İSLAM İKTİSADI PERSPEKTİFİNDEN FAİZ Editörler Taha Eğri Zeyneb Hafsa Orhan
İktisat Yayınları 15 İslam İktisadı Atölyeleri 5 İslam İktisadı Perspektifinden Faiz Editörler: Taha Eğri, Zeyneb Hafsa Orhan Yayına Hazırlayan: Merve Akkus Gu vendi Musahhih: Muhammed Aydın Tasarım: Seyfullah Bayram Kapak Görseli: Baskı: Limit Ofset - Sertifika No: 28397 Litros Yolu 2. Matbacılar Sit. ZA13 Topkapı - Zeytinburnu / İstanbul Tel: +90 216 212 567 45 35 1. Baskı: İstanbul, 2018 ISBN: 978-605-67900-5-8 İktisat Yayınları, 2018 Bütün yayın hakları saklıdır. Kaynak gösterilerek tanıtım için yapılacak kısa alıntılar dışında yayıncının yazılı izni olmaksızın hiçbir yolla çoğaltılamaz. İktisat Yayınları Rasimpas a Mah. Rıhtım Cad. Nemlizade Sok. Gu leryu z Apt. No:9 Daire:3 Kadıköy / İstanbul Tel / Faks: +90 (216) 418 20 10 www.iktisatyayinlari.com İktisat Yayınları Nobel Akademik Yayıncılık ve İslam İktisadı Aras tırma Merkezi nin ortak markasıdır. KÜTÜPHANE BİLGİ KARTI Eğri, Taha; Orhan, Zeyneb Hafsa İslam İktisadında Faiz Baskı, xiv + 353 s., 13.5 x 21 cm Kaynakça ve dizin var. ISBN- 978-605-67900-5-8 1. İslam İktisadı 2. Faiz 3. Ribâ
İSLAM İKTİSADI PERSPEKTİFİNDEN FAİZ Editörler Taha Eğri Zeyneb Hafsa Orhan Yazarlar Mabid Ali Al-Jarhi, Osamah Al Rawashdeh, Muhammed Iqbal Anjum, Toseef Azid, Servet Bayındır, Muhammet Fatih Canbaz, M. Kemalettin Çonkar, Abdullah Durmuş, Ekrem Erdem, H. Mehmet Günay, Hichem Hamza, Khoutem Ben Jedidia, M. Fahim Khan, Kadir Kızıltepe, Muhammad Azeem Qureshi, Fatih Yardımcıoğlu Çeviren Gülnihal Kafa
I slam I ktisadı Atölye Dizisi Bu dizi, İslam iktisadı alanında Tu rkiye deki temel kaynak ihtiyacını kars ılayarak alana dair yapılan c alıs maları bir araya getirmektedir. Dizide İslam İktisadı Atölyelerinde sunulan tebliğler derlenerek ilgililerinin istifadesine sunulmaktadır. Dizide Yayınlanan Diğer Kitaplar Taha Eğri, Necmettin Kızılkaya, Oğuz Karasu (Ed.), İslam İktisadını Yeniden Düşünmek Yusuf Enes Sezgin, Firdevs Bulut (Yayına Haz.), İslam İktisadı ve Piyasa Yusuf Enes Sezgin (Yayına Haz.), İslam İktisadı ve Emek Lu tfi Sunar (Ed.), İslam İktisadında Sosyal Adalet
Taha Eğri Lisans eğitimini Boğazic i Üniversitesi İktisat Bölu mu nde bitirdi. Yu ksek lisansını İstanbul Üniversitesi nde İktisat Politikası alanında 2000 Sonrası Tu rk Tarım Politikalarının Değis imi ve Bir Alan Çalıs ması: Kırklareli Örneği bas lıklı tezi ile bitirdi. 2014-2016 tarihleri arasında George Mason Üniversitesi nde misafir aras tırmacı olarak bulunan Eğri, İstanbul Üniversitesi İktisat Ana Bilim Dalı nda hazırladığı Arap Ayaklanmalarının Ekonomi Politiği ve Bir Demokrasiye Gec is Denemesi: Mısır Örneği bas lıklı tezi ile doktorasını tamamladı. Temel c alıs ma alanları kurumsal iktisat, Orta Doğu ekonomileri, asker-ekonomi ilis kisi ve İslam iktisadı olan Eğri hâlen Kırklareli Üniversitesi nde aras tırma görevlisi olarak c alıs maktadır. Zeyneb Hafsa Orhan Lisans eğitimini Bahc es ehir Üniversitesi Ekonomi bölu mu nde tamamlamıs tır. İsvec te Uluslararası İlis kiler ve Avrupa Birliği İlis kileri yu ksek lisansını tamamlayan Orhan, 2008 de Uluslararası Saraybosna Üniversitesi nde bas ladığı ekonomi doktorasını İslami Bankacılıkta Kâr-Zarar Ortaklığı Enstru manlarının Risk Analizi bas lığı adı altında tamamlamıs tır. Hâlihazırda İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi nde c alıs malarına devam etmektedir. Temel c alıs ma alanları; İslam iktisadı ve finansı, kars ılas tırmalı konvansiyonel finans ve bankacılıktır.
