Ýstanbul'da Park Yeri Sorunu Ýstanbul Trafik Vakfý Çekici Ücretleri Otopark Ücretleri Parkometre Uygulamasý Orhan Demir 09 Mayýs 2003 Her hakký Tüketiciler Birliði'ne aittir. Kaynak gösterilmeden kullanýlamaz
GÝRÝÞ Ülkemizin nüfus, ticaret, sanayi, spor, motorlu araç vb. pek çok konuda en büyük ve en hýzlý büyüyen þehri olan Ýstanbul, bu büyümesini dengeli arazi kullanýmý ve planlý bir alt yapý ile gerçekleþtirememektedir. Ýstanbul Büyükþehir Belediyesi Ulaþým Koordinasyon Dairesi'nin Eylül 2002 verilerine göre; nüfusunun 15.000.000 olduðu ve bu nüfusuyla dünyada 101 ülkeyi geride býrakan Ýstanbul'da, günde ortalama 12.000.000 kiþi kent içinde hareket halindedir. Türkiye'de trafiðe kayýtlý yaklaþýk 10.000.000 aracýn beþte birinden fazlasý, yani 2.500.000 trafik aracý Ýstanbul'da bulunuyor. Ayrýca her gün 400 ilâ 600 civarýnda araç trafiðe katýlmaktadýr. Ýstanbul'da bulunan trafik araçlarýnýn %78'i otomobil, %22'si ise toplu taþýma aracýdýr. Ýstanbul'da görev yapan trafik zabýtasýnýn sayýsý 2.783'tür. Yani 1.000.000 kiþiye 278 polis, 825 araca 1 trafik zabýtasý düþmektedir. Bu kadar yoðun bir araç trafiðine sahip bu kentte, zorunlu olarak araçlarýn parklanma sorunu ortaya çýkmaktadýr. Bu rapor, Ýstanbul'da yaþayan ve trafik aracý bulunan tüketicilerin, genel olarak mâruz kaldýklarý parklanma sorunu ve özel olarak da Ýstanbul Trafik Vakfý ve park yeri bulunan kamu kurumlarýnýn uygulamalarýna iliþkin durumu tespit etmek ve konuya dikkat çekmek amacý ile hazýrlanmýþtýr. Ýstanbul'dan Sayýlar Ýstanbul Defterdarlýðý'na göre, kentte 567 otopark bulunmakta olup bu otoparklar 62.000 araçlýk kapasiteye sahiptir. Otopark olarak iþletilen kaldýrýmlarý da dikkate alarak deðerlendirme yapan Ýstanbul Büyükþehir Belediyesi'ne göre ise, kentte 1631 otopark bulunmaktadýr. Oysa ki, Ýstanbul'un kent içi trafik akýþý 400.000 araçlýk park yerini zorunlu kýlmaktadýr. Bu durum araçlarýn yollara, kaldýrýmlara ve cadde kenarlarýna park edilmesine, kaldýrýmlarýn ve cadde ve sokak kenarlarýnýn park yeri olarak kullanýlmasý da Ýstanbul trafiðinin olumsuz yönde etkilenmesine neden olmaktadýr. Yani Ýstanbul'da yaþayan herkesin trafik sorunu, araç sahiplerinin de ayrýca park yeri sorunu bulunmaktadýr. Tespit edilen bu olumsuz durum, sürücülerin bulduklarý boþ alanlara park etmelerine, sonuçta trafik cezasý ile karþý karþýya kalmalarýna, araçlarýnýn çekiciler tarafýndan çekilerek otoparklara konulmasýna, yüklü miktarda çekici, otopark ücreti ödemelerine neden olmaktadýr.
