T.C. SELÇUK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ HALKLA İLİŞKİLER VE TANITIM ANABİLİM DALI ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ BİLİM DALI İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİNİN YÜKSEKÖĞRENİM KURUMLARINDA ÖĞRETİM AMAÇLI KULLANIMI: SELÇUK ÜNİVERSİTESİ ÖRNEĞİ Tugay ARAT DOKTORA TEZİ Danışman Yrd. Doç. Dr. Ömer BAKAN Konya 2011
T.C. SELÇUK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ BİLİMSEL ETİK SAYFASI Bu tezin proje safhasından sonuçlanmasına kadarki bütün süreçlerde bilimsel etiğe ve akademik kurallara özenle riayet edildiğini, tez içindeki bütün bilgilerin etik davranış ve akademik kurallar çerçevesinde elde edilerek sunulduğunu, ayrıca tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu çalışmada başkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel kurallara uygun olarak atıf yapıldığını bildiririm. Tugay ARAT
i İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER... i ŞEKİLLER TABLOSU... Vİİİ ÖZET... XV ABSTRACT... XVİ KISALTMALAR TABLOSU... XVİİ GİRİŞ...1 BÖLÜM I İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİ 1.1.İLETİŞİM KAVRAMI... 6 1.1.1. İletişim Tanımı... 6 1.1.2.İletişimin Amacı... 8 1.1.3.İletişimin Temel Özellikleri... 8 1.1.4.İletişim Süreci... 10 1.1.4.1.Kaynak:... 10 1.1.4.2.İleti (Mesaj):... 10 1.1.4.3.Hedef:... 10 1.1.4.4.Kanal:... 11 1.1.4.5.Geribildirim:... 11 1.1.4.6.Gürültü:... 11 1.1.5.İletişim Biçimleri... 12 1.1.5.1.Sözlü İletişim... 12 1.1.5.2.Sözsüz İletişim... 12 1.1.5.3.Yazılı İletişim... 13 1.1.6.Kitle İletişimi... 13 1.1.6.1.Kitle iletişim Araçları... 14
ii 1.1.6.1.1.Görsel Araçlar:... 14 1.1.6.1.2.İşitsel Araçlar:... 15 1.1.6.1.3.Görsel İşitsel Araçlar... 15 1.1.6.2.Kitle İletişim Araçlarının İşlevleri... 15 1.2.TEKNOLOJİ KAVRAMI... 16 1.2.1.Teknolojinin Amacı... 17 1.2.2.Teknolojik İlerleme... 17 1.2.3.Enformasyon Sistemleri... 19 1.3.İLETİŞİM TEKNOLOJİSİ KAVRAMI... 20 1.4.İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİNİN ÖZELLİKLERİ... 22 1.5.İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİ ARAÇLARI... 23 1.5.1.Televizyon... 23 1.5.1.1.Yüksek Tanımlı Televizyon (HDTV)... 24 1.5.1.2.Televizyon Yayıncılık Sistemleri... 25 1.5.1.2.1.Karasal Yayın... 25 1.5.1.2.2.Dijital Karasal Yayın... 26 1.5.1.2.3.Uydu Yayıncılığı... 27 1.5.1.2.3.1.Doğrudan Yayın Uyduları:... 29 1.5.1.1.4.Kablolu Yayın... 29 1.5.1.1.5.Web TV... 31 1.5.1.1.6. Sayısal Abone Hattı (xdsl-digital Subscriber Line) Üzerinden Yayın... 31 1.5.1.1.7.Mobil Televizyon Yayını... 32 1.5.1.1.6.1.Wi-Fi -WLAN... 33 1.5.2.Radyo... 34 1.5.2.1.Dijital Radyo Yayıncılığı... 36 1.5.3.Gazete ve Dergi... 38 1.5.3.1.İnternet Gazeteciliği (On-Line Journalism)... 40 1.5.3.2.Elektronik Dergi... 44 1.5.4.Telefon... 44 1.5.4.1.Hücresel Mobil Telefon Sistemleri... 46 1.5.4.2.GSM (Global System for Mobile Communications)... 46
iii 1.5.4.3.Birinci, İkinci ve Üçüncü Nesil Hücresel Teknolojiler... 47 1.5.4.3.1.Birinci Nesil Sistemler... 48 1.5.4.3.2.İkinci Nesil Sistemler:... 48 1.5.4.3.3.Üçüncü Nesil Sistemler:... 48 1.5.4.4.GSM in Özellikleri... 50 1.5.4.5.Mobil Telefon... 50 1.5.4.5.1.SMS, MMS (Short/Multimedia Message Services)... 51 1.5.4.5.2.GPRS (General Packet Radio Service Küresel Paketlenmiş Radyo Servisi)... 52 1.5.4.5.3.Bluetooth... 52 1.5.4.5.4.Wap (Wireless Aplication Protocol)... 53 1.5.5.Bilgisayar... 53 1.5.6.İnternet ve Ağ... 55 1.5.6.1. e-posta... 56 1.5.6.2.FTP (File Taransfer Protocol)... 56 1.5.6.3.Sohbet (Chat)... 57 1.5.6.4.Tele Konferans... 57 1.5.6.5.www (Word Wide Web):... 57 1.5.6.5.1.www Tarayıcıları (Search Engine)... 58 1.5.6.5.2.Haber Grupları (Netnews)... 58 1.5.6.6.Network (Ağ)... 58 1.5.6.6.1.Ağların Kullanımı... 59 1.5.6.6.2.LAN (Local Area Network)... 59 1.5.6.6.3.WAN (Wide Area Network)... 59 BÖLÜM II İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİNİN YÜKSEKÖĞRENİM KURUMUNDA ÖĞRETİM AMAÇLI KULLANIMI 2.1. GENEL BİLGİLER (KAVRAM)... 62 2.2. EĞİTİM TEKNOLOJİSİ... 63 2.2.1.Eğitim Teknolojisinin Gereği ve Önemi... 64
