platformunun sağladığı bir 37

sihirbaz ile kolayca alınıyor. Bilgilerin ve ödül miktarının belirtilmesi ile turnuva resmen başlıyor. Bilgileri alan tasarımcılar belirlenen süre içerisinde logo tasarımlarını platformda yayımlayıp oylamaya katılıyorlar. Fakat oylamanın sonuca bir katkısı yok, işveren hangi tasarımı beğenir ise parayı ödeyip tasarımın kullanılabilir boyutta olan halini satın alıyor. Örnekler - BooBox: Fosfor (www.fosfor.be) isimli firma tarafından geliştirilen BooBox sistemi, promosyon dağıtımına farklı bir boyut kazandırmıştır. Promosyon ürün dağıtmak isteyen firmaların çalışan ücreti, bilgi toplaması, topladığı bilgiyi dijital ortama aktarıp işlemesi gibi sorunları inceleyen Fosfor, işlemi dijital sistemler ile birleştirmiş. Havalimanı, metro, alışveriş merkezi gibi yerlere kurulan BooBox lar, kullanıcılardan cinsiyet, yaş aralığı, iletişim şekli ve adresi gibi bilgileri 38

toplayabiliyor. Eğer kullanıcı ister ise bilgilerini girdikten sonra örnek ürünlerden alıp test edebiliyor. Üretici firma hem ürünlerin dağıtıldığını kolayca kontrol edip emin olabiliyor, hem kullanıcı bilgilerini dijital olarak elde etmiş oluyor hem de zaman ve çalışan ücretinden tasarruf ediyor. Sistemin işleyişi aşağıdaki diyagramda gösterilmiştir. 39

Kaynaklar: Howe, Jeff. (2006, June 06). The rise of crowdsourcing. Retrieved from http://www.wired.com/wired/archive/14.06/crowds.html Devoe, Perry. (2011, February 10). So what is crowdsourcing?. Retrieved from http://lunartravel.net/?p=1299 Blur, Team. (2011, January 19). What is crowdsourcing the video. Retrieved from http://what-is-crowdsourcing.com/what-is-crowdsourcing/ Crowdsourcebase,. (2011, January 30). The multifaceted advantages of crowdsourcing for companies, organizations, businessmen & freelancers. Retrieved from http://www.crowdsourcebase.com/the-multifacetedadvantages-of-crowdsourcing-for-companies-organizations-businessmenfreelancers Himanshu, Chanda. (n.d.). advantages and disadvantages of crowdsourcing: look before you leap.. Retrieved from http://bizdharma.com/blog/advantagesand-disadvantages-of-crowdsourcing/ Winsor, John. (2009, June 15). Crowdsourcing: what it means for innovation. Retrieved from http://www.businessweek.com/innovate/content/jun2009/id20090615_9463 26.htm Johnson, Emma. (2009, February 25). Crowdsourcing: free problem-solving for your biz. Retrieved from http://www.entrepreneur.com/marketing/article200350.html Yudkin, Marcia. (n.d.). Crowdsourcing - 9 hidden disadvantages of crowdsourcing for generating a great new business name. Retrieved from http://ezinearticles.com/?crowdsourcing---9-hidden-disadvantages-of- Crowdsourcing-For-Generating-a-Great-New-Business-Name&id=3296935 40

Fırsat, Şans ve Teklif Yenilik; spam dediğimiz e-postaları, her gün sabırsızlıkla bekliyor olmamız. Forbes.com 41

Fırsat - Şans - Teklif Sistemi Fırsat, şans ve teklif olarak isimlendirdiğimiz sistem internet üzerinden alışveriş yapanların yabancı olmadığı bileşenlerden oluşuyor. Ürün ya da hizmet satışına grup, fırsat, teklif ve limit parametrelerinin eklenmesi ile oluşuyor. Bu modelde, ürün (bir grup) kullanıcıya özel bir teklif ile sınırlı sayıda fırsat olarak sunuluyor. Kullanıcıyı almaya teşvik eden özel teklif; indirimli fiyat, yüksek kalite, nadir bulunan hizmet-ürün gibi şekillerde belirebilir. Sistemin belki de en önemli bileşeni limit tir. Zaman ya da stok limiti, kullanıcıları satın almaya, hatta bir an önce satın almaya teşvik eder. Limit parametresinin diğer bir özelliği de kullanıcılara, dolandırılmadıklarının, fırsatın gerçek olduğu mesajını vermektir. Teklif parametresi, bu fırsatlın kullanıcılara teklif edilmesi ya da kullanıcıların ürün için teklifte bulunması olarak belirebilir. Muhtemel Ticari Model : 42

