Ege Bölgesi Kurvaziyer Turizminin Mevcut Durumu ve Geleceği

Transkript

1

2

3

4 825 Ege Bölgesi Kurvaziyer Turizminin Mevcut Durumu ve Geleceği Yrd. Doç. Dr. Ersel Zafer ORAL (1) ve Yrd. Doç. Dr. Soner ESMER (1,2) (1) Dokuz Eylül Üniversitesi, Denizcilik Fakültesi Kaynaklar Yerleşkesi, Buca İzmir Tel: Faks: E-posta: (2) Tel: Faks: E-posta: Özet Kruvaziyer turizminin iki önemli bileşeni kruvaziyer gemi ve liman işletmeciliğidir. Dünyada kruvaziyer gemi işletmeciliği yapan işletmelerin sayısı çok azdır. Bu nedenle kruvaziyer gemi pazarı az sayıda kruvaziyer gemi işletmecisi tarafından kontrol edilmektedir. Gerek pazarın az sayıda gemi işletmecisinin kontrolünde olması gerekse kruvaziyer gemi yatırımının çok yüksek olması gemi işletmecisi olarak pazara girişi zorlaştırmaktadır. Kruvaziyer turizminde rekabet daha çok kruvaziyer liman işletmeciliğindedir ve kıyı ülkeleri kruvaziyer turizmindeki gelişmelerden pay almaya çalışmaktadır. Yaşanan rekabetin en önemli göstergesi ülkelerin kruvaziyer turizmine yönelik alt yapı yatırımlarıdır. Akdeniz de İspanya, İtalya, Yunanistan, Rusya, Tunus, Hırvatistan, Malta ve Türkiye kruvaziyer turizminden pay almaya çalışan ülkelerdir. Kruvaziyer turizmi Akdeniz havzasında son yıllarda hızlı bir gelişme göstermiştir. Bu gelişim özellikle son beş yılda yoğun bir şekilde hissedilmiştir.

