T.C. NECMETTİN ERBAKAN ÜNİVERSİTESİ MERAM TIP FAKÜLTESİ HASTANESİ TIBBİ BİYOKİMYA ANABİLİM DALI BİYOKİMYA LABORATUVARI TEST REHBERİ GN.FR.1187 REV.01
İÇİNDEKİLER 1. GİRİŞ 3 2. BİYOKİMYA LABORATUVARININ İŞLEYİŞİ.3 2.1 TEST İSTEMİ..3 2.2 ÖRNEKLERİN ALINMASI VE LABORATUVARA TESLİMİ...4 2.3 ÖRNEKLERİN LABORATUVARA KABULÜ VE AYRIŞTIRILMASI..4 2.4 ÖRNEKLERİN ANALİZİ.4 2.5 HASTA SONUÇLARININ VERİLMESİ.5 2.6 KALİTE GÜVENLİĞİ..5 3. ÖRNEK ALINMASI.6 3.1 ANALİZ SONUCUNU ETKİLİYEN FAKTÖRLER...6 4. ÖRNEK KABUL VE RET KRİTERLERİ.12 4.1 BİYOKİMYA LABORATUVARI ÖRNEK KABUL KRİTERLERİ.12 4.2 BİYOKİMYA LABORAUVARI ÖRNEK RET KRİTERLERİ..13 5. BİYOKİMYA LABORATUVARI TEST ÖZELLİKLERİ..15 1- RUTİN BİYOKİMYA TEST ÖZELLİKLERİ..16 2- HORMON TEST ÖZELLİKLERİ..17 3- HPLC TEST ÖZELLİKLERİ.18 4- METABOLİZMA TEST ÖZELLİKLERİ.18 5- İLAÇ DÜZEYLERİ VE PROKALSİTONİN TEST ÖZELLİKLERİ 19 6- PROTEİN, LİPİD VE İMMÜNOFİKSASYON ELEKTROFOREZİ, OGTT VE MANUEL TEST ÖZELLİKLERİ..19 7- İDRAR, GAİTADA GİZLİ KAN VE KAN GAZLARI TEST ÖZELLİKLERİ..19 8- İDRARDA UYUŞTURUCU MADDE ANALİZİ TEST ÖZELLİKLERİ 19 6. LABORATUVARIMIZDA KULLANILAN ANALİZÖRLER..23 7. PANİK DEĞERLER 24 8. TESTLERİN REFERANS ARALIKLARI 24 1
ÖNSÖZ Meram Tıp Fakültesi Hastanesi Biyokimya laboratuvarı olarak, ileri teknolojilerin kullanıldığı cihaz ve yöntemleri kullanarak çok geniş bir test yelpazesi ile hastalarımıza ve doktorlarımıza hizmet vermeye devam etmekteyiz. Elinizdeki test rehberi Meram Tıp Fakültesi Hastanesi Biyokimya laboratuvarında çalışılan testler hakkında bilgi vermek amacıyla hazırlanmıştır. Hazırlanan bu rehber ile testlerin istenmesinden, sonuçların ulaşmasına kadar geçen tüm aşamalarda sağlık personeline yardımcı olmayı amaçladık. Test isimleri çalışıldığı laboratuvar bölümlerine göre alfabetik sırayla düzenlenmiştir. Bu rehberde her testin adı ile birlikte, çalışılan örnek türü, örneğin alındığı tüp, çalışılan metot, referans değerler, çalışma günleri ve rapor tarihleri sunulmuştur. Test bilgileri sürekli olarak güncellendiğinden rehberde yer alan bilgilerde yıl içinde değişiklik olabileceği dikkate alınmalıdır. Bu test rehberinin tamamı http://www.meramtip.com.tr/ web sitemizde de bulunduğundan yıl içinde yapılan değişiklikleri buradan takip edebilirsiniz. Biyokimya Laboratuvarımız, bütün personeli ile birlikte kaliteyi artırmayı hedef edinmiştir. Daha güvenilir sonuçlar ve daha kaliteli hizmet verebilmemiz için test istemlerini yaparken hastayla ilgili bilgilerin, ön tanının ve gerekli diğer bilgilerin eksiksiz doldurulması çok önemlidir. Testler hakkında daha geniş bilgi almak istediğinizde her türlü haberleşme yoluyla laboratuvarımız uzmanlarına ulaşabilirsiniz. Bu rehberin tüm hastalarımıza ve sağlık personelimize faydalı olması dileğimizle 2
1.GİRİŞ Hastanemizde Biyokimya Laboratuvarı tüm biyolojik numunelerde klinik biyokimya testlerinin yapılmasını ve raporlandırılmasını sağlayan ve bölgemizdeki en kapsamlı test paneline sahip laboratuvarlardan birisidir. Laboratuvarımızda laboratuvar yazılım programı (LİS-JAVA) ve hastanemizde de Hastane Otomasyon Sistemi (HOS) kullanılmaktadır. Laboratuvar işleyişinin diğer birimler tarafından yeterince bilinmemesi ve klinisyen-laboratuvar arası iletişimin iyi sağlanamaması laboratuvarla ilgili sorunların büyük kısmını oluşturmaktadır. Test sonuçlarının tamamının çıkmaması, kaybolması, test öncesi uyulması gereken kurallara uyulmaması, yanlış veya yetersiz numune alınması, yanlış test gününde numune verilmesi, eksik test girişi yapılması gibi pek çok sorunla karşılaşılmaktadır. Hem bu tür sorunları azaltabilmek hem de laboratuvar işleyişini klinisyenler ve diğer hastane çalışanlarıyla paylaşabilmek amacıyla bu rehber hazırlanmıştır. Bu rehberde Meram Tıp Fakültesi Hastanesi Biyokimya Laboratuvarı'nın işleyişi, test profili, tetkik girişinden sonuçların gönderilmesine kadar olan süreç, laboratuvarın analitik kalite çalışmaları, testlerin çalışılma yöntemleri, çalışılma zamanları, teste göre numune türü ve numune kabı seçimi, numunelerin kabul ve red kriterleri, sonuçların çıkma zamanları, normal değerleri, varsa panik değerleri gibi bilgilere yer verilmeye çalışıldı. 2.BİYOKİMYA LABORATUVARININ İŞLEYİŞİ 2.1 TEST İSTEMİ Testlerin çalışılabilmesi için, servis ve polikliniklerden hekimin, Biyokimya Laboratuvarı bölümünden istenilen testleri seçmeleri gerekmektedir. Test girişleri istem yapan ilgili poliklinik, servis ve acil servis tarafından, HBYS den hasta sayfasında yer alan ilgili menüden seçilerek yapılır. Polikliniklerde test seçimi tamamlandıktan sonra; hasta örnekleri doğru zamanlamayla, ön hazırlık gerektiren testlerin açıklaması yapılarak, doğru örnek kabına, örnek alma kurallarına uyularak, örnek alma eğitimi almış çalışan tarafından, kabul kriterlerine uyularak alınmalıdır. Acil biriminde ve servislerde test girişleri ilgili bölümce yapılır. Dikkat: Testlerin tam ve zamanında çıkması için tetkik girişleri tam ve eksiksiz olmalıdır. 3