Fırsat - Şans - Teklif Sisteminin Avantajları: Bu sistemin en büyük avantajı alışverişe dahil olan her herkesin kazanmasıdır. Alışverişe dahil olanları 3 e ayıracak olursak; Tüketici: Tüketicinin en büyük kazancı indirimdir. Kaliteli bir ürünü büyük indirim ile, hizmeti yok pahasına bile satın alabilir. Aracı firma: Aracı firma web servisidir. Web servisinin kazancı ürün satışından fiyat üzerinden aldığı komisyondur. Özellikle hizmet satışındaki komisyon %50 nin bile üzerinde olabilir. Ürün-Hizmet Sağlayıcısı: Alışverişin bu ayağını da iki başlık altında inceleyebiliriz. İlk olarak, Hizmet Sağlayıcısı; bu alışverişten zarar bile ediyor olabilir. Bir bar, otel, masaj salonu gibi somut bir üründen çok hizmet ileten kurumların en büyük avantajı tanıtımlarını yapmaktır. Buradan yapılan alışverişin dönüş beklentisi, kısa vadeli kârdan çok uzun vadelidir. İkinci olarak, Ürün Sağlayıcısı; bu alışverişte sunduğu somut bir ürün vardır ve bu sebeple kazancın kısa süreli olarak da katkı sağlamasını bekler. Kullanıcılar ürün satın alırken de indirimden faydalanırlar çünkü toplu olarak alışveriş yapmak kazandırır. Yukarıdaki maddede fırsat - satış - teklif sisteminin reklam etkisinden biraz bahsettik. Biraz daha genişletecek olursak; bu sistem performansa dayalı reklam olarak da düşünülebilir. Basın yayın organlarına verilen reklamların ne kadar kullanıcıya ulaştığı meçhul iken burada yapılan reklam gerçek anlamda ölçülebilir durumdadır. Ürünün kaç kişiye ulaştığı, kaç kişinin hizmeti tecrübe edip tanıdığı sayılabilir. Çok düşük kar ile hatta bazen zararına hizmet sağlansa bile bu bir reklam bedeli olarak düşünülmelidir (" what's the," 2010). Kullanıcılara sade ve amaca yönelik bir platform sağlar. Genellikle ana sayfada tek bir ürün olur, kullanıcı sadece tek bir ürünün ayrıntılarını inceler. Anlaşılması oldukça kolaydır. Sistemin amacı yılın 365 günü boyunca her çeşit ürünü sağlamak olmadığı için, sadelik oldukça önemlidir (" what's the," 2010). Bu platformları işletmenin yüksek bir maliyeti yoktur. En büyük maliyet siteyi kurmak ve aylık olarak masrafını karşılamaktır ki bunlar da büyük rakamlar değildir. Çin deki grup alışveriş sitelerinden biri, ortalama aylık bakım masrafının 743$ olduğunu açıklamıştır ("Online group buying," 2010). 43