6 İslam İktisadı Perspektifinden Faiz Mabid Ali Al-Jarhi Mısırlı akademisyen Al-Jarhi, İslam Ekonomisi, Para ve Ekonomi, Kamu Finansmanı ve Uluslararası Ticaret ve Finans konularında uzmanlas mıs tır. Son c alıs maları s unlardır; İslam Ekonomisinde Teori ve Uygulamadaki Bos luklar, İslami Bankacılığın Biles eni Olarak Evrensel Bankacılık Örneği, İslam İktisadı Aras tırmaları, İslami Finans ve Kalkınma ve İslami Bankacılık: Sıkc a Sorulan Sorulara Yanıtlar (Munawar Iqbal ile birlikte). Osamah Al Rawashdeh Al-Rawashdeh, Qassim Üniversitesi nde öğretim görevlisidir. Lisansını Poona Üniversitesi nde (1994, Hindistan), yu ksek lisansını Baroda Üniversitesi nde (1996 Hindistan) ve Rajasthan Üniversitesi nde (2001 Hindistan) doktorasını tamamladı. Kurumsal finans, kredi yönetimi ve bankacılık ve bankacılık dıs ı sistemler u zerine c alıs malarını su rdu ren Al-Rawasdeh, alanda yayınlanmıs makaleleri bulunmaktadır. Ulusal ve uluslararası pek c ok hakemli dergide danıs man olarak yer almıs tır. Muhammed Iqbal Anjum Yu ksek lisansını ABD Kansas State Üniversitesi nde İslamî Çerc evede Gelir ve Zenginliğin Es it Dağıtımı bas lıklı teziyle tamamlamıs tır. Doktorasını ise Pakistan ın Dıs Borc Krizinin Ekonomik Etkileri bas lıklı tezi ile Avusturalya Deakin Üniversitesi nden almıs tır. 1987 den 2000 e kadar Uluslararası İslamabad İslam Üniversitesi İslam İktisadı Enstitu su nde aras tırmacı ve öğretim görevlisi olarak c alıs mıs tır. 2000 yılından bu yana Uluslararası İslamabad İslam Üniversitesi İslam İktisadı Enstitu su nde öğretim görevlisi olarak c alıs maktadır. Toseef Azid Profesyonel kariyerine Pakistan Gallup Pole da aras tırma asistanı olarak bas lamıs tır. Daha sonra Pakistan ın Baluchistan Üniversitesi, Uluslararası İslam Üniversitesi, BZ Üniversitesi, El Camino Community College gibi farklı u niversitelerinde okutman, öğretim u yesi ve öğretim görevlisi olarak farklı pozisyonlarda c alıs mıs tır. Hâlen Suudi Arabistan daki Medine Taibah Üniversitesi nde öğretim görevlisi olarak ders vermektedir. ABD, İngiltere, Brunei, Pakistan ve Suudi Arabistan gibi du nyanın farklı bölgelerindeki u niversitelerde is istatistiği, matematik, nicel finans metotları, ekonometri, risk yönetimi, iktisat teorisi, uluslararası finans ve gelis im, bankacılık, uluslararası yönetim,
7 globalles me ve c oğulculuk, İslam iktisadı ve finans, İslamî market ve yatırım alanlarında lisans ve yu ksek lisans du zeylerinde birc ok ders vermis tir. Servet Bayındır 1993 te Marmara Üniversitesi İlâhiyat Faku ltesi ni, 2005 yılında Ankara Üniversitesi İktisat Faku ltesi ni bitirdi. