DEPREME DAYANIKLI YAPI TASARIMI

0.4 0.2 0-0.2-0.4 0 10 20 30 40 50 60 70 Time (sec) DEPREME DAYANIKLI YAPI TASARIMI BETONARME YAPILAR 5 Doç. Dr. Deniz GÜNEY www.yildiz.edu.tr/~deguney deguney@yildiz.edu.tr BETONARME YAPILAR Betonarme yapılar, çelik ve ahşap yapılara oranla çok ağırdır. Depremde yapıya gelen kuvvet yapı ağırlığı ile orantılı olduğuna göre yapı hafif olursa etkileyecek kuvvetler o kadar az olur. Betonarme yapıları hafifletmek için dolgu ve bölme duvarları hafif yapılmalı, ağır cephe kaplamalarından kaçınılmalıdır. 1

BETONARME YAPILAR Yapının hafif olması her zaman avantajlıdır. Özellikle bölme duvarı malzemesi bu açıdan etkilidir. Van depreminde bir çok yapının hasar görme sebeplerinden biride ağır briket bölme duvarlarıdır. Ercis, Van, 2011 BETONARME YAPILAR Değirmendere, 1999 Betonarme yapıları hafifletmek için ağır cephe kaplamalarından kaçınılmalıdır. 2

BETONARME YAPILAR Lorca, 2011 Lorca, 2011 2011 de Lorca (İspanya) meydana gelen depremde ağır cephe kaplamaları dolayısı ile çok sayıda hasar ve yaralanma kaydedilmiştir. BETONARME YAPILAR Betonarme, dayanım açısından ahşaptan daha iyi ancak çelik kadar sünek bir malzeme değildir. Rijitlik bakımından diğer yapım sistemlerinden daha üstündür. Yüksek dayanımlı beton, düşük dayanımlı betondan daha az sünektir, küçük şekil değiştirmelerde göçme oluşur. Dayanımı artırmak ve özellikle sünekliği artırmak için sık etriyeler tavsiye edilir. Yeterli etriye ile sarılmamış betonda tekrarlı yük altında elastisite modülü azalır, bir süre sonra da beton artık yük taşıyamaz. Adapazarı, 1999 3

BETONARME YAPILAR Bir yapı biçim olarak depreme dayanıklı tasarlansa da malzeme ve yapım+işçilik özellikleri uygun değilse ve yapı detayları doğru düzenlenmemişse, depremde hasar görmemesi söz konusu olamaz. Petkim, 1999 Gölcük, 1999 BETONARME YAPILAR Betonarme iskeletli bir binanın depreme dayanıklı olabilmesi için birinci şart, o binayı oluşturan taşıyıcı sistem malzemelerinin, özellikle, betonun kaliteli olmasıdır. Deprem yönetmeliği' ne göre, betoniyersiz elle karıştırılan betonlar C20(BS20)dan düşük dayanımlı yapılmamalıdır. Deprem sonrası kullanılması gereken önemli binalarda C20(BS20) veya daha yüksek dayanımlı beton kullanılması zorunludur. 4

BETONARME YAPILAR Adapazarı, 1999 Betonarme iskeletli bir binanın depreme dayanıklı olabilmesi için birinci şart, betonun ve çeliğin kaliteli olmasıdır. Halkalı, 1999 BETONARME YAPILAR Ercis, Van, 2011 Ercis, Van, 2011 2007 DBYYHY e göre tüm bölgelerde minimum beton dayanımı C20 ve üstü olmalıdır. Yüksek dayanımlı beton kullanmak maliyetli değildir aksine kesitler küçüldüğü için yapıyı daha ekonomik hale getirir. 5

BETONARME YAPILAR Perde ve döşeme hariç tüm taşıyıcı elemanlarda S420(BÇIII)den daha yüksek dayanımlı donatı çeliği kullanılamaz. BETONARME YAPILAR Ercis, Van, 2011 Van, 2011 Eski dönemlerde (1997) BÇI yani S220 kullanımı yaygındır. En azından etriye olarak yaygın şekilde kullanılmıştır. Ancak S420 hem dayanım hem de nervürlü olduğu için aderans avantajı sağlamaktadır. Beton çeliği için önemli bir konuda, işletme sürecinde çeliğin korozyona uğramasının engellenmesidir. Isı ve su izolasyonu hem enerji tüketimi hemde beton ve özellikle çeliğin kullanım ömrünü arttırarak yapının ömrünü uzatır, deprem performansını arttırır. 6

BETONARME YAPILAR Etriye ve Çiroz Bütün deprem bölgelerinde, tüm betonarme sistemlerin kolonlarında, kolon-kiriş birleşim bölgelerinde, perde uç bölgelerinde ve kiriş sarılma bölgelerinde kullanılan etriyeler özel deprem etriyesi, çirozlar ise özel deprem çirozu olarak düzenlenmelidir. Çap 5 etr 135 6 (10 ) 80 mm (100 mm) Özel deprem etriyelerinin her iki ucunda mutlaka 135 0 kıvrımlı kancalar bulunacaktır. Özel deprem çirozlarında ise bir uçta 90 0 kıvrımlı kanca yapılabilir. Bu durumda kolonun veya perdenin bir yüzünde, kanca kıvrımları 135 0 ve 90 0 olan çirozlar hem yatay hem de düşey doğrultuda birer atlayarak düzenlenecektir. 135 0 kıvrımlı kancalar, en az 5 çaplı daire etrafında bükülecektir. Kancaların boyu, kıvrımdaki en son teğet noktasından itibaren, düz yüzeyli çubuklarda 10 ve 100 mm den, nervürlü çubuklarda ise 6 ve 80 mm den az olmayacaktır. BETONARME KOLONLAR Afet bölgelerinde yapılacak yapılar hakkındaki yönetmelik (1999) dikdörtgen kolonların kısa kenarının 25cm ve kolon enkesit alanının 750cm 2 yapılmasını öngörür. Kolon uzun kenarının kısa kenarına oranı 3 den büyük olmamalıdır. Daire enkesitli kolonlarda en küçük çap 30cm, T, L ve I kesitli kolonlarda en küçük boyut 25 cm, kutu kesitte et kalınlığı 12cm yapılmalıdır. Betonarme yapılarda ana donatılar düşey ve doğrusaldır. 7