Fırsat, şans ve teklif platformlarında akla gelebilecek her türlü ürün ve hizmet kolaylıkla satılabilir. Müşteri kitlesi -hem alıcılar hem satıcılar olmak üzere- çok geniştir. ("Business model 101:," 2010). Bu sistemin alışveriş ağı etkisi vardır. Bazı siteler ürün sattıkça fiyatı düşürebilir, bazıları da belirli miktarda satış olmaz ise satış yapmayabilir. Böyle durumlarda kullanıcılar sosyal medyanın da gücü ile daha fazla insanın alışveriş yapmasını sağlayabilir (" what's the," 2010). Avantajlar - Gelecek Öngörüleri: Gün geçtikçe fırsat-grup alışverişi yaygınlaşsa ve internet kullanıcıları tarafından talep görse de, sistem henüz gerçek değerini bulamamış (DybWad, 2010). Potansiyeli çok yüksek olarak görülüyor ve yeni pek çok projenin de önünü açacağı söyleniyor. Şu an hizmet sağlayan servisler ülke-bölge-şehir olarak yerele inmeye çalışsalar da henüz yolun başındalar. Özellikle 4Square gibi uygulamalar ile sokaklara, dükkanlara kadar yerele inebilecek, kişiye özel bir sistem olabileceği düşünülüyor. Yerel bazlı uygulamalar ile birleşip kişilerin indirim avantajı kolayca paylaşmasına uzanabilirse, hatta gelirden bu kişilere de pay verirse gelecekte patlama yapabilir. Buradaki potansiyel o kadar yüksek ki Facebook, Google ve Yahoo gibi devler sektöre girmeye çabalıyor. Facebook un sosyal alışveriş ve grup-fırsat alışverişi birleştirip kullanıcılara geniş kapsamlı, çok seçenekli bir alışveriş platformu üzerinde çalıştığı bahsi geçen konular arasında. Google ile Yahoo nun Groupon u satın almaya çalıştığı yönünde haberler de var. Google ın teklifinin 3 milyar doları bulduğu konuşuluyor. 2008 de direkten dönen Groupon-Yahoo ortaklığı şimdilerde gene gündemde (Merino, 2010). Fırsat - Şans - Teklif Sisteminin Dezavantajları: Rekabet çok yüksek. Bu sistemin maliyeti düşük ve düşük maliyet pek çok firmanın ardı ardına sektöre atılmasına sebep oluyor ("Online group buying," 2010). Bir servisin her gün sadece bir ürün satması, kolay ve yönetilebilir bir durum. Web servisinin içeriğini de düşünülecek olursa, çok ayrıntının olmadığı, tek 44

ürün satışına uygun olduğunu görülür. Fakat daha kapsamlı bir satış yapılmak istenirse (daha çok ürün-hizmet-teklif gibi) içeriği yönetmek de sunmak da zorlaşacaktır. Yönetimi zorlaştıran diğer bir etken de daha çok yerele inmektir. Groupon gibi çok bilinen yaygın ve bilinen bir serviste bile sıkıntılı, ulaşılamayan ilanlar, boşa ödenen para problemi mevcuttur (Botkin). İşlerin daha yerele inmesi, daha çok servisin sağlanması bu yönetim problemini artıracaktır. Oluşabilecek yönetim problemlerini artırabilecek bir etken de abartılı indirim ilanlarıdır (Botkin). Normalin oldukça fazla gösterilen bir fiyata %40 indirim yapılması kullanıcıyı yanlış yönlendirecektir. Bu problem, kullanıcıların servise duyduğu güveni de oldukça azaltacaktır. Fırsat-teklif servisleri, yüksek kalitedeki ürünü seçkin müşteri kitlesine sunan markaların marka değerini azaltarak büyük zarar verir ("Top 10 reasons," 2010). Hizmet sağlayan işletmelerde kısa sürede büyük yoğunluğa sebep olabilir. İşyeri (büyük ihtimal ile) karşılayabileceğinden fazla müşteri ile ilgilenmek zorunda kalacaktır. Bu durum hizmet kalitesinin düşmesine ve yapılacak reklamın kötü etki yaratmasına sebep olabilir ("Top 10 reasons," 2010). Dezavantajlar - Gelecek Öngörüleri : Fırsat-teklif alışverişlerinin çok daha yüksek miktarları bulması ve yaygınlaşması, gelecekte, küçük işyerlerinin kapanmasına, işsizlik oranının artmasına sebep olabilir, ekonomiye kriz derecesinde bile zarar verebilir. (Eklund). Fırsat-teklif servisleri küçük çaplı işyerlerine büyük ölçüde zarar verebilecek hatta kapanmalarına sebep olabilecek iken, küçük çaplı fırsat servislerini bekleyen bir tehlike de var. Özellikle Facebook ve Google gibi devler sektöre girerse getirecekleri hizmet çok kapsamlı ve yaygın olabilir. Daha büyük hizmet kitlesine sahip olmanın verdiği avantaj ile rekabete farklı bir boyut getirebilirler. Kısacası, devler işe el atarsa, küçük çaplı servisler de müşterilerini kaybedebilir. 45