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitu su nde Özel Finans Kurumlarının İslâm hukuku Yönu nden Değerlendirilmesi adlı teziyle yu ksek lisansını (1995), Faizsiz Bankacılık İs lemlerinin İslâm Fıkhı ndaki Yeri adlı teziyle doktorasını tamamladı (2004). Malezya da, INCEIF adlı enstitu de Certificate of Islamic Finance (CIFP) programını tamamladı (2008-2010). İslam Hukuku Ac ısından Para ve Sermaye Piyasası İs lemleri adlı teziyle profesör unvanını alan Bayındır, Tu rkiye Katılım Bankaları Birliği nin du zenlediği Katılım Bankacılığının Finans Sektöru ne Getirdiği Yenilik ve Ac ılımlar konulu Proje Yarıs ması nda Birinci Derecede Mansiyon Ödu lu ile ödu llendirildi. Hâlen İstanbul Üniversitesi İlahiyat Faku ltesi nde İslam İktisadı ve Finansı Ana Bilim Dalı bas kanı olarak görev yapmaktadır. Muhammet Fatih Canbaz 2007 yılında Dumlupınar Üniversitesi İs letme Bölu mu nden mezun oldu. 2013 yılında Marmara Üniversitesi ve Kırklareli Üniversitesi ortak yu ksek lisans programını Katılım Bankacılığının Tu rk Bankacılık Sistemindeki Yeri, Çalıs ma Şekli, Enstru manları ve Performans Analizi isimli tezi ile tamamladı. Afyon Kocatepe Üniversitesi nde ders vermeye devam eden Canbaz, aynı u niversitenin is letme bölu mu nde İslamî finans konulu doktorasına devam etmektedir. İlgi ve uzmanlık alanı olan katılım bankacılığı ve İslamî finans konularında akademik c alıs malarını su rdu ren Canbaz ın farklı dergilerde makaleleri ve bildiri c alıs maları bulunmaktadır. M. Kemalettin Çonkar Çonkar, lisansını Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler faku ltesinde, yu ksek lisansını Boğazic i Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitu su İs letme Bölu mu nde tamamlamıs tır. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitu su Muhasebe ve Finansman Ana Bilim Dalı nda doktorasını almıs tır. Muhasebe ve finansman konuları ile ilgilenen Çonkar ın s imdiye kadar yayınlanmıs birc ok kitabı ve makalesi bulunmaktadır. Yayınlanan kitapları arasında Genel Muhasebe ve İTO yayınlarından c ıkan Risk Sermayesi Finansman Yöntemi
eserleri bulunmaktadır. Finans alanında ise Faizsiz bankacılığın Tu rkiye Uygulaması: Özel Finans Kurumları ve Kâr Ortaklığı Esaslı Kredi Ve Risk Sermayesi Finansman Yöntemi gibi makale c alıs maları yer almaktadır. Hâlen Afyon Kocatepe Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Faku ltesi İs letme Bölu mu nde profesör olarak c alıs malarına devam etmektedir. Abdullah Durmuş Lisans eğitimini Marmara Üniversitesi İlahiyat Faku ltesi nde yapan Durmus, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitu su nde İslam Hukuku Ana Bilim Dalı nda yu ksek lisansını ve doktorasını tamamladı. Hâlen İstanbul Üniversitesi İlahiyat Faku ltesi nde İslam Hukuku ve aynı u niversitenin Sosyal Bilimler Enstitu su nde İslam İktisadı ve Finansı Ana Bilim Dallarında öğretim u yeliği yapmaktadır. Çalıs maları İslam iktisadı ve finansı ile İslam muamelat hukukunun c es itli meseleleri u zerinde yoğunlas mıs tır. Fıkhî Açıdan Günümüz Para Mübadelesi İşlemleri (İsam Yayınları, İstanbul, 2009), İlk Dönem Hanefî Usulcülerinden Debûsî ye Göre Naslar Dışındaki Şer î Deliller (İstanbul 2009), İslam Hukuku Açısından Yatırım Fonları (İstanbul 2016) bas lıca telif