BETONARME KOLONLAR Kolonlarda boyuna donatı brüt alanı, kolon kesitinin %1 inden az, %4 ünden fazla olmamalıdır. En az donatı, dikdörtgen kesitli kolonlarda 4 16 veya 6 14, dairesel kolonlarda ise 6 14 olmalıdır. Kolonlarda boyuna donatılar arası en fazla 30cm olmalıdır. 1. ve 2. derece deprem bölgelerinde bu mesafe 20cm i geçmemelidir. BETONARME KOLONLAR Boyuna Donatıların Düzenlenmesi 1 6 b e (a+b) 1.5 l b (a+b) 40 b 12 a e 1.5 l b e 40 c b e a (a+b+c) 1.5 l b (a+b+c) 40 c 12 Boyuna donatıların %50 sinin veya daha azının kolon alt ucunda eklenmesi durumunda bindirmeli ek boyu, l b nin en az 1.25 katı olacaktır. Boyuna donatıların %50 den fazlasının kolon alt ucunda eklenmesi durumunda bindirmeli ek boyu, l b nin en az 1.5 katı olacaktır. Temelden çıkan kolon filizlerinde de bu koşula uyulacaktır. Katlar arasında kolon kesitinin değişmesi durumunda, boyuna donatının kolon-kiriş birleşim bölgesi içinde düşeye göre eğimi 1/6 dan daha fazla olmayacaktır. Kesit değişiminin daha fazla olması durumunda veya a en üst kat kolonlarında; kenetlenme boyu l b nin 1.5 katından ve 40 den daha az olmayacaktır. Karşı tarafta kiriş bulunmadığı durumlarda kenetlenme, gerekirse kolonun karşı yüzünde aşağıya doğru kıvrım yapılarak sağlanacaktır. 90 0 yatay kancanın veya aşağıya kıvrılan düşey kancanın boyu en az 12 olacaktır. 8

BETONARME KOLONLAR Ani kesit değişimleri Ercis, Van, 2011 BETONARME KOLONLAR SARGI DONATILARI Boyuna donatı burkulması Erzincan Depremi, 1995 Düşey donatıların burkulma boyunu kısaltmak için donatılar, kolon boyunca sarılmalıdır. Deprem bölgelerinde Ø8 den küçük enine donatı kullanılmamalıdır. 9

BETONARME KOLONLAR SARGI DONATILARI Ercis, Van, 2011 Etriye sıklaştırılması mutlaka yapılmalı, etriyelerde S420 çeliğinden imal edilmelidir. BETONARME KOLONLAR SARGI DONATILARI Kolon boyunca etriye ve çiroz aralığı en küçük enkesit boyutunun 1/3 ünden ve 100 mm den daha fazla, 50 mm den daha az olmamalıdır. Etriye kollarının ve/veya çirozların arasındaki yatay uzaklık, a, etriye çapının 25 katından fazla olmayacaktır. Sürekli dairesel spirallerin adımı, göbek çapının 1/5 inden ve 80 mm den fazla olmayacaktır. Avcılar, 1999 10

BETONARME KOLONLAR SARGI DONATILARI Kolon-kiriş birleşimi yakınlarındaki sık sarılma bölgesi dışında etriye aralığı, ana donatı çapının 12 katından, kolon kısa kenarının yarısından ve 20cm den fazla olmamalıdır. (S a 12φ, S a b min /2, S a 200mm) BETONARME KOLONLAR SARGI DONATILARI Kolon sık sarılma bölgesi, mesnet yakınlarında, kolon uzunluğunun 1/6 sından, kolon enkesiti uzun kenarından ve 45cm den az yapılamaz. Bu bölgede etriye aralığı 5 10cm arasında düzenlenir. Gölcük, 1999 11

BETONARME KOLONLAR SARGI DONATILARI Kobe, 1995 BETONARME KOLONLAR KISA KOLON DAVRANIŞI Herhangi bir katın kolonları arasındaki dolgu duvarlarının eksik örülmesi, tesisat, havalandırma vb. nedenlerle herhangi bir katın diğerlerine nazaran daha kısa yükseklikte tasarlanması kısa kolon davranışını ortaya çıkarır. Kolonlarda, diğer kolonlara nazaran boyu nedeniyle aynı yatay yer değiştirmeyi yapabilmek için büyük kesme kuvvetleri almak zorunda kalacak hale getirmemelidir. 12

BETONARME KOLONLAR KISA KOLON DAVRANIŞI Depremde kısa kolonlara gelen kesme kuvvetleri, normal yükseklikteki katın kolonlarına gelen kesme kuvvetlerinden çok fazladır. Kolon ne kadar kısa ise üzerine çektiği kesme kuvveti de boyunun üçüncü kuvveti ile doğru orantılı olarak artar. Bu aşırı yüklenmeden dolayı kısa kolonların depremde güç yitirmesi olağan hasarlardandır ve çoğunlukla yapının göçmesine neden olurlar. Adapazarı, 1999 BETONARME KOLONLAR KISA KOLON DAVRANIŞI Deformasyonu tek yönde engellenmiş kolon Kısa kolon davranışında: Deformasyonu iki yönde engellenmiş kolon Deprem, yükleri deformasyonu en fazla engellenen (kısa) kolon üzerinde yoğunlaşır. Kolonun deformasyon kabiliyetinin azalması, gevrek kırılmaya yol açar. 13

BETONARME KOLONLAR KISA KOLON DAVRANIŞI Kısa kolonlar hem çok aşırı kesme kuvvetlerine göre boyutlandırılıp hem de kolonlar tüm kat yüksekliği boyunca sık sarılmaları gerektiğinden bina maliyetini önemli ölçüde artırır. BETONARME KOLONLAR KISA KOLON DAVRANIŞI Chi Chi Depremi, Tayvan, 1999 14

BETONARME KOLONLAR KISA KOLON DAVRANIŞI Tuzla, 1999 Avcılar, 1999 BETONARME KOLONLAR KISA KOLON DAVRANIŞI Kısa kolon oluşturmaktan kaçınmak için: Dolgu duvarları ile taşıyıcı kolonlar arasında belirli bir boşluk bırakılmalı Dolgu duvarları, rijit olmayan bir malzeme ile yapılmalı Tokachi-Oki Depremi, Jp, 1968 15

BETONARME KİRİŞLER Kirişler, kolonlarla birlikte yatay yükleri taşıyan çerçeveleri oluşturur. Çerçevelerin rijit olabilmesi için bazı boyutsal kısıtlamalar verilir. Kiriş gövde genişliği: en az 25cm dir. Bu genişlik, kiriş açıklığının 0,175inden, mesnetlendiği kolonun eni + döşeme kalınlığının 1,5 katından, mesnetlendiği kolonun eni + kiriş yüksekliğinden fazla yapılmamalıdır. Kiriş yüksekliği: döşeme kalınlığının 3 katından ve 30cm den daha az olmamalıdır. Yükseklik, kiriş serbest açıklığının 1/15inden az, kiriş açıklığının 1/4ünden fazla yapılmamalıdır. Aksi durumda kiriş gövdesinin her iki yüzüne, kiriş yüksekliği boyunca gövde donatısı konulmalıdır. Toplam gövde donatısı alanı, üst ve alt boyuna donatı alanları toplamının en büyüğünün %30 undan daha az yapılmamalıdır. Gövde donatısı çapı 12 mm den az, aralığı ise 30cm den fazla olmamalıdır. BETONARME KİRİŞLER Betonarme kirişlerde beton malzemenin çekme mukavemeti çok zayıf olduğundan, çekme gerilmelerini, bu bölgelere yerleştirilen donatılar karşılar. Kirişlerde ana donatılar, düz ve pilyedir. Sargı donatısı olarak etriyeler, ana donatıların burkulma boylarını kısaltır. Etriyelerin sarılabilmesi için kirişlerin basınç bölgesine montaj donatısı yerleştirilir. 16