iv 2.2.2.Eğitim Teknolojisinin Faydaları... 65 2.2.3.Eğitim Teknolojisinin Gelişimi... 67 2.2.4.Öğretim Teknolojisi... 68 2.2.5.Eğitimde Kullanılan Araç-Gereçler... 69 2.2.5.1.TV... 69 2.2.5.2.Video... 70 2.2.5.3.Bilgisayar... 70 2.3.BİLGİSAYAR DESTEKLİ EĞİTİM... 72 2.3.1.Bilgisayar Destekli Öğretimin Yararları... 74 2.3.2. Bilgisayar Kullanımında Esaslar... 75 2.3.3. Bilgisayar Destekli Eğitim Uygulamaları... 76 2.4.İNTERNET VE EĞİTİM... 77 2.4.1.İnternette Eğitim Uygulamaları... 78 2.4.2.İnternette Asenkron ve Senkron Eğitim... 79 2.5.UZAKTAN EĞİTİM... 80 2.5.1.Uzaktan Öğrenmenin Hipotezleri... 81 2.5.2.Uzaktan Eğitimin Önemi... 82 2.5.3.Uzaktan Eğitimde Hedef Kitle... 84 2.5.4.Uzaktan Eğitimde Modeller... 84 2.5.4.1.Tek Yönlü İletişim... 84 2.5.4.2.Çift Yönlü İletişim... 85 2.5.5.İnternet Tabanlı Uzaktan Eğitim... 85 2.5.6.Web Tabanlı Uzaktan Eğitim... 87 2.5.7.Dünyada Uzaktan Eğitim Uygulamaları... 87 2.5.7.1.Uzaktan Eğitimde Mektup... 87 2.5.7.2. Uzaktan Eğitimde Radyo... 88 2.5.7.3.Uzaktan Eğitimde Televizyon... 88 2.5.7.4. Uzaktan Eğitimde İletişim Teknolojileri... 89 2.5.8.Türkiye de Uzaktan Eğitim Uygulamaları... 90 2.5.8.1.Türkiye de Mektupla Uzaktan Eğitim... 91 2.5.8.2.Türkiye de İletişim Teknolojileri ile Uzaktan Eğitim... 92 2.5.8.3.Türkiye de ve Dünyada Akıllı Sınıf Uygulamaları... 93
v 2.5.8.4.Türkiye deki Üniversitelerde Başlıca Uzaktan Eğitim Uygulamaları 94 2.5.8.4.1.Anadolu Üniversitesi nde Uzaktan Eğitim... 94 2.5.8.4.2.İstanbul Üniversitesi... 96 2.5.8.4.3.Gazi Üniversitesi nde Uzaktan Eğitim... 97 2.5.8.4.4.ODTÜ de Uzaktan Eğitim... 98 2.5.8.4.5.Bilkent Üniversitesi nde Uzaktan Eğitim... 99 2.5.8.4.6.Sakarya Üniversitesi nde Uzaktan Eğitim... 99 2.5.8.4.7.İstanbul Bilgi Üniversitesi nde Uzaktan Eğitim... 99 2.5.8.4.8.Selçuk Üniversitesi nde Uzaktan Eğitim... 99 2.5.8.4.9.İstanbul Teknik Üniversitesi nde Uzaktan Eğitim... 100 2.6.E-ÖĞRENME... 100 2.7.ELEKTRONİK KÜTÜPHANE VE VERİTABANLARI... 101 2.7.1.Kütüphane Çeşitleri... 102 2.7.2.Elektronik Yayıncılık... 103 2.7.3.Ulusal Akademik Ağ ve Bilgi Merkezi... 105 2.7.4.Kütüphanelerin Geleceği... 106 2.7.5.Türkiye de Elektronik Yayın Yapan Bazı Üniversiteler... 107 2.7.5.1.Anadolu Üniversitesi Kütüphanesi... 107 2.7.5.2.Bilkent Üniversitesi Kütüphanesi... 108 2.7.5.3.Gazi Üniversitesi Kütüphanesi... 109 2.7.5.4.Selçuk Üniversitesi Kütüphanesi... 109 2.8.KONUYLA İLGİLİ YAPILAN ÇALIŞMALAR... 111 BÖLÜM III SELÇUK ÜNİVERSİTESİ AKADEMİSYENLERİ VE ÖĞRENCİLERİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA 3.1.YÖNTEM... 116 3.1.1.Araştırmanın Modeli... 116 3.1.2.Evren ve Örneklem... 116 3.1.3.Araştırmanın Hipotezleri... 119 3.2.VERİ TOPLAMA ARACI GELİŞTİRİLMESİ... 120 3.2.1.Geçerlilik ve Güvenilirlik... 121
vi 3.2.2.İstatistiksel Çözümleme Teknikleri... 122 3.3.AMAÇ VE PROBLEM... 123 3.3.1.Sayıltılar ve Sınırlılıklar... 123 3.4.BULGULAR VE YORUMLAR... 124 3.4.1.ÖĞRENCİLER İLE İLGİLİ BULGULAR... 124 3.4.1.1.Öğrencilerin Özellikleri... 124 3.4.1.2. İletişim Araçlarını Kullanma Boyutu... 126 3.4.1.3. İletişim Araçlarıyla Öğrencilere Ulaşma Boyutu... 132 3.4.1.4. İletişim Teknolojilerini Kullanma Boyutu... 138 3.4.1.5. Teknolojik İmkânlar Boyutu... 143 3.4.1.6.Ders Amaçlı Kullanma Boyutu... 148 3.4.1.7.Öğrenmeye Etkisi Boyutu... 153 3.4.2.AKADEMİK PERSONEL İLE İLGİLİ BULGULAR... 159 3.4.2.1.Akademik Personelin Özellikleri... 159 3.4.2.2.İletişim Araçlarını Kullanma Boyutu... 161 3.4.2.3. İletişim Araçlarıyla Öğrencilere Ulaşma Boyutu... 166 3.4.2.4. İletişim Teknolojilerini Kullanma Boyutu... 169 3.4.2.5. Teknolojik İmkânlar Boyutu... 173 3.4.2.6.Ders Amaçlı Kullanma Boyutu... 177 3.4.2.7.Öğrenmeye Etkisi Boyutu... 181 SONUÇ VE ÖNERİLER...196 KAYNAKÇA...200 EKLER...211 Ek.1.Birimlere Göre Derste Teknoloji Kullanımı Çoklu Karşılaştırma Tablosu... 211 Ek.2.Birimlere Göre Akademik Personelin Derste Teknoloji Kullanımının Öğrenmeye Olan Etkisine Bakış Açısı Çoklu Karşılaştırma Tablosu... 223 Ek.3.Birim Öğrencilerinin İletişim Teknolojileri Kullanımı Çoklu Karşılaştırma Tablosu... 234