eserleridir. Yazar, Serahsî nin, el-mebsût ve el-adevi nin, Muhtasar Fethu l-bârî li İbn Hacer el-askalânî adlı klasik eserlerin c eviri heyetinde bulunarak bu kitapların c es itli bölu mlerini Arapc adan Tu rkc eye kazandırmıs tır. Ekrem Erdem Yu ksek lisansını İstanbul Üniversitesi İktisat Faku ltesi İktisat Bölu mu nden iktisat alanında tamamlayan Erdem, aynı faku ltede doktora eğitimi sırasında Rensselaer Polytechnic Institute den (Troy, New York) Yönetim Ekonomisi alanında doktora eğitimini tamamladı. 1988 yılında aras tırma görevlisi olarak akademik hayatına bas ladığı Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Faku ltesi İktisat Bölu mu nde 2002 yılında ise profesör olarak atandı. Hâlen Erciyes Üniversitesi bu nyesinde faaliyet gösteren Afrika Aras tırma Merkezi Mu du rlu ğu, İktisat Politikası Ana Bilim Dalı Bas kanlığı, Üniversitelerarası Kurul Üyeliği ile birlikte TOBB Danıs manlığı görevlerini yu ru tmektedir. Uzun yıllardır lisans ve lisansu stu du zeylerde makroiktisat, mikroiktisat, para ve banka, para politikası, Tu rkiye ekonomisi, yönetim ekonomisi ile İslamî bankacılık ve finans gibi dersler vermektedir. Ağırlıklı olarak para ve finans, bu yu me, istihdam ve İslam iktisadı ile Tu rkiye ekonomisi alanlarında olmak u zere; 53 u kitap veya ki-
9 tap bölu mu, 72 si makale, 136 sı bilimsel tebliğ, 30 kadarı proje bazlı c alıs ma olmak u zere 300 u n u zerinde bilimsel yayın faaliyetinde bulunmus tur. H. Mehmet Günay Marmara Üniversitesi İlahiyat Faku ltesi mezunu Gu nay, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitu su İslam Hukuku Bilim Dalı nda; Cemalettin el-kasimi ve Fıkhî Göru s leri adlı teziyle yu ksek lisansını (1991), İslam Hukukunda Kamu Malları bas lıklı teziyle doktorasını (1997) tamamladı. 1993 yılında Sakarya Üniversitesi İlahiyat Faku ltesi nde göreve bas layan Gu nay, 2009 da da profesör unvanını aldı. İslam hukuku, İslam ekonomisi ve Bulgaristan Tu rklerinin dinî yönetimi ve kurumları konularında kitap ve makale formatında birc ok bilimsel yayını bulunmaktadır. Hichem Hamza Hamza, Kral Abdu laziz Üniversitesi İslam Ekonomisi Enstitu su nde (IEI) Parasal İktisat ve İslami Bankacılık ta doc ent ve aras tırmacı olarak c alıs maktadır. Fransa Clermont-Ferrand Ekonomi ve Yönetimi Üniversitesi nden Ekonomi dalında doktora derecesine sahiptir. Hamza, IEI ye katılmadan önce Ecole Supérieure de Commerce de Tunus ta doc ent olarak görev yapmıs tır. Yayınları ve aras tırma alanları; İslamî bankacılık, para sistemi, merkez bankacılığı ve finansal krizlerle ilgilidir. Çalıs maları Studies in Economics and Finance, International Journal of Islamic and Middle Eastern Finance and Management, Journal of Islamic Accounting and Business Research, Borsa Istanbul Review dergilerinde yayınlanmıs tır. Khoutem Ben Jedidia Tunus Sfax Üniversitesi de lisans eğitimini ekonomi bölu mu nde bitiren Ben Jedidia, yu ksek lisans ve doktora eğitimini Lumière