GLOBAL LİMAN İŞLETMELERİ LİMANLARI

GLOBAL LİMAN İŞLETMELERİ LİMANLARI Ege Ports Kuşadası Yolcu Limanı, dünyanın en önemli arkeolojik mirasları arasında yer alan ve Türkiye nin üçüncü en çok ziyaret edilen sit alanı Efes e açılan kapıdır. Ege Ports, Türkiye nin en çok ziyaret edilen limanıdır. TRUVA EFES Güzel bir yarımada üzerine kurulu Bodrum ya da bugünlerde daha çok anıldığı haliyle yeni St. Tropez, gerek Türk gerekse yabancı turistler için Türkiye nin en çekici kıyı kentlerinden biridir. Bodrum, dünyaca ünlü Aziz Peter Kalesi, beyaz boyalı, mor begonvillerle süslü evlerden oluşan köyleri ve kilometrelerce uzunluktaki kumsalları ve su sporları için ideal alanlarıyla beklentilerin çok ötesine geçmektedir. APOLLON TAPINAĞI AFRODİSİAS FETHİYE KRAL MEZARLARI YİVLİ MİNARE ASPENDOS TİYATROSU HİTİT KABARTMALARI Antalya ilinin en batı noktası olan Kemer çıkışında yer alan Port Akdeniz, yüksek standartta karayolları ile Alanya, Mersin, Konya, Akşehir, Afyon, Burdur, Denizli gibi önemli sanayi ve turizm merkezlerine bağlanır. Liman, yüksek iç/dış yolcu kapasitesine sahip Antalya Havaalanı ile birlikte, bölgenin önemli bir ulaşım merkezi haline gelmesinde tamamlayıcı bir rol oynanır. KIZ KALESİ

70 li Yıllarda Kuşadası Limanı

Stella Solaris gemisi Kuşadası Limanı nda

Kısmet Otel ve fonda Kuşadası Limanı.

Güvercin Ada ve Kuşadası Limanı.

Atatürk Bulvarı ve Kuşadası Limanı

Kuşadası Liman inşaatı

Güvercin Ada ya ulaşan yolun inşaası

Günümüzde Kuşadası Limanı

Kuşadası Limanı ve Güvercin Ada

Kuşadası Limanı Antik Scala Nuova dan Modern Ege Ports a Global Liman İşletmeleri A.Ş Editör Nurten Erk Tosuner - Global Liman İşletmeleri A.Ş. Yayına Hazırlayan Global Liman İşletmeleri A.Ş. Tasarım ve Uygulama UV İletişim Tanıtım Reklamcılık Baskı Bilgi Matbaa Deposite İş Merkezi A5 Blok 4. Kat No: 405 İkitelli OSB Başakşehir İstanbul Tel: 0212 407 04 20 / Faks: 0212 407 05 52 info@bilgimatbaa.com www.bilgimatbaa.com Kuşadası Limanı Antik Scala Nuova danmodern Ege Ports a ISBN Matbaa tarafından belirlenecektir. 1. Baskı Haziran 2013 - Baskı adeti: 500 Bu kitabın her türlü yayın hakları saklıdır. Kitap içinde yer alan metinler ve fotoğraflar Global Liman İşletmeleri A.Ş. ın izni olmadan kullanılamaz. Kitabın tamamı veya bir bölümü ilgili kişilerden izin alınmadan fotokopi dahil optik, elektronik yada mekanik herhangi bir yol ile kopyalanamaz, çoğaltılamaz, basılamaz yayımlanamaz.

İÇİNDEKİLER 1. BÖLÜM: KRUVAZİYER SEKTÖRÜNE GENEL BİR BAKIŞ Kruvaziyer Turizminin Doğuşu Günümüzde Kruvaziyer Sektörü Türkiye ve Kruvaziyer Sektörü Global Liman İşletmeleri ve Kruvaziyer Sektörü 2. BÖLÜM: GLOBAL LİMAN İŞLETMELERİ Kuruluş Serüveni ve Global Liman İşletmeleri nden Portreler On Yıllık Serüven 3. BÖLÜM: EGE PORTS - KUŞADASI YOLCU LİMANI Kuşadası Limanı nın Tarihçesi Kuşadası Limanı ile İlgili Teknik Bilgiler Özelleştirme Sonrası Kuşadası Limanı Güvenlik ve Emniyet ve Uluslararası Kalite Standartları Kuşadası Yolcu Limanı nın Ödülleri, Adaylıkları ve Sosyal Etkinlikleri Basında Kuşadası Limanı Yabancı Kaptanların Gözüyle Kuşadası Yolcu Limanı 4. BÖLÜM: KUŞADASI: BİR ŞEHRİN TARİHİ VE TURİZMİ Bir Liman Şehrinin Doğuşu Kuşadası nda İlk Türkler Seyyahların Kaleminden Kuşadası Kuşadası: Efes Antik Şehrine Açılan Kapı Kaynakça 30 32 38 54 64 68 70 78 82 84 85 86 98 99 102 114 122 124 126 128 139 141