2.2 ÖRNEKLERİN ALINMASI VE LABORATUVARA TRANSFERİ Polikliniklerden yapılan test isteklerinin LİS e kaydı yapılır. Hastalar, ilgili polikliniğin örnek alma birimine yönlendirilir. Hastalara, örnek sonuçlarının ne zaman çıkacağı ve sonuçlarını nereden alabileceği bilgileri verilir. Hasta örneği için testlere göre uygun örnek kabı seçimi yapılır, seçilen kaplara barkod etiketler yapıştırılır. Örnek alma işlemi gerçekleştirilir. Bebek kan alma işlemi örnek alma biriminde, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Polikliniği ve servislerde ilgili doktor tarafından alınmaktadır. Servisler ve Acil Serviste hastaların örnekleri ilgili birimlerinde alınır. Test istekleri HBYS e girildikten sonra ilgili laboratuvara kayıt ve örnek kaplarına barkod etiketi yapıştırılarak pnömotik sistem yardımıyla örnek ilgili laboratuvar birimine gönderilir. Örnek alma ve transferinde ne kadar hızlı davranılırsa sonuçlar daha kısa sürede çıkacaktır. Damar yolu açık hastalarda kan alma için hastanın diğer kolu kullanılmalıdır. Tıkanmaması için heparinize edilen kateterlerden testler için kan örneği alınmamalıdır. Dikkat: Ön hazırlık işlemi gerektiren testler, uygun şekilde toplanması gereken örnekler, uygun şekilde transferi yapılan testler bilinmelidir. 2.3. ÖRNEKLERİN LABORATUVARA KABULÜ VE AYRIŞTIRILMASI Kan örnekleri laboratuvara gelince, LİS girişi kontrol edilir. LİS den yapılan test isteklerine bakılarak örnek kabının uygunluğu, örnek miktarı (tüpteki işaretli çizgiye kadar alınıp alınmadığı), pıhtılaşma, barkodlama vb. kontrolü yapılır. Kabul edilen örneklerden serum veya plazmada çalışılacak testler için olanlar santrifüj edilir. Santrifüj süresi ve hızı testlere göre değişiklik gösterebilir. Santrifüj sonrası hemolizli, aşırı lipemik ve ikterik olan örnekler çalışılmaz. Hastadan tekrar kan alınması için kan alma birimi, acil veya servisler bilgilendirilir. Ayrıca LİS ortamında hasta sonuç sayfasına numune red sebebi belirtilir. Dikkat: Örnekler, kabul ve ret kriterlerine göre değerlendirilir. Ret nedeni hastaya izah edilmelidir. 2.4. ÖRNEKLERİN ANALİZİ Analizlerden önce, analizörlerin reaktif, kit, sarf malzemeleri tamamlanır. Gerekli bakımları yapılır. İnternal kalite kontrol çalışmaları gerçekleştirilir. Sonuçlar kabul edilebilir değerlerde ise hasta örnekleri çalışılmaya başlanır. Sonuçlar geçersiz olarak değerlendirilirse çalışma başlatılmaz ve cihaz ile ilgili bakım ve kalibrasyonlar gerçekleştirilir. Cihaz kontrolleri tamamlandıktan sonra, hasta örnekleri çalışılır. Cihazlar tamamladığı analizlerin sonuçlarını 4
otomatik olarak LİS e gönderir. LİS de hastaların tüm sonuçları toplanır, bu sonuçlar değerlendirilir, uygun bulunan sonuçlar onaylanır. Uygun olmayan testler, sebebi araştırılarak (numunenin göz ile değerlendirilmesi vb) yeniden çalışılır. Acil örnekler rutinden ayrı olarak hemen çalışılır ve analiz sonuçları bekletilmeden onaylanır. Panik değerler listesine ait bir test sonucu bulunursa, analiz süreci gözden geçirilerek test tekrarlanır. Tekrar sonuçları da panik değer listesinde ise, testi isteyen bölüme bilgi verilir. Test sonucu hastanın kliniği ile örtüşmüyorsa hastadan yeni örnek alınarak analiz tekrarlanır. Üyesi olduğumuz eksternal kalite kontrol programının belirlediği takvim günlerinde program dahilinde olan testler için eksternal kalite kontrol serumları hasta testleriyle birlikte çalışılır. Laboratuvarımızda çalışılan testlerden Rutin Biyokimya, Hormon, spesifik proteinler, İdrar, HbA1c-HbA 2, Homosistein, 25-OH-D 3 eksternal kalite kontrol programı uygulanmaktadır. Dikkat: Acil hasta örneklerinin belirlenmesinde hassas davranılması önemlidir. 2.5.HASTA SONUÇLARININ VERİLMESİ Test sonuçları LİS de onaylandığı zaman poliklinik, acil ve servislerdeki bilgisayarlarda hasta sayfasında görülebilir. Test sonuçlarının yazıcı çıktıları, hastanın muayene olduğu birim tarafından hastaya verilir. Dikkat: Hasta kliniğiyle uyumsuz olduğunu düşündüğünüz her test sonucu için ilgili laboratuvarla zamanında etkili iletişim ve etkileşim çok önemlidir. 2.6. KALİTE GÜVENLİĞİ İç kalite kontrol programı uygulaması ile her gün en az iki seviyeli (Normal, Düşük veya Yüksek) kontrol örnekleri çalışılarak günlük ve günler arası performans denetlenmektedir. Dış kalite kontrol programı uygulamasında ise, analizi yapılan dış kalite kontrol örnekleri dünyanın her yerinden bu programa katılmış çok sayıda laboratuvarın sonuçları ile karşılaştırılır ve gerçek değere uygunluk denetlenir. Laboratuvarımız, kalite güvenliği için Biorad, Randox ve UKNEQAS gibi uluslararası düzeyde çok sayıda laboratuvarın katıldığı dış kalite kontrol programlarına katılmaktadır. Sonuçların Klinik Uyumluluğu, test istem formuna veya LIS in ilgili bölümüne hasta ile ilgili bilgilerin yazılması bulguların değerlendirilmesi açısından çok değerlidir. Klinik tablo ile uyumsuz olduğu düşünülen sonuçlarda laboratuvar ile mutlaka temasa geçilmelidir. 5