of Lyon II Üniversitesinde finans ve bankacılık u zerine tamamlamıs tır. 2004 ten bu yana Yu ksek Muhasebe ve Giris imcilik İdaresi Enstitu su (ISCAE) öğretim görevlisi olarak c alıs maktadır. İngilizce ve Fransızca olarak birc ok makalesi bulunan Ben Jedida, finansal aracılık, İslam iktisadı ve finansal kalkınma ve ekonomik bu yu me ilis kisi u zerine c alıs malarını su rdu rmektedir. M. Fahim Khan Khan, Boston Üniversitesi iktisat alanında yu ksek lisansını ve doktorasını tamamladıktan sonra 1988 den itibaren İslam Aras tırma ve Eğitim Enstitu su nde (IRTI) İslam ekonomisi, ekonomik is birliği ve kalkınma
10 İslam İktisadı Perspektifinden Faiz bölu mu gibi c es itli konularla ilgili aras tırma bölu mlerinde görev almıs tır. Ekonomi ve Uluslararası İslam Üniversitesi İktisat Bölu mu profesöru olduktan sonra da Planlama Bakanlığı nda bas kan yardımcılığı görevini u stlendi. Ayrıca finansal sistemin (s eriata uygunluğu) dönu s tu ru lmesi hakkında danıs man olarak Pakistan Devlet Bankası heyetinde bir yıl danıs manlık yaptı. Alanda 12 kitabı ve hakemli uluslararası dergilerde yayınlanmıs c es itli makalelerinin yanı sıra c ok sayıda konferans bildirisi, c alıs ma raporu ve politika yazıları bulunmaktadır. Kadir Kızıltepe Ankara Üniversitesi İlahiyat Faku ltesi nden (İLİTAM) mezun Kızıltepe, Sakarya İl Mu ftu lu ğu Hac ve Umre İs leri Şube Mu du ru olarak atandı. Diyanet İs leri Bas kanlığı Personelinin Faiz Hassasiyeti (Sakarya Örneği) konusu ile 2017 yılında Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitu su İslam Ekonomisi ve Finansı Anabilim Dalı nda yu ksek lisansını tamamladı. Muhammad Azeem Qureshi Muhammed Azeem Qureshi, Oslo Metropolitan Üniversitesi İs letme bölu mu nde finans profesöru du r. Doktorasını Bergen Norvec Üniversitesi nde sistem dinamikleri u zerine tamamladı. Kariyerine 1990 yılında Pakistan da yatırım bankacısı olarak bas ladı. Bankacılık sektöru nu n ardından 1997 de Pakistan da akademiye katıldı. 2009 da finans ve uluslararası finans, muhasebe dersleri vermek u zere Norvec e gitti. Qureshi nin c alıs ma alanları arasında kurumsal finans, sosyal ekonomi, İslamî bankacılık ve finans bulunmaktadır. Fatih Yardımcıoğlu Karadeniz Teknik Üniversitesi Maliye Bölu mu nden mezun olan Yardımcıoğlu, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitu su Maliye Ana Bilim Dalı ndaki yu ksek lisans programını, Performans Esaslı Bu tc eleme Sistemi ve Tu rkiye de Uygulanabilirliği bas lıklı tezi ile tamamladı. 2006 yılında aynı u niversitenin iktisat anabilim dalında doktora eğitimi su resinde 2010-2012 yılları arasında İngiltere, Durham Üniversitesi Business School da doktora aras tırması kapsamında bulundu. Doktora derecesini Eğitim Harcamaları, Ekonomik Bu yu me ve Gelir Dağılımı İlis kisi bas lıklı tezi ile alan Yardımcıoğlu nun akademik c alıs maları arasında eğitim ekono misi, mali iktisat, maliye teorisi, maliye politikası bulunmaktadır.