Mevzuattaki Düzenleme 2918 sayýlý Karayollarý Trafik Kanunun 61. maddesine göre; Duraklamanýn yasaklandýðý yerlerde, Park etmenin trafik iþaretleri ile yasaklandýðý yerlerde, Geçiþ yollarý önünde veya üzerinde, Belirlenmiþ yangýn musluklarýna her iki yönden beþ metrelik mesafe içinde, Kamu hizmeti yapan yolcu taþýtlarýnýn duraklarýný belirten levhalara iki yönden onbeþ metrelik mesafe içinde, Üç veya daha fazla ayrý taþýt yolu olan karayolunda ortadaki taþýt yolunda, Kurallara uygun þekilde park etmiþ araçlarýn çýkmasýna engel olacak yerlerde, Geçiþ üstünlüðü olan araçlarýn giriþ ve çýkýþýnýn yapýldýðýnýn belirlendiði iþaret levhasýndan onbeþ metre mesafe içinde, Ýþaret levhalarýnda park etme izni verilen süre veya zamanýn dýþýnda, Kamunun faydalandýðý ve yönetmelikte belirtilen yerlerin giriþ ve çýkýþ kapýlarýnýn her iki yönde beþ metrelik mesafe içinde, Park için yer ayrýlmamýþ veya trafik iþaretleri ile belirtilmemiþ alt geçit, üst geçit ve köprüler üzerinde veya bunlara on metrelik mesafe içinde, Park etmek için tespit edilen süre ve þeklin dýþýnda, Belirli kiþi, kurum ve kuruluþlara ait araçlara, yönetmelikteki esaslara göre ayrýlmýþ ve bir iþaret levhasý ile belirlenmiþ park yerlerinde, Ayrýca yönetmelikte belirtilen haller dýþýnda yaya yollarda, Park etmek yasaktýr. Bu madde hükümlerine uymayan sürücüler para cezasý ile cezalandýrýlýrlar. Yasaklara aykýrý park etmiþ araçlar trafik zabýtasýnca kaldýrýlabilir. Yasaklanan yerlerde ve hallerde park edilmiþ olan araçlarýn hangilerinin hangi þartlarda, kaldýrýlýp götürüleceði, götürülme sýrasýnda zarara ve ziyana uðratýlmamasý için alýnacak önlemler ile kaldýrma ve götürme giderlerinin tahsili usul ve esaslarý yönetmelikte gösterilir. Kaldýrýlýp götürülen araçlarýn giderleri ile verilen ceza, sürücüsü veya sahibince ödenmeden araç teslim edilmez. Yasa maddesinde sözü edilen Karayollarý Trafik Yönetmeliði'nin 119. maddesi de, park etme yasaðýna uymayan hangi araçlarýn, kimler tarafýndan kaldýrýlabileceðini belirlemektedir. Buna göre; Duraklamanýn yasak olduðu yerlerde, Geçiþ yollarý önünde ve üzerinde, Belirlenmiþ yangýn musluklarýna her iki yönden 5 metrelik mesafe içinde, Kamu hizmeti yapan yolcu taþýtlarýnýn duraklarýný belirten iþaret levhalarýna 15 metrelik mesafe içinde, Üç veya daha fazla ayrý taþýt yolu olan karayolunda ortadaki taþýt yolunda ve
üç veya daha fazla þeritli yollarda aksine bir düzenleme veya iþaretleme yapýlmadýkça sað þerit dýþýndaki þeritlerde, Kurallara uygun þekilde park etmiþ araçlarýn çýkmasýna engel olacak yerlerde, Geçiþ üstünlüðü olan araçlarýn giriþ ve çýkýþýnýn yapýldýðýnýn belirlendiði iþaret levhasýndan 15 metrelik mesafe içinde, Kamunun faydalandýðý yerlerin giriþ çýkýþ kapýlarýnýn önünde ve her iki yönünde 5 metrelik mesafe içinde, Belirli kiþilerin ve tatil günleri dýþýnda, kurum ve kuruluþlarýn araçlarý için ayrýlmýþ ve bir iþaretle belirlenmiþ park yerlerinde, Parkedilmiþ araçlar ile yukarýda sayýlan yerler dýþýnda kalan fakat belirgin þekilde trafik düzenini ve trafik güvenliðini etkilediði görülen ve sahibi bulunmayan ve yasak yerde olmasý bile genel güvenlik bakýmýndan tehlike yarattýðý anlaþýlan araçlar trafik zabýtasýnca, trafik zabýtasýnýn görev almadýðý veya bulunmadýðý yerlerde genel zabýta tarafýndan kaldýrýlýr. Yerleþim