vii Ek.4.Unvana göre İletişim Teknolojileri Kullanımı Çoklu Karşılaştırma Tablosu... 246 Ek.5.Unvana göre İletişim Araçlarını Kullanma Çoklu Karşılaştırma Tablosu... 247 Ek.6.Öğrenci Anket Formu Örneği... 248 Ek.7.Akademik Personel Anket Formu Örneği... 250
viii ŞEKİLLER TABLOSU TABLO 1.1, 2 VE 3. NESİL TEKNOLOJİLERİN KARŞILAŞTIRMALI TABLOSU... 49 TABLO 2.İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ UZAKTAN EĞİTİM PROGRAMLARI... 96 TABLO 3.GAZİ ÜNİVERSİTESİ UZAKTAN EĞİTİM PROGRAMLARI... 98 TABLO 4.ANADOLU ÜNİVERSİTESİ KAYNAKLARI... 107 TABLO 5.GAZİ ÜNİVERSİTESİ KÜTÜPHANE KAYNAKLARI... 109 TABLO 6.ÖĞRENCİ ÖRNEKLEM SAYISININ BELİRLENMESİ... 117 TABLO 7.ANKETE KATILAN ÖĞRETİM ELEMANLARININ BİRİMLERE GÖRE DAĞILIMI... 118 TABLO 8.ÖĞRENCİ ANKET FORMU ALT BOYUTLARI... 120 TABLO 9.ÖĞRETİM ELEMANI ANKET FORMU ALT BOYUTLARI... 120 TABLO 10.ÖĞRENCİ ANKET FORMU ALT BOYUTLARI GÜVENİRLİK KATSAYILARI... 121 TABLO 11.ÖĞRETİM ELEMANI ANKET FORMU GÜVENİRLİK KATSAYILARI.. 122 TABLO 12.CİNSİYET DAĞILIMI... 124 TABLO 13.ÖĞRENCİLERİN SINIF DAĞILIMI... 124 TABLO 14.ÖĞRENCİLERİN YAŞ DAĞILIMI... 124 TABLO 15.ÖĞRENCİLERİN BİLGİSAYARA SAHİP OLMA DURUMU... 125 TABLO 16.İNTERNET BAĞLANTISI DAĞILIMI... 125 TABLO 17.ÖĞRENCİLERİN İNTERNETE BAĞLANAN CEP TELEFONU DAĞILIMI... 125 TABLO 18.ÖĞRENCİLERİN BİRİMLERE GÖRE DAĞILIMI... 126 TABLO 19.İNTERNET ÜZERİNDEN TELEVİZYON YAYINI İZLEME DAĞILIMI... 126 TABLO 20.İNTERNET ÜZERİNDEN RADYO DİNLEME DAĞILIMI... 127 TABLO 21.İNTERNET ÜZERİNDEN GAZETE OKUMA DAĞILIMI... 127 TABLO 22.İNTERNET ÜZERİNDEN DERGİ OKUMA DAĞILIMI... 128 TABLO 23.CEP TELEFONUYLA İNTERNETE BAĞLANMA VE HABER TAKİBİ... 128 TABLO 24.CEP TELEFONUYLA MOBİL TV YAYINLARININ İZLENME DAĞILIMI... 129 TABLO 25.ÜNTV İZLENME DAĞILIMI... 129 TABLO 26.RADYO ÜNİVERSİTE DİNLENME DAĞILIMI... 129 TABLO 27.BİRİMLERE GÖRE İLETİŞİM ARAÇLARINI KULLANMA BOYUTU ORTALAMA PUANLARI... 130 TABLO 28.İLETİŞİM ARAÇLARINI KULLANMA BOYUTU ORTALAMASI... 130 TABLO 29.CİNSİYETE GÖRE İLETİŞİM ARAÇLARINI KULLANMA BOYUTU... 131
ix TABLO 30.BİLGİSAYARA SAHİP OLMAYA GÖRE İLETİŞİM ARAÇLARINI KULLANMA... 131 TABLO 31.ÖĞRENCİLERİN ÖĞRETİM ELEMANLARINDAN ÖDEV/UYGULAMA GİBİ MATERYALLERİ E-POSTAYLA ALMA DURUMU... 132 TABLO 32.ÖĞRENCİLERİN BİRİM WEB SAYFALARINI ÖDEV ALMA AMACIYLA KULLANIMI... 133 TABLO 33.ÖĞRENCİLERİN ÖDEVLERİNİ İNTERNET YOLUYLA ULAŞTIRMA DURUMU... 133 TABLO 34.ÖĞRENCİLERİN FORUM KULLANIM DURUMU... 134 TABLO 35.DERS VE SINAV PROGRAMLARININ MESAJLA GÖNDERİMİ... 134 TABLO 36. SINAV SONUÇLARININ MESAJLA GÖNDERİMİ... 135 TABLO 37.ÇEŞİTLİ DUYURULARIN MESAJLA GÖNDERİMİ... 135 TABLO 38.BİRİMLERE GÖRE İLETİŞİM ARAÇLARIYLA ÖĞRENCİLERE ULAŞMA BOYUTU ORTALAMA PUANLARI... 136 TABLO 39.İLETİŞİM ARAÇLARIYLA ÖĞRENCİLERE ULAŞMA BOYUTU ORTALAMALARI... 136 TABLO 40.CİNSİYETE GÖRE İLETİŞİM ARAÇLARIYLA ÖĞRENCİLERE ULAŞMA BOYUTU... 137 TABLO 41.BİLGİSAYAR SAHİPLİĞİNE GÖRE İLETİŞİM ARAÇLARIYLA ÖĞRENCİLERE ULAŞMA... 137 TABLO 42.EĞİTİM ÖĞRETİM AMAÇLI HABER GRUPLARI VE FORUMLARA KATILIM... 138 TABLO 43.E-KİTAPLARDAN FAYDALANMA... 138 TABLO 44.ONLİNE VERİTABANLARINI KULLANMA... 139 TABLO 45.BİRİMLERE GÖRE VERİTABANI KULLANIMI... 139 TABLO 46.E-DERGİ OKUMA DURUMU... 140 TABLO 47.İNTERNETİN ARKADAŞLARLA İLETİŞİMDE KULLANIMI... 140 TABLO 48.İNTERNETİN ÖĞRETİM ELEMANLARI İLE İLETİŞİMDE KULLANIMI... 141 TABLO 49.BİRİMLERE GÖRE İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİNİ KULLANMA BOYUTU ORTALAMA PUANLARI... 141 TABLO 50.İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİNİ KULLANMA BOYUTU ORTALAMALARI... 142 TABLO 51.CİNSİYETE GÖRE İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİNİ KULLANMA... 142 TABLO 52.BİLGİSAYAR SAHİPLİĞİNE GÖRE İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİNİ KULLANMA... 143
