DEK Atölye ELEKTRİK VE GAZ PİYASASINDA MEYDANA GELEN GELİŞMELER VE TRENDLER

DEK Atölye ELEKTRİK VE GAZ PİYASASINDA MEYDANA GELEN GELİŞMELER VE TRENDLER 14.07.2018 1

Sunum Akışı 1 Enerji Ticaretinde Farklı Piyasalara Genel Bakış ve Gerçekleştirilen Köklü Değişiklikler 2 Doğalgaz Piyasasında Yaşanan Gelişmeler & Beklentiler ve Elektrik Piyasası Etkileri 3 Yeni Yan Hizmetler Yönetmeliği & Piyasaya Etkileri ve Sonuçları 4 Kapasite Mekanizması Yönetmeliği 5 SKTT ve Etkileri & Yenilenebilir Teşvik Sistemi ve Piyasa Etkileri 6 Elektrik ve Ticaret Dünyasında Meydana Gelen Dönüşüm, Gelişmeler ve Trendler 2

Enerji Ticareti Risk Paylaşım Sözleşmeleri Spot/Gün Öncesi Piyasası Gün İçi Piyasası Gerçek Zamanlı Risk Paylaşım Fiziksel Tezgahüstü İşlemleri İkili Anlaşmalar Son Tüketici Satışları Fiziksel PTF TL/MWh Arz SMF TL/MWh Finansal Talep İleri Vadeli Kontratlar MW MW Operatör Geri Bildirim-Fiyat İndikasyonu EPİAŞ - BİST Geri Bildirim-Fiyat İndikasyonu TEİAŞ Zamanlama Mahsuplaşma Düzenleyici 4-5 yıl 1 gün önce Aynı Gün Aynı Saat TAKASBANK SPK* EPDK EPDK Mevzuat DUY DUY-Yan Hizmetler Elektrik Enerjisi Ticareti Dönemi 4

Yakın Dönemde Gerçekleşen Gelişmeler Piyasaları Etkileyen Önemli Gelişmeler 1 Ocak 2016 PTF: 104,09 TL/MWh Şubat 2016 1 Nisan 2016 1 Mayıs 2016 1 Haziran 2016 1 Ağustos 2016 23 Kasım 2016 Artan USD kuru ve düşük seyreden PTF sebebiyle rezervuarlı HESlerin YEKDEM katılımı (feed in tariff) ISK nın TEİAŞ tarafından satın alınması Şubat ayının son günleri TEİAŞ ın ISK yı sistemden almaya başlaması Asimetrik bilgi paylaşımının önlenmesi ve şeffaflık platformunun hayata geçirilmesi YEKDEM yönetmeliği dengesizlik yönetimi (feed in premium) Bir anda yüksek katılmcı sayısı sebebiyle optimizasyon modülünün ihtiyaca cevap verememesi Yerli GÖP yazılımının hayata geçirilmesi TETAŞ İA kapsamında yerli kaynaklardan enerji tedariki Doğalgaz Krizi ve Kısıntıların 90 % seviyelerine kadar yükselmesi 5 1 Nisan 2018 4 SKTT Yönetmeliğinin Hayata Geçişi 1 Şubat 2018 Yeni Yan Hizmetler Yönetmeliğinin Devreye Girişi 1 Ocak 2018 2 3 Kapasite Mekanizmasının Devreye Girişi Kasım 2017 1 BOTAŞ ve Gaz Tarafında Yaşanan Gelişmeler Nisan 2017 Kamu Maliyet Bazlı Fiyatlamaya Geçiş Ocak & Şubat 2017 Doğalgaz Krizli Dönemler Piyasa Hacimlerinin Gelişimi İA Kırılımı Kamu Payı Kamu Payı Özel Sektör Payı Özel Sektör Payı 100% 80% 60% 3% 2% 2% 42% 43% 56% 51% 49% 50% 50% 40% 20% 55% 55% 42% 2016 Kamu Payı Özel Sektör Payı 2017 0% 2016 2017 2018 Net İ.A. Miktarı GÖP Takas Miktarı DGP Talimat Miktarı 44% 56% 2018 5

