FRANSA ÇOCUK ADALET SİSTEMİ VE MAĞDUR HİZMETLERİ ÇALIŞMA ZİYARETİ RAPORU

T. C. ADALET BAKANLIĞI Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü FRANSA ÇOCUK ADALET SİSTEMİ VE MAĞDUR HİZMETLERİ ÇALIŞMA ZİYARETİ RAPORU 12-16 EKİM 2009 PARİS 1

1. BÖLÜM FRANSA ÇOCUK ADALET SİSTEMİ İÇİNDEKİLER 1.1. Giriş...3 1.2. Fransız Çocuk Adalet Sistemine Genel Bir Bakış...6 1.2.1. Gençlerin Adli Korunmasından Sorumlu Müdürlük (DPJJ)...7 1.2.2. Çocuklara Yönelik Verilen Cezaların Tarihçesi...9 1.2.3. Çocuklara Yönelik Uygulanan Tedbirler, Verilen Cezalar ve Çocuk Mahkemeleri...10 1.2.4. Çocuk Hakiminin Cezai Görevleri...10 1.2.5. Çocuk Hakiminin Eğitimi...11 1.2.6. Fransa da Çocuk Mahkemesi ve Çocuk Hakimlerinin Durumu...11 1.2.7. Çocuklar İçin Ağır Ceza Mahkemesi...11 1.2.8. Çocuklara Yönelik Cezaevleri...12 1.3. Suça Karışan Çocuklara Yönelik Uygulamalar (Paris Adalet Sarayı)...14 1.3.1. Çocuk Savcılığı...14 1.3.2. Paris Çocuk Mahkemesi Eğitim Birimi...16 1.3.3. Çocuk Mahkemesi Hakimleri ve Uygulamaları...16 1.4. Eğitim Tedbirleri...19 1.4.1. Açık Eğitim Tedbirleri...19 1.4.2. Eğiticilerin Görevleri...19 1.4.3. Eğiticilerle İlgili İstatistiksel Veriler...20 1.5. Çocukların Adli Alı Konması ve Tutuklanmasına İlişkin Farklı Yaklaşımlar...22 1.5.1. Sığınma Evleri...22 2

1.5.2. Bir Sığınma Evi Örneği: Reaumur Sebastopol Sığınma Evi...25 1.5.3. Bir Açık Alan Hizmet Birimi Örneği: Cite Açık Alan Hizmet Birimi...28 1.5.4. Bir Kapalı Eğitim Merkezi Örneği: CEF- Beauvais Kapalı Eğitim Merkezi...32 1.5.5. Bir Kapalı Çocuk Cezaevi Örneği: EPM- Borcheville Çocuk Cezaevi...36 1.6. Adalet Bakanlığı Personel Eğitimi ve DPJJ Araştırma Birimi...41 1.6.1. Adalet Bakanlığı Personel Eğitimi...41 1.6.2. DPJJ Araştırma Birimi...43 1.7. Sonuç ve Değerlendirme...47 1.7.1. Genel Değerlendirme...47 1.7.2. Türk ve Fransa Çocuk Adalet Sistemi Benzerlikleri...50 1.7.3. Türk ve Fransa Çocuk Adalet Sistemi Farklılıkları...51 1.8. Öneriler...53 3

1.1. GİRİŞ Türk Denetimli Serbestlik Hizmetlerinde Çocuklar ve Mağdurlarla İlgili Çalışmaların Geliştirilmesi Eşleştirme Projesi kapsamında 12-16 Ekim 2009 tarihleri arasında Fransa ya çalışma ziyareti düzenlenmiştir. Çalışma ziyareti, çocuk adalet sistemi ile mağdur koruma sistemi olmak üzere iki bölüm halinde gerçekleşmiştir. Fransa çocuk adalet sistemini incelemek ve uygulamaları yerinde görmek üzere gerçekleştirilen çalışma ziyareti inceleme ekibinde, Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürü Nizamettin KALAMAN, Personel ve Eğitim Bürosundan Sorumlu Tetkik Hakimi Hakan UMUT, Denetimli Serbestlik ve Yardım Hizmetlerinden Sorumlu Daire Başkanlığı Çocuk Denetimli Serbestlik Şubesi Uzmanı Psikolog Ece VARLIK, Trabzon Denetimli Serbestlik ve Yardım Merkezi Şube Müdürü Cemal KARADÖL, Ankara Denetimli Serbestlik ve Yardım Merkezi Şube Müdürlüğünde görevli Psikolog Özlem ARI HAN, İstanbul Denetimli Serbestlik ve Yardım Merkezi Şube Müdürlüğünde görevli Sosyolog Diler BULUT yer almıştır. Fransa Adalet Bakanlığı Gençlerin Adli Korunmasından Sorumlu Müdürlük te çalışma ziyaretinin ilk gününde, görevli Yasmin DEGRAS Türk ekibini karşılamıştır. Yasmin DEGRAS, bu kurumda uluslararası ilişkiler ve aktivitelerden sorumlu müdür olarak görev yapmaktadır ve yaklaşık 25 yıldır bu müdürlükte çalışmaktadır. Kendisi önce eğitici olarak 4

başlamış olmakla birlikte daha sonra çocuk adaletinin sağlanması konusunda yurt dışı görevlerde bulunmuş, bu kapsamda Romanya da ve çeşitli Batı Afrika ülkelerinde çalışmıştır. Yasmin DEGRAS çalışma ziyareti boyunca ekibe eşlik etmiş, çalışma ziyareti programını kendisi hazırlamıştır. Çalışma ziyareti programının birinci gününde sabah Fransa Adalet Bakanlığı Ek Binası na gidilmiş, Gençlerin Adli Korunmasından Sorumlu Müdürlüğünde görevli Yasmin DEGRAS, aynı birimde görevli Benoit DESCOUBES den Fransız çocuk adalet sistemi konusunda genel bilgiler alınmıştır. Fransa daki çocuk adalet sistemi ve hakimlerin eğitimi konularında Çocuk Hakimi Benoit Descoubes bilgi vermiştir. Benoit Descoubes hakim olarak yaklaşık 10 yıldır, çocuk hakimi olarak ise yaklaşık 3 yıldır görev yapmaktadır ve 4 yıldır DPJJ de Adli İşlerden Sorumlu Müdürlük te çalışmaktadır. Öğleden sonra ise eğitici Marion TESTUD ve önceden sığınma evinde suçlu çocuklarla çalışmış ve şu anda çocukların tutuklanmalarıyla ilgili çalışan bir eğitici olan Aurore DANIELE tarafından çocuk adalet sisteminde çok büyük bir öneme sahip olan eğitim, çocukların rehabilitasyonu ve çocukların tutuklanmasına ilişkin farklı yaklaşımlar konusunda detaylı bilgiler alınmıştır. Çalışmanın ikinci gününde sabah Paris Adalet Sarayı na gidilmiş, Çocuk Mahkemesi ve Mahkeme Bünyesindeki Eğitim Birimi ziyaret edilmiştir. Eğitim Birimi Müdürü Maxime Zennou ve deneyimli bir eğiticiden mahkeme bünyesindeki eğitim birimi çalışmaları hakkında bilgi alınmıştır. Öğleden sonra ise Adalet Sarayı nda Paris Savcılık Birimi Başsavcı Yardımcısı Elisabeth ALLANNIC ve Çocuk Hakimi Marie Pierre HOURCADE yargılama ve mahkeme süreci hakkında detaylı bilgiler vermişlerdir. Çalışmanın üçüncü günü sabah Reaumur Sebastopol deki Sığınma Evi ziyaret edilmiş, Kurum Müdürü Alexia DRIANCOURT ve kurumun çalışanları tarafından kurum hakında ayrıntılı bilgiler verilmiştir. Kurum gezilmiş ve uygulamalar yerinde incelenmiştir. Öğleden sonra Cite deki Açık Alan Hizmet Birimi ziyaret edilmiştir. Bu birimde görevli kurum müdürü, eğiticiler ve psikolog tarafından birimin faaliyetleri hakkında bilgiler verilmiştir. Çalışmanın dördüncü günü, CEF-Beauvais Kapalı Eğitim Merkezi ne gidilmiş, Kurum Müdürü Sebastien NOURRY ve kurumdaki personelden kurumun eğitim faaliyetleri ve genel yapısı hakkında bilgi alınmış ve kurum gezilmiştir. Öğleden sonra ise Porcheville Çocuk Kapalı Ceza Kurumu ziyaret edilerek Kurumun Yardımcı Müdürü ve Eğitim Birimi Müdürü Charly FLERET ve kurumdaki diğer çalışanlarından ayrıntılı bilgi alınmış ve kurum incelenmiştir. 5