x TABLO 53.DERSLİKLERDE BİLGİSAYAR BULUNMA DÜZEYİ... 143 TABLO 54.DERSLİKLERDE PROJEKSİYON CİHAZI BULUNMA DÜZEYİ... 144 TABLO 55.KABLOSUZ İNTERNET DURUMU... 144 TABLO 56.FAKÜLTE VE YÜKSEKOKULLARA GÖRE KABLOSUZ İNTERNET BAĞLANTISI... 144 TABLO 57.BİRİMLERDE KULLANILAN TEKNOLOJİLERİN İŞ HAYATIYLA UYUMLU OLMA DURUMU... 145 TABLO 58.BİRİMLERDE İMKÂNLARDAN YARARLANMA... 146 TABLO 59.BİRİMLERDE BULUNAN TEKNOLOJİK İMKÂNLAR... 146 TABLO 60.BİRİMLERE GÖRE TEKNOLOJİK İMKANLAR BOYUTU ORTALAMA PUANLARI... 146 TABLO 61.TEKNOLOJİK İMKANLAR BOYUTU ORTALAMASI... 147 TABLO 62.CİNSİYETE GÖRE TEKNOLOJİK İMKANLARDAN FAYDALANMA... 148 TABLO 63.BİLGİSAYARA SAHİPLİĞİNE GÖRE TEKNOLOJİK İMKANLAR... 148 TABLO 64.DERSTE BİLGİSAYAR KULLANIMI... 148 TABLO 65.BİLGİSAYAR VE PROJEKSİYON KULLANIMI... 149 TABLO 66.SUNU DOSYALARI KULLANIMI... 149 TABLO 67.DERSTE FİLM KULLANIMI... 150 TABLO 68.AKADEMİK PERSONELİN DERSTE TEKNOLOJİ KULLANIMI... 150 TABLO 69.BİRİMLERE GÖRE DERS AMAÇLI KULLANMA BOYUTU ORTALAMA PUANLARI... 151 TABLO 70.İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİNİ DERS AMAÇLI KULLANMA BOYUTU ORTALAMASI... 152 TABLO 71.CİNSİYETE GÖRE DERS AMAÇLI KULLANMA BOYUTU... 152 TABLO 72.BİLGİSAYAR SAHİPLİĞİNE GÖRE DERS AMÇLI KULLANMA... 152 TABLO 73.KULLANILAN TEKNOLOJİLER DERSE İLGİYİ ARTIRIR... 153 TABLO 74.KULLANILAN TEKNOLOJİLER DERSİN ANLAŞILMASINI SAĞLAR.. 153 TABLO 75.KULLANILAN TEKNOLOJİLER ÖĞRENMEYİ KOLAYLAŞTIRIR... 154 TABLO 76.KULLANILAN TEKNOLOJİLER DERSE KATILIMI ARTIRIR... 154 TABLO 77.KULLANILAN TEKNOLOJİLER ÖĞRENCİNİN BAŞARISINI ARTIRIR 155 TABLO 78.ÜNİVERSİTE TELEVİZYONU YAYINLARININ BAŞARIYA ETKİSİ... 155 TABLO 79. BİRİMLERE GÖRE ÖĞRENMEYE ETKİSİ BOYUTU ORTALAMA PUANLARI... 155 TABLO 80.İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİNİN ÖĞRENMEYE ETKİSİ BOYUTU ORTALAMASI... 156
xi TABLO 81.CİNSİYETE GÖRE İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİNİN ÖĞRENMEYE ETKİSİ BOYUTU... 157 TABLO 82.BİLGİSAYAR SAHİPLİĞİNE GÖRE ÖĞRENMEYE ETKİSİ... 157 TABLO 83.ARAŞTIRMAYA KATILAN AKADEMİK PERSONEL SAYISI... 159 TABLO 84.AKADEMİK UNVANA GÖRE DAĞILIM... 159 TABLO 85.CİNSİYET DAĞILIMI... 160 TABLO 86.ÖĞRETİM ELEMANLARININ YAŞ DAĞILIMI... 160 TABLO 87.AKADEMİK PERSONELİN GÖREV SÜRELERİ... 160 TABLO 88.İNTERNET ÜZERİNDEN TELEVİZYON YAYINI İZLEME DAĞILIMI... 161 TABLO 89.İNTERNET ÜZERİNDEN RADYO DİNLEME DAĞILIMI... 161 TABLO 90.İNTERNET ÜZERİNDEN GAZETE OKUMA DAĞILIMI... 162 TABLO 91.İNTERNET ÜZERİNDEN DERGİ OKUMA DAĞILIMI... 162 TABLO 92.E-KİTAP OKUMA DAĞILIMI... 162 TABLO 93.CEP TELEFONUYLA İNTERNETE BAĞLANMA VE HABER TAKİBİ... 163 TABLO 94.CEP TELEFONUYLA MOBİL TV YAYINLARININ İZLENME DAĞILIMI... 163 TABLO 95.ÜNTV İZLENME DAĞILIMI... 164 TABLO 96.RADYO ÜNİVERSİTE DİNLEME DAĞILIMI... 164 TABLO 97.BİRİMLERE GÖRE İLETİŞİM ARAÇLARINI KULLANMA BOYUTU ORTALAMA PUANLARI... 164 TABLO 98.İLETİŞİM ARAÇLARINI KULLANMA BÖYUTU ORTALAMASI... 165 TABLO 99.CİNSİYETE GÖRE İLETİŞİM ARAÇLARINI KULLANMA BOYUTU... 165 TABLO 100.AKADEMİK PERSONELİN ÖDEV AMAÇLI E-POSTA KULLANIMI... 166 TABLO 101.AKADEMİK PERSONELİN BİRİM WEB SAYFASI KULLANIMI... 166 TABLO 102.AKADEMİK PERSONELİN ÖDEVLERİ E-POSTAYLA TESLİM ALMA DURUMU... 167 TABLO 103.AKADEMİK PERSONELİN FORUM KULLANIM DURUMU... 168 TABLO 104.BİRİMLERE GÖRE İLETİŞİM ARAÇLARIYLA ÖĞRENCİLERE ULAŞMA BOYUTU ORTALAMA PUANLARI... 168 TABLO 105.İLETİŞİM ARAÇLARIYLA ÖĞRENCİLERE ULAŞMA... 169 TABLO 106.CİNSİYETE GÖRE İLETİŞİM ARAÇLARIYLA ÖĞRENCİLERE ULAŞMA... 169 TABLO 107.HABER GRUPLARI VE FORUMLARA KATILIM... 169 TABLO 108.E-KİTAPLARDAN FAYDALANMA... 170 TABLO 109.ONLİNE VERİTABANLARINI KULLANMA... 170 TABLO 110.E-DERGİ OKUMA DURUMU... 170