birimleri dýþýndaki karayollarýnda taþýt yolu üzerinde mecburi haller dýþýnda ve gerekli önlemleri almadan parketmiþ araçlarý yolun yapým ve bakýmýndan sorumlu olan kuruluþlar da kaldýrmaya yetkilidir. Ayný Yönetmeliðin devam eden maddelerine göre; yasak yerlere parkedilmiþ araçlar özel tertibatlý bir araçla (kurtarýcý veya çekici) çekilir, belli bir yerde muhafaza altýna alýnýr bu iþlemleri yapan görevliler araçlarýn herhangi bir zarar görmemesi için gereken dikkat ve titizliði gösterir. araçlarýn kaldýrýlýp götürülmesi sýrasýnda yapýlan masraflar, araç sahibine ödettirilir. parkedilen araçlar öncelikle resmi kurumlara ait otoparklarda muhafaza altýna alýnýr, resmi kurumlara ait otoparklarýn yeterli olmamasý halinde Ýl trafik komisyonunca belli özelliklere sahip otoparklar da bu amaçla kullanýlabilir. Ýstanbul Trafik Vakfý Mevcut otoparklarýn, ihtiyacýn ancak % 10 ilâ 15'ine cevap verebildiði Ýstanbul'da, araç sahiplerinin biraz da zorunlu olarak yasada ve ilgili yönetmelikte belirtilen yasaklara raðmen araçlarýný park etmeleri halinde, araçlarý genellikle Ýstanbul Trafik Vakfý'na ait çekiciler tarafýndan çekilmekte ve otoparklara götürülmektedir. Ýstanbul Trafik Vakfý, 1995 yýlýnda,.. Trafik Hizmetleri, trafik kazalarý, trafik kazalarýna baðlý iþ kazalarý sonucunda acil alýnacak önlemler ve müdahaleyi gerektiren yaralanmalarda, yaralýnýn süratle yardýmýna koþmak, acilen ilk müdahaleyi yapmak, tedavisinin yaptýrýlmasý için, naklini
saðlamak, bu iþlemle ilgili olarak Ýstanbul'da mevcut Polis Hastanesi'nden, Devlet Hastanelerinden ve Özel Hastanelerden yararlanmak, yeni ilaveler yaptýrýlmasýný saðlamak, yaralýlarda yer taþýmacýlýðý ile birlikte hava taþýmacýlýðýnýn saðlanmasý için yani otolar ve helikopter almak, helikopter kiralamak, iþletilmesine iliþkin servisler kurmak, Trafik Hizmetlerinin aksatýlmadan sürdürülmesine temin bakýmýndan yeni kara, hava ve deniz araçlarýnýn alýnmasýný veya kiralanmasýný saðlamak, Trafik Kontrol Sisteminin en seri þekilde gerçekleþtirilmesi için bu araçlardan faydalanmak, trafik düzeninin aksatýlmadan sürdürülmesini temin için Trafik Þubesi, Belediye ve Karayollarý Genel Müdürlüðünün ve Üniversitelerin ilgili birimleri ile beraber ilgili meslek kuruluþlarýnýn görüþ ve düþüncelerinden faydalanmak, bunlarla birlikte konferans, panel, sergi düzenlemek, broþürler bastýrmak ve Ýstanbul Halký ile tüm Türkiye sathýna daðýtmak, Trafik Hizmetlerinde fedakarca çalýþan Trafik Polisleri'nin her türlü riske karþý hayat sigortalarýný bedeni ve ruhi saðlýklarýný korumak için gerektiðinde ayni ve nakdi yardýmda bulunmak, trafik hizmetlerinde kullanýlan araçlarý sigorta ettirmek, Trafik Polisleri'nin bilgi ve becerilerinin çaðýmýz düzeyine ulaþtýrýlmasý için Yurtiçi ve Yurtdýþý konferans, seminer toplantýlarýna katýlmalarýný saðlamak, Trafik Ýstasyonlarýnda teknik bilgileri temin etmek için bilgisayar aðlarý kurmak... amacýyla kurulmuþtur. Kurucularý arasýnda; dönemin Valisi Hayri Kozakçýoðlu, Emniyet Müdürü Necdet Menzir, Büyükþehir Belediye Baþkaný Recep Tayyip Erdoðan, Sakýp Sabancý, Jak Kamhi, Ýnan Kýraç, Suat Yalkýn, Lale Manço, Hýncal Uluç gibi kamuoyunun tanýdýðý isimlerin bulunduðu Vakfýn baþkaný, görevde bulunan Ýstanbul Valisidir. Ýstanbul Trafik Vakfý'ndan Þikâyetler Ýstanbul