Çalışmanın son günü yapılacak olan çalışma ilk önce Paris te Bölgesel Bir Eğitim Merkezinde planlanmış olmakla birlikte planda yapılan değişiklik nedeniyle çalışma Adalet Bakanlığı binası Gençlerin Adli Korunmasından Sorumlu Müdürlük de (DPJJ) gerçekleştirilmiştir. Sabah, Yasmine DEGRAS ve aynı zamanda üniversitede öğretim görevlisi olan Sosyolog Henry Choquet tarafından eğiticilerin eğitimi, eğitim birimi ve Bakanlığın Araştırma Birimi hakkında ayrıntılı bilgiler verilmiştir. Öğleden sonra ise Fransa Adalet Bakanlığı Binası nda, Fransa çocuk adalet sistemi hizmetleri konusunda çalışma ziyareti gerçekleştiren Türk çalışma ekibi ve mağdur hizmetlerini incelemek üzere Fransa da bulunan Türk çalışma ekibi ile Fransız ve İngiliz ortaklar bir araya gelmiş, bu ortak toplantıda çalışma ziyaretinin genel değerlendirilmesi yapılarak, kapanış gerçekleştirilmiştir. Bu çalışma ziyareti raporu, her gün ayrı bir kişi tarafından raporlandırılmak üzere sırasıyla Psikolog Ece VARLIK, Psikolog Özlem ARI HAN, Sosyolog Diler BULUT ve Şube Müdürü Cemal KARADÖL tarafından yazılmış, Ece VARLIK tarafından birleştirilerek genel düzenlemesi yapılmış, Tetkik Hakimi Hakan UMUT ve Genel Müdürümüz Nizamettin KALAMAN tarafından genel değerlendirilmesi yapılarak son şekli verilmiştir. 6

1.2. FRANSIZ ÇOCUK ADALET SİSTEMİNE GENEL BİR BAKIŞ Fransa da çocuklara verilen değer ve onlara yönelik yapılan hizmetler oldukça önemli bir yere sahiptir. Çocuk ve gençlerin yetişkinlerden ayrı tutularak kendi yaş ve gelişimlerine uygun hizmet verilmesi Fransa daki uygulamaların temelini oluşturmaktadır. Suça karışmış çocuklar da korunmaya muhtaç çocuklar da aynı birim tarafından ele alınmaktadır. Çocuklara yönelik verilen hizmetlere geçmeden önce Fraznsa Adalet Bakanlığı bünyesindeki müdürlükler hakkında bilgi vermek gereklidir. Fransa Adalet Bakanlığı bünyesinde 5 alt müdürlük bulunmaktadır. Bunlar aşağıda belirtilmiştir: 1. Suç İşlerinden Sorumlu Müdürlük 2. Sivil İşler Müdürlüğü 3. Cezai İşler Müdürlüğü (hapishane yönetiminden sorumlu müdürlük) 4. Adli Hizmetler Müdürlüğü (mahkemeler ile savcı/hakimlerden sorumlu müdürlük) 5. Gençlerin Adli Korunmasından Sorumlu Müdürlük (DPJJ) Adalet Bakanlığı bünyesinde çocuk ve gençlere yönelik ayrı bir müdürlüğün olması oldukça çarpıcıdır. Çocuklara yönelik verilen her türlü karar, tedbir ve uygulamalar tek bir müdürlük altında toplanmaktadır. Bu müdürlüğün yaptığı çalışmalar ayrıntılı bir şekilde bundan sonraki bölümlerde ele alınmıştır. 1.2.1. Gençlerin Adli Korunmasından Sorumlu Müdürlük (DPJJ) Gençlerin Adli Korunmasından Sorumlu Müdürlük (DPJJ); hem koruma hem de cezai işlerden sorumludur. Cezalandırma birimi olmaktan çok, hukuki, yasal önlemler ve tedbirlerden sorumludur. Bu birimdeki personel sayısı yaklaşık olarak 8.000 olmakla beraber bu sayının büyük çoğunluğunu eğiticiler oluşturmaktadır. Bu rakamın içerisinde hakimler de yer almaktadır. Bu müdürlükte çocuklarla ilgili hem statik hem de politik anlamda ulusal kararlar alınmaktadır. Gençlerin Adli Korunmasından Sorumlu Müdürlük çocukla iki şekilde ilgilenmektedir: 1. Sığınma evine gönderilen çocuklar, 7

2. Ailelerinin yanında ve okullarında eğitim gören çocuklar. Gençlerin Adli Korunmasından Sorumlu Müdürlük e ya suç işlemiş çocuklar ya da yardıma muhtaç olan çocuklar gönderilmektedir. Çocuk konusunda özel olarak çalışan çocuk hakimleri bulunmaktadır. Fransa da çocukların cezaevine gönderilmesi kararı bir tek çocuk hakimlerinden çıkabilmektedir. DPJJ, çocuk hakiminin kararlarına yönelik çalışsa da bağımsız bir kurum olarak görev yapmaktadır. Eğiticiler çocuk hakkında araştırma yapıp hakimlere çeşitli önerilerde bulunmaktadırlar, hakimler bu öneriler sonrasında mümkün olduğunca hızlı karar vermektedirler. Hakim karar verdikten sonra eğitici tekrar çocuk hakkında incelemelerde bulunup yönlendirme yapmaktadır. Fransa da çocuk kavramı 18 yaş altını temsil etmektedir. Fransız adalet sisteminde sivil toplum kuruluşlarıyla (STK) yapılan bir kurumsal ağ bulunmaktadır. Özel ve kamu kuruluşları bir ağ içerisinde birlikte çalışmaktadırlar. Bakanlık a bağlı DPJJ nin, bu kurum ve kuruluşları denetleme hakları bulunmaktadır. Yapılan incelemelerde aksaklık veya eksiklik görüldüğü takdirde onlara verilen bütçe ve hakları ellerinden alınmaktadır. Kurumda çalışan eğiticilerin özelliklerine bakıldığında ise eğitimlerinden söz etmek gerekmektedir. Eğiticilerin eğitimi Müdürlük bünyesinde sağlanmaktadır. Müdürlüğün kendine ait okulları bulunmaktadır. Öncelikle eğiticilerin zorunlu olarak 2 yıllık üniversite eğitimini tamamlamış olmaları gerekmektedir. Kurumun verdiği başlangıç eğitimi 2 yıllık zorunlu eğitim olmakla birlikte, müdür ve eğiticiler bu eğitimleri tamamladıktan sonra yaşam boyu eğitime tabi tutulmaktadırlar. İki yıllık zorunlu eğitimin ardından müdür ve eğiticiler 5 yıl zorunlu çalışmaktadırlar. İki yıllık zorunlu eğitim sırasında kurum kendilerine maaş (burs) vermektedir ve bu sebeple 5 yıl çalışmaları zorunlu kılınmıştır. Gençlerin Adli Korunmasından Sorumlu Müdürlük; çocuklar hakkındaki cezai işlerden sorumludur. Şu anda çocuklar hakkındaki cezai işler konusunda reform yapılmaktadır. Fransa da mevzuat anlamında iki ayrı reform yapılmaktadır. Bunlar: 1. Suçlu çocuklarla ilgili kanun değişimi (reform 1-1945 yılında çıkmış olan kanun reform sürecindedir) 2. Yetişkin ve çocukla ilgili kanun değişikliği (reform 2) Haziran 2010 da yeni düzenlenen mevzuat, parlementoya onaya sunulacaktır. 8