Doğalgaz Piyasasında Yaşanan Gelişmeler Kasım 17 Nisan 18 Gaz Tedarik Süreci Açıklanma Tarihi: 1 Aralık 2017 Açıklanma Tarihi: 1 Ocak 2018 Açıklanma Tarihi: 1 Nisan 2018 Kasım 2017 BOTAŞ Gaz Tedarik Taleplerinde Kademeli Fiyat 1 Aralık 2017 BOTAŞ tarife yapısındaki Elektrik Üretimi Amaçlı ibaresinin eklenmesi Sadece bu kademeye 8,4 % zam yapılması 1 Ocak 2018 Küçük tüketiciler hariç gruplara zam yapılması Elektrik üretimi için ilave 4,8% zam 1 Şubat 2018 BOTAŞ ın eşit tahsisat oranları kararını esneterek farklı tahsisat oranlarına izin vermesi 1 Mart 2018 1 Nisan 2018 Küçük tüketiciler hariç gruplara zam yapılması Elektrik üretimi için ilave 9,6 % zam? 3 10 8 Özel Sektör Gaz Kontratları Alternatif Alım Kanalları Tedarik Zorlukları 1 BOTAŞ tarafından 50%-50% oranı dışında tahsisata izin verilmemesi Tahsisat oranının yıl boyunca değiştirilememesi 2 USD kur bazlı kontratlar sebebiyle kurdaki çok kısa sürede meydana gelen yüksek dalgalanmalar, 3 Yüksek cezası dengesizlik Alternatif Alım Kanalları Tedarik Zorlukları Çözümleri 1 BOTAŞ tarafından farklı tahsisata izin verilmesi ve tahsisat oranının aylık değiştirilebilmesi, 2 Günlük azami çekiş miktarının bu şekilde esnetilebilmesi, 3 BOTAŞ ın özel sektörden gaz tedarik etmesiyle kontrol altında tutulmuştur, 7

BOTAŞ Yeni Tarife Stratejisi ve Etkileri Doğalgaz Santrallerine Etkisi Tarife artış döneminin belli olmaması Gaz kontratlarında farklı tedarik oranları Günlük azami çekiş miktarlarındaki limitler BOTAŞ Kademeli Fiyat Mekanizması Fiyat 1096 TL/ 000m3 1052 1170 Özel Sektör Gaz Tedariği Elektrik Fiyatlarına Etkisi Artan maliyetlerin piyasa fiyatına aynı oranda yansıyamaması KİT lerin bütçeleri ve stratejileri 877 Serbest Piyasa ve Öngörülebilirlik Etkisi Serbest ve maliyet bazlı gaz piyasası geçiş süreci PTF nin öngörülebilirliğinin azalması <%50 %50> <%70 %70< Doğalgaz Talep Oranı Düşük Orta Yüksek Etki 1. Derece Etki 2. Derece Etki 3. Derece Etki 8

BOTAŞ Tarife Stratejisinin Gaz Santraline Etkisi Doğalgaz Fiyatlarındaki Son Dönem Gelişmeleri 2017 ve 2018 Ocak Nisan PTF Gelişimi BOTAŞ Doğalgaz Fiyat Gelişimi 704 TL/ 000m3 763 TL/ 000m3 800 TL/ 000m3 877 TL/ 000m3 P + 11 Gaz Maliyeti OP +32 +37 30 Kasım 2017 1 Aralık 2017 1 Ocak 2018 01 Nisan 2018-31 Spark Spread * Üretim Hedge Mekanizması Neden Çalışmıyor? 1 Gaz Zammı Öncesi FC Satılabilir Enerji Maliyet SAT Gerçekleşen Fiyat 180 TL/MWh 10 MWh 175 TL/MWh %10 Gaz Zammı 192,6 TL/MWh Tavan fiyat stratejisi sebebiyle artan maliyetler fiyata tam olarak yansıyamıyor. Hedge amaçlı satış sebebiyle «Kısa» pozisyonda kalınıyor. Gaz zammı endeksli satış gerçekleştirilebilir ancak bu kontratlar öngörülebilirlik olmaması sebebiyle likit değil. Bu şekilde satış bile gerçekleştirilmiş olsaydı yine de kademeli fiyat uygulaması sebebiyle tam bir hedge sağlanamamaktadır.!! Satılabilir Enerji 6 MWh Maliyet 194,4 TL/MWh * %57 verimlilik seviyesindeki bir doğal gaz santralinin BOTAŞ dışında farklı bir taşıtandan kontrat yapmaması durumunda 2017 yılı gerçekleşen PTF si ve gaz maliyeti ile 2018 yılı PTF beklentisi ve ortalama gaz maliyetine göre değişen spark spread gelişimi 9