Verimlilik : Fırsat-teklif servisleri, özellikle servis sağlayıcıları için oldukça karlı bir iş. İçeriği yönetmek ve ardını takip etmek efor gerektirse de satıştan alınan komisyon oldukça yüksek. Her satıştan %25 ile %50 arasında bir komisyon elde ediliyor ve her gün yüzlerce satış yapılabiliyor. Hizmet ve ürün satışı yapan firmalar bu ödemeyi aynı zamanda bir reklam harcaması olacak da gördükleri için yüksek komisyon normal karşılanıyor. Fırsat-teklif servisleri üzerinden satış yapmak isteyen çok sayıda firma ve bu servislerden alışveriş yapmak isteyen çok sayıda insan varken, servislerin yüksek kazancı uzun süre devam edecektir. Bu servisler üzerinden satış yapan firmalar açısından verimlilik incelenir ise; fırsatteklif servisleri üzerinden gelen müşterilerin hiçbir iletişim bilgisi, hizmeti sağlayan firmaya ulaşmıyor. Hizmeti alan kişilere bir geri dönüş yapabilme imkanı yok ("Top 10 reasons," 2010). Efektifliği azaltan bu sebepten ötürü, hizmeti ve ürünü satan firma fiyat, indirim ve müşteri sayısı ile ilgili ayrıntılı hesap yapmalıdır. Örnekler - Swoopo: Swoopo.com -kendi tanımına göre- eğlence ile alışverişi birleştiren bir web servisi. Açık artırma ile yapılan alışverişlere farklı bir fırsat boyutu eklenmiş. Bu serviste ürün ortalama olarak %65 indirim ile satın alınabiliyor (via swoopo.com). Bu sitede günlük bir ürün yerine birkaç ürün bulunuyor. Bunlar 50$ lık BestBuy hediye çekinden taşınabilir diskleree, dizüstü bilgisayarlara kadar çeşitlilik gösteriyor. Ürünler Swoopo tarafından sisteme ekleniyor, yani 3. bir şirketin ürünlerini toplu olarak satması ya da kullanıcıların açık artırma oluşturması mümkün değil. Kullanıcılar belirli bir para karşılığı teklif hakkı paketleri satın alıyor ve açık artırmalarda teklifte bulunabiliyor. Her teklif ile ürünün güncel fiyatı küçük bir miktar artıyor. Açık artırma süresi de birkaç saniye artıyor (teklif vermek için son 1:00 dakika yerine son 1:15 gibi). Süre bitince son teklifin sahibi, ürünün güncel fiyatını ödeyerek ürüne sahip oluyor. Burada tekil kullanıcı (ürünü kazanan kişi) yüzlerce teklif yaptıktan ve çok makul olan ürün fiyatını ödedikten sonra, ürünü müthiş bir indirim ile satın almış oluyor (300$ a mükemmel bir bilgisayar gibi). Swoopo da ürünü normalin birkaç katı 46

fiyata satmış oluyor. Çünkü kaybeden kullanıcıların teklif hakkı ücreti (tahmin edilebileceği gibi) geri ödenmiyor. Swoopo Ticari Modeli Diyagramı Örnekler - Dubli: Dubli.com un ticari modeli Swoopo ile tamamen aynı. Benzer sayıdaki ürünler satışa sunuluyor. Kullanıcılara paket olarak satılan teklif hakları sayesinde ürünlere teklif yapılıyor. Swoopo dan gösterdiği farklılık ise, ürünün belirli bir fiyatı yok. Ayrıca her teklif ile açık artırma zamanı da bir değişiklik göstermiyor. Kullanıcıların yaptığı kısmen bahis oynamak gibi de düşünülebilir. Satın almak isteyen kişiler, teklif haklarını kullanarak, ürüne fiyat teklif ediyorlar. Fiyatı kendileri belirliyor ve birden çok fiyat teklifinde bulunabiliyorlar. Açık artırma tamamlanınca en düşük tekil teklifin sahibi teklif ücretini ödeyerek ürüne sahip oluyor. (Görünen en düşük teklif 2$ ise ama bu teklifi birden çok kişi yapmış ise, hepsi kaybediyor. Teklifin tek - başkası tarafından önerilmemiş olması gerekiyor. 2,5$ lık en düşük tekil teklifin sahibi ücreti ödeyip ürüne sahip olabiliyor.) Ticari model diyagramı Swoopo.com ile aynıdır. 47

Örnekler - Groupon: Groupon.com teklif-fırsat alışverişinin ilk örneği olmasa da en çok tanınanı. 1 gün, 1 şehir, 1 fırsat ve sınırlı sayıda satış imkanı ile bu alışveriş alışkanlığını pek çok insana kazandıran servis. Sunulan indirimli servisin kullanıcıya ulaşabilmesi için belirlenen minimum satış sayısına ulaşılması gerekiyor. Yapılan satıştan Groupon yüklü miktarda bir komisyon (%50) alıyor. 48