xii TABLO 111.İNTERNETİN MESLEKTAŞLAR İLE İLETİŞİM İÇİN KULLANIMI... 171 TABLO 112.İNTERNETİN ÖĞRENCİLER İLE İLETİŞİM İÇİN KULLANIMI... 171 TABLO 113.BİRİMLERE GÖRE İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİNİ KULLANMA BOYUTU ORTALAMA PUANLARI... 172 TABLO 114.İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİNİ KULLANMA ORTALAMASI... 172 TABLO 115.CİNSİYETE GÖRE İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİNİ KULLANMA... 173 TABLO 116.DERSLİKLERDE BİLGİSAYAR BULUNMA DÜZEYİ... 173 TABLO 117.DERSLİKLERDE PROJEKSİYON CİHAZI BULUNMA DÜZEYİ... 174 TABLO 118.BİRİMLERDE KABLOSUZ İNTERNET DURUMU... 174 TABLO 119.BİRİMLERDE KULLANILAN TEKNOLOJİLERİN İŞ HAYATIYLA UYUMLU OLMA DURUMU... 174 TABLO 120.BİRİMLERDEKİ İMKÂNLARDAN YARARLANMA... 175 TABLO 121. BİRİMDE BULUNAN TEKNOLOJİK İMKANLARIN YETERLİLİĞİ... 175 TABLO 122.BİRİMLERE GÖRE TEKNOLOJİK İMKANLAR BOYUTU ORTALAMA PUANLARI... 176 TABLO 123.TEKNOLOJİK İMKANLAR ORTALAMASI... 176 TABLO 124.CİNSİYETE GÖRE TEKNOLOJİK İMKANLAR BOYUTU... 177 TABLO 125.AKADEMİK PERSONELİN DERSTE BİLGİSAYAR KULLANIMI... 177 TABLO 126.AKADEMİK PERSONELİN BİLGİSAYAR VE PROJEKSİYON KULLANIMI... 177 TABLO 127.AKADEMİK PERSONELİN SUNU DOSYALARI KULLANIMI... 178 TABLO 128.AKADEMİK PERSONELİN DERSTE FİLM KULLANIMI... 178 TABLO 129.AKADEMİK PERSONELİN DERSTE TEKNOLOJİ KULLANIMI... 179 TABLO 130.BİRİMLERE GÖRE DERS AMAÇLI KULLANIMI BOYUTU ORTALAMA PUANLARI... 179 TABLO 131. İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİNİ DERS AMAÇLI KULLANMA ORTALAMASI... 180 TABLO 132.CİNSİYETE GÖRE İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİNİ DERS AMAÇLI KULLANMA... 180 TABLO 133.KULLANILAN TEKNOLOJİLER DERSE İLGİYİ ARTIRIR... 181 TABLO 134.KULLANILAN TEKNOLOJİLER DERSİN İYİ ANLAŞILMASINI SAĞLAR... 181 TABLO 135.KULLANILAN TEKNOLOJİLER ÖĞRENMEYİ KOLAYLAŞTIRIR... 182 TABLO 136.KULLANILAN TEKNOLOJİLER DERSE KATILIMI ARTIRIR... 182 TABLO 137.KULLANILAN TEKNOLOJİLER ÖĞRENCİNİN BAŞARISINI ARTIRIR... 183
xiii TABLO 138.ÜNİVERSİTE TELEVİZYONU YAYINLARININ BAŞARIYA ETKİSİ... 183 TABLO 139.BİRİMLERE GÖRE ÖĞRENMEYE ETKİSİ BOYUTU ORTALAMA PUANLARI... 184 TABLO 140.İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİNİN ÖĞRENMEYE ETKİSİ ORTALAMALARI... 184 TABLO 141.CİNSİYETE GÖRE İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİNİN ÖĞRENMEYE ETKİSİ... 185 TABLO 142.İLETİŞİ ARAÇLARINI KULLANMA BOYUTU ÖĞRENCİ ÖĞRETİM ELEMANI KARŞILAŞTIRMA TABLOSU... 185 TABLO 143.İLETİŞİM ARAÇLARIYLA ULAŞMA BOYUTU ÖĞRENCİ ÖĞRETİM ELEMANI KARŞILAŞTIRMA TABLOSU... 186 TABLO 144.İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİNİ KULLANMA BOYUTU ÖĞRENCİ ÖĞRETİM ELEMANI KARŞILAŞTIRMA TABLOSU... 186 TABLO 145.TEKNOLOJİK İMKANLAR BOYUTU ÖĞRENCİ ÖĞRETİM ELEMANI KARŞILAŞTIRMA TABLOSU... 187 TABLO 146.DERS AMAÇLI KULLANMA BOYUTU ÖĞRENCİ ÖĞRETİM ELEMANI KARŞILAŞTIRMA TABLOSU... 187 TABLO 147.ÖĞRENMEYE ETKİSİ BOYUTU ÖĞRENCİ ÖĞRETİM ELEMANI KARŞILAŞTIRMA TABLOSU... 188 TABLO 148.ÖĞRENCİLERE GÖRE DERSTE TEKNOLOJİ KULLANIMI... 188 TABLO 149.AKADEMİK PERSONELE GÖRE DERSTE TEKNOLOJİ KULLANIMI. 189 TABLO 150.AKADEMİK PERSONELİN ÖĞRENMEYE ETKİSİNE BAKIŞI... 190 TABLO 151.CİNSİYET İLETİŞİM ARAÇLARINI KULLANMA İLİŞKİSİ... 190 TABLO 152. BİRİMLERE GÖRE İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİ KULLANIMI... 191 TABLO 153.BİLGİSAYARA SAHİP OLMAYA GÖRE İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİ KULLANIMI... 192 TABLO 154.İNTERNETE SAHİP OLMAYA GÖRE İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİ KULLANIMI... 192 TABLO 155.UNVANA GÖRE İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİ KULLANIMI... 192 TABLO 156.UNVANA GÖRE İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİNİN DERS AMAÇLI KULLANIMI... 193 TABLO 157.UNVANA GÖRE İLETİŞİM ARAÇLARI KULLANIMI... 193 TABLO 158.ÜNVANA GÖRE İLETİŞİM ARAÇLARIYLA ÖĞRENCİLERE ULAŞMA... 194 TABLO 159.AKADEMİK PERSONELİN GÖREV SÜRESİNE GÖRE İLETİŞİM TEKNOLOJİSİ KULLANIMI... 194
xiv TABLO 160.AKADEMİK PERSONELİN GÖREV SÜRESİNE GÖRE İLETİŞİM ARAÇLARIYLA ÖĞRENCİLERE ULAŞIMI... 195