Önümüzdeki Dönem Gaz Tedariği Beklentileri Mevcut Yapıda Gaz Tedariği Fiyat Beklentini Belirle Fiyat beklentine göre üretim programını hazırla Üretim Planı Değişebilir!!! Farklı taşırandan gaz ihtiyacını belirle Ayın 1 i BOTAŞ tarifeyi açıklar BOTAŞ zam yapar mı? Önceki Ayın 25 i Farklı taşıtan tedarik talebi BOTAŞ a ilet Evet / Hayır Ne Zaman? Hangi Segmente? Hangi Oranda? Önümüzdeki Dönemde İhtiyaçlar Eşit Tarafları n Aynı Maliyet Yapısı Öngörü lebilir Maliyet Sürdürül ebilir Gaz Piyasası Elektrik ve Gaz Ticaretinde Likit ve Öngörülebilir Piyasa f x = a-) Maliyeti Yansıtan ve Öngörülebilen Eskalasyona Dayalı Tarife b-) 100% Tarife Dışı Özel Tedarik %75-%25 A %55 verimli Eşit Tarafların Farklı Maliyet Yapısı İle (Farklı Tahsisat Oranı) Santralin Maliyeti 183 TL/MWh Eşit Tarafların Aynı Maliyet Yapısı İle Santralin Maliyeti 180 TL/MWh 9 TL/MWh 14 TL/MWh %50-%50 B %60 verimli 174 TL/MWh 166 TL/MWh 10

Yeni Yan Hizmetler Yönetmeliği Şubat 18 Öncesi GÖP Süreçleri 12:30 13:00 13:30 14:00 16:00 17:00 KGÜP ve SFK Teklif Bildirimi Yeni Yan Hizm. Yönetmeliği İle Gün Öncesi Planlama D-2 12:30 13:00 13:30 14:00 16:00 17:00 SFK Teklif Bildirimi KGÜP Bildirimi 12

Yeni Yan Hizmetler Yönetmeliği PTF Etkisi 1 Fiyatın Yüksek Olduğu Saatlerdeki Etki EAK Eski Sistem Teklif EAK Yükümlülük Yeni Sistem Teklif 2 PTF ye Etkisi 2 Fiyatın Düşük Olduğu Saatlerdeki Etki 1 Yeni Yönetmelik Teklif Fiyatı Eski Yönetmelik Teklif Fiyatı 13

Yönetmeliğin Arz Talep Eğrilerine Etkisi Fiyatın Tavana Takıldığı Saatlerdeki Etki Tavan Fiyat Bölgesi Fiyat Aralığı Saat Sayısı Bölge Saat Sayısı 0-50 31 50-100 392 100-120 606 120-130 554 1 4.320 130-140 903 140-150 1.000 150-160 834 160-180 1.309 180-200 697 2 2.006 200-2000 2.434 2.434 3 2017 Yılı Cape Takılan Saat Sayısı ve Oranı 2.434 Saat 1 nolu fiyat bölgesinde fiyatı düşürücü etki 2 nolu fiyat bölgesinde fiyatı daha çok yükseltici etki 3 nolu fiyat bölgesinde fiyatı sınırlı miktarda yükseltici etki 14

Oca.17 Şub.17 Mar.17 Nis.17 May.17 Haz.17 Tem.17 Ağu.17 Eyl.17 Eki.17 Kas.17 Ara.17 Oca.18 Şub.18 Mar.18 Nis.18 May.18 Haz.18 MW Yeni YHY Gözlemlenen Etki & Piyasa Sonuçları Yükümlülük Transfer Piyasası Oluşumu PFK Yükümlülüğünden Gelir Elde Edebilme PFK Yükümlülük nedeniyle zarar edilen bölge 59 milyon TL 247 MW Ort. 63 TL/MWh Ort. SFK 250 milyon TL 906 MW Ort. 75 TL/MWh Ort. Mart Min SFK Fiyatı Bölgesi Şubat Nisan GÖP Fırsat Kaybı SFK Teklifi Bölgesi Sistem Dengesine Katkısı 1200 900 600 300 0-300 -600-900 1163 MW Azalan Eğilim Gösteren Dengeleme Talimatları 1059 MW 2017 0 saat dengede 1 Ocak-31 Aralık 2017 2018 0 saat dengede 1 Ocak-31 Ocak 2018 2018 200 saat dengede 1 Şubat -3 Temmuz 2018 15

HZ Kapasite Mekanizması Yönetmeliği Yenilenebilir Kurulu Güç Gelişimi Talep Gelişimi 4,4 % 40.835 MW 87.138 MW Üretimi Öngörülemeyen Santraller Rüzgar Üretimleri ve Frekans Standart Sapması 27 Haziran: 0,018 28 Haziran: 0,021 17

