Görenler İçin Braille (Kabartma) Yazı Rehberi Ed tör: Pınar ŞAFAK
Editör: Pınar Şafak Görenler için Braille (Kabartma) Yazı Rehberi ISBN 978-605-241-027-1 DOI 10.14527/9786052410271 Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. 2017, PEGEM AKADEMİ Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. Pegem Akademi Yayıncılık, 1998 yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten uluslararası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar; Yükseköğretim Kurulunca tanınan yükseköğretim kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çevrimiçi kamu erişim kataloğu olan WorldCat ve ayrıca Türkiye de kurulan Turcademy.com ve Pegemindeks.net tarafından yayınları taranmaktadır, indekslenmektedir. Aynı alanda farklı yazarlara ait 1000 in üzerinde yayını bulunmaktadır. Pegem Akademi Yayınları ile ilgili detaylı bilgilere http://pegem.net adresinden ulaşılabilmektedir. 1. Baskı: Eylül 2017, Ankara Yayın-Proje: Özlem Sağlam Dizgi-Grafik Tasarım: Didem Kestek Kapak Tasarımı: Pegem Akademi Baskı: Vadi Grup Ciltevi A.Ş. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105 Yenimahalle/ANKARA (0312 394 55 91) Yayıncı Sertifika No: 14749 Matbaa Sertifika No: 26687 İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: 0312 430 67 50-430 67 51 Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60 Dağıtım: 0312 434 54 24-434 54 08 Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38 Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60 İnternet: www.pegem.net E-ileti: pegem@pegem.net
?&eğitimde feda edilecek fert yoktur &m. &kemal &atatürk
BÖLÜM VE YAZARLARI Bölüm 1 Braille Yazı Sistemi, Tarihçesi ve Dünyada Braille Yrd. Doç. Dr. Pınar ŞAFAK, Gazi Üniversitesi Bölüm 2 Braille Sistemi ve Braille Alfabesi Araş. Gör. Mehmet Salih KÜÇÜKÖZYİĞİT, Gazi Üniversitesi Bölüm 3 Bir Harfli Kısaltmalar, İki Harfli Kısaltmalar ve Hece Kısaltmaları Yrd. Doç. Dr. Ömür GÜREL SELİMOĞLU, Akdeniz Üniversitesi Bölüm 4 Kelime Kökü ve Kelime Parçası Kısaltmaları Araş. Gör. Pınar DEMİRYÜREK, Gazi Üniversitesi Bölüm 5 Cevap Anahtarları Yrd. Doç. Dr. Ömür GÜREL SELİMOĞLU, Akdeniz Üniversitesi Araş. Gör. Pınar DEMİRYÜREK, Gazi Üniversitesi
ÖN SÖZ Yetersizlikten etkilenmiş bireylerin toplumla bütünleşmesi için topluma tam katılımlarının sağlanması gerekmektedir. Bunun için de her bireye sağlanan tüm hak ve olanakların yetersizlikten etkilenmiş bireylere de sağlanması gerekmektedir. Normalleştirme olarak bilinen bu kavramın hayata geçirebilmesi için çevresel düzenlemelere, materyal uyarlamalarına ve eğitime ihtiyaç vardır. Braille yazı görmeyen bireylerin hayata ve topluma tam katılımlarını sağlamaya hizmet etmektedir. Bağımsız olarak yaşama ve bilgiye ulaşmalarına imkan tanımaktadır. Bu kitap öncelikle özel eğitim öğretmenleri ve öğretmen adaylarına yönelik olarak hazırlanmıştır. Görme yetersizliğinden etkilenmiş bireylerle çalışacak her öğretmenin braille yazıyı bilmesi gerekir. Ancak bu kitap, braille öğrenmek isteyen tüm gören bireylere hizmet edecektir. Bu kitabın gören bireylerin braille yazıyı tanımalarına ve eğer isterlerse braille yazı ile okuyup yazmayı öğrenmelerine hizmet edeceği umulmaktadır. Gören bireyler okuma yazmayı basılı materyallerle öğrendikleri ve önceden okuma yazmayı bildikleri için bu kitapta okuma yazma nasıl öğretilir? in cevabını bulamazsınız. Ancak her isteyen birey kendi başına bile bu kitap aracılığıyla braille okuma yazmayı öğrenebilir. Önemli olan ne kadar çok pratik yaptığınız ve braille yazıyı ne sıklıkla kullandığınızdır. Braille öğrenmek, braille okumak ve yazmak eğlencelidir. Sizlerin de braille okumak ve yazmaktan bizler kadar keyif alacağınızı umarak bu kitabı hazırladık. Braille kitabımıza soru ve önerilerinizle yapacağınız katkılar için şimdiden teşekkür ederiz. Editör Yrd. Doç. Dr. Pınar ŞAFAK apinar@gazi.edu.tr