3. ÖRNEK ALINMASI 3.1. ANALİZ SONUCUNU ETKİLEYEN FAKTÖRLER Güvenilir ve tıbbi açıdan değerlendirilebilir sonuç elde edebilmek için sadece doğru transport ve doğru analiz yeterli değildir. Analiz sonuçlarını etkileyen faktörler: Değişmeyen Değişen Endojen Eksojen Cinsiyet Beslenme Hemoglobinemi Farmakoterapi Irk Sigara Bilirubinemi Antikoagülanlar Kalıtım Alkol Hiperlipemi Bakteriyel Vücut ağırlığı kontaminasyon Kas dokusu Egzersiz Postür Günlük ritm İlaçlar Gebelik Hastalıkların yanı sıra vücut sıvılarına dolayısıyla laboratuvar test değerlerine etkili olabilen fizyolojik faktörler 2 grupta anlatılabilir : kontrol altında olabilen ve kontrol edilemeyen faktörler. Bu faktörlerin test değerleri üzerine etkilerinin bilinmesi önemlidir. Numune alınması, toplanmasının standardize edilmesi, bir gün içinde veya günden güne görülecek değişiklikler sebebiyle oldukça yararlı ve gereklidir. Laboratuvar Testlerine Etkili Kontrol Edilebilen Faktörler : Postür; Normal bir erişkinin dik oturma halindeki dolaşan kan hacmi, yatay pozisyondaki dolaşan kan hacminden 600-700 ml daha azdır. Mekanizması, sırtüstü pozisyondan dik duruma geçişle damar içi sıvının interstisyel alana geçmesi ve plazma hacminin %12 kadar azalmasına dayanır. Sürekli yatma ve hareketsizlik; Birkaç günlük yatak istirahatinde plazma ve ekstrasellüler mayi hacmi düşer. Bu sebeple hematokrit %10 artar. Uzun süreli yatak istirahati esnasında ise mayi retansiyonu olur ve serum proteinlerinde azalma meydana gelir. Dolayısıyla bazı protein yapısındaki maddelerin konsantrasyonunda azalma gözlenir (bazı protein yapısındaki enzimler ve Ca +2 gibi proteinlere bağlı taşınan maddeler vb.) Egzersiz; Egzersizin vücut mayileri üzerindeki etkisi fizik aktivitenin süre ve şiddetine bağlıdır. Orta derecedeki bir aktivite serum glukozunu bu da insülin seviyesini arttırır. Ağır 6
egzersizde bazı hormonların idrar veya plazma seviyeleri fazlalaşır (kortizol,büyüme hormonu ve prolaktin). Serumda serbest yağ asitleri, kreatinin ve üre konsantrasyonu artar. Yükseklik; Yüksekliğe uyum haftalar, deniz seviyesine uyum günler alır. Deniz seviyesinden yüksekte yaşandığı koşullarda CRP, Htc, Hb, ürik asit seviyeleri artar ve idrar kreatinin, serum estriol ve transferrin seviyeleri ve serum osmolalitesi azalır. Günün saatlerinde görülen değişiklikler; Bu tür değişikliklere sirkadiyen değişiklikler denir. En çarpıcı örnek; serum demiri 08.00 ve 14.00 saatleri itibariyle aynı kişiden alınan 2 ayrı numunede % 50 farklılık gösterir. Aynı şekilde kortizol ve potasyumda da önemli değişiklikler vardır. Hormonlar gün içinde dalgalar halinde salgılanır. Bu durum birçok hormonun serum konsantrasyonlarının uygun yorumunu engeller. FSH ve LH erkekte sirkadiyen değişiklik göstermezken testosteron seviyesi gece % 40'a varan artışlar gösterir. Prolaktin ise yine gece maksimum seviyeye ulaşır. Serum TSH seviyesi 02.00-04.00 de maksimum değerdeyken, 18.00-22.00 arasında minimum değer gösterir. (yaklaşık %50 fark) Büyüme hormonu uykuya geçilir geçilmez maksimum düzeye ulaşır. İnsülin ise sabah erken saatlerde yüksek, öğleden sonra düşüktür (glukoza etkisi buna paraleldir). Beslenme; AKŞ, lipid profili, demir, demir bağlama kapasitesi, vit B 12, folik asit, GGT ve insülin açlıkta yapılması zorunlu olan testlerdir. Kahve, çay ve çeşitli içeceklerde bulunan kafein birçok parametreyi etkiler. Kafein; adrenalin seviyesini artırarak glukoneogenezi uyarır, glukoz seviyesini yükseltir, renin ve katekolamin düzeylerini yükseltir, trigliserid lipaz aktivasyonu ile serbest yağ asitlerini 3 (üç) kat artırır. Sigara; Sigaranın laboratuvar testleri üzerine etkisi içilen sigara miktarına ve inhalasyon derecesine bağlıdır. Sigara içiminden 30 dakika sonra plazma büyüme hormonu seviyesi 10 kat yükselebilir. Yine sigara içiminden 10 dakika sonra plazma glukoz seviyesi 10 mg/dl yükselebilir. Literatürde sigara içenlerde glukoz toleransının bozulduğunu gösteren çalışmalar mevcuttur. Sigara içenlerde kolesterol ve trigliserid seviyeleri içmeyenlere göre yüksek, HDL seviyeleri ise düşüktür. Sigara içenlerde eritrosit seviyeleri yüksektir. Ayrıca sigara içenlerde lökosit sayısı içmeyenlere göre %30 oranında yüksektir. Alkol alımı; Alkol alımı kan glukoz seviyesini, GGT ve trigliserid seviyelerini yükseltir. İlaç kullanımı; İlaçların kas içi verilmesi CK ve LDH seviyelerini birkaç günlüğüne yükseltir. Morfin kullanımı karaciğer ve pankreas enzimlerini yükseltir. 7