Gregory Michael KIEZ (1961 - ) 8 Gregory Michael Kiez, Global Yatırım Holding bünyesinde faaliyet gösteren, Ege Ports Kuşadası Yönetim Kurulu Başkanı, Port Akdeniz Antalya Yönetim Kurulu Başkan Vekili, Global Liman İşletmeciliği A.Ş Yönetim Kurulu Başkanı ve Global Yatırım Holding Yönetim Kurulu Üyesi olarak görev yaptı. Dünya Sağlık Örgütü tarafından yapılan sınıflandırmada en ileri seviye olarak kabul edilen ve glioblastoma multiforma (GBM) adı verilen beyin kanseri ile 2009 dan beri mücadele eden Ege Ports Yönetim Kurulu Başkanı Gregory Michael Kiez 2012 yılında sonsuzluğa uğurlandı.. Gregory Michael Kiez, yaşamı boyunca eğitime önem verdi ve gerek Global Liman İşletmeleri gerekse de Türk limanlarının yüksek standartlarda sektörel eğitim almış insan gücüne sahip olabilmesi adına çalışmalar gerçekleştirdi. Kanada doğumlu olan ve 20 yıl Türkiye de yaşayan Gregory Michael Kiez in, 2004 yılında Miami de düzenlenen Deniz Ticaret Kongresi nde Güvenlik Kirliliği konu başlıklı panelde yapmış olduğu konuşma, bugün Türkiye de bulunan limanların gelişmesi adına atılmış olan temellerin mihenk taşı konumundadır. ÖNSÖZ Türkiye, hızla büyüyen ekonomisi, stratejik konumu ve tüm dünya tarafından kabul edilen kanıtlanmış gücüyle artık dünyanın yeni yükselen değeri ve örnek alınan modellerinin başında yer alıyor. Stratejik konumu ve üç tarafının denizlerle çevrili olması, özellikle son yıllarda turizm ve dış ticaret alanında deniz taşımacılığındaki talep artışının temelini oluşturuyor. Global Liman İşletmeleri olarak Temmuz 2003 itibarıyla, Türkiye de işletmesini yaptığımız limanları dünya arenasında gurur kaynağımız olarak görme hayalimiz, bugün çok farklı alanlarda kazandığımız ödüller ve üstlendiğimiz sorumluluklarla bizlere ve Türkiye ye geri dönüyor, yüzümüzü güldürüyor. Gurur kaynaklarımızın başında gelen ve özelleştirilen ilk liman olan Kuşadası Limanı, Global Liman İşletmeleri olarak bizim için gözbebeğimiz kadar değerli. Dünyanın odak noktası olan tarihi zenginliklerimize ulaşmak için en önemli kapı olan Kuşadası Limanı, yarattığı istihdam, turizm geliri, Kuşadası na kattığı değerlerle ülke turizmine ve tanıtımına sağladığı katkıyla hepimizi onurlandırıyor. Felsefemiz, birçok dünya limanından önde olan profesyonel bakış açımız ve yüksek standartlarımız sayesinde dünya devleri tarafından uzun süredir ilk sıralarda tercih edilmekteyiz. Global Liman İşletmeleri olarak, liman işletmeciliğinin her alanında sektöre başarılı profesyoneller sağlamayı ve Türkiye nin yükselen değerlerinden birisi olan liman işletmeciliği konusunda yüksek standartlarda eğitim almış, donanımlı gençleri yetiştirmeyi hedefliyoruz. ** 1 2 3 ** Adnan Menderes Üniversitesi Kuşadası Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik Yüksekokulu Gregory M. Kiez Uygulamalı ve Teorik Dersliklerinin açılış töreni konuşma metininden alıntı yapılmıştır (Ekim 2011).