İÇİNDEKİLER Önsöz...v BÖLÜM 1 BRAİLLE YAZI SİSTEMİ, TARİHÇESİ VE DÜNYADA BRAİLLE Giriş...2 Kabartma Okuma Yazma Sistemlerinin Tarihçesi...4 Görmeyenler için Farklı Yazı Sistemleri...6 Braille Yazının Önemi ve Tarihçesi...8 Braille Yazı Sistemi...9 Braille Yazı Araçları...13 Braille Yazı Tablet ve Kalemi...13 Braille Daktilo...16 Braille Yazıyı Silme...18 Braille Yazının Kullanıldığı Diğer Alanlar...19 Yararlanılan Kaynaklar...21 BÖLÜM 2 BRAİLLE SİSTEMİ VE BRAİLLE ALFABESİ Giriş...24 Braille Yazı Sisteminde Altı Nokta...24 Altı Noktadan Elde Edilen Semboller...27 Farklı Dillerde Braille Alfabesi...29 İngilizce Braille Alfabe...30 Almanca Braille Alfabe...31 Fransızca Braille Alfabe...32 Arapça Braille Alfabe...33 Türkçe Braille Alfabe...35 Braille Harf ve Noktalama İşaretleri...36 Braille Harf İşaretleri...36 Braille Harf İşaretleri Çalışma Kâğıdı...43 Braille Noktalama İşaretleri...45 Braille Noktalama İşaretleri Çalışma Kâğıdı...53
viii Görenler için Braille (Kabartma) Yazı Rehberi BÖLÜM 3 BİR HARFLİ KISALTMALAR, İKİ HARFLİ KISALTMALAR VE HECE KISALTMALARI Giriş...60 Bir Harfle Gösterilen Kelime Kısaltmaları...61 Bir Harfle Gösterilen Kelime Kısaltmalarının Kullanım Kuralları...63 Bir Harfli Kısaltma Çalışma Kâğıdı...66 İki Harfle Kısaltmalar...70 İki Harfle Gösterilen Kelime Kısaltmalarının Kullanım Kuralları...74 Bir Harfli Kısaltma Çalışma Kâğıdı...77 Hece Kısaltmaları...82 Hece Kısaltmalarının Kullanım Kuralları...84 Hece Kısaltmaları Çalışma Kâğıdı...99 BÖLÜM 4 KELİME KÖKÜ VE KELİME PARÇASI KISALTMALARI Kelime Kökü Kısaltmaları...104 Kelime Kökü Kısaltmalarının Kullanım Kuralları...107 Kelime Kökü Kısaltmaları Çalışma Kâğıdı...110 Kelime Parçası Kısaltmaları...113 Kelime Parçası Kısaltmalarının Kullanım Kuralları...116 Kelime Parçası Kısaltmaları Çalışma Kâğıdı...119 Cevap Anahtarları...122 YAZARLARIN ÖZGEÇMİŞLERİ... 151
1. BÖLÜM BRAİLLE YAZI SİSTEMİ, TARİHÇESİ VE DÜNYADA BRAİLLE Anahtar Kavramlar Braille yazı, Louise Braille, Moon alfabesi, braille yazı araçları, braille alfabe Öğrenme Hedefleri Bu bölümü tamamladıktan sonra; Kabartma okuma yazma sistemlerinin tarihçesini anlatabilecek Görmeyenler için farklı yazı sistemlerini anlatabilecek Braille yazı sisteminin önemini ve tarihçesini anlatabilecek Braille yazı sistemini açıklayabilecek Braille yazı araçlarını tanıyabilecek Braille tablete kağıt takabileceksiniz. İçindekiler Giriş Kabartma Okuma Yazma Sistemlerinin Tarihçesi Görmeyenler için Farklı Yazı Sistemleri Braille Yazının Önemi ve Tarihçesi Braille Yazı Sistemi Braille Yazı Araçları Braille Yazı Tablet ve Kalemi Braille Daktilo Braille Yazıyı Silme Braille Yazının Kullanıldığı Diğer Alanlar Kaynakça
Braille Yazı Sistemi, Tarihçesi ve Dünyada Braille 21 YARARLANILAN KAYNAKLAR Rex, E. J., Koenig, A. J., Wormsley, D. P., & Baker, R. L. (1995). Foundations of braille literacy. New York: AFB Press. Cooper, L. H. (2010). A Brief history of tactile writing systems for readers with blindness and visual impairments. http://www.tsbvi.edu/seehear/spring06/history.htm Jacques, C. (2016). Easing the transition: Using museum objects with elderly people. E. Pye (Ed.). The power of touch. Handling objects in museum and heritage context. New York: Taylor & Francis. Köseler, H. (2017). Braille Yazının Önemi ve Tarihçesi. Altı nokta körler