Trafik Vakfý'nýn parketmiþ araçlar üzerinde geçekleþtirdiði çekme iþlemleri, tahsil ettiði ücretler yoðun þekilde þikâyet konusu olmaktadýr. Ýstanbul Trafik Vakfý otoparksýz Ýstanbul'da büyük bir kazanç kapýsý haline dönüþmüþ olup otopark bulamayan çaresiz sürücülerden trilyonlarca lira tahsil etmektedir. Kapalý ve açýk otopark yaptýrma yý kuruluþ senedinde belirten Ýstanbul Trafik Vakfý araç çekme iþlemlerinden elde ettiði trilyonlarca gelire raðmen özellikle katlý otopark yapýmýna iliþkin herhangi bir giriþimde bulunmamýþ, bu konu ile ilgili tek bir çivi dahi çakýlmamýþtýr. Ýstanbul Trafik Vakfý halen 73 çekici ile faaliyetini sürdürmektedir. Çekilen her araçtan 30.000.000 TL. açýlýþ ücreti ve ayrýca her kilometre için 1.800.000 TL. ücret alýnmaktadýr. Vakfýn çekicileri ile çekilen araçlar, anlaþmalý olunan otoparklara 6.000.000 TL. ücret karþýlýðýnda býrakýlmaktadýr. Oysa ki Ýstanbul Büyükþehir Belediyesi'nin 2002 yýlý ikinci altýncý ayý için belirlediði otopark ücreti ilk bir saat için 1.800.000 TL. iken, Ýstanbul Trafik Vakfý'nýn anlaþmalý otoparklarýna çekilen her araç için saate bakýlmaksýzýn, 6.000.000 TL. ücret alýnmaktadýr. Ýstanbul Trafik Vakfý'nýn bu iþlemleri nedeniyle araç sahipleri bir yandan çekici ve otopark ücretlerinin fahiþ olmasýndan yakýnýrken, diðer yandan çoðu kez trafik zabýtasýnýn park ihlaline iliþkin bir tespiti ve bu tespitten kaynaklanan ceza makbuzu
tanzimi ve talimatý olmaksýzýn neredeyse kendi inisiyatifleriyle araçlarýn çekilmesi, aracý çekilen yurttaþýn tamamen bilgisiz bir þekilde aracýnýn kimler tarafýndan götürüldüðünü bilememesi, aracýný bulabilmek için mesaisinin büyük bir bölümünü harcamasý gerektiði ve özellikle çekme iþlemi esnasýnda araçlara zarar verilmiþ olmasý da yurttaþlarca þikâyet konusu edilmektedir. Aracý hasara uðrayan araç sahibi karþýsýnda bir muhatap bulamamakta, 2918 sayýlý yasa ve ilgili yönetmelik hükümleri açýk olmasýna raðmen zararýný tazmin ettirememektedir. Yine trafik zabýtasý tarafýndan park yasaðýna iliþkin ihlalin tespit edilmesi, bu tespitten yola çýkarak ceza makbuzu tanzimi ve yine yasadaki ve yönetmelikteki koþullarýn varlýðý halinde aracýn çekici marifetiyle çekilerek muhafaza altýna alýnmasý gerekirken, çok sayýda araç sahibinin böyle bir süreç söz konusu olmaksýzýn araçlarýnýn çekildiði tespitlerimiz arasýndadýr. Bu durum yasayý açýkça ihlâl anlamýndadýr. Aracý çekilen yurttaþ, o bölgedeki esnafýn yardýmýyla þans eseri aracýnýn kimler tarafýndan ve nereye çekildiðini öðrenebilmekte, aksi takdirde konuyu açýklayacak bir muhatap bulmak için saatlerini ayýrmak zorunda kalmaktadýr. Aracýnýn yerini tespit eden þanslý yurttaþ, bu kez de ticari taksi ile ulaþýmýný saðlayarak ödeyeceði fahiþ çekici ve otopark ücreti yanýnda ayrýca harcamada bulunmak zorunda kalmaktadýr. Sorular.. Sorular... Ýstanbul trafik zabýtasýnýn çekme iþlemleri için neden Ýstanbul Trafik Vakfý çekicileri ve otoparklarýný kullandýðý, kendi çekicileri veya herhangi bir özel firmaya ait çekiciyi kullanmadýðý kamuoyu tarafýndan yanýtý merak edilen sorularýn baþýnda gelmektedir. Yine resmi plaka takma hakký bulunmadýðý halde Ýstanbul Trafik Vakfý'na ait çekicilerin plakalarýnýn neden siyah renkli resmi plaka olduðu, çekici þoför ve personelinin kýyafetinin neden trafik zabýtasýnýn