Diüretik ilaçlar hiponatremiye ve hiperkalsemiye sebep olur. Tiazidlar hiperglisemiye yol açar. Fenitoin, hastada kalsiyum, fosfor,t3,t4 ve indirekt bilirubin seviyelerini azaltırken ALP ve GGT seviyelerini arttırır. Ateş; Ateş birçok hormonal cevabı hızlandırır. Başlangıçta hiperglisemi oluşur. Tiroksin seviyesini azaltır. Tranfüzyon; Total kan veya plazma transfüzyonu verilen miktara bağlı olarak plazma protein konsantrasyonunu yükseltir. Laboratuvar testlerine etkili kontrol edilemeyen faktörler: Yaş; Bebeklikle puberte arasında yavaş fakat önemli değişiklikler meydana gelir. Serum alkalen fosfataz seviyesi bebeklikte yüksek, çocuklukta normal, pubertede büyüme evresinde yüksektir. Büyüme evresinde iskelet kası gelişimine bağlı olarak serum kreatinin seviyeleri artar. Cinsiyet; Erkekte serum albumin, kalsiyum, magnezyum, kolesterol, aminoasit, üre, kreatinin, ürik asit ve Hb seviyeleri kadından yüksektir. Irk; Siyahlarda total protein beyazlardan yüksektir. Siyahlardaki kas kitlesinin fazlalığına bağlı olarak CK, LDH ve ALP seviyeleri yüksektir. Şişmanlık; Serum kolesterolü, trigliserid, AST, CK, Total protein seviyeleri artan kilo ile beraber yükselir. İnsulin artmasına rağmen glikoz toleransı azalmıştır. Kortizol artar, büyüme hormonu düşer. Şişman erkeklerde testosteron seviyesi de düşer. Malnütrisyon; Malnütrisyonda total protein, albumin, üre, kreatinin, Total T3, Total T4, TSH, folik asit seviyeleri düşer. C3, transferrin ve prealbumin seviyelerindeki hızlı azalma malnütrisyonun en önemli kriterlerindendir. Menstrüal siklüs; Menstrüal siklüs boyunca kadınlarda özellikle hormon seviyelerinde belirgin değişiklikler olur. Gebelik; Gebelik süresince vücut sıvılarında çok önemli değişiklikler olmaktadır ve bunların iyi bilinmesi gereklidir. SHBG (seks hormonu bağlayıcı globulin), TBG (tiroksin binding globulin) ve CBG (kortikosteroid bağlayıcı globulin) düzeylerinde artış olur. Bu nedenle total T4 ve total T3 düzeylerinde artış gözlenebilir; serbest T3 ve serbest T4 düzeyleri normaldir. ß hcg düzeyi ilk trimestırde çok yüksek düzeylere erişerek TSH yı baskılayabilir (aynı reseptöre bağlanabilir.) Annenin kan hacmi artar (%45). Sıvı kısmındaki artış (plazma), kanın şekilli elemanlarındaki artışdan daha fazla olduğundan belirgin eritropoeze rağmen Rbc, Hb, Htc düzeyleri azalır. 8
WBC düzeylerinde artış görülür. Fibrinojen düzeylerinde artış (%65) görülür. Diğer pıhtılaşma faktörlerinde ve sedimentasyon hızında artma meydana gelir. Trigliserid ve kolesterol düzeylerinde %40 artış olur. Albumin düşer (3,4 g/dl), globulin artar. ALP düzeyleri artar. Laboratuvar Sonuçlarını Etkileyen Tanısal Ve Tedaviye Dair İşlemler 1. Operasyonlar 2. İnfüzyonlar ve transfüzyonlar 3. Delme, enjeksiyon, biopsi, palpasyon, tam vücut masajı 4. Endoskopi 5. Diyaliz 6. Fiziksel stres 7. Fonksiyon testleri (OGTT, TRH uyarı testler ) 8. İmmunosintigrafi 9. Kontrast maddeler, ilaçlar 10. Mental stres 11. İyonize radyasyon Numunelerin alınması ve laboratuvara transferi Polikliniklerden yapılan test isteklerinin LIS'e kaydı yapıldıktan sonra kayıt/kan alma biriminde kan örnekleri alınır. İdrar ve gaita testleri için hastalara barkod etiketi yapıştırılmış idrar ve gaita kabı verilip tuvalete yönlendirilir, daha sonra hastalar örneklerini ilgili laboratuvar birimine getirirler. Kan örneği için testlere göre uygun örnek tüpü seçimi yapılır, seçilen tüplere barkod etiketler yapıştırılır ve kan alma işlemi gerçekleştirilir. Kan alma işlemi tamamlanan hastalara sonuçların ne zaman çıkacağı ve sonuçlarını nereden alabileceği bilgileri verilir. Bebek kan alma işlemi pediatri servisi hemşireleri tarafından yapılmaktadır. Bebeklerden idrar ve gaita örneği için örnek kapları aileye verilip nasıl örnek toplayacakları, örnekler laboratuara ulaşana kadar saklanması için gerekli olan koşullar ve süreler hakkında bilgi verilir ve topladıkları örnekleri ilgili laboratuvar birimine getirmeleri söylenir. Servisler ve Acil'de hastaların örnekleri kendi birimlerinde alınır. Test istekleri HBYS'a girildikten sonra testlere göre örnek kabı seçimi yapılır, örnek kaplarına barkod etiketi yapıştırılır. Damar yolu açık hastalarda kan alma için damar yolu akışı kapatılıp 3-5 dakika beklendikten sonra hastanın diğer kolu kullanılır. Kan alma işlemi hemşireler tarafından gerçekleştirilir. Alınan örnekler bekletilmeden pnömotik sistem ile ilgili laboratuvar birimine gönderilir. Kan Alma biriminde toplanan örnekler beklenmeksizin pnömotik sistem aracılığı ile ilgili laboratuvara transfer edilir. Hem kan alma biriminde hem de acil ve servislerde biyolojik 9