derneği genel merkezi. http://www.altinokta.org.tr/yazardetay.asp?idnourun=43 Mackenzie, S. C. (1954). World Braille Usage. UNESCO: Paris. http://unesdoc.unesco.org/images/0007/000711/071103eo.pdf MEB, (1991). Özel eğitim okulları için braille kabartma yazı kılavuzu. Milli Eğitim Basımevi: İstanbul. Michael, M. C. (2006). Louis Braille: A Touch of genius. Boston, MA: National Braille Press. Ponchillia, P. E., Pochillia, S. K. V. (1996). Foundations of Rehabilitation Teaching with Persons who are Blind Or Visually Impaired. New York: AFB Press. UNESCO, (1951a). United nations educational, scientific and cultural organization. Comitee of experts on the establishment of a World braille council. UNESCO/ MC/conf. 11/3. http://unesdoc.unesco.org/images/0014/001478/147824eb.pdf UNESCO, (1951b). United nations educational, scientific and cultural organization. Regional conference on braille uniformity. UNESCO/ MC/conf. 9/12. http://unesdoc.unesco.org/images/0014/001478/147824eb.pdf Weygand, Z. (2009). The blind in French society from the middle ages to century of Louise Braille. E-J. Cohen (Çev.) California: Stanford University Press. https://books.google.com.tr/boo ks?id=wer3w30iaimc&dq=weygand&hl=tr&ei=asnrwbftmyer-ahou5zgdg&redir_ esc=y
2. BÖLÜM BRAİLLE SİSTEMİ VE BRAİLLE ALFABESİ Anahtar Kavramlar Braille Alfabesi, Braille Harf İşaretleri, Braille Noktalama İşaretleri Öğrenme Hedefleri Bu bölümü tamamladıktan sonra; Braille yazı sistemi ile elde edilecek sembolleri açıklayabilecek, Farklı dillerde de Braille yazı sistemlerini tanıyabilecek, Türkçe Braille yazı sisteminde yazılmış metinleri okuyabilecek, Braille işaretlerini tanıyabilecek, Braille Noktalama işaretlerini yazabileceksiniz. İçindekiler Giriş Braille Yazı Sisteminde Altı Nokta Altı Noktadan Elde Edilen Semboller Farklı Dillerde Braille Alfabesi İngilizce Braille Alfabe Almanca Braille Alfabe Fransızca Braille Alfabe Arapça Braille Alfabe Türkçe Braille Alfabe Braille İşaretleri Braille Harf İşaretleri Braille Harf İşaretleri Çalışma Kâğıdı Braille Noktalama İşaretleri Braille Noktalama İşaretleri Çalışma Kâğıdı
3. BÖLÜM BİR HARFLİ KISALTMALAR, İKİ HARFLİ KISALTMALAR VE HECE KISALTMALARI Anahtar Kavramlar Braille yazı, Braille Kısaltma Sistemi Öğrenme Hedefleri Bu bölümü tamamladıktan sonra; Braille kısaltma sistemini anlatabilecek Bir harfle gösterilen kelime kısaltmalarını okuyup kurallarına uygun olarak yazabilecek, İki harfle gösterilen kelime kısaltmalarını okuyup kurallarına uygun olarak yazabilecek, Hece kısaltmalarını okuyup kurallarına uygun olarak yazabileceksiniz. İçindekiler Giriş Bir Harfle Gösterilen Kelime Kısaltmaları Bir Harfle Gösterilen Kelime Kısaltmalarının Kullanım Kuralları Bir Harfli Kısaltma Çalışma Kağıdı İki Harfle Gösterilen Kelime Kısaltmaları İki Harfle Gösterilen Kelime Kısaltmalarının Kullanım Kuralları Bir Harfli Kısaltma Çalışma Kağıdı Hece Kısaltmaları Hece Kısaltmalarının Kullanım Kuralları Hece Kısaltmaları Çalışma Kağıdı
4. BÖLÜM KELİME KÖKÜ VE KELİME PARÇASI KISALTMALARI Anahtar Kavramlar Braille yazı, Braille Kısaltma Sistemi Öğrenme Hedefleri Bu bölümü tamamladıktan sonra; Braille kısaltma sistemini anlatabilecek Kelime kökü kısaltmalarını okuyup kurallarına uygun olarak yazabilecek, Kelime parçası kısaltmalarını okuyup kurallarına uygun olarak yazabilecek, İçindekiler Kelime Kökü Kısaltmaları Kelime Kökü Kısaltmalarının Kullanım Kuralları Kelime Kökü Kısaltmaları Çalışma Kağıdı Kelime Parçası Kısaltmaları Kelime Parçası Kısaltmalarının Kullanım Kuralları Kelime Parçası Kısaltmaları Çalışma Kağıdı