5 yılı itibarı ile Doğu Akdeniz pazarı içersinde yer alan Ege denizindeki kruvaziyer limanlarından Türkiye ye giren yolcu sayısı toplamda bir milyon sınırını aşmıştır. Bu rakam 2003 yılı yolcu sayısının neredeyse üç katından fazladır. Ege bölgesindeki kruvaziyer limanları içinde en fazla yolcu trafiğine sahip olan limanlar sırasıyla Kuşadası, İzmir, Marmaris ve Bodrum limanlarıdır. İzmir limanı gerek gemi gerekse yolcu sayısı açısından en hızlı artışın yaşandığı limandır. Bu çalışmada öncelikle Ege bölgesi kruvaziyer turizminin mevcut durumu incelenmiştir. Ayrıca çalışma kapsamında Ege bölgesi yolcu talebi tahmini ile Ege bölgesinin 20 yıllık yolcu projeksiyonu yapılmıştır. Elde edilen sonuçlara göre Ege bölgesindeki kruvaziyer limanı gereksinimi detaylarıyla ele alınmıştır. Giriş Kruvaziyer Turizmi dünyada hızla gelişen ve bulunduğu ülkeye, bölgeye döviz geliri bırakan, orta ve üst gelir grubuna hitap eden bir turizm çeşididir. Kruvaziyer destinasyonlar içerisinde, son yıllara kadar Kuzey Amerika, Güney Amerika ve tropik adalar ön planda iken, günümüzde Uzak Doğu, Kutuplar, Baltık Denizi Bölgesi, Arap Yarımadası, Kızıldeniz, Karadeniz ve özellikle Akdeniz Bölgesi giderek daha çok ilgi çekmektedir. Pazarlama stratejisi gereği kruvaziyer destinasyonlarında yeni güzergahlar yaratılmakta, bu sayede çeşitlilik sağlanmaktadır. Akdeniz Çanağı kruvaziyer destinasyonları içinde önemini giderek yükselmekte olup Güney Amerika destinasyonundan sonra ikinci sıraya yükselmiş ve son 3 yılda kruvaziyer turizmin gözdesi hale gelmiştir. Akdeniz de 2008 yılında toplam 2,767 kruvaziyer seferi gerçekleşmiş ve gemiler 3.14 milyon yolcuyu taşımıştır (Güneş, 2009) yılında Akdeniz de toplam gece kalış süresinin 26,3 milyona ulaştığı tahmin edilmektedir (ECC, 2009). Kruvaziyer turizmin iki önemli bileşeni gemi ve geminin ziyaret ettiği limanlardır. Nehir seferlerinde kullanılan gemilerde dahil olmak üzere dünyada 400 e yakın kruvaziyer gemisi halen faal durumdadır. 20 milyona ulaşan yolcu sayısı ile kruvaziyer turizm pazarı yıllık ortalama %8.5 büyüme hızına sahiptir. Kruvaziyer seferleri göz önüne alındığında Kuzey Amerika ve Karayipler %65 ile en yüksek yolcu sayısına sahip bölgedir. Bunu %24 pay ile Avrupa izlemektedir. Kruvaziyer turizmi kapsamında Doğu Akdeniz dikkate alındığında son yıllarda Mısır dan sonra gerek sefer gerekse yolcu sayısı bakımından en hızlı artışı Türkiye gerçekleştirmiştir. Kruvaziyer turizmin gelişiminin ilk şartı gemiyi yanaştıracak bir limanın mevcut olmasıdır. Hizmet alacağı limanın kapasitesi, altyapı ve üstyapı özellikleri ile kruvaziyer gemilerine elverişli olması, liman yeri olarak seçilen bölgenin turizm açısından ilgi çeken bir yer olması sektörde başarılı olmanın anahtarıdır (Oral, 2009). Doğu Akdeniz ve yakın çevresindeki kruvaziyer gemilerinin uğrak yaptığı başlıca limanlar Tablo 1 de verilmiştir. Kruvaziyer limanlar genellikle turizm yerleşim alanlarına yakın yerde konuşlanmıştır. Sınırlı süre limanda kalan gemi yolcularının zaman kaybetmeden ilgi alanlarına giren yerleri gezmeleri temel

6 827 hedeftir. Turizm yerleşim alanları kimi zaman tarihi bir kent kimi zaman ise tanınmış büyük bir şehirdir (Oral ve Esmer, 2009). Tablo 1: Doğu Akdeniz ve Yakın Çevresindeki Kruvaziyer Gemilerinin Uğrak Yaptığı Başlıca Limanlar Ülke Liman Ülke Liman İstanbul (Salıpazarı) Mykonos Türkiye Kuşadası Corfu İzmir Pire Marmaris Patmos Yunanistan Messina Sicily Rodos Milan Katakolon Naples, Capri Selanik Cagliari Sardinia Santorini Palermo (Sicily) Alexandria İtalya Portofino Mısır Safaga Venedik Port Said Bari Dubrovnik Hırvatistan Ancona Split Corigliano, Calabro Girit Iraklion (Heraklion) Catania Malta Valltta Trieste Kıbrıs Limassol Romanya Köstence Ukrayna Odessa Yalta Kaynak: Özerden ve Oral, 2007 Doğu Akdeniz de en uzun kıyılara sahip ülke olan Türkiye nin kruvaziyer turizminden aldığı pay sürekli artmaktadır. Bu gelişmeler Ege bölgesini kruvaziyer turizmi açısından önemli bir noktaya getirmiştir. Özellikle İzmir in yakın gelecekte bazı önemli kruvaziyer hatlarının Akdeniz deki başlangıç ve bitiş noktası, sektör deyimiyle home port olması gündemdedir. İzmir Alsancak Limanı ile İzmir in home port olması mümkün görülmemektedir. Günümüzde kruvaziyer limanları sadece gemilerin yanaşıp yolcu indirip bindirdikleri ve yolculara sınırlı hizmet veren yerlerden çıkması lazımdır. Klasik yolcu limanı formundan çıkıp birer turizm kompleksi olarak planlanması gerekmektedir (Özerden ve Oral, 2007). Ege Bölgesinin Kurvaziyer Turizm Potansiyeli Akdeniz deki kıyı ülkeleri kruvaziyer turizm pazarındaki paylarını arttırmak için çaba sarf etmektedir. Her biri birer yüzer otel olan ve ilk yatırım bedelleri çok yüksek olan kruvaziyer gemileri için, dünya çapında yayılmış bir turizm acente ağı gerekmektedir. Bu nedenle kruvaziyer gemi işletmeciliği dünyada çok az firmanın kontrolündedir. Bu işletmeleri içinde en önemlileri Royal