1. BÖLÜM KRUVAZİYER SEKTÖRÜNE GENEL BİR BAKIŞ

KRUVAZİYER TURİZMİNİN DOĞUŞU Yazarlara İlham Veren Sektör Setland Journal gazetesinin ilk baskısında ilginç bir reklam yer aldı. Turistlere başlığını taşıyan ilan hayali bir kruvaziyer turu öneriyordu. İskoçya daki Stromness ten yola çıkıp İzlanda ve Faroe adalarını geçerek kış ortasında yaz güneşini hissetmenin tadını hayal ettiren bu reklam nedeniyle, gazetenin kurucusu Arthur Anderson un kruvaziyerin babası olduğu söylenir. Bu ilandan sadece 2 yıl sonra, Arthur Anderson ortağı Brodie Wilcox ile Peninsular Steam Navigation Company yi (P&O) kurdu. P&O, sonrasında günümüzün en büyük gemi firmalarından biri oldu. Eski ve Yeni Dünya Arası İlk Gemi Seferi Dünyanın en tehlikeli okyanusu olan Kuzey Atlantik seferlerini Samuel Cunard başlattı. Cunard, buhar güçlü, Britannia adlı gemiyle 4 Temmuz 1840 ta Liverpool Limanı ndan Halifax Limanı na ilk okyanus aşırı seferi gerçekleştirdi. 1840 yılından bu yana da her yıl bir Cunard gemisi eski ve yeni dünya arasında transatlantik hattı seferi yapıyor. Charles Dickens Mark Twain Kısa süre sonra kruvaziyer sadece Atlantik i geçmek için kullanılan bir ulaşım aracı olmaktan çıktı. İnsanlar kruvaziyeri artık keyifli vakit geçirecekleri bir eğlence aracı olarak da görmeye başladı. Charles Dickens gibi dünyaca ünlü yazarlar, gemileri sadece bir yere gitmek için değil, seyahat etmenin heyecanını ve keyfini tatmak için tercih ettiklerini dile getiriyordu. Hatta gemi yolculukları bazı ünlü yazarların kitaplarına bile ilham verir hale geldi. Mark Twain in 1869 yılında yayımlanan The Innocents Aboard kitabının konusu P&O nun Tagus adlı gemisinin 1843 te Londra dan Karadeniz e yaptığı seferdi. 1920 lerde Kruvaziyer Seyahati - Üst sınıfın vazgeçilmezi Kruvaziyer seyahati, 1920 li yıllarda üst tabaka için mutlaka yapılması gereken şeyler sıralamasında, ilk sıralarda yer almaya başladı. Görkemli ve konforlu bir ortamda, üstelik eğlenerek seyahat etmek, kruvaziyeri kısa sürede üst sınıfın vazgeçilmezi yaptı. Gemiler, yolcuları ve eşyalarını dünyanın her yerine ulaştırmakla kalmıyor, son derece geniş bir yelpazede yiyecek-içecek imkanı sunuyor, rahatlatıyor ve eğlendiriyordu. Günler alan gemi seyahatlerinde üst sınıf yolculara özel hizmetkârları da eşlik ediyordu. Gemi seyahati, üst sınıfın vazgeçilmez ulaşım ve eğlence araçlarından biri olma özelliğini günümüzde de koruyor. ABD de İçki Yasağıyla Kruvaziyer Turizminin Öne Çıkması 1919-1933 yılları arasında, Amerika Birleşik Devletleri nde alkolün satılması, üretilmesi ve taşınması yasaktı. ABD deki yasaklı dönem, kruvaziyer sektörünün gelişmesinde büyük rol oynadı. Çünkü, denizde birkaç mil yol aldıktan sonra, istenildiği kadar alkol tüketilebiliyordu. Bu yüzden 3-4 günlük ucuz alkol banyosu kruvaziyerleri, New York ta kısa sürede yaygınlaştı. Moda haline gelen bu kısa alkol turları, gemi firmalarının en önemli kâr kaynağına dönüştü. Aynı yıllarda İngiltere, Fransa, Almanya ve ABD nin birbiri ardına; lüks, zarif, konforlu gemiler inşa etmesiyle dünyadaki kruvaziyer firmaları arasında ciddi bir rekabet başladı. Her ülke, daha büyük ve en iyi gemiyi inşaa etmek için yarışıyordu. O zamanlar, kalite uzun bacalarla ölçülüyordu. Bir geminin bacası ne kadar uzunsa, o gemi o kadar iyidir görüşü hakimdi. Türkiye Kruvaziyer Sektörü / Kruvaziyer Turizminin Doğuşu / 33

Kruvaziyer İçin Özel Olarak İnşaa Edilen İlk Gemi: Ocean Monarch Havacılık ile Kruvaziyerin Yarışı Gerçek anlamda kruvaziyer turizmine yönelik olarak tasarlanan ilk gemi Ocean Monarch oldu. Ocean Monarch, İkinci Dünya Savaşı ndan sonra Furnes Withy & Company Ltd. tarafından ABD de inşaa edildi. Gemi ilk seferini 1951 de New York tan Bermuda ya yaptı. O güne dek görülmemiş tasarım özellikleri ve görkemli görünümüyle dikkat çeken Ocean Monarch, US Academy of Designing tarafından altın madalya ile ödüllendirildi. Banyolu İlk Gemi Cunard firmasının 1948 de tasarladığı Caronia ise tüm zamanların en ünlü gemilerden biridir. Gemi, zamanının en büyüğü olarak gösterilen dev bir bacaya sahipti. Caronia, yaz aylarında transatlantik hizmeti vermek, yılın geri kalan dönemlerinde ise uzun ve pahalı seyahatler için tasarlanmıştı. Gövdesindeki yeşil gölgeler yüzünden Yeşil Tanrıça ve yolcularının kimliğini yansıtmasıyla da Milyoner Gemisi olarak bilinen gemideki bütün kamaralarda özel banyo bulunuyordu. Bu özellik, o dönem için paranın satın alabileceği gerçek bir lüks olarak görülüyordu. Haziran 1958 de ilk jetin, Atlantik Okyanusu üzerinden uçması, Amerika ve Avrupa arasındaki gemi seyahatinin kaderini olumsuz etkiledi. 1958, Kuzey Atlantik i denizyoluyla geçenlerin sayısının havayoluyla geçenlerden daha fazla olduğu son yıl oldu. 1960 lara kadar Atlantik i gemiyle geçmek daha ucuzdu ve 100 ün üzerinde gemi vardı. Ancak, Boeing 747 nin uçuşlara başlamasıyla dengeler tamamen değişti. 1962 yılında 1 milyondan fazla yolcu Kuzey Atlantik i gemiyle geçerken, 1970 de bu sayı 250 bine kadar düştü. Jetlerin bu başarısı, en ünlü gemilerin bile sulardan çekilmesine neden oldu, bu yüzden birçok gemi firması battı. Ayakta kalmayı başarabilenler, Transatlantik seyahatini güneye çekerek, Karayip güneşinden yararlanma girişiminde bulundu. Karayipler, böylece çok çekici bir destinasyona dönüştü. Bu durum küçük gemilerin de inşa edilmesinin önünü açtı. Sadece kruvaziyer amaçlı ve içinde daha çok özellik barındıran ve Karayipler in küçük limanlarına yanaşabilecek boyutta gemiler yapılmaya başlandı. Bu gelişmeler üzerine kruvaziyer şirketleri, New York tan güneye uzun bir yol kat etmek yerine Florida yı kendilerine üs seçti. Genel merkezlerini Florida da kuran şirketler, yakıt tüketimi ve zaman kaybını önledi. Böylece, kruvaziyer sektörü bir anlamda yeniden doğdu. Kaliforniya, Meksika Körfezi ne giden kruvaziyer turlarının, Kanada nın batısında bulunan Vankuver ise Alaska yaz kruvaziyerlerinin en önemli merkezi haline geldi. Bir sonraki adım, yolcuları kruvaziyer destinasyonlarına havayoluyla ulaştırmak oldu. Böylece, kruvaziyer şirketleri ile havayolu şirketleri arasında uyumlu bir ilişki başladı. Bunun sonucunda da ilerleyen yıllarda, her şey dahil, uçak, kruvaziyer ve otel paketleri ortaya çıktı. 1970 lerde kruvaziyer sektörü hızla büyüdü. Türkiye Kruvaziyer Sektörü / Kruvaziyer Turizminin Doğuşu / 35