BETONARME KİRİŞLER Adapazarı, 1999 Pilyesi yeterli olmayan kirişlerin mesnet yakınlarında 45 0 çatlaklar oluşur. BETONARME KİRİŞLER Boyuna donatıların çapı en az 12 mm olmalıdır. Kirişin alt ve üstünde en az iki donatı çubuğu, kiriş açıklığı boyunca sürekli olarak bulunmalıdır. Birinci ve ikinci derece deprem bölgelerindeki taşıyıcı sistemlerde, kiriş mesnedindeki alt donatı, aynı mesnetteki üst donatının %50 sinden daha az olamaz. Ancak, üçüncü ve dördüncü derece deprem bölgelerinde bu oran %30 a indirilebilir. 17

BETONARME KİRİŞLER Kirişin iki ucundaki mesnet üst donatılarının büyük olanının en az 1/4 ü tüm kiriş boyunca sürekli olarak devam ettirilmelidir. BETONARME KİRİŞLER Kolona birleşen kirişlerin kolonun öbür yüzünde devam etmediği durumlarda kirişlerdeki alt ve üst donatı, kolonun etriyelerle sarılmış çekirdeğinin karşı taraftaki yüzeyine kadar uzatılıp etriyelerin iç tarafından 90 0 bükülmelidir. 90 0 lik kancanın yatay kısmı 0.4l b den, düşey kısmı ise 12 den az olmamalıdır. 18

BETONARME KİRİŞLER Komşu açıklık alt donatısı lb En büyük mesnet üst donatısının 1/4 ü ln lb Komşu açıklık alt donatısı Her iki taraftan kirişlerin kolonlara birleşmesi durumunda kiriş alt donatıları, kolon yüzünden itibaren komşu açıklığın 1/5 1/4 mesafesi kadar, kenetlenme boyu l b kadar, uzatılmalıdır. Perde lb lb 50 b b a (a+b) lb a 0.4 lb b 12 Perdelere kendi düzlemleri içinde bağlanan kirişlerde boyuna donatıların kenetlenmesi, kanca yapılmaksızın düz olarak sağlanabilir. Bu durumda donatının perde içindeki kenetlenme boyu l b den ve 50 den az olmamalıdır. BETONARME KİRİŞLER 50 mm Kiriş sarılma bölgesi = 2 h k h k Kiriş orta bölgesi (minimum enine donatı TS-500 e göre) s k Kiriş sarılma bölgesi = 2 h k s k h k / 4 s k 8 ( = en küçük boyuna donatı çapı) s k 150 mm Kiriş mesnetlerinde kolondan itibaren kiriş derinliğinin iki katı kadar uzunluktaki bölge, Sarılma Bölgesi olarak tanımlanır. Sarılma bölgesinde, ilk etriyenin kolon yüzüne uzaklığı en çok 50 mm olmalıdır. Bu bölgede etriye aralıkları kiriş yüksekliğinin 1/4 ünü, en küçük boyuna donatı çapının 8 katını ve süneklik düzeyi yüksek kirişlerde 150 mm yi normal kirişlerde 200 mm yi aşmamalıdır. Sarılma bölgesi dışında Kiriş sarılma bölgeleri, kolon-kiriş birleşim bölgeleri ve açıklık ortasında alt donatı bölgeleri gibi, donatının akma durumuna ulaşma olasılığı bulunan kritik bölgelerde bindirmeli ek yapılmamalıdır. Bu bölgeler dışında bindirmeli eklerin yapılabileceği yerlerde, ek boyunca kiriş derinliğinin 1/4 ünü ve 100 mm yi aşmayacak aralıkta düzenlenmiş deprem etriyeleri kullanılmalıdır. 19

BETONARME KİRİŞLER Mafsallaşma Mekanizması Betonarme yapının sünek ve düşey yükleri taşıma işlevini yitirmeden kalıcı deformasyonlar yaparak deprem enerjisini tüketmesi, kiriş uçlarında mafsallaşma ile sağlanır. Depremde yapıya gelen yükler tersinir olduğu için kirişin her iki yüzünde basınç ve çekme gerilmeleri birbirini takip ederek oluşur. KOLON-KİRİŞ BİRLEŞİMİ b w3 b w1 Deprem doğrultusu Süneklik düzeyi yüksek kolon ve kirişlerin oluşturduğu çerçeve sistemlerinde kolon-kiriş b w2 birleşimleri, iki sınıfa ayrılır: (a) Kirişlerin kolona dört taraftan birleşmesi ve her bir kirişin genişliğinin, birleştiği kolon genişliğinin 3/4 ünden daha az olmaması durumunda, kolon-kiriş birleşimi kuşatılmış birleşim olarak tanımlanır. b w1 ve b w2 3/4 b b w3 ve b w4 3/4 h b w1 < b w2 durumu için b j = 2 min (b 1, b 2 ) b2 b w4 b j (b w1 + h) olmalıdır. b j - gözönüne alınan deprem doğrultusunda birleşim bölgesinde h saplanan kirişin, kolon eksenine uzaklığı küçük olan kenarının 2 b katı. Bu değer, kiriş genişliği ile birleşim derinliğinin toplamını aşamaz. Kuşatılmış birleşimlerde, alttaki kolonun sarılma bölgesi için bulunan enine donatı miktarının en az % 40 ı, birleşim bölgesi boyunca kullanılmalıdır. Ancak, enine donatının çapı 8 mm den az olmayacak ve aralığı 150 mm yi aşmamalıdır. b 1 20