7 828 Caribbean ve Celebrity Cruises, Princes Cruises, NCL Cruises, Holland America Cruises, Costa Cruises dir. Türkiye de kruvaziyer turizmi denince son yıllara kadar Kuşadası, Marmaris ve İstanbul akla gelirken; günümüzde İzmir yükselen performansı ile dikkat çekmektedir. Türkiye de 2008 yılında elleçlenen yolcu sayılar bakımından en önemli limanlar Tablo 2 de sunulmuştur. Tablo 2: Türkiye Limanlarındaki Kruvaziyer Yolcu Sayısı (2008) Liman Adı Kişi Kuşadası Tdi İstanbul İzmir Marmaris Alanya Kaynak: Denizcilik Müsteşarlığı Bu limanların bölgesel dağılımına bakıldığında ise Tablo 3 deki veriler dikkat çekicidir. Tablo 3: Türkiye deki Kurvaziyer Yolcu Sayısının Bölgesel Dağılımı Akdeniz Marmara Ege Türkiye Kaynak: Denizcilik Müsteşarlığı Tablo 3 e göre yıllar bazında Ege bölgesi kruvaziyer turizmi açısından önemini her zaman korumaktadır yılında tüm Türkiye kruvaziyer limanlarında elleçlenen yolcunun % 63 ü Ege bölgesindeki yolculardan oluşmaktadır. Kruvaziyer turizminde bu denli öneme sahip olan Ege bölgesinde ki liman dikkat çekmektedir. Bunlar Kuşadası limanı ve son yıllarda çok ciddi bir artış grafiği yakalayan İzmir limanıdır. Ege bölgesinde Türkiye nin en fazla yolcu elleçlenen kruvaziyer limanı olan Kuşadası limanı bulunmaktadır. Kuşadası limanının özellikle Efes antik kentine ve birçok tarihi dokuya yakın bir konumda yer alması nedeniyle önemini korumaktadır yılında bu yana Kuşadası limanından ülkemize giren yolcu