Asla Batmaz Gemi: Titanic Yolcu gemisi denince akla ilk gelen zamanının en büyük ve en lüks buharlı yolcu gemisi olan Titanic tir. Asla batmaz denilen Titanic, ilk seferine İngiltere nin Southampton Limanı ndan New York a doğru 10 Nisan 1912 de çıktı. Ancak 14 Nisan da 23:39 da Titanic, büyük bir buzdağına çarptı ve 15 Nisan sabahı sulara gömüldü. Geminin gözcüsü Frederic Fleet, geminin ön tarafında tam olarak seçilemeyen büyük bir buzdağını son anda fark etmişti. Gemideki iletişimsizlikten kaynaklanan nedenlerle buzdağına çarptığı öne sürülen Titanic te 1.514 yolcu hayatını kaybetti. Dünya savaşları haricinde en büyük deniz felaketlerinden biri olarak tarihe geçen bu trajik olay, Titanic i dünyanın en çok tanınan gemisi haline getirdi. Kitap ve filmlere konu olan geminin enkazının 1985 yılında bulunması, Titanic e ilgiyi yeniden canlandırdı. Batmasının üzerinden 100 yıl geçmesine rağmen, Titanic hâlâ bir efsane olma özelliğini koruyor. Titanic 2 Projesi 100 yıl önce batan Titanic in, günümüzde hâlâ ilgi odağı olması bazı yatırımcılara ilham vermeye devam ediyor. Avustralyalı işadamı Profesör Clive Palmer, tüm zorluklara rağmen efsane gemi Titanic i geri getirmeye kararlı. Titanic 2 adı verilecek yeni gemi Titanic in birebir kopyası olacak. 400 milyon pound a mal olması beklenen ve 2016 yılında denize açılması planlanan gemi için şimdiden rezervasyonlar başladı. Türkiye Kruvaziyer Sektörü / Kruvaziyer Turizminin Doğuşu / 37

GÜNÜMÜZDE KRUVAZİYER SEKTÖRÜ Bugün kruvaziyer seyahati, sadece emekli insanlara değil, her yaş ve sosyo-ekonomik düzeyden gelen insanlara hitap eden bir sektör haline geldi. Kruvaziyer artık sadece bir gemi işi değil, aynı zamanda turizm ve eğlence sektörüdür. Krize Rağmen Sürekli Büyüyen Bir Sektör Dünyanın önde gelen kruvaziyer kuruluşu Cruise Lines Association a (CLIA) göre, tüm krizlere rağmen küresel seyahat endüstrisinin en yüksek hızla büyüyen sektörü kruvaziyer oldu. 1990-2012 arasındaki dönemde kruvaziyer sektörü yıllık yüzde 7.7 bileşik büyüme sağladı. 2011 de yapılan CLIA araştırmasına göre, 1990 dan bu yana, toplam 191 milyonu aşan kruvaziyer yolcusunun yüzde 68 i son 10 yılda kazanıldı. Gemilerde Büyüme Trendi Daha fazla aktivite ve etkinliği yolcularına sunmak, aynı zamanda yolcu başı maliyetlerini düşürmek isteyen kruvaziyer gemileri giderek büyüdü. 1996 yılında Carnival Destiny ile başlayan trend, bugün de devam ediyor. 100 bin grostonun üzerinde ve bazıları tayfa hariç 6 bin yolcu kapasiteli gemileri bulunan 9 firma, günümüzde de Ne kadar büyük, o kadar iyi görüşünü destekliyor. yolcu (milyon) 15.1 15.9 16.2 17.6 18.8 19.2 20.3 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Kruvaziyer seyahatine çıkan yolcuların yüzde 94 ü deneyimlerinden son derece memnun kalmış. Yolcuların yüzde 82 si 2 yıl içinde tekrar kruvaziyer tatiline çıkmak istediklerini belirtmiş. Dünyada otellerin yıllık ortalama doluluk kapasiteleri yüzde 35 ken, kruvaziyer gemilerinin doluluk oranı yüzde 100 dür. Kruvaziyer gemilerinin en popüler destinasyonu Karayipler dir. Hemen arkasından Akdeniz gelir. Dünyadaki kruvaziyer yolcularının yaklaşık yarısı turlarına Florida limanlarından başlar. (Miami, Port Canaveral ve Fort Lauderdale Limanları.) YILLARA GÖRE KRUVAZİYER YOLCU SAYISI Kruvaziyer turları 3 günle başlayıp tüm yıl sürebilir. En çok tercih edilen turlar ise 7 günlüktür. Parkları ve caddeleriyle her biri adeta yüzen birer şehir. Her bir gemi, 6296 yolcu kapasiteli ve 2164 personel kapasitelidir. Türkiye Kruvaziyer Sektörü / Kruvaziyer Turizminin Doğuşu / 39