Fransa da çocuk hakimlerinin iki görevi bulunmaktadır: 1. Suçlu çocuklar hakkında cezai kararlar almak 2. Ailelerinin yanında tehlike altında olan çocuklar hakkında karar almaktır. Fransa da çocuğun içinde bulunduğu ortam, çocuğu suça itebileceğinden oldukça önemli bir yere sahiptir. Ailelerinin yanında tehlike altında olduğu düşünülen çocuklar ailelerinin yanından alınıp sığınma evlerine gönderilebilmektedir. 1.2.2. Çocuklara Yönelik Verilen Cezaların Tarihçesi Çocuklara yönelik verilen cezaların tarihsel gelişimine bakıldığında 20. yyda Paris te konuda uzmanlaşmış mahkemeler kurulması kararı alındığı görülmektedir. Bahsedilen uzmanlaşmış, özel mahkemelerin kurulmasının iki amacı bulunmaktadır: 1. Kişiler grup içerisinde suç işlemiş olsalar da tek tek mahkemeye alınmalıdır. 2. Sivil toplum kuruluşları ile temasa geçerek bu suçluların aileleriyle görüşülmesi ve mahkemeye verilerin getirilmesi talep edilmiştir. Sonrasında çocuk ve ergen mahkemelerinin ayrı olması ve bu çocukların özel olarak yargılanması gerektiği ve bu çocukların aileleriyle iletişim kurulması ve bu şekilde bu çocukların yargılamasının yapılması konusu yürürlüğe girmiştir. Bu yasa 1912 den II. Dünya Savaşı na kadar gelişmiş ve II. Dünya Savaşı nda çocuk suçluların oldukça fazla sayıda arttığı görülmüştür ve yeni bir yasanın çıkarılması gündeme gelmeye başlamıştır. 1945 Şubat ayında çocuk suçlularla ilgili yeni yasa çıkarılmıştır. Yenilikçi yasa, Çocukların cezalandırılmadan önce bir eğitime alınmasını, bu eğitim sonucunda karara varılmasını öngörmüştür. Öncelikli olan çocuğun eğitime tabi tutulmasıdır. Yine çocuk hakimi kelimesi bu yasayla yürürlüğe girmiştir. 1.2.3. Çocuklara Yönelik Uygulanan Tedbiler, Verilen Cezalar ve Çocuk Mahkemeleri Fransa da iki farklı çocuk mahkemesinden söz etmek mümkündür: 1. Çocuk mahkemeleri (16 yaş ve küçükler için) 2. Çocuk yüksek mahkemeleri (16 yaş üstü çocuklar için/ağır ceza) 1945 yasasında farklı yaşlara göre farklı kararlar yer almaktadır: 9

10 yaşa kadar: Çocukların 10 yaşa kadar sadece eğitim önlemleri bulunmaktadır. 10-13 yaş arası eğitim yaptırımı: Sadece çocuk mahkemesi tarafından eğitim yaptırımı verilebilmektedir ve bir takım tedbirler/yaptırımlar konmaktadır. Bu tedbirlere; dışarı çıkmama, belirli yerlere gitmeme tedbirleri örnek olarak verilebilir. 13 yaş: 13 yaştan itibaren çocuklara denetimli serbestlik tedbiri, hapis cezası veya cezanın ertelenmesi verilebilmektedir. 13-16 yaş arası: Bu yaş aralığındaki çocuklar için yetişkinlerle aynı ceza verilmemekle birlikte, 1945 yasasına göre normal cezanın yarısı şeklinde cezalar verilmektedir. 16 yaş üstü: Bu çocuklar için çocuk yasaları uygulanmamaktadır. İstisnai olarak erişkine yakın bir ceza verilebilmektedir. Bu cezalar tekrarlanan ve şiddet içeren ciddi suçlar, tecavüz, öldürme gibi suçlara yönelik olarak verilmektedir. Çocuklara özel olarak infazda bir indirim bulunmamaktadır. Suça karışmış çocuklarla ilgili davaların yarısını savcılık, diğer yarısını da mahkeme çözmektedir. Hafif suçlarda kolluk ve savcı, mahkemeden önce duruma el koymaktadır. Yeni reformda suça göre 13 yaş altı çocukların mahkeme önüne çıkartılmaması konusu gündeme alınmıştır. Mevcut sistemde çocuk mahkemeye alındığında, yanında mutlaka avukat bulunmalıdır. 1.2.4. Çocuk Hakiminin Cezai Görevleri Fransa da çocuk hakiminin görevleri aşağıda sıralanmıştır. Çocuk hakimi; Soruşturmayı yürütür, Tek başına yargılama yapabilir, eğitim tedbiri verebilir, Çocuk mahkemesine başkanlık eder, 16 yaştan küçük çocuklar tarafından işlenilen suçların yargılamasını yürütür, Dosyayı başından sonuna kadar takip eder. Çocuk hakiminin yanında gönüllü 2 jüri üyesi bulunmaktadır. Bu jüri üyeleri Fransız vatandaşı olan kişilerden, çocuk mahkemesindeki eğiticiler, öğretmenler, profesörler, emekli polis memurları ya da şirket yöneticilerinden oluşabilmektedir. Fransa da çocuk hakimi ayrıca infaz hakimliği görevini de yerine getirmektedir. 10

1.2.5. Çocuk Hakiminin Eğitimi Fransa da savcı ve hakimler aynı okuldan mezun olmaktadır (Yargıçlık Ulusal Okulu). Bu okul Fransa nın Bordeoux kentinde bulunmaktadır. Bir ulusal sınav yapılmaktadır. Bu sınava 5 yıllık hukuk eğitimi alan üniversite mezunları başvurabilmektedir. Yargıçlık Ulusal Okulu nda, 3 yıllık bir eğitim ve bunun üzerine staj bulunmaktadır. Avukat yanı, cezaevi stajları mevcuttur ve bunların süresi uzundur. Eğitimin sonuna doğru adaylar belirli bir konuda uzmanlaşmaktadırlar. Savcı, hakim, çocuk hakimi, soruşturma hakimi (yapılacak reformlarla soruşturma hakimliğinin kaldırılması planlanmaktadır), infaz hakimi olarak alanda uzmanlaşma söz konusudur. Bu stajlardan sonra adaylar sınava girmektedirler, sınav sonucuna göre sıralama yapılmakta ve atamalar Devlet Bakanlığının kararnamesiyle gerçekleştirilmektedir. 1.2.6. Fransa da Çocuk Mahkemesi ve Çocuk Hakimlerinin Durumu Fransa da 180 Asliye Hukuk Mahkemesi vardır. Ayrıca 440 çocuk hakimi, 180 Asliye Hukuk Mahkemesi içinde 150 Çocuk Mahkemesi bulunmaktadır. Çocuk mahkemeleri Asliye Hukuk Mahkemesine bağlıdır. Bunun dışında Sulh-Hukuk Mahkemeleri bulunmaktadır. 1.2.7. Çocuklar İçin Ağır Ceza Mahkemesi On altı yaş üstü, silahlı suç, tecavüz, gasp gibi ağır suçlar ağır ceza mahkemesinde görülmektedir. Bu mahkeme Fransız vatandaşlarından oluşmaktadır. Mahkemede 3 profesyonel hakim ve 9 Fransız vatandaşı jüri üyesi bulunmaktadır. Üç uzman hakimin içinde bir mahkeme başkanı yer almaktadır, diğer iki hakim ise çocuk hakimidir. Mahkemede duruşmalar gizli oturumlarda gerçekleşmektedir. Temyiz Temyiz için özel bir daire kurulmuş olup çocuk davalarına karşı yapılan temyizler bu daire tarafından incelenmektedir. Dairenin uygulama birliğini sağlamak ve sorunlara etkin çözüm bulmak üzere çocuk hakimleriyle görüşüp koordinasyon yapma görevi de bulunmaktadır. 11

1.2.8. Çocuklara Yönelik Cezaevleri Paris te bazı mahallelerde çocuklara özgü özel kurulmuş cezaevleri bulunmaktadır. Sadece çocukların kalabileceği yeni 8 tane bina bulunmaktadır. Bunun dışında çocuklara özgü 6 yeni kurum daha açılması aşamasına gelinmiştir. Burada çocukların eğitimlerinden sorumlu birimler de bulunmaktadır. Şu anda Fransa da 60.000 yetişkin tutuklu/hükümlüye karşı, 700 tane tutuklu/hükümlü çocuk bulunmaktadır. Bu sayının %40 ı hükümlü, %60 ı ise tutuklu çocuklardan oluşmaktadır. Çocukların büyük çoğunluğu erkek çocuklardan oluşmaktadır (%98 erkek). Bu çocuklar 15-17 yaş arasında bulunmaktadır. Cezaevinde hem MEB eğitimi hem de rehabilitasyon kapsamında eğitim verilmektedir. Bu eğitimler ceza infaz kurumunun içerisinde gerçekleştirilmektedir. Fransa da çocukların işledikleri ciddi suçlar genellikle şiddet, hırsızlık, kapkaç, gasp olmakla birlikte basit suçlar; polis memuruna hakaret gibi suçları içermektedir. Madde kullanımı, Fransa da çok ciddi bir suç olarak görülmemektedir. Madde bağımlılığı konusunda ilgili kurumlar ve sivil toplum kuruluşları tarafından tedavi yapılmaktadır. Madde kullanımı, 1 yıllık hapis cezasına karşılık gelmektedir. Madde kullanımını kolaylaştırma suçuna ise (taşımacılık gibi) 7 yıl hapis cezası verilmektedir. Maddeyi satmak daha ağır bir ceza gerektirdiğinden, maddeyi üzerinde bulundurma ve diğer kişiye verilmesi veya satılması halinde cezalar 10 yıl hapis cezasına çıkabilmektedir. Fransa da çocuğun yargılanma süresi konusunda sorun yaşanmaktadır, yargılama süresi hakimin takdirine bırakılmıştır. Ancak yeni reformda bu konu da ele alınmaktadır. Ortalama olarak yargılama süresinin uzun sürdüğü belirtilmekle birlikte, bazı usullerden söz edilmiştir. Örneğin, çocuk önce eğitime alınan bir çocuksa, hakkında daha çabuk karar verilmektedir. Karar verme süreci yaklaşık 10-18 gün almaktadır. Çocuk 6-8 ay içerisinde birden çok suç işlemiş olabilir. Bu çocukların mahkeme süreci ve bu sürecin nasıl düzenleneceği konusunda zorluk yaşanmaktadır. Fransa daki çocuk adalet sistemindeki çarpıcı bir nokta ise çocuğun soruşturmaya alındığından itibaren eğitime tabi tutulmasıdır. Ülkede özellikle korunmaya ve 12