8 829 sayısı toplamda 3,4 milyonu geçmiştir. Yıllar itibariyle Kuşadası limanına yanaşan kruvaziyer gemi ve gelen yolcu sayısı Tablo 4 de sunulmuştur. Tablo 4: Kuşadası Limanına Yanaşan Kurvaziyer Gemi ve Gelen Yolcu sayısı Gemi Kişi Kaynak: Artan gemi ve yolcu sayısına bağlı olarak son yıllarda Kuşadası limanında sıkışıklık yaşanmaya başlanmıştır. Artan gemi ve yolcu talebine karşılık vermek amacı ile liman kapasite artışı sağlayacak yeni yatırım sürecine girmiştir. Hızlı yolcu ve yük artışı sağlayan diğer bir Ege bölgesi limanı İzmir Alsancak limanıdır. Bölgenin en önemli yük limanı olan İzmir Alsancak limanında kruvaziyerin gelişme imkanları sınırlıdır. Artan talebi karşılamak amacı ile sadece kruvaziyer gemilerine hizmet verecek yeni liman yatırımı için çalışmalara başlanmıştır. Diğer yandan İzmir limanının Türkiye kruvaziyer turizmdeki payı 2003 yılında %1 dahi değilken, 2008 yılının sonunda % 20 lere çıkmıştır (Tablo 5). İzmir limanı 2008 yılında aldığı pay ile Kuşadası ve İstanbul un arkasından üçüncü sıraya yükselmiş bulunmaktadır. Türkiye Turizm Stratejisi 2023 Eylem Planı nda Trabzon, Kuşadası, Samsun, İzmir, Antalya ve Mersin de bulunan kruvaziyer gemi kabul eden limanların yenilenerek geliştirilmesi, İstanbul limanının ise kapasitesinin arttırılması hedef olarak belirlenmiştir (Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2007). Tablo 5: Türkiye deki Kurvaziyer Yolcu Sayısı ve İzmir in Payı Türkiye Toplam İzmir Payı (%) 0,63 11,89 8,55 18,30 21,57 20,23 Kaynak: Denizcilik Müsteşarlığı Bölgesel ekonomiye büyük katkı sağlayan kruvaziyer turizminin İzmir kentinde geliştirilmesi amacı ile 2003 yılından itibaren İzmir Ticaret Odası

9 830 desteği ile kruvaziyer gemi ile gelen ziyaretçilerin ayakbastı ücretlerinin ödemesi, tanıtım faaliyetlerinin arttırılması sonucunda İzmir e gelen yolcu sayısında kısa zamanda çok ciddi artışlar gözlemlenmiştir. Bu artış Grafik 1 de görülebilmektedir. Grafik 1: Yıllar İtibariyle İzmir e Gelen Yolcu Sayısındaki Değişimi Son yıllarda İzmir e gelen gemi sayısı ve gelen toplam yolcu sayısı Tablo 6 de sunulmuştur. Tablo 6: İzmir e Gelen Kruvaziyer Gemi Sefer ve Turist Sayıları Yıl Gelen Gelen Toplam Gemi Sayısı Yolcu Sayısı Kaynak: İzmir Ticaret Odası Ege Bölgesi Kruvaziyer Gemi Kapasitesi Kruvaziyer gemileri prensip olarak bir limana sabah erken saatlerde ulaşmakta, gün boyu şehir içi ve yakın çevresinde yapılan aktivitelerin ardından aynı gün sonunda gemiler limandan ayrılmakta ve başka bir limana doğru hareket etmektedir. Bu noktada tek gemi yanaşma kapasitesine sahip bir limanın yıl boyunca hizmet verebildiği gemi sayısı azami 365 olabilmektedir.