Oasis Of The Seas Allure Of The Seas Royal Caribbean ın Oasis of the Seas ve Allure of the Seas gemileri 148 metrekare + 81 metrekare balkon Türkiye Kruvaziyer Sektörü / Kruvaziyer Turizminin Doğuşu / 41

Marina Riviera Queen Mary 2 Oceania Cruises un Marina ve Riviera gemileri 186 metre Cunard ın Queen Mary 2 gemisi 209 metre Türkiye Kruvaziyer Sektörü / Kruvaziyer Turizminin Doğuşu / 43

YILLARA GÖRE KRUVAZİYER GEMİ SAYILARI VE KAPASİTELERİ Yolcu Gemilerinde Neler Var? 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Modern kruvaziyer gemileri, artık sadece bir ulaşım aracı değil, kendi başına bir eğlence kaynağı olarak görülüyor. Bu yüzden, günden güne büyüyen yolcu gemileri, daha geniş ve lüks kabinler, dünya mutfaklarından oluşan restoran seçenekleri sunuyor. Ayrıca, bar, alışveriş, eğlence, spor gibi birçok aktivite seçeneğini de içinde barındırıyor. gemi adedi ortalama yolcu kapasitesi % önceki yıla göre kapasite değişimi 220 230 237 242 222 245 248 255 282 294 294 277 281 270 284 842 875 917 958 1.071 1.101 1.155 1.179 1.149 1.180 1.266 1.348 1.414 1.497 1.501 9,60% 5,70% 3,30% 3,30% 7,10% 10,00% 0,90% 9,10% 6,60% 5,70% 3,40% 6,10% 1,40% 7,40% Kruvaziyeri Çekici Yapan Avantajlar Neler? Her sabah yeni bir limanda uyanmak. Birçok ülkeye gidilmesine rağmen bir defa bavul açmak. Bir seyahatte, birbirinden farklı birçok etkinliği bir arada bulmak. Tatilin bütçesinin önceden belli olması nedeniyle seyahat sonunda sürpriz yaşamamak. Modern gemilerde artık yüzme havuzları, spor salonu, kuaför, kuru temizleme, kayıp eşya bürosu, posta servisi, sinema salonu, fotoğrafçı, kütüphane, kumarhane gibi mekânlar yer alıyor. Uluslararası telefonlaşma, ilk yardım, çocuk bakımı, masaj, sağlık, dini hizmetler gibi bir tatilden beklenebileceğinden çok daha fazlasını yolcularına sunuyor. Hatta bu gemilerde artık dağ tırmanışı, buz pateni, golf, dalış, düğün seremonileri gibi değişik aktiviteleri de bulmak mümkün. 1998 Sevgililer Günü nde, 5000 çift Princess Cruises gemisinde evlilik yeminlerini yeniledi. Türkiye Kruvaziyer Sektörü / Kruvaziyer Turizminin Doğuşu / 45

KRUVAZİYER SEYAHATİNE EN ÇOK HANGİ ÜLKELERİN VATANDAŞLARI ÇIKIYOR? (%) 2011 KÜRESEL KRUVAZİYER TURİZMİ YOLCU KAYNAĞI AVRUPA ÜLKELERİNİN PAZAR PAYI (YOLCU SAYISI) AVRUPA Diğer Ülkeler 2.91 (%14) Birleşik Kırallık Almanya İtalya İspanya Fransa AMERİKA 30 Kanada 0.76 (%4) ABD 10.76 (%52) 1.700.000 1.388.000 923.000 703.000 441.000 (%28) (%22) (%15) (%11) (%7) İskandinavya Benelüks İsviçre Avusturya Diğer AB Ülkeleri 52 Avrupa 6.18 (%30) 259.000 159.000 121.000 104.000 382.000 (%4) (%3) (%2) (%2) (%6) 2011 Türkiye Kruvaziyer Sektörü / Kruvaziyer Turizminin Doğuşu / 47

Avrupa da Gemi Üretimi 2012 2016 YILLARI ARASI PLANLANAN GEMİ İNŞAALARI HANGİ ÜLKE VATANDAŞLARI EN ÇOK KRUVAZİYER SEYAHATİNE ÇIKIYOR? Yapıldığı Ülke İTALYA ALMANYA FRANSA FİNLANDİYA TOPLAM Gemi Adedi Maliyet (milyon euro) Toplam Maliyet Payı (%) 10 4.618 41.1 8 4.753 42.2 3 1.458 13 1 411 3.7 22 12.400 100 Avrupa, 40 yılı aşkın süredir, gemi inşaasında lider. İtalya, Almanya, Fransa ve Finlandiya daki tersaneler, pazarın en önemli tedarikçileri. 2012-2016 yılları arasında, Avrupa da yapılacak bütün gemilerden bu tersaneler sorumlu. Türkiye Kruvaziyer Sektörü / Kruvaziyer Turizminin Doğuşu / 49