İçindekiler Sunuş 1. Kur an da Ribâ (Faiz) Ayetlerinin Kademeli Nu zulu ve Üslûbu: İslam ın Ticaret, İnfak ve Finans Sistemi Üzerinden Bir İnceleme Ekrem Erdem 2. Faizin Tanımı Meselesi Servet Bayındır 3. Faiz Oranına Dayalı Finans: Bir Ekonomik Verimsizlik Kaynağı Mabid Ali Al-Jarhi 4. Limon ve Sigara Piyasaları: Piyasa Bas arısızlığına Yönelik İslamî Bir Yaklas ım ve Faizin Ekonomiden Çıkarılmasına Dair Bir Ders M. Fahim Khan 5. Rakip Ekonomik Sistemlerin Faiz Teorilerine Yönelik İslamî Bir Eles tiri Muhammed Iqbal Anjum 6. İki Bağlam, İki Model, İki Üru n: Daha İyi Bir Du nya İc in Faizsiz Çözu mler Muhammad Azeem Qureshi
7. İslamî Bir Bakıs Ac ısıyla Paranın Zaman Değeri Ve Zaman Tercihi Hichem Hamza, Khoutem Ben Jedidia 8. Yatırımcılara Faizle Borc lanmaya Alternatif İslamî Bir Yöntem: Kitle Fonlaması Muhammet Fatih Canbaz, M. Kemalettin Çonkar 9. Faizsiz Finans Yöntemlerinden Murâbahanın Faizle İlis kisi H. Mehmet Günay 10. Faiz, Piyasa, Hayırseverlik ve Verimlilik: İslamî Bir Yaklas ım Toseef Azid, Osamah Al Rawashdeh ve Muhammad Azeem Qureshi 11. Diyanet Personelinin Faiz Hassasiyeti Üzerine Bir Aras tırma Kadir Kızıltepe, Fatih Yardımcıoğlu 12. Faizli Bir Bankanın Faizsiz Bankaya Dönu s tu ru lmesi Meselesinin İslam Hukuku Ac ısından Tahlîli Abdullah Durmuş Dizin
Sunus 13 Sunuş Kur an da ve hadis literatu ru nde ribâ olarak adlandırılan s ey(ler) in katiyetle yasaklanmıs olduğu konusunda Mu slu manların aksi yönde göru s serdetmelerine tarih boyunca pek rastlanmamıs tır zira yasak ifadeleri c ok nettir. Aksine tartıs maların ana eksenini s unlar olus turmaktadır; ribânın tanımı, tu rleri, yasağın hikmeti ve kapsamı, gu nu mu zdeki modern finans uygulamalarının ribâ yasağı ac ısından değerlendirilmesi, mevcut İslamî finansta ribânın yeri ve ribâ ic ermeyen alternatif finansal u ru nlerin nasıl gelis tirileceği. Fıkıh literatu ru nu n ilk ortaya c ıkmaya bas ladığı 8. yu zyıldan bugu ne değin ribâ hakkındaki tu m göru s leri değerlendirmeye tabi tutup detaylı bir sınıflandırma yapmamız mu mku n olmamakla birlikte konuya dair vâkıf olabildiğimiz literatu rden hareketle ana temayu lleri s öyle sınıflandırabiliriz: 1. Ribâ s u phesi olan s eylere dahi temkinli duran ihtiyat yanlıları, 2. Ribâ yasağını modern faizli arac ve kurumlar ic in yeniden değerlendirmeye tabi tutmak isteyen reformcular (bu kelimeyi a priori olumlu bir c ağrıs ımla kullanmıyorum),
14 İslam İktisadı Perspektifinden Faiz 3. Ribâ yasağının abartıldığını ve bunun da bir c es it irrasyonelliğe yol ac tığını savunan kuşkucular. Bu noktada her bir gruba hangi yu zdelikte ya da ağırlıkta kis i ve kurumun denk geldiğini belirtmek elbette ki c ok zor. Lakin s urası muhakkak ki konuyla ilgili fikir serdedenler arasında her bir gruba dâhil olan bilindik isimlere denk gelmek mu mku n. Örneğin; gu nu mu zdeki banka faizini ribâ yasağından ayırmaya c alıs an ve bu amac la Riba and Interest (Ribâ ve Faiz) isimli bir makale kaleme alan Fazlurrahman (1964) ve Kur