10 831 İzmir limanına aynı anda yanaşabilen kruvaziyer gemi sayısı normal şartlarda 2 gemidir. Bu durumda İzmir limanının yıllık kapasitesi en fazla 730 gemi olabilecektir. Aynı şekilde Kuşadası limanına yanaşabilen gemi sayısı 4 olduğundan dolayı bu limanın azami yıllık gemi yanaşma kapasitesi 1460 gemidir. Ancak bu hesaplamalar teorik gemi yanaşma kapasitesini ifade etmektedir ve uygulamada durum farklıdır. Öncelikle turizmin her sektöründe olduğu gibi kruvaziyer turizmi de mevsimsel etkiden yoğun bir şekilde etkilenmektedir. Bu etkiden dolayı kış aylarında İzmir ve Kuşadası limanlarına çok az sayıda gemi yanaşmaktadır. Bahar aylarıyla birlikte yükselen gemi trafiği yaz aylarında zirve yapmakta, daha sonra sonbahara doğru düşüşe geçmektedir. Bu açıklamaya örnek olması açısından yılları arasındaki 3 yıllık zamanda İzmir limanına gelen yolcunun mevsimsel dağılımı Grafik 2 de sunulmuştur. Yolcu Sayısı Aylar Grafik 2: İzmir Limanına Gelen Yolcunun Mevsimsel Dağılımı Grafikte 2006, 2007 ve 2008 yıllarında gelen yolcuların aylık dağılımı her yıl için farklı şekillerde sunulmaktadır. Kış aylarında gelen yolcu sayısı in altındayken bahar aylarıyla birlikte gelen yolcu rakamlarında artmıştır. Özellikle Mayıs ve Haziran aylarında gelen yolcu sayısı keskin yükselişlerle artmaktadır. Gemi seferleri göz önüne alındığında Mayıs Ekim ayları arasında yoğunluğun arttığı görülmektedir. Bundan başak her yıl gelen yolcu sayısındaki artış grafikte gözlemlenebilir yılında yaz sezonu sonlarına doğru 50 bin sınırı geçilmiştir. Yaz sonunda doğru özellikle Kasım ve Aralık aylarında yolcu sayısında keskin düşüşler yaşanmaktadır. Bu bilgiler ışığında gelen gemi yoğunluğunun Nisan sonunda başladığı, Temmuz, Ağustos ve Eylül aylarında zirve yaptığı ve Ekim- Kasım aylarında düşüşe geçtiği söylenebilir.

11 832 Bahsedilen yoğun trafik dönemlerinde Ege bölgesi limanlarında bazı uygulamalar yapılmaktadır. Örneğin İzmir limanında aynı anda üç gemi geldiğinde üçüncü gemi Ro-Ro rıhtımına yanaştırılabilmektedir. Aynı şekilde Kuşadası limanında beşinci geminin gelmesi durumunda tahliyesini yapan gemi açığa alınarak yeni gelen gemiye yer açılmakta ya da gemi gemiye bordalama yapılarak yolcu tahliyesi borda yapılan gemi üzerinden yürütülebilmektedir yılında Kuşadası limanı yaklaşık 650, İzmir limanı ise yaklaşık 130 gemiye hizmet vermiştir. Ancak tüm bu açıklamalardan anlaşıldığı gibi Ege bölgesinde yer alan iki kruvaziyer limanı bölgenin talebini karşılamakta zorlanmaktadır. Ege Bölgesi Kruvaziyer Yolcu Tahmini Ege bölgesi kruvaziyer yolcu tahmininde zaman serisi yöntemi kullanılmıştır. Yapılan tahminlemede Ege bölgesinin iki önemli kruvaziyer limanı ayrı ayrı değerlendirilmiş ve tahmin edilmiştir. Yapılan tahminleme ile bulunan yolcu talebi Grafik 3 de ve Tablo 7 de sunulmuştur. Kruvaziyer yolcu tahminlemesinde mevsimsel değişimler göz önüne alınmıştır. Grafik 3: İzmir Kruvaziyer Yolcu Tahmininin Grafiği (yolcu)

