DRENAJ YAPILARI Yrd. Doç. Dr. Sercan SERİN
DRENAJ Yapımı tamamlanıp trafiğe açılan bir yolun gerek yüzey suyu ve gerekse yer altı suyuna karşı sürekli olarak korunması, suyun yola olan zararlarının önlenmesi bakımından önem taşımaktadır. Drenaj yönünden iyi şekilde projelendirilmemiş bir yol, suyun yol üzerindeki zararlı etkileri altında kısa zamanda elden çıkacağı gibi sürekli bakım ve onarım masrafları gerektirir. Ayrıca yoldaki trafik güvenliği de büyük ölçüde azalır.
1. DRENAJ ve ÇEŞİTLERİ Drenaj; yol platformu ile yola ait yağış havzasına yağmur, dolu ve kar halinde düşen ve doğal yataklarda akan ya da çukur yerlerde biriken yüzey suları ile zemin daneleri arasındaki boşluklarda durgun veya akar halde bulunan yer altı sularının yola ve çevreye zarar vermeyecek şekilde kontrol altına alınıp uzaklaştırılmasıdır. Bu tanıma göre, Yüzey suyu drenajı Yer altı suyu drenajı olmak üzere iki çeşit drenaj söz konusudur.
2. YÜZEY SUYU DRENAJI Yüzey suyu drenajının amacı kaplama, banket ve şev yüzeyinin sürekli olarak akan ve yağış sonucu oluşan akarsulara karşı korunmasıdır. Yüzey suyu drenajında kullanılan tesisler; kenar hendekleri, kafa hendekleri, menfezler ve köprülerdir.
2.1. Kenar Hendekler Yol yüzeyi ve yarma şevlerinden gelen sular ile civar araziden yola doğru akan suların toplanıp uzaklaştırılması kenar hendekler ile sağlanır. Genellikle yarma içinde kalan yol kesimlerinde inşa olunurlar. Genellikle üçgen ve yamuk (trapez) şeklinde olmak üzere 2 türlüdür. Yapımı ve bakımı daha kolay olduğundan üçgen kesitli kenar hendekler daha çok tercih edilmektedir. Derinlikleri, bölgenin yağış durumuna göre 0.40-0.75 cm arasında değişir.
Kaplanmış Kenar Hendek Tipleri
2.2. Kafa Hendekleri Kafa hendekleri, erozyona elverişli arazide, yamaçlardan gelen yağış ve sızıntı sularının yarma şevlerini bozup sürüntü maddelerinin kenar hendeğini doldurmasını önlemek amacı ile yarma şevinin üst çizgisine en az 4 m mesafede olmak üzere şev boyunca inşa edilirler.
3. MENFEZLER Sürekli olarak akan ya da yağış sonucu oluşan küçük akarsuları yol gövdesinin bir tarafından diğer tarafına geçirmede kullanılan hidrolik sanat yapılarıdır. 5 tür menfez uygulaması vardır. Boru (büz) menfezler, Kutu (box) menfezler, Kemerli menfezler, Tabliyeli menfezler (ayaklar arası 8 m küçük ise), Köprüler.
3.1. Boru Menfezler Fazla yüksek olmayan dolgu altlarında kullanılan boru menfezler, beton veya betonarme olarak daire kesitli ya da sepet kutu şeklinde dökülürler. Kırılma ve çatlamaları kolay olduğu için yüksek dolgularda kullanılmazlar. Önceden dökülerek hazırlanan daire büzler, 0.60-0.80 ile 1.00-1.20 m çaplarındadırlar.
3.2. Kutu Menfezler Bu menfezler, serbest açıklıkları 1.00-3.00 m ve serbest yükseklikleri de 0.60-3.00 m arasında olan, her iki ucunda yani menba ve mansap tarafında kanat duvarları bulunan kutu kesitli betonarme menfezlerdir. Belli açıklık ve yüksekliklerde olmak üzere tek gözlü, iki gözlü ve üç gözlü olarak standartlaştırılmışlardır. Üç gözlü olanlar en fazla 6.00 m dolgu yüksekliğine kadar kullanılabilirler.
3.3. Kemerli Menfezler Büzler ve kutu menfezler belli bir dolgu yüksekliğine kadar kullanılabildiklerinden yüksek dolgular altında kemerli menfezler uygulanır. Bu menfezler kagir ya da betonarme kemerli olurlar. Üzerindeki dolgu yüksekliğine, geçirebileceği debiye ve taban eğimine göre boyutları belirlendikten sonra önceden hazırlanmış olan tiplere göre projeleri hazırlanır. KGM tarafından, serbest açıklığı 0.70-10.00 m arasında olan kemerli menfezler için hazırlanmış tip projeler vardır.