numune alma ve numunelerin transferi işlemleri; numune alma ve transferi talimatı, numune kabul ve red kriterleri talimatı doğrultusunda gerçekleştirilmelidir. Venöz Kan Alımında Genel Kurallar: Acil durumlarda günün her saatinde kan alınıp biyokimyasal testler bakılabilir. Ancak kural olarak tüm biyokimyasal testler bir gecelik (tercihen 12 saat, en az 8 saat) açlıktan sonra alınmalıdır. Pek çok testin tokluk kanından çalışılması ile farklı sonuçlar elde edilmektedir. Yiyecek alımı sonucu oluşan lipemi de yanlış değerlere yol açar. Bazı serum bileşenleri diürnal varyasyona bağlı olarak günün değişik saatlerinde aynı kişide dahi farklı çıkabilir. Bu farklılık uyku/uyanıklık, ışık/karanlık, stres, gıda alımı, aktivite ve postür gibi faktörlerin etkisiyle olur. Serum demir, ACTH, kortizol konsantrasyonları buna birkaç örnektir. Kan alımı esnasında hasta yatar veya oturur pozisyonda olmalıdır. Özellikle prognoz izlenmesi için istenen testlerle ilgili kan numuneleri hastadan her zaman aynı pozisyonda alınmalıdır. İlaç tedavisinin sürdüğü durumlarda numunenin alınması sabah ilaç alımından önce yapılmalıdır. Hemolizden kaçınmak için mümkün olduğu kadar geniş iğne ucu seçilmelidir. Turnike kolda 30 saniyeden fazla kalmamalıdır. İğne damara girdikten sonra çözülmelidir. Enjektör ile kan alınıyorsa kanın tüpe basınçla boşaltılmasından kaçınılmalıdır. Vakumlu tüp hacmi kadar kanı kendisi vakumlayacaktır. Kan alımı şu sıra ile yapılmalıdır: Kan kültürü şişeleri, Koagülasyon testleri için sitratlı tam kan tüpleri, İlave madde içermeyen düz kan tüpleri şeklindedir. Hematoloji testleri için EDTA lı tam kan tüpleri Antikoagülan içeren vakumlu tüplere kan alımı sırasında kanın işaretli çizgiye kadar dolmasına özellikle dikkat edilmelidir. Yani kan akışı durana kadar tüp çekilmemelidir. Kan alındıktan sonra tüp yavaşça alt üst edilerek özenle karıştırılmalıdır. Kesinlikle çalkalama yapılmamalıdır. Ön hazırlık gerektiren testler 24 saatlik idrarda çalışılacak testler için idrar toplama prosedürü şu şekilde olmalıdır. İdrar toplama işlemi için temiz ve koyu renkli bir kap kullanılmalıdır. İdrar toplama süresi boyunca idrar biriktirme kabı güneş ışıklarından uzak ve idrar dondurulmadan mümkün olan en serin ortamda saklanmalıdır. İdrar biriktirme işleminin yapılacağı günün sabahı uyandıktan sonraki ilk idrar kaba biriktirilmeyip dışarı yapılmalı bundan sonraki süreçte ertesi gün uyandıktan sonraki ilk idrar dahil bütün idrarlar biriktirme kabı içinde biriktirilmelidir. 10
24 Saatlik İdrar Örneklerinin Toplanması Analizi yapılacak parametrelerin stabilizasyonu için gerekli koruyucu maddeler idrar toplamaya başlamadan önce toplama kabına konulmalıdır. Sabah ilk idrar atılarak mesane boşaltılır. 24 saat süresince idrarın tamamı idrar toplama kabı içine boşaltılır. Bu süre içinde toplama kabı serin bir yerde saklanır. Ertesi sabah ilk idrar da toplama kabına alınarak en kısa zamanda laboratuvara ulaştırılır. İdrar Örneği İdrar analizinde bazı preanalitik nedenli hata kaynakları Uygun koşullarda ve sürede bekletilmemiş olan numuneler Kontamine örnek kapları Homojenize edilmemiş örnekler Toplama kaplarının niteliklerinin uygunsuzluğu Pubik ve perineal bölgenin yeterli temizliğinin sağlanmadığı koşullarda alınan numuneler. Gaitada Gizli Kan (GGK) Zorunlu durumlar dışında testten bir hafta öncesinden itibaren aspirin veya diğer antiromatizmal ilaçlar, ağrı kesiciler, ateş düşürücüler alınmamalıdır. Testten iki gün öncesinden itibaren, demir veya demir içeren ilaçlar ve C vitamini içeren ilaçlar kullanılmamalıdır. Hastada ishal, hemoroid, adet kanaması olması durumunda test uygulanmaz. Oral Glukoz Tolerans Testi (OGTT): 1. Hastalar, teste başlamadan 3 gün öncesinden en az 150 g/gün karbonhidrat içeren normal bir diyetle beslenmelidirler. 2. Dünya Sağlık Örgütünün tavsiyelerine göre, OGTT genellikle sabah yapılmalıdır. 3. Glukoz Toleransı, günlük değişkenlik gösterebilir ve öğleden sonra önemli derecede azalabilir. 4. OGTT, en az 10 saatlik bir açlıktan sonra yapılmalıdır. 5. Test süresince hasta oturur durumda bulunmalıdır. 6. Hasta test günü ilaç kullanmamalıdır. 7. Test süresince hasta sigara içmemelidir. 8. Test süresince hasta sadece su içebilir. 9. Hastalara oral verilecek glukoz miktarı: Yetişkinlerde : 75 gr glukoz (maksimum insülin salınımının elde edildiği glukoz dozu). Çocuklarda : Kilo Başına 1,75 gr glukoz (maksimum 75 g). 11