12 833 Tablo 7: Ege Bölgesi Kruvaziyer Yolcu Tahmini Kuşadası İzmir Toplam Ege bölgesindeki limanların kruvaziyer yolcu ve gemi arz talep dengesi incelenmiştir. Tablo 7 de elde edilen veriler ışığında yıllara göre limanları ziyaret etmesi beklenen gemi sayısı Tablo 8 de sunulmuştur. Tablo 8: Ege Bölgesi Kruvaziyer Gemi Tahmini Kuşadası İzmir Toplam Tablo 8 e göre 2030 yılında Ege bölgesi limanlarına olan kruvaziyer yolcu gemisi talebi toplamda gemiyi bulacaktır. Daha önce bahsedildiği gibi Ege bölgesinde bulunan her iki kruvaziyer limanı mevcut kapasiteleri yetersizdir. Kuşadası limanının 650 gemi kapasitesi ve İzmir limanının 130 gemi kapasitesi toplamında elde edilen Ege bölgesi kapasitesi 780 gemidir. Mevcut kapasiteler göz önüne alındığında Ege bölgesi kruvaziyer limanlarının bu talebi 2020 li yıllardan sonra karşılayamayacağı net bir şekilde görülmektedir. Liman yatırımlarının uzun süren yatırımlar olduğu göz önüne alındığında bölgenin acil olarak ilave yatırımlara ihtiyacı olduğu net bir şekilde görülmektedir. Sonuçlar ve Değerlendirmeler Kruvaziyer turizminin iki önemli bileşeni gemi ve liman işletmeciliğidir. Buradan hareketle yapılan planlamalarda bu iki bileşende yaşanan gelişmeler göz önüne alınmalıdır. Kruvaziyer gemi işletmeciliği dünyada tekelleşme yolundadır ve bu alanda rekabet her geçen yıl güçleşmektedir. Bu noktada gelecekte rekabetin kruvaziyer liman işletmeciliğinde yaşanacağı söylenebilir. Bu alanda yaşanan rekabetin en önemli göstergesi ülkelerin kruvaziyer turizmine yönelik yaptıkları alt yapı yatırımlarıdır. Akdeniz de Yunanistan, İspanya, İtalya, Rusya, Tunus, Hırvatistan, Malta ve Türkiye kruvaziyer turizminden pay almaya çalışan ülkelerdir.

13 834 Ege bölgesinde kruvaziyer turizmi son yıllarda çok hızlı bir gelişme göstermiştir. Bu gelişim özellikle son beş yılda yoğun bir şekilde hissedilmiştir. Özellikle İzmir limanındaki artış hızı çok dikkat çekicidir. Bu çalışmada öncelikle Ege bölgesi kruvaziyer turizminin mevcut durumu tespit edilmiş ve Ege bölgesinin 20 yıllık yolcu projeksiyonu yapılmıştır. Elde edilen sonuçlara göre Ege bölgesindeki kruvaziyer limanı gereksinimi ortaya çıkmıştır. Özellikle İzmir Alsancak Limanı bölgenin artan yolcu trafiğini karşılamakta yetersiz kalmaktadır. Limanın gelecekte konteyner taşımacılığı konusunda uzmanlaşması beklenmektedir. Yetersiz rıhtım ve geri saha nedeniyle limanda kruvaziyer terminalinin büyüme şansı düşüktür. İzmir Alsancak Limanı tüm bu yetersizliğine rağmen kruvaziyer turizmde İzmir Kenti için önemli bir rol oynamış, kenti kruvaziyer gemilerin uğrak yaptığı şehirler içersine katmıştır. Her yıl artan sayıda turist İzmir e gelmekte ve il ekonomisine katkıda bulunmaktadır. Mevcut haliyle yetersiz kalan İzmir Alsancak limanı yerine bölgede yeni bir kruvaziyer limanı yatırımının yapılması artık bir zorunluluktur. İzmir kent yaşamına ve ekonomisine katkıda bulunacak bir kruvaziyer limanının kent merkezine ulaşımda elverişli bir konumda bulunması gerekmektedir. Kaynakça E.C.C., (2009), European Cruise Consil Report Güneş, Mine. (2009), Dünya, Türkiye ve İzmir Kruvaziyer Turizmine Genel Bakış. İzmir Ticaret Odası Yayınları: İzmir. Kültür ve Turizm Bakanlığı, (2007), Türkiye Turizm Stratejisi 2023 Eylem Planı Oral E., Z., (2009), Kruvaziyer Limanı Yer Seçim Çalışması Raporu. Oral E., Z., ve Esmer S., (2009), İzmir Üçkuyular Kruvaziyer Limanı Modelleme Çalışması., İTO. Özerden, M.,A. ve Oral E., Z., (2007), İzmir Üçkuyular Kruvaziyer Limanı Projesi Tanıtım Raporu, İzmir, 40 sf.