Kaynaklar: what's the deal with the group deal sites?. (2010, May 27). Retrieved from http://venturati.weebly.com/1/post/2010/05/whats-the-deal-with-the-groupdeal-sites.html Online group buying heats up in china, made-in-china business model lasts long?. (2010, September 2). Retrieved from http://news.brothersoft.com/online-group-buying-heats-up-in-china- %E2%80%9Cmade-in-china%E2%80%9D-business-model-lasts-long/201009-27650.html Business model 101: what s the deal with the group buying sites in india?. (2010, May 28). Retrieved from http://www.pluggd.in/group-buying-sitesbusiness-model-in-india-297/ Eklund, Kevin. (n.d.). Can groupon compete with local publishers, alternative group buying business models?. Retrieved from http://tomuse.com/groupbuying-business-model-groupon-local-publisher/ DybWad, Barb. (2010, June 4). Group buying: should small businesses jump in?. Retrieved from http://mashable.com/2010/06/04/group-buying-smallbusiness/ Botkin, Kira. (n.d.). Groupon review the best daily deals in your city. Retrieved from http://www.moneycrashers.com/groupon-review-best-deals-couponscity/ Top 10 reasons businesses shouldn t use daily deal sites like groupon to advertise locally. (2010, September 16). Retrieved from http://oscarjrblog.com/top-10-reasons-businesses-shouldn%e2%80%99t-usedaily-deal-sites-like-groupon-to-advertise-locally.html Merino, Faith. (2010, November 29). Google buys groupon for $2.5 billion?. Retrieved from http://vator.tv/news/2010-11-28-google-buys-groupon-for-25- billion 49

Fiziksel Paylaşım Güneş doğar, dünya döner ama kiralamak olmadan, ticaret var olamaz. Economist.com 50

Fiziksel Paylaşım Sistemi Fiziksel paylaşım adı altında işleyeceğimiz sistem temel olarak bir kiralama sistemidir. Bir ürünü birden çok kişinin kullanabilmesi üzerine kurulmuştur. En basit ve bilinen örneğini düşünülecek olursa, mülk kiralamak akla gelir. Hiçbirimizin yabancı olmadığı satın almaktansa makul bir sabit ücret karşılığında kullanmak fikrini bu çalışmada biraz daha farklı incelemeye çalışacağız. Kiralama işlemi daha küçük boyutlarda nasıl gerçekleşebilir ve dijital ile nasıl birleşir? sorusuna yanıt arayacağız ve olası durumları inceleyeceğiz. Genellikle küçük boyutlu ve kısa süreli ihtiyaçları karşılamak için geliştirilmiş pek çok projeyi baz alarak cevaplamaya çalışacağımız somut soru ise kiralama işlemini bir makine hallederse, iade, hasar kontrolü, depozito, geri dönmeyen ürünler için ne gibi işlemler yapılabilir?. Dünyada hayata geçmiş pek çok kiralama sistemi tek bir noktadan hizmet sunmak yerine işi otomatiğe bağlayıp bireylere daha geniş bir çerçeve içinde ulaşmaya çalışıyor. Kiralama işlemini insanın yönetmesi yerine dijital teknoloji ağırlıklı bir kontrol mekanizması kurulmaya çalışılıyor. Kısacası internet ve mobil teknolojilerin gelişmesi ile insana duyulan ihtiyaç bu alanda da azalıyor. Pek çoğumuz konuya aşina olduğu için model özellikleri üzerine -sadece- genel bir bakış atıp örnekleri daha yoğun olarak inceleyeceğiz. Muhtemel Ticari Model : 51