KOLON-KİRİŞ BİRLEŞİMİ (b) Kirişlerin kolona dört taraftan birleşmediği tüm birleşimler, kuşatılmamış birleşim olarak tanımlanır. Kuşatılmamış birleşimlerde, alttaki kolonun sarılma bölgesi için bulunan enine donatı miktarının en az % 60 ı, birleşim bölgesi boyunca kullanılmalıdır. Ancak bu durumda, enine donatının çapı 8 mm den az olmamalı ve aralığı 10cm i aşmamalıdır. KOLON-KİRİŞ BİRLEŞİMİ Kolon-kiriş birleşim yerlerinde büyük kesme kuvvetleri oluşur. Eğer birleşim yerinde yeterli sayıda ve biçimde kiriş saplanıyorsa, birleşim yerinin taşıma gücü, saplanan kirişlerin sağlayacağı yan destek yardımı ile artar. Ancak dış aks ve köşe kolonlarındaki birleşim yerlerinde kolona iki yada üç kiriş saplandığı için buralarda yan destek sağlanamaz. Deprem hasarlarının büyük bir bölümü birleşim bölgesi yakınlarında oluşur. Birleşim bölgesinde ortaya çıkan dayanım ve rijitlik kaybı, çerçevelerde büyük ötelemelere ve ek momentlerin ortaya çıkmasına neden olur. Gölcük, 1999 21

KOLON-KİRİŞ BİRLEŞİMİ Adapazarı, 1999 KOLON-KİRİŞ BİRLEŞİMİ Gölcük, 1999 Deprem hasarlarının büyük bir bölümü birleşim bölgesi yakınlarında oluşur. Birleşim bölgesinde ortaya çıkan dayanım ve rijitlik kaybı, çerçevelerde büyük ötelemelere ve ek momentlerin ortaya çıkmasına neden olur. Birleşim bölgelerinde rijitliğin azalmaması için kiriş ve kolon donatılarında aderansın ve kenetlenmenin sağlanmasına özen gösterilmeli, bu bölgelerde sargı donatıları sıklaştırılarak sünekliği artırmalıdır. 22

ZAYIF KOLON KİRİŞ BİRLEŞİMİ Chi Chi Depremi, Tayvan, 1999 Erzincan Depremi, 1995 Betonarme kolon-kiriş birleşiminde kiriş donatısı kolon içine, donatı çapına bağlı olarak, yeterli uzunlukta döndürülmelidir. ZAYIF KOLON KİRİŞ BİRLEŞİMİ Dinar Depremi, 1995 23

ZAYIF KOLON KİRİŞ BİRLEŞİMİ Spitak Depremi, Ermenistan, 1988 İzmit Depremi, 1999 KOLON-KİRİŞ BİRLEŞİMİ Kapalı çıkmalı yapılarda cephenin gerisinde kalan kolonlar, mekan içinde kiriş sarkmasın diye, kirişlerle bağlanmayıp kirişler cephe duvarı üzerinde konsol kiriş ucuna kaydırıldığında cephe gerisinde kalan kolonların deprem dayanımı çok düşer. Ayrıca saplama kirişe oturan saplama kirişler ile oluşturulan çerçevelerin deprem dayanımı hiç yoktur. Etkili bir çerçeve çalışması için aynı aks üzerindeki kolonlar rijit sürekli kirişlerle birbirlerine bağlanmalıdır. 24

KOLON-KİRİŞ BİRLEŞİMİ Erzincan Depremi, 1993 Dinar Depremi, 1995 Mimari kaygılar ile kolon sayısının azaltılması için saplama kirişler yapılması düzensiz, kesik çerçeveli zayıf bir taşıyıcı sistem tasarımını ortaya çıkarır. Burada kiriş açıklıkları dolayısıyla gerekli kiriş rijitlikleri çok artar. Kolon en kesitleri çok fazla artırılmazsa gevrek kırılma gündeme gelir. KOLON-KİRİŞ BİRLEŞİMİ Yapıların dış cephesinde kolonların yardımı ile düşey hatlar oluşturmayı amaçlayan mimari kaygı, deprem açısından sakıncalı bir birleşim olan, kirişlerin kolonlara eksantrik bağlanmasını getirir. Kiriş genişlikleri kolon genişliğinin %75inden az olmamalıdır. Bu tür birleşimlerde kiriş ile kolon arasındaki kesme alanı küçüldüğü için büyük gerilmeler ortaya çıkar. 25

GÜÇLÜ KOLON ZAYIF KİRİŞ Geçmiş depremlerde yıkılan binaların yıkılma nedenlerinin başında, kolonların gereği kadar güçlü olmaması gelmektedir. Kolon uçları mafsallaşmış bir yapı ayakta kalamaz ve gevrek kırılma ile aniden göçer. Kolonların bu şekilde kırılıp kopmalarını önlemek, dolayısı ile binanın yıkılmadan ayakta kalmasını sağlamak için plastik mafsallaşmanın kiriş uçlarında oluşması sağlanmalıdır. Kirişlerdeki mafsallaşma, kirişlerin aşırı derecede esnek olması nedeniyle göçmeye dönüşemeyeceğinden, binanın göçmesi ihtimali de ortadan kalkmış olur. Yapı, kuvvetli kolon zayıf kiriş olarak tasarlandığında kiriş uçlarının mafsallaşması ve yapının tamamen göçmesi ancak çok daha büyük yanal yük ile oluşur. Kiriş mafsallaşması deprem enerjisini sönümler, yapıdaki asıl göçme, kolon uçlarının mafsallaşması ile olur. Tasarımda güçlü kolon-zayıf kiriş tercih edilmelidir. ZAYIF KOLON GÜÇLÜ KİRİŞ 26

ZAYIF KOLON GÜÇLÜ KİRİŞ San Fernando Depremi, Kaliforniya, 1971 BETONARME PERDE Perdeler, planda uzun kenarının kalınlığına oranı en az 7 olan düşey taşıyıcı sistem elemanlarıdır. Perde kalınlığı, kat yüksekliğinin 1/15inden ve 20 cm den az olmamalıdır. Temel üstünden itibaren kritik perde yüksekliği, 2lw değerini aşmamak üzere, H cr l w ve H cr H w / 6 koşullarından elverişsiz olanını sağlayacak biçimde belirlenmelidir. 27

BETONARME PERDE Perde yüksekliği/ uzunluğu oranının 2den büyük (H w / l w > 2.0) olan perdelerin planda her iki ucunda perde uç bölgeleri oluşturulmalıdır. Bu durumda yükseklik boyunca perde kalınlığı, kat yüksekliğinin 1/12 sinden az olmamalıdır. Perde uç bölgeleri, perdenin kendi kalınlığı içinde oluşturulabileceği gibi, perdeye birleşen diğer bir perdenin veya perdenin ucunda genişletilmiş bir kesitin içinde de düzenlenebilir. BETONARME PERDE Dikdörtgen kesitli perdelerde, yükseklik boyunca uç bölgelerinin her birinin plandaki uzunluğu, perdenin plandaki toplam uzunluğunun %20 sinden ve perde kalınlığının iki katından daha az olmamalıdır. Kritik perde yüksekliğinin üstünde kalan perde kesimi boyunca ise, perde uç bölgelerinin her birinin plandaki uzunluğu, perdenin plandaki toplam uzunluğunun %10 undan ve perde kalınlığından az olmamalıdır. 28