3.4. Tabliyeli Menfezler Tabliyeli menfezler, beton veya kagir kenar ayaklar ve ricat duvarları ile üst tabliyeden oluşurlar. Bu menfezler için açıklıklar 1.20-15.70 m arasında değişen çeşitli tip projeler geliştirilmiştir. Açıklık adedi ne olursa olsun iki kenar ayak mesnedi arasındaki mesafe 8.0 m den küçükse tabliyeli menfez, büyükse köprü olarak adlandırılır. Bu tip menfezlerde, bordürler arasındaki açıklık, Tali köy yolları için 4.00 m İşlek köy yolları için 6.00 m İl yolları için 7.00 m Devlet yolları için 8.00 m olarak kabul edilmiştir.
4. KENTİÇİ YOLLARDA OLUK VE RÖGARLAR Kent içi yollarda, kenar hendeklerin görevini bordür kenarına yerleştirilen ve oluk olarak adlandırılan kısımlar yerine getirirler. Kaplama, yaya kaldırımı, çatılar ile boş arazilerden gelen yağış suları, kaplamanın her iki yanındaki bu oluklar üzerinde yer yer tesis olunan rögarlar (bacalar) yardımıyla yağmur suyu sistemine verilirler.
5. YERALTI SUYU DRENAJI Yer altı suyu drenajında amaç, yol taban zemininde bulunan ya da yanlardan yol gövdesine doğru gelen yer altı suyunun yola zarar vermeyecek şekilde kontrol altına alınıp uzaklaştırılmasıdır. Zemindeki su başlıca, serbest ve kapiler olmak üzere iki şekilde bulunabilir. Serbest suyun uzaklaştırılması uygun dren tesisleri ile kolaylıkla mümkünken zemindeki kapiler suyun tamamen giderilmesi çok zordur. Bu su ancak yer altı su düzeyini düşürmek suretiyle yola zarar vermeyecek bir miktara indirilebilir. Genelde, yer altı su düzeyinin yol taban kotunun (tesviye kotu) en az 60 cm altında indirilmesi istenir.
5.1. Yeraltı Suyu Drenaj Etüdü Arazi araştırması : Yolun geçtiği bölgedeki diğer yol ve yapıların incelenmesi ile görülebilen bilgilerin toplanması. Zemin araştırması : Yol gövdesinin oturduğu zeminin yapısını anlamak amacı ile yapılan çalışma.
5.1. Yeraltı Suyu Drenaj Etüdü Sondajlar: Zemin tabakalarının ve yer altı suyunun durumunu daha yakından tanımak amacıyla yapılan çalışma. Yeraltı suyunun gözlenmesi: Sondajların yapılması, ayrıca yarmaların açılması sırasında yer altı suyu derinliği, debisi, akış yönü ve akış hızı gibi hususlarda bilgi toplanması. Analiz ve değerlendirme : Aşamalı olarak yapılan yukarıdaki çalışmalar sonucu elde edilen bilgilerin bir arada değerlendirildiği zeminin ve yer altı suyunun çeşitli özelliklerine en uygun düşecek drenaj projesinin hazırlanması.
Yeraltı Suyu Drenaj Tesisleri Kör Drenler Borulu Drenler Kılçık Drenler en yaygın olanlarıdır. Heyelanlı bölgelerde ise; Drenaj Galerileri Yatay Drenler Düşey Drenler (Killi Zeminlerde) kullanılır.
Kör drenler: Yer altı suyu düzeyinde sağlanacak az miktarda bir indirmenin yeterli olabileceği yerlerde taş dolgulu kör drenlerin kullanılması mümkündür. Bu dren sisteminin uygulanabilmesi için drene edilecek suyun miktarının fazla olmaması ve kullanılacak taşın ucuza sağlanabilmesi gerekir.
Borulu drenler: En çok kullanılan sistem olan bu drenlerde pişmiş kil borular, asbestli çimento borular, delikli veya deliksiz beton borular ile saç borular ve PVC borular kullanılır. Kullanılacak olan dren borusunun tipinin seçiminde sağlamlığı, hizmet ömrü, kapasitesi ve temin kolaylığı gibi faktörler etkili olur.
Kılçık drenler: Özellikle yarma içlerinde yol gövdesinin oturduğu taban zemini sürekli olarak yer altı suyu etkisinde kalabilir. Bu gibi yerlerde yol gövdesinin altına, yol ekseni ile belirli bir açı yapan enine drenler yerleştirilir. Kılçık dren adı verilen bu drenler yol kenarlarına konan boyuna drenlere bağlanır.
5.2. Dren Tesislerinin Bakımı Gerek yüzey suyu ve gerekse yeraltı suyu drenajı ile ilgili tesislerin beklenen görevlerini yerine getirebilmeleri için bunların sürekli olarak bakım altında tutulmalarında zorunluluk vardır. Genellikle yağış mevsimi başında ve sonunda olmak üzere yılda iki defa yapılacak olan bu periyodik bakımlar sırasında başlıca, kenar hendekler, kafa hendekleri ve menfezler temizlenir. Ayrıca, yer altı suyu dren tesislerine ait deşarj noktalarının kar, buz, çalı ve benzeri yabancı maddelere karşı korunmaları sağlanır.
Haftaya devam...