Fiziksel Paylaşım Sisteminin Avantajları: Bildiğimiz üzere fiziksel paylaşımın en büyük avantajı, ürünü satın alıp toplu bir parayı elden çıkarmamaktır. Kiralama yöntemi ile ihtiyaç, nakit akışı sıkıntısı yaratmadan giderilmiş olur (Bizhelp, 2009). Fiziksel paylaşım sistemi -kiralanacak ürününe göre- çok daha iyi bir ekipman imkanı sağlayabilir (Allbusiness, 2005). Örnek ile açıklanacak olursa, ek iş olarak fotoğrafçılık yapan birinin yılda yapacağı 10 önemli çekim için stüdyo kurması - elde edeceği geliri düşününce- çok zordur. Fotoğrafçı idareten kullanacağı ortalamanın altındaki ekipmanlar ile işi devam ettirmeye çalışabilir, ki bu durum iş kalitesinden ödün vermesini gerektirir. İkinci bir seçenek olarak da birikmiş bir parayı kaliteli ekipmanlara para yatırabilir, bu durumda da az iş yapacağı için verimsiz bir yatırım yapmış olacaktır. Üçüncü seçenek ise kullanacağı ekipmanı kiralamaktır. İhtiyaç olduğunda kullanmak üzere kaliteli ekipmanlar kiralanabilir. Böylece hem kaliteden ödün verilmez, hem de yatırım ile ilgili sıkıntı yaşanmaz (Murphy, 2010). Fiziksel paylaşımın dijital ile birleşmesi, daha ulaşılabilir bir sistem oluşturmayı mümkün kılar. Her erişim noktası için özel bir mağaza ve çalışanlar olmayacağı için az alışveriş potansiyeli olan yerlere dahi ulaşılabilir. Daha çok noktada olmak, daha yaygın bir servis sağlamak için büyük bir avantajdır. Avantajlar - Gelecek Öngörüleri: Fiziksel paylaşımın pek çok kullanım alanı var. Sunulabilecek ürünlerin çeşitliliği oldukça fazla ve hayal edilebilen her şey, en çılgın fikirler bile fiziksel paylaşım ticari modeli için uygun olabilir. Kullanıcılar, özellikle yabancı oldukları bir ürünü yüksek fiyatlarla satın almadan önce denemek isteyeceklerdir. Araba, gitar, IPad ve hatta tavuk çiftliği satın alacaklar için dahi kiralayıp deneme servisi sunulmaktadır (SpringWise, 2010). Hal böyle iken, bu servisi yakın zamanda pek çok ürün için görmek sürpriz olmayacaktır. Kitlenin ihtiyacını karşılayan, iyi planlanmış yatırımlar çok büyük kullanıcı sayısına ulaşmışlardır. Örneğin, SmartBike adındaki bisiklet kiralama şirketi 260.000 in üzerinde kullanıcıya sahip ve günde 50.000 den fazla sürüş satıyor (SmartBike). Bunun gibi pek çok örnekten çıkarılacak sonuç; fiziksel paylaşım sitemi rağbet görüyor. 52

Fiziksel Paylaşım Sisteminin Dezavantajları: Fiziksel değişim üzerine kurulmuş bir sistem, hizmeti devam ettirmek için yapılan sürekli bakım haricinde, beklenmeyen harcamalara da sebep olabilir. Hasar verilen, kaybolan ürünlerin masrafı hizmet kalitesi açısından bir an önce karşılanmalıdır. Bu beklenmedik harcamalar haricinde, daha iyi hizmet sunmak ve rekabet edebilmek adına yatırımlar sürekli güncellenmelidir. Müşteri adına bir avantaj olan en iyi ekipmanı kullanabilmek üretici için bir dezavantajdır çünkü her yeni model ile yatırımın önemli bir kısmı güncellenmek hatta değiştirilmek zorundadır (Murphy, 2010). Dijital sistemler sayesinde, insandan çok makine yönetimine geçen kiralama sistemindeki en büyük sorun, ürünün geri kabul edilmesi sırasında yaşanır. İade edilen üründe bir hasar olduğunun anlaşılması büyük ihtimal ile makine tarafından belirlenemez. Hasarlı ürünü düzenli kontroller sırasında çalışanların tespit etmesi ya da kiralamak isteyen bir sonraki kullanıcının bildirmesi gerekmektedir. Böyle durumlarda -bir önceki kullanıcı belli olsa da- hasarın ispatlanması ve masrafların karşılanması uzun ve hukuki bir süreç gerektirebilir. Fiziksel ekipmanın temini için yapılacak yatırımdan başka, araştırma için büyük para harcanmalıdır. Çünkü kiralama sisteminde sunulan hizmet talep görmez ise yapılan tüm yatırım çöpe gitmiş olabilir ve geri dönmek için çok geçtir. Zarar vermek, kırmak, kaybetmek, geç iade etmek gibi durumlarda ne olacağını belirleyen, iki tarafı da mutlu edecek ortak bir anlaşma geliştirmek zordur (Powers). Dijital sistemlerde, bu kuralları kullanıcıya aktarmak da sıkıntı olabilir. Verimlilik : Pek çok fiziksel paylaşım fikri, yeni buluşları da beraberinde getirmektedir. Örneğin dizüstü bilgisayar kiralayan bir otomasyon sistemi kurmak isteyen kişi sistemi geliştirmek için araştırma geliştirme aşaması için büyük para harcamak zorunda kalabilir. Ayrıca geniş bir ağ ve yaygın bir hizmet isteniyorsa, oldukça fazla noktaya erişilmeli. Tüm bu etkenlere, bakım ve sürekli yenilenme masrafları da eklenir ise toplamda yapılacak yatırımın büyüklüğü iyice artacaktır. 53