an daki ribâ yasağının yalnızca modern tabirle biles ik faizde ortaya c ıktığını iddia eden Res îd Rızâ, ikinci grubun bilindik isimleri olarak zikredilebilir. Tarih boyunca ribâ yasağının tam anlamıyla hic uygulanamadığı, bunun uygulanmasına yönelik tutumun da gelis meyi engellediği göru s u ne sahip olan Timur Kuran son gruba örnek gösterilebilir iken birinci gruba dâhil olabilecek pek c ok ismi zikretmek mu mku ndu r. Yine de bu, ribâ hakkında birinci grupta yer alınmasının özellikle gu nu mu zdeki yeni uygulamalar ac ısından ribânın varlığını ve ic eriğini tartıs mayı engellediği anlamına gelmemektedir. Bilakis gu nu mu zdeki pek c ok gelis me, pergel misali bir ayağını sağlamca belirli sabitelere dayarken diğer ayağını olabildiğince genis ac an bir durus la yapı ve olayların incelenmesini gerektirmektedir. Bu tu r bir bakıs ı, gu nu mu zu es gec meyen ihtiyatlı bir bakıs ac ısı olarak tanımlamak yerinde olacaktır. İs te bu tarz bir bakıs ac ısından hareketle yola c ıkarak İslam İktisadı Aras tırma Merkezi (İKAM), İlmi Etu dler Derneği (İLEM), Tu rkiye İktisadi Giris im ve İs Ahlakı Derneği (İGİAD) ve Sakarya Üniversitesi İslam Ekonomisi ve Finansı Uygulama ve Aras tırma Merkezi nin (İSEFAM) is birliğinde du zenlenen 5. İslam İktisadı Atölyesi 1-2 Nisan 2017 tarihlerinde Sakarya da İslam İktisadı Perspektifinden Faiz bas lığı ile gerc ekles tirilmis tir. Elinizde bulunan bu kitap, ilgili atölyede
Sunus 15 sunulan bildirilerin mu zakereler ile gelis tirilmis hâllerini ve konu bağlamında daha sonra eklenen c alıs maları ic ermektedir. Bu bağlamda kitapta, kavramdan uygulamaya faizin birc ok ac ıdan incelendiği makaleler yer almaktadır. Söz konusu metinler genelden özele s u gibi konularla ilgilidir; Kur an-ı Kerim de ribâ ayetlerinin kademeli nu zulu, faizin eylemsel ve sonuc odaklı tanımlanması önerisi, literatu rdeki faiz teorilerinin mukayesesi, literatu rde faizle ilintili olarak en sık anılan teori olan paranın zaman değerinin İslamî ac ıdan değerlendirilmesi, alternatif bir bakıs ac ısıyla faizi bir piyasa aksaklığı olarak ac ıklayan bir göru s ortaya konması, gu nu mu z İslam finansındaki murâbaha (kâr artı satıs ) ve faiz ilis kisi, kitle fonlamasından (crowd-funding) hareketle faizsiz yatırım u ru nleri gelis tirme önerisi. Bu kitabın ortaya c ıkıs ı kus kusuz atölye c alıs masının ilk planlanma as amasıyla bas lamakta ve isimlerini burada sayamadığımız birc ok kis inin c ok değerli emeklerini ihtiva etmektedir. Bu manada, hepsine mu tes ekkiriz. Ayrıca, kitaba değerli c alıs malarıyla katkıda bulunan kıymetli yazarlarımız bas ta olmak u zere, kitabın hazırlık su recinde bu yu k bir titizlikle metinlerin son hâllerini inceleyen ve yayıma hazırlayan Merve Akkus Gu vendi ye özel bir tes ekku ru borc biliriz. Umarız ki elinizdeki bu kitap, kavramdan uygulamaya faize dair akademisyen, öğrenci ve uygulayıcılara bir nebze olsun katkı sağlama amacını gerc ekles tirebilsin. Taha Eğri Zeyneb Hafsa Orhan İstanbul, 2018