bakıma muhtaç çocuklar ile suça karışmış çocuklara yönelik olarak eğitim adı verilen rehabilitasyon ve eğitim hizmetleri çok büyük önem taşımaktadır. Fransa da tahliye olan çocukların yeniden suç işleme oranlarıyla ilgili olarak herhangi bir istatistiki veri bulunmamakla birlikte tahminen bu çocukların %80 inin tekrar suç işlemediği öngörülmektedir. Bu oranın küçük şehirlerde doğru olmakla birlikte büyük şehirlerde farklılaşması beklenmektedir. 13

1.3. SUÇA KARIŞAN ÇOCUKLARA YÖNELİK UYGULAMALAR (PARİS ADALET SARAYI) 1. 3.1. Çocuk Savcılığı Adliye çocuk biriminde hem çocuk suçları, hem de çocukların korunması kapsamında çalışan 7 savcı bulunmaktadır. Çocuk birimi 24 saat telefonlara cevap vermekte ve yönlendirme yapmaktadır. Soruşturma aşamasından, hakimin karar vermesine kadar devam eden tüm süreç bu birimde yürütülmektedir. Savcının iki görevi vardır: 1. Çocuğun korunması (şiddete maruz kalma gibi acil durumlarda çocuk ailenin yanından alınabilir), 2. Cezai durumlar. Paris Adliyesi nin bir özelliği de bünyesinde adli polis memurluğunun bulunmasıdır. Bu birim suç işleyen ya da mağdur olan çocuklarla ilgilenmektedir. Çocukların 12 yaşından itibaren cezai sorumluluğu vardır ve tutuklanabilirler. Savcılar çocuk mahkemelerinde de bulunmaktadır. Çocuk hakimi çocuğun mahkemeye çıkıp çıkmayacağına karar verebilmektedir. Hakim kendi bürosunda çocukla görüşebilir. Bu durumda savcı karar aşamasında bulunmamış olur. Ancak bu tür bir durumda sadece eğitimsel kararlar verilebilir. Çocuk ağır bir suç işlemiş ise veya suç tekrarı var ise çocuk yargılanmak üzere çocuk mahkemesine çıkartılır. Savcının görevi hem çocuk mahkemelerine katılmak, hem de bir çocuğa şiddet uygulanması gibi durumlarda bazı yetişkin ceza mahkemelerinde de 14

bulunmaktır. Bir çocuğa şiddet uygulanması gibi durumlarda çocuğun gözaltına alınmasından itibaren savcı her türlü yönlendirmeyi yapabilir. Tüm süreçte dosyayı takip eder. Tüm süreci bilmesi mahkemede faydalı olmaktadır. Paris Savcılık Birimi nin uygulaması bu şekildedir. Çocuk mahkemelerinde 3 hakim, ağır ceza mahkemelerinde 3 hakim ve 9 halk jürisi bulunmaktadır. Jüri üyeleri ve 3 hakim eşit oy hakkına sahiptir. Jüri üyeleri için herhangi bir özel şart aranmamakta, jüri üyeleri kurayla belirlenmektedir. Ancak kendilerine kişilik testi yapılmaktadır. Karara oy çokluğuyla varılır. Verilen karar hiçbir zaman gerekçeli değildir. Yapılması öngörülen reformla gerekçelendirmenin zorunlu hale getirilmesi düşünülmektedir. Ayrıca bir Ağır Ceza Mahkemesi terör suçlarının yargılanmasında görev almaktadır. Bu mahkemede de 9 jüri üyesi bulunmaktadır ancak jüri üyelerinin tamamı hakimlerden oluşmaktadır. Tehlikede olan çocuğun korunması için çocuk ailesinin yanından alınabilmektedir. Sığınma evlerine yerleştirilebilmektedir. Bu evlerde çocuk en fazla 7 gün kalabilir ve çocuğun ailesine haber verilmeyebilir. Acil durumlarda genellikle savcılık durumu çocuk mahkemesine de bildirmekte ve eğitimsel yardım kararı verilebilmektedir. Çocuk emanet edilebileceği bir aile bireyine ya da güvende olacağı bir aileye de verilebilir. Kolluk çocuğun ifadesinin alınmasında rol almamaktadır. Çocuğun ifadesini savcı almaktadır. Gözaltındaki sorgulama videoya çekilmektedir. Böylece çocuğun tekrar dinlenmesi engellenmektedir. Küçük çocuklar için ifade alınan uygun oyun odaları da bulunmaktadır. Toplam 33 istinaf mahkemesi vardır ve her birinde 1 çocuk mahkemesi bulunmaktadır. Çocuk ağır ceza mahkemesi olan her yerde bir tutukevi vardır. Bunlar çocuklara özel tutukevi olmayabilir. Yetişkin tutukevinin bir bölümü çocuklara ayrılmış olabilmektedir. 15

1.3.2. Paris Çocuk Mahkemesi Eğitim Birimi Paris te bulunan eğitim birimi 186 kişiden oluşmaktadır. Ayrıca birlikte çalışılan sivil toplum kuruluşları da vardır. Bunlar birim tarafından denetlenmektedir. Birim 1987 yılında kurulmuştur ancak daha öncesinde de mahkemelerde eğitimciler çalışmışlardır. Birimde 12 eğitimci, 1 müdür ve 1 sekreter vardır. Her gün 2-3 eğitimci mahkemede yer alarak hakime tavsiyede bulunmaktadır. 13-18 yaş arası çocuklarla çalışılmaktadır. Bu birimde sadece gözlem yapılmakta ve gerektiğinde çocuklar psikolojik yardım almak için yönlendirilmekte ya da çocuğun yerleştirilebileceği bir kurum bulunmaktadır. 1.3.3. Çocuk Mahkemesi Hakimleri ve Uygulamaları 1914 yıllarından sonra savaştan çıkan Fransa da ekonomik anlamda sıkıntı yaşanmış ve suç oranı artmıştır. Suçların tekrarlaması toplumda huzursuzluk yaratmıştır. Bu nedenle yeni çözümler arayan yetkililer, bir çocuğa hapis cezası verilmesi yerine; çocuğu eğitmek gerektiğini düşünmüşlerdir. Bu eğitimsel tedbirler sürekli olarak gözden geçirilmesi gereken tedbirlerdir. Paris bölgesine bakan 13 çocuk hakimi bulunmaktadır. Bir çocuğun ne yaptığını bildiği andan itibaren yaptıklarından sorumlu olduğu düşünüldüğünden; 13 yaşın cezai ehliyet yaşı olarak belirlenmesine karar verilmiştir. Ancak şu an Fransa da daha küçük yaştaki çocuklara da ceza uygulanmaktadır. Bu konuda uluslararası normların kabul edilmesi gündemdedir. Fransız yasalarına göre 16 yaşın üstündeki çocuklar için geçici tutuklama kararı verilebilmektedir. 16 yaşın altındaki çocuklara önce eğitimsel tedbirler verilmekte; ancak mecbur kalındığında çocuk tutuklanabilmektedir. Bir çocuğun hırsızlık yapıp, yakalandığını ve karakola getirildiğini düşünecek olursak; bu durumda polis öncelikle çocuğun ailesine haber verir. Çocuğa avukat isteyip istemediğini sorar. Eğer çocuk avukat istemezse polis aileye bunu da mutlaka bildirmelidir. Ayrıca çocuğun karakola geldiğinde 24 saat içinde bir doktor tarafından muayene edilmesi zorunludur. Daha sonra savcılık hangi prosedürün uygulanacağına karar vermektedir. İlk seçenek olarak, savcı çocuğu hakimin bürosuna doğrudan gönderebilir. Diğer bir seçenek ise, bir ayda 2 duruşma tarihi belirlenir ve bu iki tarihten birinde çocuk duruşmaya çıkar. Son seçenek ise istisnai durumlarda 48 saatlik gözaltı süresinde çocuk hemen hakim önüne 16