Tüm bu olumsuz şartlara rağmen, iyi gözlemlenmiş bir ihtiyaca cevap veren ve büyük bir topluluğa seslenen servisler yatırımcıya oldukça para kazandıracaktır. Sunulacak ürün ve kullanacak popülasyona göre, fiziksel paylaşım sistemi oldukça verimli olabilir. Örnekler - CapitalBikeShare: CapitalBikeShare (www.capitalbikeshare.com), bisiklet kiralama sistemini dijital ile birleştirmiş başarılı örneklerden sadece bir tanesi (benzer örnekler için; www.smartbike.com, www.altabicycleshare.com). Şimdilik tek bir şehirde hizmet veren şirket, 110 noktada 1100 bisiklet ile hizmet veriyor. Sistemin işleyişi pek çok yeni işe örnek olabilecek şekilde. Kullanıcılar internet üzerinden üye olup akbil benzeri bir anahtar ile istediklerinde bisiklet kiralayabiliyor, sadece kullandıkları miktar kadar ödeyebiliyorlar. Günlük, aylık ve yıllık üyelik ücretleri 5$, 25$ ve 75$ dolar olarak değişiyor. İnternetten üyelik almayanlar ve hemen bisiklet kiralamak isteyenler de istasyonlarda, kredi kartı ile üyelik alabiliyorlar. Müşteri, verilen 54

üyelik numarasını girerek, anahtara gerek kalmadan bisikleti istasyondan alabiliyor. İlk 30 dakikası ücretsiz olan sürüşler, 30 dakikalık periyotlar ile fiyatlandırılıyor ve 6 saatlik kullanımın fiyatı 60$ ı buluyor. Sürüş sonrasında müşteri, bisikleti istediği istasyona bir CapitalBikeShare istasyonuna bırakabiliyor. Ürün bir kazaya karıştığında kullanıcılardan polis raporu isteniyor ve olay yerine bir yetkili gönderilebiliyor. Ayrıca istasyondaki ürünlere, düzenli olarak hasar kontrolü yapılıyor ve her kullanıcıdan kiralama öncesinde bisikleti kontrol etmesi isteniyor. Örnekler - Zilok: Zilok.com, kiralama hizmetini internet üzerinden gerçekleştiren bir servis. Zilok.com dan alıp düzenlenen aşağıdaki diyagram, 6 adımda gerçekleşen kiralama işlemini açıklamaktadır. Fakat Zilok un bir ticari modeli yok. Site tamamen ücretsiz ve bu sebeple servis sağlayıcı oluşacak hiçbir problemin sorumluluğunu kabul etmiyor. Fiziksel 55

Değişim konu başlığına çok uygun bu örnek için bir ticari model oluşturacak olursak; Ürünü kiralayan kişinin ürüne zarar verme ya da iade etmeme ihtimali her zaman vardır. Böyle durumlar için Zilok kiracının -mal sahibinin belirlemiş olduğu- bir depozito ödemesini isteyebilir. Depozitonun ödenmesi ile iletişim bilgileri kullanıcıya ulaştırılır ve alışveriş gerçekleştirilir. Herhangi bir sorun oluşmaması durumunda, komisyon düşüldükten sonra depozito kiracıya geri ödenir. Depozitoyu, sadece mal sahibinin belirlemesi makul olmayan miktarların istenmesine sebep olabilir. Fakat kiracı ödeyeceği depozito arttıkça ödenecek komisyon da artacağı için, aslında yüksek depozito, daha az kiracı anlamına gelmektedir. Sisteme teklif vermek ve ürün listelemek için de ücretlendirmeler eklenebilir. 56