Kruvaziyer Sektörünün Ekonomiye Yansıması KRUVAZİYER SEKTÖRÜNÜN SAĞLADIĞI İSTİHDAM 2011 KRUVAZİYER SEKTÖRÜNÜN EKONOMİYE KATKISI (MİLYAR ) Kruvaziyer yolcuları ve mürettebatının toplam harcamaları 2011 de 2010 yılına göre yüzde 10.7 oranında artış göstererek, 3.4 milyar euroya ulaştı. Bu, kruvaziyer sektörünün yarattığı toplam harcamanın yüzde 23 ü gibi önemli bir bölümünü oluşturuyor. Üstelik kruvaziyer yolcuları normal bir turiste göre daha fazla harcama yapıyor. Normal bir turist günde ortalama 37 euro harcıyor. Avrupa limanlarına uğrayan gemideki bir transit kruvaziyer yolcu, her bir liman başına ortalama 99 euro bırakıyor. 2011 de sayıları yaklaşık 14.3 milyonu bulan gemi mürettebatının her bir limandaki ortalama harcama tutarı ise 21.10 euro civarında. Diğer Sektörler 40.104 %13 Transportasyon ve Altyapı 41.314 %13 Ticaret 28.064 %9 Eğlence / Hizmet 16.126 %5 Finansman ve İşletme 61.214 %19 Üretim 71.719 %23 Gemi Firmaları 56.959 %18 Gemi İnşaası Değeri 3.84 %26 Yolcu ve Mürettebat Harcamaları 3.44 %23 Kruvaziyer Çalışanları Maaşları 1.32 %9 Kruvaziyer Şirketi Harcamaları 6.36 %42 Kruvaziyer sektörü 2011 yılında, Avrupa da toplam 315,500 kişiye istihdam yarattı. Kruvaziyer sektörü 2011 yılında Avrupa da 15 milyar euro direk harcama yaratmıştır. Türkiye Kruvaziyer Sektörü / Kruvaziyer Turizminin Doğuşu / 51

Yeni Destinasyonlar Yıllar önce sadece ulaşım amaçlı başlayan, zamanla Karayip Turları nı kapsayan kruvaziyer sektörü, günümüzde global bir sektör hâline gelerek, dünyaya yayıldı. Karayipler den sonra Avrupa, özellikle Akdeniz kruvaziyer sektörü için çok cazip bir bölge durumuna geldi. Sektördeki payını her yıl artıran Akdeniz Bölgesi nin parlayan yıldızlarından biri de Türkiye. Bu trendi takip eden gemi firmaları, Yunan Adaları turlarına artık Türkiye yi de ekliyor. Karayipler/Bahamalar Akdeniz* Kuzey/Batı Avrupa Asya/Pasifik Alaska Güney Amerika Meksika Avusturalya Kanarya Adaları Transatlantik Bermuda Kanada Hint Okyanusu / Kızıl Deniz Hawaii Panama Kanalı Afrika Dünya Turu Antartika İç Sular ANA KRUVAZİYER DESTİNASYONLARI VE PAZAR PAYLARI (%) 2008 2009 2010 2011 2012 39.9 39.5 40.7 40.4 39.3 21.5 20.9 20.0 21.0 20.9 5.8 6.3 7.3 8.3 8.2 6.7 6.0 7.1 5.8 6.0 6.1 5.6 4.5 4.5 4.4 2.4 4.6 4.6 4.9 3.8 7.3 6.3 5.2 3.8 3.0 3.0 1.6 2.0 2.1 1.9 2.4 1.8 1.8 1.6 1.8 1.8 1.6 1.6 1.6 2.0 1.4 1.6 1.5 1.6 1.5 1.4 0.6 1.0 1.0 1.3 1.4 1.4 1.2 1.0 1.1 1.2 0.8 1.0 0.9 1.2 1.0 0.1 0.4 0.3 0.4 0.4 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 0.2 0.1 0.2 0.1 0.1 0.5 0.1 0.1 0.1 0.2 * Türkiye bu pazara dahildir. Türkiye Kruvaziyer Sektörü / Kruvaziyer Turizminin Doğuşu / 53

TÜRKİYE VE KRUVAZİYER SEKTÖRÜ TÜRKİYE DE YILLARA GÖRE GELEN KRUVAZİYER YOLCU SAYISI Türkiye, giderek daha popüler bir kruvaziyer destinasyonu haline geliyor. Dünyanın önde gelen kruvaziyer kuruluşu Cruise Lines Association (CLIA) tarafından 2011 de yapılan araştırmaya göre, lüks kruvaziyer müşterilerinin yüzde 14 ünün tercih ettikleri destinasyon Yunan Adaları ve Türkiye. Dünyanın lider 2 kruvaziyer firması Carnival Corporation ve Royal Caribbean Cruises Ltd. in Avrupa çıkışlı turları da günden güne artıyor. T.C. Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı ndan alınan bilgiler de Türkiye nin giderek daha popüler bir kruvaziyer destinasyonu olduğunu gösteriyor. 2012 de Türkiye ye kruvaziyer ile gelen yolcu sayısı, Türkiye ye gelen toplam turist sayısının yüzde 6.5 ine ulaştı. 2003 te Türkiye ye 887 gemiyle toplam 582 bin yolcu gelirken, 2012 de bu rakam 1.592 gemi ve 2 milyon 100 bin yolcuya yükseldi. 9 yıl gibi kısa bir zamanda Türkiye ye gelen gemi sayısında yüzde 82, yolcu sayısında yüzde 270 oranında artış yaşandı. yolcu (milyon) 0.5 0.7 0.6 0.8 1 1.4 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 1.67 1.58 1.68 2009 2010 2.2 2.07 2011 2012 Türkiye nin kruvaziyer sektörü için artan popülaritesi, Akdeniz havzasındaki destinasyonlara yakınlığı, kültürel zenginliği ve egzotik bir ülke olarak algılanmasına bağlanıyor. 2012 yılında 32 milyon turisti ağırlayan Türkiye, günümüzde Akdeniz in en popüler ülkelerinden biri. Türkiye Kruvaziyer Sektörü / Kruvaziyer Turizminin Doğuşu / 55