çıkartılır. Durum çok karmaşıksa tetkik hakime, diğer durumlarda ise çocuk hakimine başvurulur. Savcı genellikle hapis cezası önermektedir. Ancak bu durum her zaman söz konusu değildir. Bazı durumlarda savcı sığınma evini de önerebilir. Çocuğun ailesinden uzaklaştırılması yada bulunduğu ortamdan izole edilmesi hedeflenebilir. Savcı bazen iki tarafı uzlaştırma yoluna da gidebilir. Çocuk, hakim karşısına çıktığında çocuğun gerçeği söylemesi, suçu kabul etmesi hedeflenmektedir. Eğer gerçeği söylemiyorsa, eğiticiler devreye girmektedir. Bazen hakim, aile ile görüşerek, aileyi işin içine katmayı amaçlamaktadır. Çocuğun aile ve okuldaki durumunu anlamaya yönelik bir süreç başlamaktadır. Eğitsel bir çalışma yapılabilmesi için ailenin sürece dahil edilmesi önemlidir. Aile değişmedikçe çocuğun değişmesi de oldukça zordur. Hakim çocuktan verdiği zararı telafi etmesini isteyebilir. Zarar verdiği yeri onarmasını ya da sembolik olarak bir dernekte çalışıp, başkaları için bir şeyler yapmasını isteyebilir. Hakim bazen çocuklardan asgari ücret karşılığı birkaç ay bir iş yerinde çalışmasını da isteyebilir. Bu durum çocukların başarı duygusunu tatmalarını sağlayabilmektedir. Fransız adalet sisteminde çocuk avukatları bulunmaktadır. Çocuk avukatları yetişkin davalarına da bakmaktadır. Ancak özellikle çocuklar konusunda eğitim almakta ve çocuklarla çalışmaktadırlar. 17

1.4. EĞİTİM TEDBİRLERİ 1.4.1. Açık Eğitim Tedbirleri Suçlu çocuklara yönelik olarak Fransa da çocuk temelli bir yaklaşım bulunmaktadır. Bütün tedbirler eğitim altında yapılmaktadır. Açık eğitim kapsamında 3 tip kurumdan söz edilmektedir: 1. Sığınma evleri 2. Açık merkezler: Multidisipliner bir yaklaşım benimsenmektedir (psikologlar ve eğiticiler) 3. Mesleki eğitim veren evler Açık merkezlere gönderilen çocuk kararları çeşitlidir. Burada 3 temel prensipten söz etmek mümkündür: 1. Ailelerle iç içe çalışma 2. Mahkemelerle birlikte çalışma 3. Yargıçlarla birlikte çalışma 1.4.2. Eğiticilerin Görevleri Eğiticiler soruşturma aşamasında hakimin kararına öneri olabilecek nitelikte çocukla ilgili bilgilerin yer aldığı bir takım raporlar hazırlamaktadırlar. Başka bir görevleri ise; yine bu süreçte çocukların ailelerinden bilgi alarak, çocuğun yaptığı davranışın bedelini ödemesine yönelik kararları hakime sunmaktır. Eğitici, çocuğun okul hayatıyla ilgili eğitimde de yardımcı olabilmektedir. Eğiticiler düzenli toplantılar yapmaktadırlar. Fransa da suçlu çocuğu önce eğiticiler çağırmakta kendisi ile ilk görüşmeyi yapmakta ve ailesiyle görüşmeler düzenlemektedir. Sonucunu ise savcıya verilmek üzere raporlamaktadır. Eğiticinin görevlerinden birisi de cezanın yerine getirilip getirilmediğini kontrol etmektir. Örneğin, kamu cezasının yerine getirilip getirilmediğini, verilen tedbirlerin uygulanıp uygulanmadığını, etmektedirler. eğitim projesinin tamamlanıp tamamlanmadığını takip Eğiticilerin yürüttükleri çalışmalar Türk denetimli serbestlik hizmetlerine benzese de bu görevlerin hepsi DPJJ altında yapılmaktadır. Eğiticiler daha çok aracı rolündedirler, müdahale programları uygulanacaksa çocuk ya da genci gerekli sivil toplum kuruluşları veya ilgili kuruma yönlendirmektedirler. 18

Kendilerinin uyguladığı müdahale programları bulunmamaktadır. Yapılan her faaliyet eğitim adı altında gerçekleştirilmektedir. Eğitim in içeriğini aşağıdakiler oluşturmaktadır: 1. Çocukla görüşme 2. Grupla çalışma 3. Sportif faaliyetler 4. Güven ortamı yaratmaya çalışma 5. Çocuğun gelişimine katkı edebilecek her konu. Şu anki sistemde çocuklar için aynı anda hem adli kontrol, hem kamu cezası hem de denetimli serbestlik (probasyon) kararı verilebilmektedir. Reform çalışmaları; kararların uygulanabilirliğini daha pedagojik hale getirmek için, üç tedbirin aynı anda verilmemesini öngörmektedir. Reform çalışmaları ile öncelikli olarak bir tedbir verilerek buna bağlı olarak diğer tedbirler değişebilecektir. Fransa da çocuk için 6 yıl tedbir verilebilmektedir. Eğiticiler ayrıca; küçük çocuklar için mevcut olan özel eğitimlerle (STK ya da jandarma ve polis gibi kurumlarda verilmektedir) ilgili koordinasyonu da yapmaktadırlar. 1.4.3. Eğiticilerle İlgili İstatistiksel Veriler 1 eğitici 25 gençle çalışmaktadır. Açık eğitim merkezlerinde 10 eğitici, 1 psikolog ve 1 sekreter bulunmaktadır. Bazı eğiticiler mahkemede çalışmaktadırlar. 2008 yılına ait verilere göre 63.000 genç açık eğitim merkezlerine alınmıştır. Paris in içinde 2 tane, Paris ve bölgesinde ise toplam 100 tane eğitim merkezi bulunmaktadır. Tüm Fransa da eğitim merkezi sayısı 6000 dir. Fransa da yapılandırılmış risk değerlendirme sistemleri bulunmamaktadır. Risk sistemi genellikle uzman görüşleri çerçevesinde oluşturulmaktadır. Belirli noktalara uzmanlar dikkat etmektedirler. Bu konular; çocuğun aile, okul, sosyal çevresi, madde kullanımı gibi risk etmenlerini içermektedir. Ancak standart bir uygulama bulunmamaktadır. Her gence eğitici tarafından özel bir değerlendirme yapılmaktadır. Çocuğun suçu neden işlediği çok 19

önem arz etmektedir ve belirleyici niteliktedir. Gizlilik çok önemli olmakla birlikte bu konuda katı protokoller uygulanmaktadır. 20

1.5. ÇOCUKLARIN ADLİ ALI KONMASI VE TUTUKLANMASINA İLİŞKİN FARKLI YAKLAŞIMLAR 1.5.1. Sığınma Evleri Sığınma evleri Adalet Bakanlığı na bağlıdır ve suç işleyen ve ailesinde sıkıntı olan çocuklar bu kurumlara yerleştirilmektedir. Fransa daki koruma sistemi aşağıdaki şekildedir: 1. Yönetim koruması (yerel yönetimler): Tehlike altında olan çocuklar, ailelerinde sıkıntı olan çocuklar, aileleri olmayan çocuklar yerel yönetimlerle korunmaya alınmaktadır. 2. Adli koruma: Suça karışan çocuklarla ilgili koruma sistemidir. a. Sivil b. Cezai (farklı tedbirler bulunmaktadır: Açık alan eğitimi, sığınma evleri ve tutukevleri) Sığınma evlerine, suçlu çocukların yerleştirilebilmesi için mutlaka hakimin kararı gerekmektedir. Bu kurumlar daha çok suç işlemiş çocuklar üzerinde durmaktadır. Sığınma evlerine 13-18 yaş arası çocuklar alınmaktadır. Dört tip sığınma evi bulunmaktadır: 1. Klasik sığınma evi: Normal eğitim faaliyetlerinin yürütüldüğü kurumlardır. Çocuk bu kurumda minimum 6 ay, maximum 2 yıl kalabilmektedir. Kurum, esnek çalışma saatlerine sahip olmakla birlikte, kurumun kilitli değil açık kapıları bulunmaktadır. Yani çocuklar istedikleri zaman çıkıp istedikleri zaman kuruma girebilmektedirler. Burada çocuklara eğitim projesi uygulanmaktadır (çocukla, okulla ve ailesiyle görüşme, eğitim verme). 2. Çok hızlı bir şekilde karar verilip gönderilen sığınma evi: Fransa da yaklaşık 40 tane bu tip sığınma evi bulunmaktadır. Çocuk suç işledikten ve hakim ve savcı karar verdikten sonra çocuk mahkemeden alınıp anında boş bir yerin olduğu bu tip sığınma evine götürülmektedir. Burada eğitim projesi düşüncesi bulunmamaktadır. Çocuk burada en fazla 3 ay kalabilmektedir. Çocuk hakimi psikologdan, aileyi, okulu ve sosyal çevresini incelemesini istemektedir. Daha sonra hakime çeşitli önerilerde 21