75 gr glukoz, 200-250 ml su içinde eritilerek çözelti hazırlanır. Hazırlanan glukoz çözeltisi 5 dakika içinde hastaya içirilir. Glukoz ölçümü için belirli aralıklarla kan alınır. Zaman aralıkları ve numunelerin sayısı testin amacına göre iki değişik şekilde olabilir; Glukoz yüklemesinden 10 dakika önce ve glukoz yüklemesi yapıldıktan sonra, 2 saat süresince her yarım saatte bir, 4 kez hastanın kanı alınır. Glukoz yüklemesinden 10 dakika önce ve glukoz yüklemesi yapıldıktan 1 ve 2 saat sonra hastanın kanı alınır. 4. ÖRNEKLERİN KABUL VE RET KRİTERLERİ 4.1. Biyokimya Laboratuvarı Örnek Kabul Kriterleri: a. Analize uygun tüp veya kaplara alınmış olan örnekler kabul edilir. b. Yapılacak analize uygun olarak hazırlanmış hastalardan alınan örnekler kabul edilir (açlık kan şekeri veya açlık gerektiren testler için örnek alınacak hastanın aç olması gibi). c. İstenilen testlere uygun vakumlu tüplere (kan gazları hariç enjektörle alınmayacak) ve örnek kaplarına alınmış olan örnekler kabul edilir. d. Yeterli miktarda alınmış olan örnekler (tüpün yarıdan fazlası dolu olacaktır) kabul edilir. e. Antikoagülanlı örnek tüpleri için belirtilen seviyeye kadar alınmış örnekler kabul edilir. f. Hastane Bilgisayar Sistemine girilen ve barkod etiketi kesilen örnekler kabul edilir. g. Barkod etiketleri silik ve yırtık olmayan, barkod etiketi tüpün etiketi üzerine denk gelecek şekilde düzgün yapıştırılmış olan örnekler kabul edilir. 4.2. Biyokimya Laboratuvarı Örnek Ret Kriterleri: a. Hasta adı ve soyadının bulunmadığı, örnek tanımının yapılmadığı, hatalı yapıldığı veya örnek kabındaki bilgilerin uyumsuz olduğu durumlarda numune kabulü yapılmaz. Ayrıca barkodu olmayan numuneler laboratuvara kabul edilmez. Sistem arızası olduğunda, servis sorumlusunun laboratuvarı bilgilendirmesi dahilinde acil testler çalışılır. b. Uygun örnek kabına alınmayan hasta örnekleri kabul edilmez. c. Belirtilen çizgiden az veya çok alınmış ve uygun tüplere alınmayan numuneler laboratuvara kabul edilmez ; servis veya polikliniklerden yeni numune istenir. d. Hemolizli kanlar laboratuvara kabul edilmez. Lipemik, ikterik numuneler geldiğinde LİS in açıklama kısmında belirtilir. e. Barkod tüp üzerine uygun şekilde yapıştırılmamışsa, altında isim olup olmadığı kontrol edilir ve yeni barkod basılarak kabul yapılır. 12
f. Tüp içindeki numune miktarı yeterli değilse numune kabul edilmez. g. Plazma ve Tam Kan örneklerinde pıhtılı olanlar kabul edilmez. h. Laboratuvara uygun transfer koşullarında gelmeyen örnekler kabul edilmez. i. Önerilen sürelerin dışında bekletilmiş örnekler laboratuvara kabul edilmez. j. Ay sonunda ret kriter özelliklerine göre analiz yapılarak Düzeltici ve Önleyici Faaliyet geri bildirimi yapılır. KAPAK RENGİ KİMYASAL İÇERİK KİMYASALIN İŞLEVİ DİKKAT EDİLECEK NOKTALAR LABORATUVARDA KULLANIMI Kırmızı Pıhtı aktifleştirici, jel. Pıhtılaşmayı aktive eder, şekilli elemanlar ile serum arasında bariyer oluşturur. Tüp içinde pıhtı oluşumu en az 5 dakika sürer. Serum elde etmede kullanılır. Sarı Mor Potasyum EDTA Pıhtılaşmayı önlemek için Kalsiyumu uzaklaştırır. İşaretli seviyesine kadar örnek alınmalıdır. Çalkalamadan kimyasalla karışması önemlidir. Plazma, Eritrosit içi ve Hb analizlerinde kullanılır. Tam kan sayımında ve Sedimantasyon testinde kullanılır. Mavi Sodyum Sitrat Pıhtılaşmayı önlemek için Kalsiyumu uzaklaştırır. İşaretli seviyesine kadar örnek alınmalıdır. Çalkalamadan kimyasalla karışması önemlidir. Koagülasyon testlerinde kullanılır. Siyah Sodyum Sitrat Pıhtılaşmayı önlemek için Kalsiyumu uzaklaştırır. İşaretli seviyesine kadar örnek alınmalıdır. Çalkalamadan kimyasalla karışması önemlidir. Sedimantasyon testinde kullanılır. 13
5. BİYOKİMYA LABORATUVARI TEST ÖZELLİKLERİ Tablolarda; testin adı, çalışılma zamanı, örnek türü, ön hazırlık özellikleri, sonuç verilme zamanı, acil testler içinde bulunup bulunmadığı konularında bilgi verilmektedir. 1. Rutin biyokimya test özellikleri 2. Hormon test özellikleri 3. HPLC test özellikleri 4. Metabolizma test özellikleri 5. İlaç düzeyleri ve prokalsitonin test özellikleri 6. Protein, lipid ve immünofiksasyon elektroforezi, OGTT ve manuel test özellikleri 7. İdrar, gaitada gizli kan ve kan gazları test özellikleri 8. İdrarda Uyuşturucu Madde Analizi test özellikleri 14