xv Adı Soyadı Tugay ARAT Numarası 074121031003 Öğrencinin Ana Bilim / Bilim Dalı Halkla İlişkiler ve Tanıtım/Araştırma Yöntemleri Programı Tezli Yüksek Lisans Doktora Tez Danışmanı Yrd.Doç.Dr.Ömer BAKAN Tezin Adı İletişim Teknolojilerinin Yükseköğrenim Kurumlarında Öğretim Amaçlı Kullanımı: Selçuk Üniversitesi Örneği ÖZET İletişim teknolojileri genellikle, iletişim alanındaki bütün teknolojileri kapsayan bir kavram olarak kullanılmaktadır. Bu kavramın kapsamında iletim, telekomünikasyon, iletişim, enformasyon, yayın, yayım teknolojileri bulunmaktadır. Günlük hayatta sıkça kullandığımız birçok araç gereç bu teknolojiler içerisine girmektedir. İletişim dünyasının tarihine bakıldığında, üç temel devrim göze çarpar; matbaanın bulunması, elektrik ve elektronik devrimi ve radyo televizyonun bulunmasıdır. Bu devrim bilgisayar ve internetin de temelini oluşturmuştur. Bu çalışmada iletişim teknolojilerinin geçmişten günümüze kadar olan değişimi incelenmiştir. İletişim teknolojileri her alanda olduğu gibi eğitim alanında da yoğun bir biçimde kullanılmaktadır. İletişim teknolojileri eğitimi etkili, nitelikli hale getirmektedir. İletişim teknolojileri araçlarının eğitim alanında kullanılması çeşitli biçimlerde karşımıza çıkabilir. Bunlar eğitim teknolojisi, bilgisayar yönetimli öğretim, bilgisayar destekli eğitim, uzaktan eğitim, web tabanlı eğitim, e-öğrenme şeklindedir. Tüm bu alanlar eğitimi okul ile sınırlı olmaktan çıkarmıştır. Artık okul bittiğinde eğitim bitmemekte, her yaştan her meslekten, eğitim düzeyi yüksek düzeyde olan kişiler dahi eğitime geri dönmektedirler. Çalışmada bu konular kapsamlı bir şekilde incelenmiştir. Yükseköğretimde iletişim teknolojilerinin kullanımına yönelik olarak Selçuk Üniversitesi akademisyen ve öğrencilerine anket uygulanmıştır. Elde edilen veriler SPSS istatistik programı ile uygun analizlere tabii tutulmuş ve bu çerçevede Selçuk Üniversitesi nde iletişim teknolojilerinin ne derece kullanıldığı saptanmış ve öneriler getirilmiştir.
xvi Adı Soyadı Tugay ARAT Numarası 074121031003 Öğrencinin Ana Bilim / Bilim Dalı Halkla İlişkiler ve Tanıtım/Araştırma Yöntemleri Programı Tezli Yüksek Lisans Doktora Tez Danışmanı Yrd.Doç.Dr.Ömer BAKAN Tezin Adı The Usage of Communication Technologies in Higher Education: Selçuk University Sample ABSTRACT Communication technology is usually used as a concept covering all the technologies in this field. Within the scope of this concept there is telecommunication, communication, information, publishing and printing technology. These technologies are now among many tools we use in daily life. Looking at the history of the world of communication, there are three major revolutions: the invention of printing, electric and electronic revolution and the invention of radio and television. These revolutions are the basis of computer and internet. In this study we investigated the changes in communication technologies from the past to the present. Communication technologies are intensively used in education field as in all areas. Thanks to communication technologies, education has become more effective and qualified. The use of communication technology tools could be seen in various forms in education area. These are educational technology, computer-managed training, computer assisted learning, distance learning, web-based training and e-learning. All these areas have made education independent from schools. Now learning is not finished after graduation from schools. People from all ages, all professions, even with higher level of education return to training. These issues are examined in the study in a comprehensive manner. Academics and students were surveyed for the use of communication technologies in higher education in Selcuk University. The data obtained was subject to appropriate analysis with SPSS statistical software, to what extent communication technologies being used was determined and new suggestions were made.