bulunulmaktadır. Çocuğun ailesinin yanına dönmeden yatılı okula gitmesine karar verilebilmektedir. 3. Çok sıkı eğitimin uygulandığı sığınma evi: Fransa da yaklaşık 50 tane bu tip sığınma evi bulunmaktadır. 1980-90lardan sonra kurulmuştur. Çocuk bu kurumda en fazla 4 ay kalmaktadır ve çocuğa bir takım görevler verilmektedir. Örneğin, kuruma gelen çocuklar şehirli çocuklarsa kırsal bölgelere yollanmaktadırlar. Bunun nedeni elektro şok etkisi yaratmak, yani çocuğun yeni, farklı, tam tersi yaşam koşullarına göndererek oraya uyum yapmasını sağlamaktır. Bu uygulamaya 4 aylık staj denmektedir. Bu süre içerisinde çocuklar ailelerinden uzak kalmaktadırlar. Bu tür uygulamalara çocuklar eğiticilerle birlikte katılmaktadır. Bu tip uygulamaya çocuk kesinlikle katılmak zorundadır. Eğer katılmayı reddederse çocuk cezaevine yollanmaktadır. 4. Kapalı eğitim merkezleri: Bu kurumlarda kesinlikle dışarı çıkılmamaktadır, kapıları kapalı ve kilitli olan bir merkezdir. Fransa da yaklaşık 50 tane bu tip eğitim merkezi bulunmaktadır. Büyük, kilitli kapılar ve güvenlik kameraları bulunmaktadır. Çocukların bu kurumdan dışarı çıkmaları yasaktır. Çocuğun bu kurumdaki gelişimi ve iyileşmesine göre çocuk ailelerinin yanına bile gönderilebilmektedir. Fransa daki eğitimden sorumlu Bakanlıktan görevli eğiticiler bu kurumda bulunmaktadır. Buradaki çocuk süreç içerisinde gerçekten başarılı olursa, esneklik söz konusu olabilmekte ve çocuk staja gönderilebilmektedir. Sığınma evlerindeki çocuklar tutuklu, hükümlü veya karar verilmemiş sivil çocuklar olabilmektedir. Çocuğun durumuna göre tedbir kaldırılabilmekte, çocuk ailesinin yanına gönderilebilmektedir. Çocuğun gelişim süreci değerlendirilerek, çocuğun eğitim projesini yerine getirip getirmediği ve sığınma evinde neler yaptığı incelenmektedir. Bu merkezlerin hepsi genellikle çocuk mahkemesinin çok yakınında bulunmaktadır. Söz konusu kurumlar 1970 öncesinde şehir dışında daha büyük alandayken sonrasında şehir içi, okullara yakın yerlere taşınmışlardır. Çocuklar, işledikleri sıça göre farklı tip sığınma evinde kalmaktadırlar. Yaşa ve gelişime göre de yer değiştirebilmektedirler. Çocukların tutukevine yollanması iki şekilde olmaktadır: Çocuklara özel tutukevi/cezaevi (hem tutuklu hem hükümlü çocuklar için): Burada, eğitim projesini yerine getirememiş ya da büyük, ciddi bir suç işlemiş 22

çocuklar tutulmaktadır. 2002 yılından sonra bu tip cezaevi ve tutukevi kurulmuştur. Bu tip tutukevlerinden 6 tane yapılmıştır. Sadece çocuklar için 360 kişilik yer bulunmaktadır. Diğerlerinde ise 700 kişilik yer vardır. Yetişkinlerin de içinde olduğu çocuk tutukevi/cezaevi (hem tutuklu hem hükümlü çocuklar için): Bu tip tutukevlerinde ise yetişkin/çocuk tutuklu ve hükümlüler bulunmaktadır. Ancak çocuklara özel bir alan verilmiştir. Genel tutukevi/cezaevi istatistikleri: Fransa da ceza adalet sistemine giren çocuk sayısı ayda yaklaşık 700 dür. Yılda ise yaklaşık 3000 çocuktan bahsedilmektedir. Bu çocuklar ortalama 2.5 ay tutukevinde kalmaktadırlar. Ayda ortalama 30 kız çocuğu bu kurumdan geçmektedir. Kızlar bu kurumlarda ayrı bölümlere yerleştirilmektedir. Cezaevlerindeki çocuk profili: Tutukevlerinde bulunan çocuklar genellikle; 16 yaşından büyük, Birden fazla tekrarlayan suç işleyen çocuklardır. Fransa da çocuk/yetişkin tutuklu/hükümlü sayısı toplam 63.000 dir. 2002 yılından beri eğiticiler artık tutukevi/cezaevinde de görev almaktadırlar. Hem çocukların takibinden hem de ne yapacaklarına dair programları hazırlamaktan sorumlu olan eğiticiler çocuğun gelişimine göre, cezasının nasıl olacağına ilişkin değerlendirmeler yapmaktadırlar. Cezaevi yönetimi MEB, Sağlık Bakanlığı ya da DPJJ kurumlarıyla ortak çalışmaktadırlar. 1998 den beri bu kuruma Sağlık Bakanlığı ndan doktorlar gelmektedirler. Cezaevinin yanında Sağlık Bakanlığı na bağlı ayrı birimler yer almaktadır. Cezaeviyle bu birimler aynı kampus içinde yer almaktadır. Bu birimlerde diş hekimi ve psikiyatrist bulunmaktadır. Bir diğer bölümde ise eğitim birimi yer almaktadır. İlkokul ve lise eğitimi ile seviyeye göre eğitim verilmektedir. Bu kurumdaki çocukların büyük çoğunluğu ilkokul seviyesindedir ve okuma yazmayı bilmeyenler bulunmaktadır. 23

1.5.2. Bir Sığınma Evi Örneği: Reaumur Sebastopol Sığınma Evi Kurum, çocukların bulunduğu 4 tip sığınma evinden birinci tipe dahildir. Klasik sığınma evi diye nitelendirilen bu kurumlar normal eğitim faaliyetlerinin yürütüldüğü kurumlardır. Burada çocuklar minimum 6 ay- maksimum 2 yıl süre ile kalabilirler. Çocukların kurumlarda kalan süresinin uzatılması hakim onayıyla mümkündür. Bu tip sığınma evleri daha esnek bir tarzda örgütlenmiştir. Kapılar açıktır ve çocukların kuruma giriş çıkışı serbesttir. Her çocuk bir eğitim projesine tabi tutulur ve okula gitme ailesiyle iyi ilişkiler kurumu gibi süreçleri eğitmeni gözetiminde yürütür. Bu kurumlar herhangi bir kısıtlamanın olmadığı kurumlardır. Prosedür açısından da engelleyici bir yapı kurulmamıştır. Kurum, çocuk hakimi kararı ile kurumun gönderilmesi karar verilmiş çocukları kabul etmektedir. Gençler/çocuklar kuruma iki yolla gelebilirler: ya hazırlanmış bir taleple, kuruma çocuğun kabul sistemi işletilerek Bu kabul sistemi için çocuğun/gencin eğitimcilerle, psikologla görüşmesi ayrıca eğiticinin çocuk/gencin ailesi ile görüşmesi aşamaları izlenmektedir. Çocuklar 6 aylık süreler dahilinde burada kalabilmektedirler. Bu süre çocuk 18 yaşına gelene dek hakim kararı ile uzatılabilmektedir. ya da acil bir durum karşısında çocuk hakimi ile görüşülerek çocuğun 15 günlük bir süre için kurumda kalması söz konusu olabilmektedir. Bu acil olarak nitelenen durum, çocuğun aileye dönüşünü hazırlamak gibi bir durum olabilmektedir. Bu iki yol dışında çocuk/genç ceza ve infaz kurumundan sonra da bu sığınma evlerine gönderilebilmektedir. Bu kurumlar, hapis cezasına alternatif olarak düşünülmektedir. Çocuk/genç için kurum yetkilileri ve eğiticiler onun için bir çıkış planı hazırlamaktadırlar. Buradaki amaç, çocuğun/gencin suça kaynaklık eden söz konusu durumunu her seviyede alıp incelemektir. Tutuklama sonrası çocuk/genci topluma yeniden entegre etmek için çalışılmaktadır. Özellikle tutukluluk süresi uzunsa bu süreçte bir nevi çocuğa/gence eşlik edilmesi söz konusudur. Çocuk/genç tutukluyken ona ceza ve infaz kurumundan çıkıp sığınma evinde kalmayı isteyip istemediği sorulmaktadır. Çocuk/gencin çıkışında ve sığınma evine kabulünde yeni kabul prosedürleri, özel durumları varsa bunlar özellikle psikolog tarafından incelenmektedir. Bu noktada odak alınan fikir, çocuğun toplum içindeki kapasitesini ortaya koymaktır. 24