1. RUTİN BİYOKİMYA TEST ÖZELLİKLERİ NO TESTİN ADI ÇALIŞILMA ZAMANI ÖRNEK TÜRÜ 15 ÖN HAZIRLIK SONUÇ VERİLME 1 GLUKOZ 24 saat Serum, VcS İdrar, BOS Aynı Gün * 2 ÜRE 24 saat Serum, İdrar Aynı Gün * 3 KREATİNİN 24 saat Serum, İdrar Aynı Gün * 4 SODYUM 24 saat Serum, VcS İdrar, BOS Aynı Gün * 5 POTASYUM 24 saat Serum, VcS İdrar, BOS Aynı Gün * 6 KLOR 24 saat Serum, VcS İdrar, BOS Aynı Gün * 7 KALSİYUM 24 saat Serum, İdrar Aynı Gün * 8 FOSFOR 24 saat Serum, İdrar Aynı Gün * 9 MAGNEZYUM 24 saat Serum, İdrar Aynı Gün * 10 TOTAL PROTEİN 24 saat Serum, VcS Aynı Gün * 11 ALBÜMİN 24 saat Serum, VcS Aynı Gün * 12 T. KOLESTEROL Mesai Günleri Serum Aynı Gün 13 TRİGLİSERİD Mesai Günleri Serum Aynı Gün 14 HDL KOLESTEROL Mesai Günleri Serum Aynı Gün 15 APO A Mesai Günleri Serum Aynı Gün 16 APO B Mesai Günleri Serum Aynı Gün 17 TOTAL BİLİRÜBİN 24 saat Serum Aynı Gün * 18 DİREKT BİLİRÜBİN 24 saat Serum Aynı Gün * 19 ALP 24 saat Serum Aynı Gün * 20 SGOT (AST) 24 saat Serum Aynı Gün * 21 SGPT (ALT) 24 saat Serum Aynı Gün * 22 GGT 24 saat Serum Aynı Gün * 23 LDH 24 saat Serum, BOS, VcS Aynı Gün * 24 CPK 24 saat Serum Aynı Gün * 25 LDL KOLESTEROL Mesai Günleri Serum Aynı Gün 26 AMİLAZ 24 saat Serum, İdrar, VcS Aynı Gün * 27 LİPAZ 24 saat Serum, VcS Aynı Gün * 28 MİKROALBUMİN 24 saat İdrar Aynı Gün * 29 MİKROPROTEİN 24 saat İdrar, BOS Aynı Gün * 30 DEMİR Mesai Günleri Serum Aynı Gün 31 DEMİR BAĞL. KAP. Mesai Günleri Serum Aynı Gün 32 TRANSFERRİN Mesai Günleri Serum Aynı Gün 33 CRP 24 saat Serum Aynı Gün * 34 β2-mikroglobulin Mesai Günleri Serum, İdrar Aynı Gün 35 SERÜLOPLAZMİN Mesai Günleri Serum Aynı Gün 36 HAPTOGLOBULİN Mesai Günleri Serum Aynı Gün 37 PREALBÜMİN Mesai Günleri Serum Aynı Gün 38 α1 ANTİTRİPSİN Mesai Günleri Serum Aynı Gün 39 FRUKTOZAMİN Mesai Günleri Serum Aynı Gün 40 LİPOPROTEİN (a) Mesai Günleri Serum Aynı Gün 41 ASİT FOSFATAZ Mesai Günleri Serum Aynı Gün 42 ÜRİK ASİT 24 saat Serum, İdrar Aynı Gün * 43 KOLİNESTERAZ 24 saat Serum Aynı Gün * 44 AMONYAK 24 saat Plazma Aynı Gün * 45 ÇİNKO Salı, Cuma Serum Salı, Cuma 46 BAKIR Cuma Serum, İdrar Cuma 47 LİTYUM 24 saat Serum Aynı Gün * 48 OZMOLARİTE 24 saat Serum, İdrar Aynı Gün * ACİL
2. HORMON TEST ÖZELLİKLERİ NO TESTİN ADI ÇALIŞILMA ÖRNEK ÖN SONUÇ ZAMANI TÜRÜ HAZIRLIK VERİLME ACİL 1 FREE T3 Mesai Saatleri Serum Aynı Gün 2 FREE T4 Mesai Saatleri Serum Aynı Gün 3 TSH Mesai Saatleri Serum Aynı Gün 4 TROGLOBULİN (TG) Mesai Saatleri Serum, VcS Aynı Gün 5 TMAB (Anti-TPO) Mesai Saatleri Serum Aynı Gün 6 CEA Mesai Saatleri Serum Aynı Gün 7 AFP Mesai Saatleri Serum Aynı Gün 8 CA-125 Mesai Saatleri Serum Aynı Gün 9 CA-19.9 Mesai Saatleri Serum Aynı Gün 10 CA-15.3 Mesai Saatleri Serum Aynı Gün 11 TOTAL PSA Mesai Saatleri Serum Aynı Gün 12 FREE PSA Mesai Saatleri Serum Aynı Gün 13 VİTAMİN B12 Mesai Saatleri Serum Aynı Gün 14 FOLİK ASİT Mesai Saatleri Serum Aynı Gün 15 FERRİTİN Mesai Saatleri Serum Aynı Gün 16 ERİTROPOETİN Mesai Saatleri Serum Aynı Gün 17 FSH Mesai Saatleri Serum Aynı Gün 18 LH Mesai Saatleri Serum Aynı Gün 19 PROLAKTİN Mesai Saatleri Serum Aynı Gün 20 PROGESTERON Mesai Saatleri Serum Aynı Gün 21 E2 (ESTRADİOL) Mesai Saatleri Serum Aynı Gün 22 T.TESTOSTERON Mesai Saatleri Serum Aynı Gün 23 BETA HCG 24 saat Serum Aynı Gün * 24 E3 (ESTRİOL) Mesai Saatleri Serum Aynı Gün 25 PAPP-A Mesai Saatleri Serum Aynı Gün 26 DHEA-SO4 Mesai Saatleri Serum Aynı Gün 27 SHBG Mesai Saatleri Serum Aynı Gün 24 s İdrar 28 KORTİZOL Mesai Saatleri Serum, İdrar İçin Borik Aynı Gün Asit 29 İNSÜLİN Mesai Saatleri Serum Aynı Gün 30 MYOGLOBİN 24 saat Serum, VcS Aynı Gün * 31 TROPONİN I 24 saat Serum Aynı Gün * 32 KUTLE CK-MB 24 saat Serum Aynı Gün * 33 PARATHORMON Mesai Saatleri Serum Aynı Gün 34 CA 72.4 Ayda Bir Serum Ayda Bir 35 17-OH-PRG Perşembe Serum Cuma 36 FREE TESTOST. Çarşamba Serum Perşembe 37 GROWTH HORMON (GH) Mesai Saatleri Serum Aynı Gün 38 TGAB (Anti-TG) Mesai Saatleri Serum Aynı Gün 39 C-PEPTİD Mesai Saatleri Serum Aynı Gün 40 ACTH Mesai Saatleri Plazma Aynı Gün 41 IGF-1 Mesai Saatleri Serum Aynı Gün 16