kýyafetine oldukça benzeyen renk ve biçimde olduðu da merak edilen hususlar arasýndadýr. Ýstanbul'da park yasaðýný ihlâl eden araçlarýn yasaya uygun olarak çekilmesi ve muhafaza altýna alýnmasý iþlemleri için þeffaf bir ihale açýlmak suretiyle bu hususta serbest piyasa koþullarýnda oluþacak fiyatlar ile çekici ve otopark ücretlerinin belirmesi yerine neden fahiþ fiyata Ýstanbul trafik Vakfý çekicileri ve anlaþmalý otoparklarýnýn tercih edildiði hususu kamuoyuna açýklanmalýdýr. Günlük basýnda sýkça bu vakýf ile ilgili olarak olumsuz haberlerin yer almasý, hatta bazý yolsuzluk olaylarýnýn gündeme getirilmiþ olmasýna raðmen Vakfýn çalýþmalarýna devam etmesine niye izin verildiði hususu da resmi makamlarca açýklanmaya muhtaçtýr.
Otogar, Havaalaný, Hastane bahçeleri Özellikle Çapa, Cerrahpaþa, Haseki, Vakýf Gureba, Þiþli Etfal gibi yoðun hasta trafiðine sahip, araç giriþ çýkýþýnýn yoðun olduðu hastane bahçelerine araç ile girmek, araç sahibi için yüksek meblaðlara mal olmaktadýr. Muhtemelen hasta nakli için aracýn girmesinin zorunlu olduðu hastane bahçesine girmek için, içeride kalýnan süre dikkate alýnmaksýzýn giriþ-çýkýþ ücreti adý altýnda, hastane çatýsý altýnda kurulmuþ dernek adýna tanzim edilmiþ makbuzlar ile fahiþ ücretler alýnmaktadýr. Bu ücreti ödeyen araç sahibi, hastane bahçesinde aracýný park edecek bir yer bulamamakta, ödenen yüksek meblað hastane bahçesine giriþ ve çýkýþ iþleminin bedeli olarak tahakkuk etmektedir. Ayný þekilde otogar ve havaalaný otoparklarýna giriþ yapan araçlar, çok kýsa süreler için çok yüksek oranda ücretler ödemekte olup ödenen bu ücretlerin günün ekonomik koþullarý ve piyasadaki otopark ücretleri ile baðdaþýr tarafý bulunmamaktadýr. Ýstanbul Valiliðinin 21/11/2001 tarih ve 07/358 sayýlý yazýsý ile hastane ve otogar giriþlerinde, hasta ve yolcu ticari taksilerden ücret alýnmamasý gerektiði belirtilmiþtir. Ancak Valiliðin bu yazýsýna raðmen, zaman zaman ticari taksilerden ücret alýndýðýna iliþkin þikâyetler söz konusu olmaktadýr. Parkometre Çeþitli ilçe belediyelerinin, araçlarýn parklanma sorununa çözüm olarak geliþtirdiði parkometre uygulamasýnýn yasal bir dayanaðý bulunmamaktadýr. Nitekim bir süre önce bu uygulamaya baþlayan Fatih Belediyesi, gelen tepkiler üzerine bu uygulamadan vazgeçmek zorunda kalmýþtýr. Ancak uygulama sona ermesine raðmen belediyeden bu kaldýrýmlarý kiralayan kiþiler tarafýndan illegal olarak yüksek ücretler karþýlýðý araç park ettirilmektedir. Ýstanbul Trafik Vakfý'nýn da doðal baþkaný olan Ýstanbul Valiliði'nin, belediyelerin parkometre uygulamasýný kaldýrmasý için yapmýþ olduðu giriþimler de sonuç vermemiþ olup halen baþta Eminönü ve Þiþli olmak üzere bir çok belediyede bu uygulama devam ettirilmektedir. Belediyelerce park yeri olarak iþletilmesi için kiraya verilen yerler çoðu kez yurttaþlarýn iþyerlerinin önü olmakta ve iþyeri sahibi yurttaþýn kendi aracýný, kendi iþyerinin önüne park edememesi gibi trajikomik durumlar meydana gelmektedir. Gezinti alanlarý, alýþveriþ merkezleri, sahil gibi muhitlerde kiraya verilen yerlerde belediyelerin belirlediði fiyatlarýn üzerinde park ücreti alýnmakta, herhangi bir fiþ veya fatura verilmeyerek kayýt dýþý ekonomiye katký yapýlmakta, bu tip hususlarda itiraza yeltenen yurttaþlar mafyavari tepkilerle karþýlaþmaktadýr.