Kurum yapısı: Sığınma evlerine 13-15 ve 15-18 yaş grubu çocuk ve gençler kabul edilebilmektedir. Bu kurum, 15-18 yaşa arasındaki çocuk/gençlerin bulunduğu bir kurumdur. Kız ve erkeklerin bir arada bulunduğu bu sığınma evinde kızların bulunduğu bir kat ve erkeklerin bulunduğu bir kat vardır. Merkezde toplam 10 çocuk bulunmaktadır. Merkez 24 saat esasına göre gece gündüz açıktır. Her birimde iki eğitimci çalışmaktadır. Kurumun çalışma saatleri: 08:00-14:00, 14:00-23:00, 22:00-06:00 dır. Odalar kızların ve erkeklerin ayrıldığı katlardadır. Bir tane diğerlerinden farklı, otonom- stüdyo tipi bir oda bulunmaktadır. Diğerleri aynıdır. Katta her çocuğun kaldığı oda ile ortak kullandıkları banyo ve tuvalet bulunmaktadır. Her odanın anahtarı vardır. Kurumda 1 psikolog, 1 birim şefi, 12 eğitimci, 2 aşçı, 2 temizlik görevlisi, 1 sekreter bulunmaktadır. Eğiticilerden 2 tanesi gece çalışmaktadır. Her eğitimci 2 vakadan (çocuktan) sorumludur. Bu eğitimciler sorumluluklarında olan çocuk/genç ile ilgili savcılığa ya da çocuk hakimine rapor yazma, aileyle çalışma, çocuk/gencin sağlık sorunlarına ilişkin yönlendirme gibi çocuğun yaşamını devam etmesini sağlayacak her tür işle ilgilenmektedir. Kurumun çocuk/genç profili: Kuruma genellikle 15-16 yaş arası erkek çocukları gelmektedir. Çocukların eğitim seviyesinin düşük olduğu, erken yaşta okuldan ayrıldığı gözlemlenmiştir. Kuruma gelen çocukların genellikle düzensiz bir yaşamı olduğu belirtilmektedir. Bu bakımdan kurumda bulunan çocukların topluma entegre etmenin güç olduğu bir grup olduğu belirtilmektedir. Özelde kurumun, genelde Bakanlığın çocuk politikalarına ağırlık vermesi ve az sayıda çocuk için çok sayıda eğitici bulundurmasının nedeni de bahsedilen bu zorlu işi yapıyor olmalarına bağlanmaktadır. Birinci tip, klasik sığıma evlerine kıyasla diğer tip, daha kapalı ve örgütlenmesi daha katı kurallara bağlı olan sığınma evlerine gönderilmesine karar verilen çocuklara yönelik çocuk hakimi, ya belli engel ya da zorluklar ya da çocuğun yapması için belli zorunluluklar belirleyebilmektedir. Ancak bu tip açık sığınma evlerinde bazı zorunluluklar olsa da kapalı kurumlardan daha esnek bir yapıdadırlar. Kapalı sığınma evinde çocuk, hakim kararı ile alınıp bir ceza infaz kurumuna sevk edilebilirken bu tür açık sığınma evlerinde böyle bir uygulama söz konusu değildir. Bu kurumlarda amaç; çocukta bir güven yaratma, çocuğun topluma uyumunu aşamalı olarak yavaş yavaş sağlamaktır. Bu nedenle kapılar açıktır, çocuk isterse kurumdan çıkabilir. 25

Ancak belli kurallara uyması yönünde eğiticisi tarafından bir takım uyarılar da yapılabilmektedir. Kurum daha çok tutuklama sürecinde geçici olarak çocuğun kaldığı bir kurumdur. Çocukla hakkında herhangi bir hüküm kurulmadan önceki süreçte aktif olarak çalışılmaktadır. Diğer yandan çocuk sığınma evinde bulunduğu sürece başka bir suça karışırsa buradaki süreç herhangi bir kesintiye uğramadan devam etmektedir. Kurum yetkilisi, her çocuğun durumunun tek tek değerlendirildiğini, bireyselleştirilmiş bir süreç izlediklerini ve çocuğun değişim için zamana ihtiyacı olduğu kabulü ile hareket ettiklerini dile getirmektedir. Çocuğun eğitim ihtiyacı varsa eğitim Adalet Bakanlığı na bağlı belli kurumlarda bu eğitim verilmektedir. Ayrıca her ilde belli mesleki eğitim okulları bulunmaktadır. Bu kurumlarda staj olanakları vardır. Eğiticiler çocukla/gençle birlikte onun ne tür bir eğitime uygun olup olmadığını değerlendirmekte ve sonrasında gerekli yönlendirmeleri yapmaktadırlar. Bu kurum Paris te tektir. Diğer tip sığınma evleri il bazından 3-4 tanedir. Klasik, açık sığınma evleri benzeri çalışan sivil toplum kuruluşları ve dernekler de vardır. Ancak sayıca az olan kurumlar genelde kent merkezi dışında banliyölerde bulunmaktadır. Bu tür kurumların sayıca az olmalarını en önemli nedeni çok maliyetli kurumlar olmalarıdır. Eğitimin niteliği: Eğiticiler çocuğun/gencin tekrar okula dönmesinde, sağlığına yönelik yapılması gerekenlerde (doktorla randevu v.s.), aile ile iletişimin sağlanmasında, aile ile çocuk arasında tekrar ve düzenli iletişimin kurulmasında çalışmaktadırlar. Ayrıca eğiticiler, yargılama sürecinde belli raporları da düzenlemekten sorumludurlar. Kararı veren çocuk hakimine çocuğu takip etmekle sorumlu eğitici çocuğun durumuna ilişkin rapor düzenlemektedir. Burada amaç, eğiticilerin yargılamaya dahil edilmeleri yoluyla suçun tekrarını önlemektedir. Eğiticinin amacı; çocuk ve aile ile birlikte çocuğa yönelik bütüncül, belli hedefler oluşturmak ve hakime çocuğun gelişimi, ailesi, merkezdeki durumu hakkında ayrıntılı bilgi vermektir. Kurumun psikologu psikanalitik yaklaşım ile çalıştığını belirtmektedir. Çocukla ona değer kazandırma süreci, çocuğa daha iyi olma yı öğretmeyi hedeflemektedir. Psikolog, psikiyatrik sorunları olanları tespit edip yönlendirmekle görevlidir. Kurum psikologu, burada bulunan çocukların bazı zorluklar yaşadığından bahsetmektedir. Bunlar: Çocuğun kendini ifade etme zorluğu 26