Kapasite Mekanizması Yön. Detayları A Değişken Maliyet Mekanizma Nasıl Çalışır? Sabit Maliyet B Değişken Maliyet Sabit Maliyet Saatlik PTF Saatlik PTF Yönetmelik Kapsamında Yapılan Ödeme Yönetmelik Kapsamında Yapılan Ödeme C Değişken Maliyet Sabit Maliyet Değişken & Sabit Maliyet Eskalasyonu Saatlik PTF Ödeme Yapılmaz!!! Linyit Doğalgaz İthal Kömür 18

Kapasite Mekanizması Yön. Detayları 181,55 TL/MWh DM : 151,18 TL/MWh SM: 30,37 TL/MWh Gün Ortalama PTF : 183,62 9 Ocak 2018 Verileri Ödeme Yapılmaz!!! 19

Yenilenebilir Teşvik Sistemi Piyasa Etkisi Düşük PTF Seyri ve Düşük PTF Beklentisi &Yüksek Kur Rezervuarlı HES Yekdem Katılımı Dengesizlik Muhafiyetinin Etkisiyle Etkin Olmayan Portföy Yönetimi Yeni YEKDEM Üretim Tahmini Yapısı PTF & YEKDEM Katkısı & Fark! PTF Ulusal Tarife (Mesken) 198,9 TL MWh YEKDEM 55 TL/MWh 244 TL/MWh 21

Son Kaynak Tedarik Tarifesi ve Etkileri Son Tüketici Satışları Maliyet & Ulusal Tarife PTF YEKDEM Profil Dengesizlik Ulusal Tarife Zarara dönen serbest tüketici satışları Sübvansiyon Bölgesi PTF YEKDEM (PTF+YEK)* 0,128 Son Kaynak Tedarik Tarifesi (SKTT) SKT Tarifesinin Getirdikleri Ulusal tarife etkisindeki sübvansiyonun azaltılması Uygulanabilir Piyasa Açıklık Oranı Artışı SKTT Rekabetçi, Sürdürülebilir bir ticaret ve piyasa yapısı 22

SKT Tarifesi Getirileri Endeksli Tarifenin Tüketici İçin Belirsizlik Getirmesi Avantajları Ulusal tarife etkisindeki sübvansiyonun azaltılması OTC ve VİOP İşlem hacimlerinde artış Tüketici için optimum fiyat ve sözleşmeden elektrik tedariği Maliyet bazlı fiyatlandırma OTC ve VİOP Hacimlerinde Artış Dezavantajları Görevli Tedarik Şirketleri için garanti edilmiş marjda azalma Tüketici için belirsiz enerji maliyeti Text 23

Elektrik Üretimindeki Dönüşüm Rüzgar Kurulu Güç Gelişimi Merkeziyetsizleştirme & Dağıtık Sistem Mesken Sanayi ve Ticarethane Dağıtım İletim Güneş Kurulu Güç Gelişimi Üretim Mesken & Elektrikli Araç Çözümleri Çatı Tipi Yönetmeliği ve LÜY Depolama Sanayi ve Ticarethane Üretim 25

Ticari Hacimlerde Meydana Gelen Değişim OTC Hacimlerinde Meydana Gelen Değişim Gün İçi Piyasası Hacim Gelişimi Vadesine çeyrek veya daha az süre kalmış ürünlerin hacimdeki payları Doğalgaz Piyasasında Yaşanan Belirsizlik Neden?? KGÜP cezası ve DSG Mevzuatınd a Yaşanan Belirsizlik Kısa Dönem ve Gün İçi Ticaret Hacimlerinde Artış 26

Esneklik Eğrisi ve Gün İçi Ticareti Tahmin Sapması Kontrat Çözünürlüğü ve Dengesizlik İlişkisi Gün Öncesi Tahmin Saatlik Ürünler 15 Dakikalık Ürünler Saat Öncesi Tahmin 15 dklık Tahmin Dengesizlik bitiş noktası Gerçekleşen Üretim&Tüketim Dengesizliğin oluştuğu süre Dengesizlik başlangıç noktası Dengesizlik bitiş noktası A B A B GİP Güçlü Yanları Güçlü Yanları Santral üretimlerini planlama, Dengesizlik giderebilme imkanı, Gün İçi Piyasası İşlem Akışı Dağılımı 36% Tüketim tahmini sapmalarını giderebilme imkanı, Gün içi ticaret yapabilme esnekliği ve taraflar arası uzlaştırma, 27

OTC Hacimlerinin Gelişimi OTC Hacimleri Değişimi SFK Yükümlülük Transfer Piyasası Oluşumu 28

Teşekkürler Mehmet Büyükkoyuncu Analist 29