BETONARME PERDE Betonarme yapılarda deprem yüklerinin tümünün bina yüksekliği boyunca sadece perdeler tarafından taşınması için A g / A p 0.002 koşulunu sağlamalıdır. Burada A g herhangi bir katta, göz önüne alınan deprem doğrultusuna paralel olarak çalışan perde enkesit alanları toplamı, A p binanın tüm katlarının plan alanları toplamıdır. Ayrıca bir katta dikkate alınan deprem doğrultusundaki perde alanı, A g, bina taban alanının %1 inden az olmamalıdır. Bu binalarda perde duvar kalınlığı, binadaki en yüksek katın yüksekliğinin 1/20sinden ve 15cm den az yapılmamalıdır. BETONARME PERDE Avcılar, 1999 Perde gövdesinde boyuna ve enine donatı aralığı 25cm den fazla olmamalıdır. 29

BETONARME PERDE Uç bölgeleri dışında, perde gövdelerinin her iki yüzündeki donatı ağları, beher metrekare perde yüzünde en az 4 adet özel deprem çirozu ile karşılıklı olarak bağlanmalıdır. Çirozların çapı, en az yatay donatının çapı kadar olmalıdır. Düzce, 1999 BETONARME PERDELER İzmit Depremi, 1999 Perde uç bölgelerinin her birinde düşey donatı miktarı 4 14 ten az olmamalıdır. Uç bölgelerinde kullanılacak enine donatının çapı 8 mm den az yapılmamalıdır. Etriye kollarının ve/veya çirozların arasındaki yatay uzaklık, a, etriye ve çiroz çapının 25 katından fazla olmamalıdır. Düşey doğrultuda etriye ve/veya çiroz aralığı perde kalınlığının yarısından ve 10cm den daha fazla, 5cm den daha az yapılmamalıdır. Bu donatılar, temelin içinde de en az perde kalınlığının iki katı kadar bir yükseklik boyunca devam ettirilmelidir. 30

BETONARME PERDE Bolu, 1999 BETONARME PERDE Düzce, 1999 31

BETONARME PERDE Adapazarı, 1999 BETONARME PERDE İzmit, 1999 Dairesel perdelerde yeterli nervür (uç elemanları) 32

BETONARME PERDE Düzce, 1999 Dairesel perdelerde yetersiz nervür (uç elemanları) PERDELERİN SÜREKLİLİĞİ Alt katlarda büyük hacimler elde etmek amacıyla üst kat dahil bir perdenin her iki ucundan alttaki kolonlara oturtulması, bu katların rijitliğini büyük ölçüde azaltır. Zemin katta perdenin kolonlara oturtulması, zemin katının kesme dayanımını düşürür, bu kat yumuşak kata dönüşür. 33

PERDELERİN SÜREKLİLİĞİ PERDELERİN SÜREKLİLİĞİ Üst kattaki bir perdenin kiriş açıklığına oturtulması halinde, o binada kesilen kolon veya perde düzensizliği vardır. 1998 Türkiye Deprem Yönetmeliği ne göre bu düzensizliğe hiçbir zaman izin verilmez, KESİNLİKLE YASAKLANMIŞTIR. Perdeler zemine kadar kesintisiz devam etmelidir. 34

1985 Şili Depremi Vino del Mar Bu depremin şiddeti Richter ölçeğine göre 7.8, Vina del Mar a uzaklığı 80 km dir. Depremin şiddeti çok yüksek olmasına karşın deprem sonrası kat sayısı 5-23 arasında değişen 322 betonarme yapının çok azında hasar gözlenmiştir. Bu depremde betonarme yapıların gösterdiği olumlu davranış, depreme dayanıklı orta yükseklikteki betonarme yapıların tasarımında dikkatleri Şili Formülü ne çekmiştir. Şili formülü, betonarme yapılarda perde duvarların olabildiğince çok kullanılmasını önermektedir. 1985 Şili Depremi Vino del Mar 35

DÖŞEMELER Döşemeler, yapının duvar, kolon yada çerçeve gibi düşey iskeleti üzerine oturan, modülasyon ızgarası üzerini örterek katlar arası ayırımı sağlayan yatay levhalardır. Döşemeler, katlardaki kütlelere etkiyen deprem yüklerinin düşey taşıyıcı sistem elemanlarına güvenle dağıtılmasını sağlayacak rijitlik ve dayanıma sahip olmalıdır. Yapı sistemine yatay kuvvetlerin düşey elemanların rijitlikleri ile orantılı olarak aktarılması, döşeme sisteminin rijit olması ile sağlanır. DÖŞEMELER Taşıyıcı döşeme, Yerinde dökme betonarme Hazır elemanlar üzerinde yerinde dökme beton Hazırtaşıyıcı döşeme elemanları: sistemlerinden biri ile oluşturulur. 36

DÖŞEMELER Yerinde Dökme Betonarme Döşemeler Yerinde dökme betonarme döşemeler, kirişsiz yada kirişli olarak düzenlenir. DÖŞEMELER Yerinde Dökme Betonarme Döşemeler Kirişsiz döşeme sisteminde kalıp maliyeti azdır ve plak kaldırma yöntemi (lift slab) ile yapılacak yapım sistemleri için de çok uygundur. Bu döşemeler doğrudan perdelere oturduğunda prefabrike panel ve tünel kalıplarla üretilen sistemler için de uygun olur. Üretimdeki bu kolaylıklara karşın yapı ağırlığı arttığı için deprem bölgelerinde büyük yatay ötelemelere yol açar. 37

DÖŞEMELER Yerinde Dökme Betonarme Döşemeler Kirişsiz döşemeler, doğrudan kolon, perde ya da ana kirişe oturan, en fazla 7 m açıklık geçebilen döşeme plaklarıdır. Ağır döşeme olduğu için 1. ve 2. derece deprem bölgelerinde önerilmez, 3. ve 4. derece deprem bölgelerinde H 13m ise yapılabilir. Döşeme kalınlığı aşağıda verilen bağıntı ile belirlenen değerden ve 15cm den az olmamalıdır. BÇI için h t = 0.026 l yn, BÇIII ve BÇIV için h t = 0.03 l yn l yn uzun kenar doğrultusunda serbest açıklıktır. DÖŞEMELER Yerinde Dökme Betonarme Döşemeler Kirişsiz döşemelerde döşeme-kolonun oluşturduğu çerçeve çok esnek olduğu için yatay yükler altında büyük ötelemelerin oluşu ciddi sakıncalar yaratır. 38