Kendi yaşam dizgesindekileri sığınma evi yaşamına yansıttığında yaşadığı zorluklardır. Bu noktada kurum çocuğun yaşadığı zorlukları ifade etmek için daha zararsız yollar seçmesini sağlamayı hedefler. Kurum, yetkilileri tarafından okul ya da bir disiplin yeri olmaktan öte bir yaşam alanı olarak adlandırılmaktadır. 1.5.3. Bir Açık Alan Hizmet Birimi Örneği: Cite Açık Alan Hizmet Birimi Bu tür kurumlar sosyal ve profesyonel entegrasyonu hedeflemektedir. Kurumda 10 eğitici bulunmaktadır. Bu eğiticilerin bir kısmı kısmi zamanlı çalışmaktadır. Kurum personeli 1 sosyal hizmet görevlisi, 1 tam zamanlı psikolog ve 1 tam zamanlı sekreter ile haftada 1 kez yapılan ekip toplantılarına katılan 1 psikiyatrdan oluşmaktadır. Bu birimler zor durumda olan çocuk/gençlerin ortak yaşama, topluma dahil edilmesi amacıyla oluşturulmuştur (yargı sürecinde yapılması planlanan reformlarla yapıda bir takım değişiklikler yapılması planlanmaktadır). Burada bulunan çocuk/gençlerin çoğu, aileleriyle yaşamaktadır. Kurumun yaptığı iş, bu çocuk/gençleri kabul etmek ve gelişimleri yönünde bir takım çalışmalarda bulunmaktır. Kurum, diğer yapılar gibi cezai sürece girmiş çocuk ve gençlerle mahkeme süreci dahilinde çalışmaktadır. Hakim kararı ile kuruma gelen çocuklar belli bir süre dahilinde belli bir çalışma programı için burada bulunmaktadırlar. Bu birimde 200 çocuk/genç mevcuttur. Bu 200 çocuk için bir çocuğun tabi olduğu birden çok tedbir kararı bağlamında 300-350 tedbir kararı uygulanmaktadır. Her eğitici yaklaşık 25 vakadan sorumludur. Çocuk ya da genç bir suç işlemesinin ardından güvenlik güçleri (polise), daha sonra savcılığa gönderilmektedir. Savcılık çocuk/gencin hakim karşısına çıkıp çıkmayacağı yönünde bir yol izlemektedir. Bu süreçte savcılık çocuğa bir eğitim tedbir kararı verebilmektedir. Yargılama esnasında da eğitim tedbire hükmedilebilir. Şayet çocuk hakim karşısına çıkarsa hakim tarafından da eğitici tedbir kararı verilebilmektedir. Eğitici tedbir, çocuk ya da gencin Açık Eğitim Birimi ne gönderilmesi kararı da olabilir. Böyle bir süreç sonunda çocuk/genç kuruma gelmektedir. Özetle bu birim, suç anından mahkeme sürecine dek hizmet verebildiği gibi yargılama sonrası hakim kararı ile de devreye girebilmektedir. Çocuk/genç kuruma ilk geldiğinde çocuğun ailesi ile de görüşülmektedir. Bu ilk görüşmeye çocuğun eğiticisi, psikolog ve sosyal hizmet görevlisi katılmaktadır. Birimin tanıtımı ve faaliyetlerinin anlatılması ardından çocuk/genç ve ailesiyle ayrıntılı bir görüşme 27

yapılmaktadır. Bu görüşme sonunda çocuk/gence yönelik sorun tespiti ve sorunun çözümüne yönelik neler yapabileceği ortaya konmaya çalışılmaktadır. Ancak çocuk/ genç sayısının fazla olmasından dolayı her vaka eğitici, psikolog ve sosyal hizmet görevlisi tarafından görülemeyebilmektedir. İlk görüşme eğitici tarafından yapılabilmekte ve diğer meslek elamanları ile yazılı ya da sözlü bilgi aktarımı sonunda eğitici bir rapor düzenlemektedir (Bu noktada kurum yetkilisi bu işleyişin eğiticiye hem çok yetki verilmesi hem de eğiticinin iş yükünün fazla olmasına yol açtığını dile getirmiştir.) Bu birim her hafta kurumsal toplantı yapmaktadır. Toplantıya tüm eğiticiler, psikolog, sosyal hizmet görevlisi ve psikiyatri uzmanı katılmaktadır. Eğitici bir hafta boyunca ilgilendiği ve görüştüğü çocuk ve ailesiyle ilgili bilgi aktarımda bulunmaktadır. Kurumun çocuk/gece yönelik yapılabilecekleri saptaması ve yapılması planlananların çocuk/gencin hayatına yapacağı etkiler değerlendirilmektedir. Bu değerlendirme ardından eğitici, aile ve çocuk ile tekrar görüşme yapmaktadır. Bu süreçte çocuğun/gencin daha önce başka bir suç işleyip işlemediğine bakılmaktadır. Suç işlemişse, daha önce bir hapishane deneyimi varsa buna yönelik değerlendirmeler ve çözüm önerileri ortaya konmaya çalışılmaktadır. Çocuğun ihtiyaç ve beklentilerine göre çocuğun eğitimine devam etmesi yönünde bir okula yazdırılması ya da başka bir birime gönderilmesini önermektedir. Çocuğun yönlendirilebileceği başka kurumlardan; yatılı okullar, kapalı kurumlar, gençlerin belli bir denetim dahilinde çalıştırıldıkları kamplar/birimler, geçici aileler ya da meslek edinmesine imkan veren profesyonel okullar olarak sayılabilmektedir. Kurumda çalışan eğiticinin yapması gereken iş, çocuk/genci takip etmek ve çocuğu nerede olursa olsun (ceza ve infaz kurumunda da olsa) izlemektir. Eğiticiler çocukların yasalara ve topluma uyumunu kolaylaştırmak için bir tür aracılık işi yapmaktalar. Kurumda çocuk/gençle çalışan uzman personele yönelik bir değerlendirme sistemi bulunmamaktadır. Hazırlanan raporları birim şefi de okumaktadır. Personel eğitimi: Kurumda çalışan uzman personele yönelik yıl içinde çeşitli eğitimler düzenlenmektedir. Her uzman senede 10 gün bir eğitime dahil olmaktadır. Bu eğitim zorunlu olmamakla birlikte tavsiye edilmektedir. 3-5 günlük staj eğitimleri, bölgesel çaplı mesleki eğitimler (cinsel şiddet mağdurlarına yönelik, temel hukuk bilgisi gibi...) verilmektedir. Bu 10 günlük eğitimler dışında uzman, ilgilendiği alanla ilgili başka profesyonel eğitimlere de katılabilmektedir. 28

Eğiticinin aile ve çocukla yaptığı değerlendirmeler ardından yazdığı çocuğa/gence yönelik en uygun tedbirin önerildiği rapor çocuk hakimine sunulmakta ve hakimin kararına göre uygulama yapılmaktadır. Düzenlenen raporda çocuğun aile yapısı, eğitim durumu, çocuğa yönelik genel durum analizi ve tedbir önerisi bulunmaktadır. Bu noktada eğitici mahkeme kararı öncesi ya da sonrası çocuğun/gencin gelişimine ilişkin durum tespiti yapıp bunu hakime iletmekle görevlidir. Bu bakımdan hakimler sürecin en önemli parçasını oluşturmaktadır. Hakimin verdiği tedbir kararları farklı nitelikte olabilmektedir. Bu farklılık ekseninde rapor yazma sıklığı farklılaşsa da takip tedbiri verilmiş bir çocuk/genç için en az 6 ayda bir rapor yazılması beklenmektedir. Bu yazılan durum raporunda çocuk/genç için takibin sürdürülmesinin gerekli olup olmadığı da belirtilmektedir. Kurum yetkilisi daha sık aralıklarla (3 ayda bir) rapor yazılabileceğini ancak rapor yazmada esas kriterin çocuk/gencin durumunda değişiklik olması olduğunu belirtmiştir. Şiddet içeren suçlarda, ciddi vakalarda rapor yazma sıklığının arttığı ve bu durumun çocuk/genç açısından olumlu sonuçlar yaratabildiği belirtilmiştir. Eğitici tarafından düzenlenen rapor, eğiticinin gerekli görmesi durumunda aile ve çocukla paylaşılabilmektedir. Rapor çocuk hakimi ile ise mutlaka paylaşılmakta ve mümkünse içeriğine ilişkin eğitici tarafından hakime bilgi aktarımı yapılmaktadır. Her bir birim, Paris in belli bölgelerinden sorumludur. Bu süreçte bağlı oldukları mahkemede çocuk hakimi ile iletişime geçmektedirler. Eğitici çocuk/gençlerin duruşmalarında bulunmaktadır. Hakim ile eğiticinin arasında sıkı bir iletişimin olmasına dikkat edilmektedir. Bu sayede acil durumların ve gerekliliklerin saptanıp bu yönde müdahale edilmesi hedeflenmektedir. Kurumda bulunan çocuk/gençlerin %97 sini erkekler, %3 ünü kızlar oluşturmaktadır. Az sayıda 18 yaşını geçmiş gençler kurumda tutulmaktadır. 18 yaşına ulaşmış bu gençler hakim kararı ile bir süre daha bu kurum tarafından takip edilebilmektedir. Kurumda karar öncesi ve karar sonrası gelen çocuk ve gençlerin sayılarının yarı yarıya olduğu belirtilmiştir. Kurumda ağırlıklı olarak hırsızlık suçu işlemiş çocuk/gençler bulunmaktadır. Bu hırsızlık basit bir hırsızlık olduğu gibi toplu halde yapılmış bir girişim de olabilmektedir. Az sayıda cinsel şiddet/tecavüz suçu işlemiş gençler bulunmaktadır. Yine az sayıda esrar maddesi bulundurun çocuk ve gençler kurumda bulunmaktadır. Çocuk/gençle eğiticinin görüşme sıklığı duruma göre değişiklik göstermektedir. Haftada bir ya da 15 günde bir görüşme yapılmaktadır. Her bir çocuk/gencin durumu, ona 29