3. HPLC TEST ÖZELLİKLERİ NO TESTİN ADI ÇALIŞILMA ÖRNEK ÖN SONUÇ ZAMANI TÜRÜ HAZIRLIK VERİLME 1 HOMOSİSTEİN Çarşamba Serum Perşembe 2 KATEKOLAMİNLER Hasta Sayısı 24 sa İdrar 3 gün Diyet, HCl Asit Sonraki Gün 3 METANEFRİN Perşembe 24 sa İdrar 3 gün Diyet, HCl Asit Cuma 4 NORMETANEFRİN Perşembe 24 sa İdrar 3 gün Diyet, Cuma HCl Asit 5 VMA Çarşamba 24 sa İdrar 3 gün Diyet, HCl Asit Perşembe 6 HOMOVALİNİK ASİT Çarşamba 24 sa İdrar 3 gün Diyet, HCl Asit Perşembe 7 5-HİAA Çarşamba 24 sa İdrar 3 gün Diyet, HCl Asit Perşembe 8 VİTAMİN A Hasta Sayısı Plazma Sonraki Gün 9 VİTAMİN E Hasta Sayısı Plazma Sonraki Gün 10 HbA1c (HPLC) Mesai Saatleri Tam kan Aynı Gün 11 Hb ZİNCİR ANALİZİ Çarşamba Tam kan Çarşamba ACİL 4. METABOLİZMA TEST ÖZELLİKLERİ NO TESTİN ADI ÇALIŞILMA ZAMANI ÖRNEK TÜRÜ ÖN HAZIRLIK SONUÇ VERİLME 1 SERUM-İDRAR-BOS Amino Asitleri Hasta Sayısı Plazma Değerlendirilince 2 YENİDOĞAN TARAMASI Hasta Sayısı Topuk Kanı Değerlendirilince 3 25-OH-VİTAMİN D3 Pazartesi Plazma Çarşamba ACİL 1 Nolu Serum-İdrar-BOS aa grubunda; Homosistin, aspartik asit, hidroksiprolin, treonin, serin, asparajin, glutamik asit, glutamin, alpha-aminoadipik asit, prolin, glisin, alanin, betaaminoizobütirik asit, valin, sistin, sistein, metiyonin, izolösin, lösin, sitrüllin, tirozin, fenilalanin, beta-alanin, triptofan, hidroksilizin, ornitin, lizin, histidin, 3-metil histidin, histamin, arginin ve argininosüksinik asit araştırılır. 2 Nolu Yenidoğan Taraması grubunda; Glisin, alanin, valin, lösin, ornitin, metiyonin, fenilalanin, arginin, sitrüllin, tirozin, aspartik asit, glutamik asit, argininosüksinik asit, C0 Carnitine, C2 Carnitine, C3 Carnitine, C4 Carnitine, C5 Carnitine, C4-OH Carnitine, C6 Carnitine, C5-OH Carnitine, C8 Carnitine, C3DC Carnitine, C10 Carnitine, C5DC Carnitine, C12 Carnitine, C6DC Carnitine, C14 Carnitine, C16 Carnitine, C18:1 Carnitine, C18 Carnitine, serbest carnitine araştırılır. 17
5. İLAÇ DÜZEYLERİ VE PROKALSİTONİN TEST ÖZELLİKLERİ NO TESTİN ADI ÇALIŞILMA ZAMANI ÖRNEK TÜRÜ ÖN HAZIRLIK SONUÇ VERİLME 1 FENİTOİN Mesai Saatleri Serum Aynı Gün 2 FENOBARBİTAL Mesai Saatleri Serum Aynı Gün 3 VALPROİK ASİT Mesai Saatleri Serum Aynı Gün 4 KARBAMAZEPİN Mesai Saatleri Serum Aynı Gün 5 SİKLOSPORİN Mesai Saatleri Tam kan VAR Pazartesİ, Çarşamba ve Cuma 6 TAKROLİMUS Mesai Saatleri Tam kan VAR Pazartesİ, Çarşamba ve Cuma 7 TEOFİLİN 24 saat Serum Aynı Gün * 8 DİGOKSİN 24 saat Serum Aynı Gün * 9 ALKOL (ETANOL) 24 saat Serum Aynı Gün * 10 PROKALSİTONİN 24 saat Serum Aynı Gün * ACİL 6. PROTEİN, LİPİD VE İMMÜNOFİKSASYON ELEKTROFOREZİ, OGTT VE MANUEL TEST ÖZELLİKLERİ NO TESTİN ADI ÇALIŞILMA ZAMANI ÖRNEK TÜRÜ 18 ÖN HAZIRLIK SONUÇ VERİLME 1 PROTEİN ELEKTR. Cuma Serum Cuma Ayın Son Mesai Ayın Son Mesai 2 LİPİD ELEKTROFOREZİ Serum Günü Günü İMMÜNOFİKSASYON 4 adet numune 3 Serum, İdrar Çalışıldığı Gün ELEKTROFOREZİ olunca 4 OGTT - Gebe OGTT Mesai Günleri Serum Aynı Gün 5 TAŞ ANALİZİ Mesai Günleri Taş Çalışıldığı Gün 6 SİTRAT Mesai Günleri İdrar Çalışıldığı Gün 7 OKSALAT Mesai Günleri İdrar Çalışıldığı Gün 8 GLUKOZ-6-FOSFAT DEHİDROGENAZ Mesai Günleri Tam Kan Çalışıldığı Gün 7. İDRAR, GAİTADA GİZLİ KAN VE KAN GAZLARI TEST ÖZELLİKLERİ NO 1 TESTİN ADI İDRAR (KİMYASAL ve MİKROSKOBİ) ÇALIŞILMA ZAMANI ÖRNEK TÜRÜ ÖN HAZIRLIK SONUÇ VERME 24 saat Spot İdrar Aynı Gün * 2 GAİTADA GİZLİ KAN 24 saat Gaita Aynı Gün * 3 KAN GAZLARI 24 saat Hep. Enj. Aynı Gün * 8. İDRARDA UYUŞTURUCU MADDE ANALİZİ TEST ÖZELLİKLERİ NO 1 TESTİN ADI UYUŞTURUCU MADDE ANALİZİ ÇALIŞILMA ZAMANI ÖRNEK TÜRÜ ÖN HAZIRLIK SONUÇ VERME ACİL ACİL 24 saat Spot İdrar Aynı Gün * ACİL
A DAN Z YE BÜTÜN TESTLER ; NO TESTİN ADI ÇALIŞILMA ZAMANI ÖRNEK TÜRÜ ÖN HAZIRLIK SONUÇ VERİLME 1 17-OH-PRG Perşembe Serum Cuma 2 5-HİAA Çarşamba 24 sa İdrar 3 gün Diyet, HCl Asit Perşembe 3 ACTH Mesai Saatleri Plazma Aynı Gün 4 AFP Mesai Saatleri Serum Aynı Gün 5 ALBÜMİN 24 saat Serum, VcS Aynı Gün 6 ALKOL (ETANOL) 24 saat Serum Aynı Gün 7 ALP 24 saat Serum Aynı Gün 8 AMİLAZ 24 saat Serum, İdrar, VcS Aynı Gün 9 AMONYAK 24 saat Plazma Aynı Gün 10 APO A Mesai Günleri Serum Aynı Gün 11 APO B Mesai Günleri Serum Aynı Gün 12 ASİT FOSFATAZ Mesai Günleri Serum Aynı Gün 13 BAKIR Cuma Serum, İdrar Cuma 14 BETA HCG 24 saat Serum Aynı Gün 15 CA 72.4 Ayda Bir Serum Ayda Bir 16 CA-125 Mesai Saatleri Serum Aynı Gün 17 CA-15.3 Mesai Saatleri Serum Aynı Gün 18 CA-19.9 Mesai Saatleri Serum Aynı Gün 19 CEA Mesai Saatleri Serum Aynı Gün 20 C-PEPTİD Mesai Saatleri Serum Aynı Gün 21 CPK (CK) 24 saat Serum Aynı Gün 22 ÇİNKO Salı, Cuma Serum Salı, Cuma 23 DİREKT BİLİRÜBİN 24 saat Serum Aynı Gün 24 DEMİR Mesai Günleri Serum Aynı Gün 25 DHEA-SO4 Mesai Saatleri Serum Aynı Gün 26 DİGOKSİN 24 saat Serum Aynı Gün 27 E2 (ESTRADİOL) Mesai Saatleri Serum Aynı Gün 28 E3 (ESTRİOL) Mesai Saatleri Serum Aynı Gün 29 ERİTROPOİETİN Mesai Saatleri Serum Aynı Gün 30 FREE PSA Mesai Saatleri Serum Aynı Gün 31 FREE TESTOST. Çarşamba Serum Perşembe 32 FENİTOİN Mesai Saatleri Serum Aynı Gün 33 FENOBARBİTAL Mesai Saatleri Serum Aynı Gün 34 FERRİTİN Mesai Saatleri Serum Aynı Gün 35 FOLİK ASİT Mesai Saatleri Serum Aynı Gün 36 FOSFOR 24 saat Serum, İdrar Aynı Gün 37 FRUKTOZAMİN Mesai Günleri Serum Aynı Gün 38 FSH Mesai Saatleri Serum Aynı Gün 39 FREE T3 Mesai Saatleri Serum Aynı Gün 40 FREE T4 Mesai Saatleri Serum Aynı Gün 19