DÖŞEMELER Yerinde Dökme Betonarme Döşemeler Loma Prieta depremi, Amerika, 1989 Köprü tabliyesinin köprü ayakları tarafından zımbalanması DÖŞEMELER Yerinde Dökme Betonarme Döşemeler Kirişsiz döşemelerde döşeme açıklığı büyüdüğünde kolon civarında büyük kesme kuvvetleri oluşacağından kolon başlarında bölgesel takviye gerektirir. Bu tür döşemelere mantar döşemeler denir. 39

DÖŞEMELER Yerinde Dökme Betonarme Döşemeler Mantar döşemelerde başlık genişliği, l 1 - kolonlar arası mesafenin 0.04ünden az yapılmalıdır. Kolon aksından itibaren başlığın bir tarafa açılması, l 1 uzunluğunun 1/10undan az olmalıdır. Plak ve kolonların eğilmeye dayanıklı bağlantısını sağlamak amacıyla, kolon kesitinin açıklık yönündeki genişliği, aynı yöndeki l 1 açıklığının 1/20sinde ve 30cm den küçük olmamalıdır. DÖŞEMELER Yerinde Dökme Betonarme Döşemeler Döşemenin büyük açıklıklarda düz olarak tasarlanması ağırlığı artırdığından nervürlü yada kaset olarak dişli döşeme şeklinde yapılması daha uygun olur. Dişli döşemede serbest diş aralığı en fazla 70 cm olmalıdır. Bu durumda diş kalınlığı 10cm yapılabilir. Tabla kalınlığı, serbest diş aralığının 1/10undan ve 5cm den az olmamalıdır. Tek doğrultuda çalışan dişli döşeme açıklığı 4.0m den fazla ise taşıyıcı dişler dik, aynı boyutlu ve aynı donatılı enine kirişler düzenlenmelidir. Açıklık 4-7m arasında bir adet, 7m den büyük açıklıklarda iki adet enine kiriş düzenlenmelidir. 40

DÖŞEMELER Yerinde Dökme Betonarme Döşemeler Kaset döşeme, nervürlü döşemenin iki doğrultuda düzenlenmiş şeklidir. Nervürlü yada kaset döşemelerle 10-12 m açıklığı geçmek mümkündür. Ancak bu döşemeler, plak döşemelere göre %20 ağırdır. DÖŞEMELER Yerinde Dökme Betonarme Döşemeler Kaset döşeme 41

DÖŞEMELER Yerinde Dökme Betonarme Döşemeler Depreme dayanıklı yapı tasarımında kolonları birbirine bağlayan kirişler üzerine oturan betonarme plaklar en iyi çözümdür. Bunlar, modülasyon ızgarasına göre kare yada dikdörtgen şekilli düzenlenirler. Formu kareye yakın olan plaklar yükü iki doğrultuda, dikdörtgen plaklar yükü tek doğrultuda kirişlere iletir. Plak döşemelerin kendilerinden en az üç kere daha derin olan kirişlere oturmaları gerekir. Plaklar için öngörülen en az kalınlık 8cm dir. DÖŞEMELER Yerinde Dökme Betonarme Döşemeler İki doğrultuda yük aktaran betonarme döşemelere iki doğrultuda da düz ve pilye şeklinde ana donatılar yerleştirilir. Düz donatılar mesnetten mesnete, pilyeler komşu döşeme açıklığının moment = 0 bölgesine kadar uzatılır. Moment 0 bölgesi, komşu açıklığın 1/5 1/4 mesafesi kadardır. Ana donatılar Ø8 den az, döşeme kalınlığının 1/10 undan fazla seçilemez. Donatı aralığı, döşeme kalınlığının 1.5 katından ve kısa doğrultuda 20cm, uzun doğrultuda 25cm den fala olmamalıdır. 42

DÖŞEMELER Yerinde Dökme Betonarme Döşemeler Tek doğrultuda yük aktaran dikdörtgen döşemelerde kısa kenar doğrultusunda düz ve pilye olarak ana donatı, uzun kenar doğrultusunda dağıtma donatısı yerleştirilir. Ana donatılar Ø8 den az, döşeme kalınlığının 1/10 undan fazla seçilemez. Sürekli plakların kenar mesnetlerinde dönme engellenmişse, burada açıklık donatısının %50si kadar mesnet donatısı bulundurulmalıdır. DÖŞEMELER Yerinde Dökme Betonarme Kubbeler Kubbe Deformasyonları Kubbeler, geometrileri nedeniyle plak döşemelerden daha stabildir. Küre Kubbeler düşeyden 52 0 nin altında çekmeye çalışır. Betonarme kubbelerin bu bölgeleri yeterli şekilde donatılmalıdır. 43

DÖŞEMELER Yerinde Dökme Betonarme Kubbeler Düzce, 1999 Kaynaşlı, 1999 Afyon Yüzeysel Taşıyıcı Sistemler Kabuklar - K > 0 Yüzeyler Yarım kubbe Basık kubbe Basık Kubbe Mesnetlenmesi 44

DÖŞEMELER Hazır Elemanlar+Yerinde Dökme Beton Döşemeler Hazır döşeme elemanları genellikle prefabrike beton ve çelik yapılarda kullanılsa da, kalıp ve iskele gerektirmediği için, sadece iskelet olarak düzenlenmiş betonarme yapılarda da kullanılabilir. DÖŞEMELER Hazır Elemanlar+Yerinde Dökme Beton Döşemeler Asmolen Döşeme Asmolen döşemeler, hazır asmolen kirişleri arasına pişmiş toprak yada beton asmolen blokları yerleştirildikten sonra üzerine kalınlığı en az 7cm olan beton tabliye dökülerek yapılır. Dolgu olarak kullanılan asmolen bloklarının iyice ıslatılarak suya doymuş olmaları gerekir. Aksi halde betonun dayanımı zayıf kalabilir. Döşemeye gelecek çarpma yükü ile bu bloklar ile beton arasındaki aderans ortadan kalkabilir ve bloklar döşemeden ayrılarak düşebilir. 45