İstanbul Limanı Sefer Sayısı: Gelen Yolcu Sayısı: 420 627.897 Bartın Limanı Sefer Sayısı: 2 Gelen Yolcu Sayısı: 208 Sinop Limanı Sefer Sayısı: Gelen Yolcu Sayısı: 9 4,088 Samsun Limanı Sefer Sayısı: Gelen Yolcu Sayısı: Trabzon Limanı 3 208 Sefer Sayısı: Gelen Yolcu Sayısı: 13 6,267 2011 TÜRKİYE DE BULUNAN KRUVAZİYER LİMANLARI Çanakkale Limanı Sefer Sayısı: 23 Gelen Yolcu Sayısı: 4,371 Mudanya Limanı Sefer Sayısı: 5 Gelen Yolcu Sayısı: 922 Dikili Limanı Sefer Sayısı: Gelen Yolcu Sayısı: 34 17,485 Sefer Sayısı: Gelen Yolcu Sayısı: Kuşadası Yolcu Limanı Sefer Sayısı: 574 Gelen Yolcu Sayısı: 662.792 Sefer Sayısı: Gelen Yolcu Sayısı: Datça Limanı Sefer Sayısı: Gelen Yolcu Sayısı: Sefer Sayısı: Gelen Yolcu Sayısı: İzmir Limanı Çeşme Limanı 82 45.914 3 1,041 1 89 Bodrum Yolcu Limanı 262 493,533 Kemer Limanı Sefer Sayısı: Gelen Yolcu Sayısı: 0 0 Alanya Limanı Sefer Sayısı: Gelen Yolcu Sayısı: 19 22.324 Güllük Limanı Sefer Sayısı: Gelen Yolcu Sayısı: 3 1,692 Marmaris Limanı Sefer Sayısı: Gelen Yolcu Sayısı: 84 170.021 Fethiye Limanı Sefer Sayısı: Gelen Yolcu Sayısı: Göcek Limanı Sefer Sayısı: Gelen Yolcu Sayısı: 5 1,975 7 1,216 Kaş Limanı Sefer Sayısı: Gelen Yolcu Sayısı: Antalya Yolcu Limanı Sefer Sayısı: Gelen Yolcu Sayısı: 3 507 77 139.795 Taşucu Limanı Sefer Sayısı: Gelen Yolcu Sayısı: 4 805 Mersin Limanı Sefer Sayısı: Gelen Yolcu Sayısı: 3 416 İskenderun Limanı Sefer Sayısı: Gelen Yolcu Sayısı: 5 1,308 Global Liman İşletmeleri ne Ait Limanlar

2011 TÜRKİYE ANA LİMANLARI VE KRUVAZİYER TRAFİĞİ Ulaştırma Bakanlığı na göre, 2012 yılında Türkiye de hizmet veren 22 limanın içindeki en popüler olan 3 liman Kuşadası, İstanbul ve İzmir. 2012 de Türkiye ye gelen toplam gemilerin yüzde 70 ini ve yolcuların yüzde 85 ini bu 3 liman ağırladı. Türkiye nin en önde gelen limanı, ilk anda İstanbul olarak düşünülse de gerçek böyle değil. Ulaştırma Bakanlığı verilerine göre, 2011 de 574 kruvaziyer gemisi ve 662 bin 792 yolcuyu ağırlayan Ege Ports Kuşadası Yolcu Limanı, Türkiye nin birinci limanı oldu. Kuşadası İstanbul İzmir Marmaris Bodrum Antalya Dikili Çanakkale Alanya Trabzon Sinop Fethiye Güllük İskenderun Göcek gemi sefer sayısı (toplam 1645) 574 420 262 84 86 77 34 23 19 13 9 5 3 5 7 gemi sefer sayısına göre pazar payı (%) 35 26 16 5 5 5 2 1 1 1 1 0 0 0 0 Datça Mudanya Taşucu Kaş Mersin Samsun Bartın Çeşme Kemer Tuzla gemi sefer sayısı (toplam 1645) 3 5 4 3 3 3 2 1 0 0 gemi sefer sayısına göre pazar payı (%) 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Türkiye Kruvaziyer Sektörü / Kruvaziyer Turizminin Doğuşu / 59