xvii KISALTMALAR TABLOSU 3G GSM www TCP/IP SPSS ABD DARPA ISDN VHF UHF TRT PTT İTÜ DVB HDTV NASA DBS DSL IP IPTV Wi-Fi TTNET FM DAB AOL Mobil iletişimde üçüncü nesil teknolojiler. Mobil İletişim İçin Küresel Sistem. World Wide Web, dünyadaki bilgisayarların birbiriyle iletişim kurabildiği global bir ağ. TCP (transmission control protokol) / IP (internet protokol), internette veri transferi için kullanılan iki protokolü temsil eder. Sosyal bilimler için istatistik paketi. Amerika Birleşik Devletleri. ABD Savunma Bakanlığı İleri Araştırma Projeleri Ajansı. Tümleşik Hizmetler Sayısal Ağı. Very high frequency. Ultra high frequency. Türkiye Radyo Televizyon Kurumu. Posta Telgraf Teşkilatı. İstanbul Teknik Üniversitesi. Sayısal video yayını. Yüksek Çözünürlükte Televizyon. Amerika Birleşik Devletleri Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi Doğrudan uydu yayıncılığı. Telefon hattını kullanarak yüksek hızda veri iletimini sağlayan erişim. İnternet protokol, bilgisayarların birbirleriyle iletişim kurması için kullandıkları benzersiz bir numaralardır. Televizyon sinyallerinin DSL kullanıcısı abonelere internet protokolü üzerinden dağıtıldığı sistemler. Kablosuz internet teknolojisi. Türkiye de faaliyet gösteren internet servis sağlayıcısı. Radyo frekanslarının aktarımında ses kalitesini etkileyen bir frekans teknolojisidir. Dijital radyo yayıncılığı. America On Line'ın kısaltılmasıdır.
xviii DW NMT CEPT GPRS ITU SMS ODTÜ FTP LAN WAN TÜBİTAK YÖK e-mba DPT ULAKBİM UZEM Avrupa nın Deutsche Welle adlı radyosu. 1.nesil telefonlarda bir standart (Nordic Mobile Telephone) Avrupa Posta ve Telekomünikasyon İdareleri Konferansı Cep telefonu üzerinden internete bağlanabilmeyi sağlayan teknolojidir. Uluslararası Telekomünikasyon Birliği. Kısa Mesaj Hizmeti. Orta Doğu Teknik Üniversitesi. Dosya transfer protokolü. Bölgesel alan ağıdır. Geniş alan ağıdır. Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu. Yüksek Öğrenim Kurumu. İstanbul Bilgi Üniversitesinin yüksek lisans programlarının adı. Devlet Planlama Teşkilatı. Ulusal Akademik Ağ ve Bilgi Merkezi. İstanbul Teknik Üniversitesi uzaktan eğitim merkezi.
1 GİRİŞ İletişim, insanların duygu düşünce, tutum ve davranışlarını sözlü, yazılı ve sözsüz olarak iletme faaliyetidir. İletişim, bilgi, duygu ve düşüncelerin paylaşılması, anlatılması, anlaşılmasıdır. Teknoloji insan ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla, ürün ve süreçlere bilginin uygulanması şeklinde tanımlanmaktadır ve gelişen teknolojiler hayatımıza girerek, hayatımızı yönlendirerek vazgeçilmez bir hale gelmektedir. Teknolojik gelişmenin altyapısı olan telefon, radyo ve televizyondan sonra bilgisayar ve internetin gelişimi daha hızlı yaşanmıştır. Kişisel bilgisayarların üretilmesi, yaygınlaşması, çeşitli yazılımların basitleşmesi, özellikle telekomünikasyon ve kablo teknolojisindeki gelişmeler ile hızlı, kesintisiz bilgi akışı sağlanmıştır. Bu gelişmelere uydu ve kablosuz iletişim sistemlerinde yaşanan ilerlemeler eklendiğinde dünya bir bilgi ağı haline gelmiş durumdadır. Teknoloji ve iletişim kavramlarının bir araya gelmesiyle anlam kazanan iletişim teknolojileri; telekomünikasyon, iletişim, basım, yayın, yayım, iletme ve enformasyon kavramlarından oluşmaktadır. Ateşle, dumanla ve haberci kuşlarla yapılan iletişim, uzun yıllar sonrasında yerini uydular ile yapılan iletişime bırakmıştır. Faks, cep telefonu, internet gibi gelişmiş iletişim teknolojileri sayesinde saniyeler içerisinde ülkeler, kıtalararası iletişim sağlanmaktadır. İletişim teknolojilerinde yaşanan gelişmeler radyo, televizyon, gazete ve dergi gibi iletişim araçlarını derinden etkilemiştir. Günümüzde dijital radyo, dijital televizyon yayınlarının izlenme, dinlenme oranları sürekli artmaktadır. 3G mobil teknolojiler hayatımıza girmiştir. 3G ifadesi en basit anlamıyla kablosuz teknolojilerin, özellikle de mobil iletişim teknolojilerinin günümüzde ulaştığı noktayı temsil etmektedir. Üçüncü nesil anlamına gelen 3G'ye gelene kadar iki nesil geçildi. Ses, data, video ve uzaktan yönetim gibi gelişmiş multimedya özellikler; e-posta, web sayfası görüntüleme, faks, video konferans gibi özellikler sunan 3G yüksek hızda internet erişimi de sağlamaktadır. Büyük ölçüde cep telefonu ile ilişkilendirilen 3G aslında yalnızca cep telefonlarında kullanılan bir teknoloji değildir. Mobil olarak yüksek hızda erişim sağlayan bir teknoloji olan 3G, askeri operasyonlar, ulaştırma, uzay, haberleşme gibi birçok farklı alanda kullanılmaktadır (Ödemir,2008).