DÖŞEMELER Hazır Elemanlar+Yerinde Dökme Beton Döşemeler Adapazarı, 1999 Asmolen kirişlerinin tek doğrultuda çalışacak şekilde düzenlenmesi, yatay kuvvetlerin düşey elemanlara iletilmesinde sorunlar yaratır. Ayrıca asmolen döşemelerin oturdukları ana kirişlerin derinliğinin az ve genişliğinin çok fazla olması yapı çerçevesini çok esnekleştirir. Depremlerde büyük yatay ötelemeler yapan asmolen döşemeli yapılar, kolonların momentlerini çok miktarda artırarak yıkılmalarına yol açar. Yönetmelikte, bu kusurları gidermek ve yapı rijitliğini artırmak için kiriş genişliklerinin kirişe mesnet olan kolon genişliği ile kiriş yüksekliğinin toplamında daha geniş kiriş yapılması yasaklanmıştır. Bu tip döşemeli yapılarda yatay yükleri taşımak ve yatay ötelemeleri sınırlandırmak için sistemde yeterli miktarda perde duvarı düzenlenmesi koşulu da getirilmiştir. 1961 Karakas Depremi Bu depremim şiddeti Richter ölçeğine göre 6.5,Caracas a uzaklığı 50 km dir. Depremde 266 can kaybından 156 sı aşağıda açıklanan çok katlı 4 yapıda olmuştur. Mijagual Binası: 13 katlı bu yapıda döşemeler asmolendir. 30 cm yüksekliğinde 5.5 cm genişliğindeki kirişler yalnızca bir yöndedir. Yapı kirişlere dik yönde yıkılmıştır. Neveri Binası : 12 katlı bu yapıda döşemeler asmolendir. 30 cm yüksekliğinde 12,5 cm genişliğindeki kirişler yalnızca bir yöndedir. Yapı kirişlere dik yönde yıkılmıştır. San Jose Binası: 10 katlı yapının tasarımında iki yönlü kaset döşeme öngörülmüşken yapı tek yönlü asmolen döşemeli olarak yapılmıştır. Ayrıca asansör ve merdiven boşluğu çevresinde düzenlenecek olan betonarme perde duvarları da gerçekleştirilmemiştir. 46

1961 Karakas Depremi Corvin Binası: 10 katlı yapı planda H şeklindedir. Üç ayrı bloktan oluşan yapının ortasındaki asansör ve merdiven bloğu çevresindeki perde duvarlara diğer iki bloktan bağlantı bulunmamaktadır. Döşemeler asmolendir ve yassı kirişler tek yönde çerçeve oluşturmaktadır. Bu yapının doğu bloğu güney doğu yönünde yıkılmış diğeri herhangi bir hasar görmemiştir. Yıkılmayan blokta zemin katta dolgu duvarları vardır. Yıkılan blokta ise bu dolgu duvarlarının olmaması hasar nedeni olarak görülmektedir Carcas ta yıkılan çok katlı bu dört yapının hepsinin asmolen döşemeli ve tek yönde rijitliği az çerçevelerden oluşması dikkat çekicidir. Yatay yükleri karşılayacak çerçeve sistemin yetersizliği ve perde duvar olmaması sonucu yapılar kağıt gibi bir yöne kayarak yıkılmışlardır. 22 Temmuz 1967 de Adapazarı nda bu depremden bir hafta önce olan depremde 7 adet asmolen döşemeli yapının yıkılma ve hasar nedenleri de bu yapılardaki yıkılma ve hasar nedenlerinden farklı değildir. DÖŞEMELER Hazır Döşeme Elemanları Gazbeton yada bimsbeton hazır döşeme elemanları, dolu gövdeli, boşluklu gövdeli, tek yada çift kirişli olarak yapılır. 47

DÖŞEMELER Hazır Döşeme Elemanları Hazır döşeme elemanlarının rijit diyafram oluşturabilmesi için bütün kenarları boyunca donatılı beton elemanlara ankre edilmelidir. DÖŞEMELER Hazır Döşeme Elemanları Spitak depremi, Ermenistan, 1988 Ankrajı yapılmamış hazır döşeme plaklarının yıkılması 48

DÖŞEMELER Kiriş etkisi Yatay yükler karşısında döşeme, yatay bir kiriş gibi davranır. Buna diyafram davranışı denir. Yapı sistemine yatay kuvvetlerin düşey elemanların rijitlikleri ile orantılı olarak aktarılması, döşeme sisteminin diyafram davranışı ile sağlanır. Kiriş ile karşılaştırma DÖŞEMELER DÖŞEME BOŞLUKLARI Bir kat planında, merdiven ve asansör boşlukları dahil, çeşitli maksatlar için açılmış boşlukların alanlarının toplamı, o katın brüt alanının üçte birini geçerse bu boşluklar nedeni ile yatay deprem yüklerinin düşey taşıyıcı sistem elemanlarına güvenle aktarılabilmesi güçleşebilir veya ani rijitlik azalması olabilir. 49

MERDİVENLER Gölcük, 1999 Ceyhan, 1998 Yapıların depreme ya da başka olağanüstü durumlarda hızla boşaltılmasında merdivenlerin görevi çok önemlidir. Merdivenler, yatay yükler altında, katlar arasında rijit bir diyagonal kiriş gibi çalışırlar. MERDİVENLER Karamürsel, 1999 Merdivenler, yatay yükler altında, katlar arasında rijit bir diyagonal kiriş gibi çalışırlar. 50

MERDİVENLER Erzincan Depremi, 1995 Yapılarda taşıyıcı elemanlara gelen deprem kuvvetleri elemanın rijitliği ile orantılı olduğundan merdivenler depremden çok etkilenirler ve büyük hasarlar oluşabilir. MERDİVENLER Fonksiyonunu yerine getirebilmesi için merdivenlerde hasar olmaması gerekir. Bir çözüm yolu olarak merdivenler: bir ucu ankastre bir ucu kayıcı mesnetli olarak düzenlenebilir yada yapıdan derzlerle ayrılan ve yapıya oranla daha büyük deprem kuvvetlerine göre hesaplanmış bağımsız bölümler şeklinde tasarlanabilir. Ayrıca, merdiven duvarlarının yıkılması engellenmelidir. Bu nedenle merdiven duvarlarının alçı blok veya tuğla yapılmasından kaçınılmalıdır. 51

MERDİVENLER Merdiven yuvasının yerinin belirlenmesinde döşeme kenarlarının zayıflatılmasından kaçınmalıdır. Merdivenin, döşeme diyaframının tarafsız ekseni üzerinde düzenlenmesi en uygun çözümdür. Bina temelleri, deprem sırasında oluşacak gerilme artışlarından ve oturmalardan dolayı üst yapıda hasara neden olmayacak biçimde, zeminin özellikleri göz önüne alınarak düzenlenmelidir. Betonarme, çelik ve ahşap yapıların temelleri betonarme olarak düzenlenir. TEMELLER Temeller, zemin koşullarına bağlı olarak; yüzeysel temeller (sığ temeller) derin temeller olarak iki türlü yapılır. 52