Türkiye nin Önde Gelen Destinasyonları Antalya Kültür ve Turizm Bakanlığı verilerine göre, 2011 yılında Türkiye ye gelen turistlerin yaklaşık yüzde 35 ini Antalya ağırladı. Her yıl 11 milyonun üzerinde turisti ağırlayan Antalya, Türkiye nin turizm başkenti olarak görülüyor. El değmemiş yeşillikleri, gümüş rengi sahilleri ve 630 kilometreye sığdırılmış 647 mavi bayraklı plaja sahip Antalya, kruvaziyer turizmi için de Akdeniz in en önemli limanlarından birine sahip. Akdeniz sahilinde, Antalya da yer alan Port Akdeniz Antalya Yolcu Limanı, popüler ve sık ziyaret edilen plajlara, otellere ve golf tesislerine yakınlığı ile öne çıkıyor. Perge, Aspendos ve Sagalassos gibi antik şehirler dâhil, önemli arkeolojik yerlere de yakın olması Antalya yı turizm açısından cazip hale getiriyor. Ayrıca, Port Akdeniz, 3 gemi firmasıyla sürdürdüğü operasyonlar sayesinde de bölgenin en önemli indi-bindi limanı olma özelliği taşıyor. En popüler yerler: Perge, Aspendos, Side, Sillyon, Hıdırlık Kulesi, Hadrian Kapısı, Kaleiçi, Kesik Minare, Yivli Minare, Antalya Müzesi, Olimpos, Sagalassos, Aya Nikola Kilisesi, Burdur Arkeoloji Müzesi, Manavgat, Kurşunlu ve Düden Şelaleleri. Bodrum Yarımada üzerine kurulu Bodrum, gerek Türk gerekse yabancı turistler için Türkiye nin en çekici kıyı kentlerinden birisidir. Dünyaca ünlü Aziz Peter Kalesi, beyaz boyalı, mor begonvillerle süslü evlerden oluşan köyleri ve kilometrelerce uzunluktaki kumsalları ve su sporları için ideal alanlarına sahip Bodrum, her yıl yüzbinlerce turisti ağırlıyor. En popüler yerler: Bodrum Kalesi, Bodrum Sualtı Arkeoloji Müzesi, Mozole, Antik Tiyatro, Knidos, Mindos, Euromos, Şehir Merkezi. Alanya 10 yıl öncesine kadar sakin bir kıyı kasabası olan Alanya, günümüzde geniş plajları ve sadece deniz yoluyla ulaşılan mağaraları ile popüler destinasyonlar arasında yer alıyor. 13. Yüzyıl dan kalma kale duvarları, sarnıç, bazilikaları ve tarihi tersanesi de yabancı turistleri Alanya ya çekiyor. En popüler yerler: Tersane, Alanya Kalesi, Şehir Merkezi İstanbul İstanbul, Akdeniz i Karadeniz e bağlayan ve Avrupa yı Asya dan ayıran çok önemli bir destinasyondur. İstanbul, Doğuya açılan kapı olarak da bilinir. Tarihi M.Ö. 5. Yüzyıl a Bizans İmparatorluğu na kadar dayanan şehir, Bizans ve Osmanlı İmparatorlukları ndan miras kalan tarihi zenginliğinin yanı sıra modern ve geleneksel kültürü bir arada barındırır. Uygun bir altyapıya kavuşturulması durumunda Avrupa nın en popüler limanlarından biri olan Pire Limanı na rakip olabilecek bir kapasiteye sahiptir. Popüler yerler: Topkapı Sarayı, Aya Sofya, Sultanahmet Camii, Kapalı Çarşı, Süleymaniye Camii, Mısır Çarşısı, Türk ve İslâm Eserleri Müzesi. Türkiye Kruvaziyer Sektörü / Kruvaziyer Turizminin Doğuşu / 61

Kuşadası Dünyanın en önemli tarihi miraslarından biri ve Türkiye nin en çok ziyaret edilen üçüncü sit alanı Efes Antik Kent in yanında bulunan Kuşadası, eşsiz dünya mirasına açılan bir kapıdır. Dünyanın en önemli sit alanlarından biri olan ve yılda 1.8 milyon kişinin ziyaret ettiği Pompei ile yarışan Efes, yılda 1.6 milyon ziyaretçiyi ağırlıyor. Önemli hac alanları arasında yer alan Meryem Ana nın Evi nin de Kuşadası na çok yakın olması, bölgenin önemini artırıyor. Kuşadası, Ege kıyılarının en tarihi ve en canlı tatil kasabalarından biri olmasının yanı sıra, Türkiye nin en çok ziyaret edilen kruvaziyer limanına da sahiptir. Türkiye nin en popüler kruvaziyer destinasyonu Kuşadası dır. Limanın hemen yanında bulunan mağaza ve kafelerle çevrili sahil şeridi, eski şehir duvarları içindeki tarihi çarşısı, evleri ve camiinin yanısıra, karadan bir set ile gidilen Güvercin Adası ve eşsiz plajlar, Kuşadası nın çekiciliğini artırmaktadır. Marmaris Marmaris Limanı, günümüzde Türkiye nin önemli limanlarından biridir. Eski bir balıkçı kasabası olan Marmaris in tarihi M.Ö. 3000 li yıllara dayanır. Marmaris Limanı, tarihi kalesi ve çarşısı, Atatürk Caddesi ve kıyı şeridiyle dikkat çeken Marmaris le bütünleşmiştir. En popüler yerler: Loryma, Dalyan Nehri, Kaunos, Şehir Merkezi. İzmir Türkiye nin üçüncü en büyük şehri ve önemli limanlarından biri olan İzmir in tarihi, M.Ö. 5. Yüzyıl a dayanır. Türkiye nin ikinci büyük tarihi çarşısına ve sahil boyunca uzanan muhteşem kumsallara sahip olan İzmir, önemli turizm bölgelerinden biridir. En popüler yerler: Agora, İzmir Arkeoloji Müzesi, Kordon, Kemeraltı. En popüler yerler: Efes Antik Kenti, Meryem Ana nın evi, Aziz John Bazilikası, Efes Müzesi, Artemis Tapınağı, Priene, Şirince Köyü, Milet, Didim, şehir merkezi. Türkiye Kruvaziyer Sektörü / Kruvaziyer Turizminin Doğuşu / 63