2 Elektronik yayıncılık, internet gazeteciliği ya da sanal gazetecilik de denilen iletişim aracı bugün günlük hayatımızın vazgeçilmez unsurudur. Bilgisayar ve interneti olan dünyanın her köşesinden insanlar, gazeteleri ücretsiz okuyabilmektedirler. Yazılan bir haberin internet ortamına aktarılması saniyeler sürmektedir. Sunulan haberler anlık güncellenebilmektedir. Dergiler de bu değişimden etkilenerek elektronik dergiler olarak yayın dünyamıza girmiştir. Telefonun icadından önce bir mesajı iletmenin en hızlı yolu mors alfabesiyle telgraf göndermekti. Günümüzde kullanıcılar telefonları ile GSM teknolojisi sayesinde istedikleri ülkede görüşmelerini yapabilmektedirler. İletişim teknolojisinde devrim sayılabilecek gelişmeler arasında telefon, radyo ve televizyonun bulunması çok önemlidir. Bu gelişmelerden sonra iletişimde ikinci devrim şeklinde nitelendirilebilecek gelişmeler ise bilgisayar ve internettir. İnternet insanlar arası iletişimin yanı sıra görsel medya araçlarının da bir arada sunulduğu etkileşimli bir iletişim ağıdır. Mail, dosya transferi, sohbet, telekonferans, ağ sistemleri, www gibi unsurları ile hayatımızın çok büyük bir parçası haline gelmiştir. İletişim teknolojilerinde yaşanan tüm bu gelişmeler eğitim sistemine önemli katkılar sağlamıştır. İnsanın eğitim yoluyla elde ettiği kazanımları daha verimli bir şekilde kullanabilmesini teknoloji sağlamaktadır. Kalıcı, etkin bir öğretim için öğrenme süreçlerinde teknoloji unsurlarından faydalanılmaya başlanmıştır. Çağdaş eğitim politikası bilimsel esaslara dayanmadığı ve uygulamalarında teknolojik olanaklardan yararlanmadığı sürece, toplumsal ve bireysel gereksinimleri karşılayamaz. Eğitimin bir amacı da toplum gereksinimleri doğrultusunda bireyler yetiştirmektir. Bu bakımdan bilgi iletişim çağına uygun, bilgi toplumunun özellikleri dikkate alınarak öğrenciler yetiştirmek gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Bu bireylerin bilgiye ulaşımı, bilgiyi düzenleme, bilgiyi sunma ve iletişim kurma becerileri ile donatılmış hale gelmeleri gereklidir. Eğitim öğretim sürecinde kullanılan araç ve gereçlerin öğrenme sürecine olumlu etkileri bulunmaktadır. Öğretme öğrenme sürecinde araç gereçler, öğretimi desteklemek amacıyla kullanılarak öğretimi zenginleştirirler. Eski bir Çin atasözü Duyarsam unuturum, görürsem hatırlarım, yaparsam öğrenirim. demektedir. Yüzyıllar öncesinde söylenen bu söz eğitimde gerçek yaşantıların ne kadar önemli olduğunu anlatmaktadır (Şimşek, 2000:92). Eğitim teknolojileri unsurları olan araç
3 gereçlerin eğitim öğretimin etkin ve kalıcı olmasını sağlamada çok önemli payı bulunmaktadır, çünkü öğrenmeye katılan duyu organlarının sayısı arttıkça daha iyi öğrenilir ve daha geç unutulur (Şimşek, 2002:31). Bilgisayarın eğitim sistemlerine girmesi, eğitim ve öğretim sürecinde, programlarda, bilgi akışında kullanımı geleneksel bilgi aktarımına dayalı sistemlerde köklü değişiklikler sağlamıştır. Bilgisayar öğretim işlevini yerine getirirken ses, görme ve dokunma ile ilgili iletişim kanallarını kullanırken yorulmayan bıkmayan bir öğreticidir ve öğrenciye uygun öğrenme için yön vermektedir. Bilgisayarın eğitimde kullanımı üniversite ve okullarla sınırlı değildir. Ayrıca eğitimde kullanılan sadece bilgisayarlar değildir. Bilgisayara bağlı pek çok öğretim aracı, bilgi işlem ve dokümantasyon merkezleri, veri tabanları, yerel ve ulusal bilgisayar ağları gibi sistemler kullanılmaktadır (Alkan, 1998:184). Bilgisayarları eğitim sisteminde en yaygın olarak kullanan ülke Amerika Birleşik Devletleridir. İngiltere de 1970 den itibaren eğitimde bilgisayar kullanımı ile ilgili çalışmalar yapılmıştır. Türkiye de bilgisayar destekli eğitim kapsamında bilgisayar kullanımının yaygınlaştırılması için çalışmalar devam etmektedir. Milyonlarca bilgisayardan oluşan, binlerce bilgisayar sistemini TCP/IP protokolü sayesinde birbirine bağlayan global ağa internet denir. İnternet yaşadığımız yüzyıla damga vurmuş, değişik bilgisayar ağlarındaki kişilerin sanki aynı ağ üzerindeymiş gibi haberleşmelerini ve bilgilerini paylaşmayı sağlayan bir sistemdir. Eğitimde, internet kullanımı günümüzde yaygın olarak kullanılmaktadır ve gelecekte kullanım oranı artacaktır. İnternet üzerinden eğitimin önemli işlevi, eğitimin sınıftan çıkarak geniş bir zaman ve mekana yayılarak verilebilir olmasıdır. Eğitimciler öğretim ve tecrübelerini internet ortamına taşıyabilmektedirler. İletişim teknolojilerinin günümüz uygulamalarından biri de uzaktan eğitimdir. Uzaktan eğitim farklı ortamlarda bulunan öğrenci ve eğitimcilerin, öğrenme - öğretme faaliyetlerini, iletişim teknolojileri kullanarak gerçekleştirdikleri bir eğitim modelidir (Yalın, 2001:204). Bugün artık internet, bilimsel araştırmaların, üretkenliğin, değişimlerin, global ticaretin ve global eğitimin temel bilgi kaynağı durumundadır. Bu bilgi iletişim ağı, dünyada yaşayan tüm insanlar arasında yazılı, sözlü ve görüntülü iletişim kurmanın küresel merkezi haline gelmiştir. Günümüzde küresel iletişim ağında, küresel uzaktan eğitim hizmetinden faydalanmak gerekliliği