TEMELLER Yüzeysel (Sığ) Temeller Sığ temeller yükleri üst yapı kolon yada duvar tabanındaki zemine iletirler ve genellikle basit beton ayaklardır. Tekil (ayrık) temel, kolondan gelen yükü alttaki zemin taşıma gücünü geçmeyecek şekilde bir alana yayan, kare şeklinde donatılı yada donatısız bir beton bloktur. Bir duvar altı ayağı ise aynı görevi taşıyıcı duvar için yapan sürekli bir temeldir. Kolonların sık düzenlendiği durumda da sürekli temel yapılır. TEMELLER Yüzeysel (Sığ) Temeller Tekil temeller iki doğrultuda, bir doğrultudaki sürekli temeller eksenlerine dik doğrultuda bağ kirişleri ile birleştirilerek farklı yatay yer değiştirmelerin ortaya çıkması önlenir ve tüm temel sisteminin yatay deprem etkisine beraber karşı koyması sağlanır. Temel zemini (A) grubuna giren zeminlerde bağ kirişleri yapılmayabilir veya sayısı azaltılabilir. Deprem sırasında temeller arası hareket hem basınç hem de çekme etkisinde olacaktır. Bu nedenle bağ kirişi donatıları, çekme kuvveti taşıyacak şekilde eklenmeli ve donatıların temel içine kenetlenme boyu kadar girmesine özen gösterilmelidir. Bağ kirişleri, temel kazısına uygun olarak, temel altından kolon tabanına kadar olan yükseklikteki herhangi bir seviyede yapılabilir. 53

TEMELLER Dik yamaçlar üzerindeki kolon ayaklarının, ayaklar arasında olabilecek farklı kaymaları önlemek için birbirine bağ kirişleri ile bağlanmasına özen gösterilmelidir. TEMELLER TABLO 12.3 - BAĞ KİRİŞLERİNE İLİŞKİN MİNİMUM KOŞULLAR KOŞULUN TANIMI Deprem Bölgesi Zemin Grubu (A) Zemin Grubu (B) Zemin Grubu (C) Zemin Grubu (D) 1. Bağ kirişinin minimum eksenel kuvveti (*) 1, 2 3, 4 %6 %4 %8 %6 %10 %8 %12 %10 2. Minimum enkesit 1, 2 boyutu (cm) (**) 3, 4 25 25 25 25 30 25 30 25 3. Minimum enkesit alanı (cm 2 ) 1, 2 3, 4 625 625 750 625 900 750 900 750 4. Minimum boyuna donatı 1, 2 3, 4 4 14 4 14 4 16 4 14 4 16 4 16 4 18 4 16 (*) Bağ kirişinin bağlandığı kolon veya perdelerdeki en büyük eksenel kuvvetin yüzdesi olarak (**) Minimum enkesit boyutu, bağ kirişinin serbest açıklığının 1/30 undan az olamaz. Binanın bulunduğu deprem bölgesine ve zemin gruplarına bağlı olarak, bağ kirişlerinin sağlaması gereken minimum koşullar Tablo 12.3 te verilmiştir. Bağ kirişlerinde Ø8den ince donatı kullanılmamalı, etriye aralıkları 20cm i geçmemelidir. 54

TEMELLER Sığ temeller genellikle daha ekonomiktir ve uygun zeminin yapı tabanına yakın seviyelerde bulunduğu her yerde Zemin taşıma gücü yapı ağırlığından az ise kolon ayakları o kadar büyür ki temeli tüm binayı taşıyan bir hasır blok yada kirişli döşeme (radye) şeklinde temel olarak yapmak daha ekonomik olur. Yüksek binalarda hasır döşeme temeller genellikle 1800mm yada daha kalın olur. TEMELLER Adapazarı, 1999 Radye temel, yeterli derilikli yapılmalıdır. 55

TEMELLER Perdeli Bodrum Alüvyonlu, dolgu zemin gibi zayıf zemin üzerindeki yapılar depremden çok daha fazla etkilenir. Zayıf zemine oturan betonarme perdeli bodrumu olan yapılarda, temel rijitliğindeki bu yetersizlik pek hissedilmez. Betonarme dış duvarlı (perdeli) bodrum ile inşa edilen yapıların bodrum kat ara kolonlarında, kirişlerinde ve ayrık temellerinde pek hasar görülmemektedir. DERİN TEMELLER Kazık yada keson olarak yapılan derin temeller, taşıyıcı zemin yada kaya tabakasına ulaşıncaya kadar iyi durumda olmayan toprak tabakalarını geçer. Keson yapımında, gerekli taşıyıcılıktaki tabakaya ulaşıncaya kadar zemin, aletle yada elle, taşıma için gerekli boyutta açıldıktan sonra bu delik betonla doldurulur. Bunlara fore kazık da denir. Kazıklar ise dışarıda hazırlanıp zemine çakılır. Kazık, ucu kaya yada sıkı kum ve çakıl tabakasına gelinceye kadar çakılırsa uç taşıyıcı kazık, herhangi bir sert tabaka ile karşılaşmadan yumuşak tabakalarda çakılıyorsa buna sürtünmeli yada yüzen kazık denir. Kazıklar, ahşap, çelik, yerinde dökme yada ön yapım betonarme ve bu malzemelerin çeşitli birleşimlerinden yapılabilir. 56

DERİN TEMELLER Kazık başlığı Kılıf içinde Kılıfsız, delik içine Yerinde dökme beton keson Kazıklar Derin temeller Yerinde dökme beton keson (fore kazık) yapımında, açılan delikte betonun akmasını önleyecek şekilde bir kılıf bulundurulabilir. Beton kesonlar birbirlerine hasır döşeme temel ile bağlanmalıdır. Kazıklar genellikle 2-25 kazıktan oluşan kümeler şeklinde sık çakılır. Her kümedeki kazık sonradan tepelerindeki, kolon yada duvar yükünü yayan, betonarme kazık başlığıyla bağlanır. 1.ve 2. derece deprem bölgelerinde, düşeye göre eğimleri 1/6 dan daha fazla olan eğik kazıklar kullanılmamalıdır. DERİN TEMELLER 1.ve 2. derece deprem bölgelerinde, kılıflı ya da kılıfsız yerinde dökme fore ve betonarme prefabrike çakma kazık yüksekliği3 metreden az olmamalıdır. Temel Üstyapı Kazık başlığının altındaki kazık boyunun üstten 1/3 ündeki bölge, kazığın en çok zorlanan bölgesidir. Bu bölgede etriye yada spiral donatı çapı 8 mm den az ve etriye aralığı yada spiral donatı adımı 200 mm den fazla olmamalıdır. Üstten en az, dikdörtgen kesitli kazıklarda en büyük boyutun iki katı, silindirik kazıklarda iki kazık çapı kadar bir mesafede etriye aralığı yada spiral donatı adımı 100 mm ye indirilmelidir. 57

58