Çekici ve Otopark ücretleri Araç çekme iþleminde kullanýlan çekici ve bu þekilde trafikten men edilen araçlar için uygulanacak otopark ücretleri Ýl Trafik Komisyonu tarafýndan belirlenmektedir. 2003 yýlý için belirlenen ücretler þu þekildedir: ÇEKME ÜCRETLERÝ ÝÞÝN ADI Eski tarife Artýþ oraný Yeni Tarife Araç çekme ücreti (park yasaðý) 30.000.000 TL % 00 30.000.000 TL Özel taþýma (5 km. ye kadar ) 40 000 000.TL % 25 50.000.000 TL KM baþýna 2.000.000 TL % 25 2.500.000 TL Bu tarife gece saat 24.00 den sonra %50 zamlý olarak uygulanýr ÇEKÝLEN VE TRAFÝKTEN MEN EDÝLEN ARAÇLAR ÝÇÝN OTOPARK ÜCRETLERÝ Eski tarife Artýþ oraný Yeni tarife Küçük araçlar için(günlük) 5.000.000 TL % 20 6.000.000 TL Büyük araçlar için(günlük) 9.000.000 TL % 33.33 12.000.000 TL Öneriler Trafiði rahatlatacak çözümlerin baþýnda gelen kat otoparký sayýsý, bugün bir elin parmaklarýný geçmeyen seviyeden, ihtiyaca cevap verecek bir düzeye getirilmelidir. Kat otoparký kurmak amacýyla kurulan Ýstanbul Trafik Vakfý'nýn, elindeki maddi olanaklar, vakýf senedinde de kararlaþtýrýldýðý gibi artýk kat otoparký için kullanýlmalýdýr. Her türlü þaibenin önüne geçilebilmesi için trafikten men edilecek araçlar, trafik zabýtasýna ait araçlar ile mâkul ücretler karþýlýðýnda çekilmelidir. Ýstanbul Trafik Vakfý ve çeþitli polis koruma derneklerine ait çekicilerin, trafik polisinin bilgisi dýþýnda kanunsuz ve keyfi araç çekmesine son verilmelidir. Çekilen araçlara verilen zararlar, yurttaþýn oradan oraya koþturmasýna fýrsat verilmeden çeken vakýf ve dernekçe karþýlanmalýdýr. Aracýn çekildiði mahalde, yurttaþýn aracýnýn nereye çekildiði hususunda bilgi sahibi olabileceði uyarýlar bulundurulmalýdýr. Kayýt dýþý ve büyük bir rant oluþturan parkometre uygulamasý kaldýrýlmalýdýr. Düþük otopark ücretlerinin, yurttaþýn aracýný otoparka býrakma konusunda teþvik edici olacaðý bilinmelidir. Hastane, otogar ve havaalaný giriþ-çýkýþlarý ücretsiz hale getirilmeli, içeride belli bir süreden sonra park yapýlmasý halinde park ücreti alýnmalýdýr. Raylý sisteme geçiþ için hýzlý hareket edilmelidir.