YAŞLIDA DOĞRU LABORATUVAR KULLANIMI. Dr. Kadir Kayataş SBÜ Haydarpaşa Numune SUAM

Transkript

1 YAŞLIDA DOĞRU LABORATUVAR KULLANIMI Dr. Kadir Kayataş SBÜ Haydarpaşa Numune SUAM

2 Başlıklar 1-Doğru laboratuvar kullanımı 2-Yaşlıda laboratuvar sonuçlarını etkileyebilecek durumlar 3-Yaşlıda laboratuvar değerler

3 Doğru laboratuvar kullanımı Test tanı, ayırıcı tanı, tedavi ve prognozu değiştirecek ise istenmelidir. Tüm testlerin amacı Klinik belirsizliği en aza indirmektir. Laboratuvar test sonuçlarına özel bir tanı konulmamalı, klinik tanı esastır. En iyi test bile mükemmel değildir, yanlış pozitif ve yanlış negatif sonuçlar olabilir. Testlerin duyarlılık ve özgünlükleri; eşlik eden diğer bozukluklar, primer hastalığın komplikasyonları veya sekelleri ile değişebilir.

4 Doğru laboratuvar kullanımı Testin seçimi ulaşılmak istenen tanının önceki olasılığına bağlıdır. Testlerin tahmin ettirici nitelikleri yanı sıra, yanlış pozitif ve yanlış negatif değerleri de göz önüne alınmalıdır. Negatif laboratuvar sonucu ya da herhangi bir test tipi klinik tanıyı dışlamaya yeterli değildir. Aynı hastalık için 2 farklı testin pozitifliği tanıyı güçlendirir. Anormallik düzeyi ne kadar fazla ise, klinik anlam da o kadar fazladır. Klinik ile tutarsızlık varsa test tekrarlanmalıdır. Aşırı test ve gereksiz tekrar hata oranını artırır. Teknik ve raporlama hataları olabileceği unutulmamalıdır.

5 Doğru laboratuvar kullanımı "Normal aralık" yaş arası sağlıklı bireylerin laboratuvar sonuçlarının ortalamasının ± 2 standart sapması yani %95 inin değerlerinin olduğu aralıktır. Buna göre %5 sağlıklı birey anormal olarak sınıflandırılabilir. Sonuçlar normal sınırlar içerisinde olsalar bile kişinin bazal değerine göre yükselmiş ya da düşmüş olabilir. Kişinin hasta olmadan önceki değerleri ile şimdiki değerlerinin karşılaştırılması normal aralıktan daha iyi bir referans değeridir. Test sonuçları düzenli aralıklarla takip edilmelidir.

6 Doğru laboratuvar kullanımı Yaşlılarda düşündüğümüz tanıları doğrulamak amacıyla gerekli sayıda test istenmelidir. Yaşlılarda laboratuvar test sayısı arttıkça yanlış pozitiflik riski artar. Yaşa özgü referans aralıkları mevcut değildir. Laboratuvar verileri kişiye, hastalıklarına, kullandığı ilaçlara ve eski sonuçlarına göre değerlendirilmelidir. İlaç etkileri her test için mutlaka dikkate alınmalıdır.

7 İlaçların bazı laboratuvar sonuçlarına etkisi Etkilenen Parametre Albümin düşüklüğü BUN artışı Kreatinin artışı Ürik asit artışı ALP artışı İlaç Östrojenler, Asetaminofen, Antikonvülsanlar, Niasin, Katartikler Asetaminofen, Allopürinol, Tiazidler, Diazepam, Hidralazin, Salisilatlar, İndometazin, Levodopa, Tetrasiklinler, Penisilin, Propronalol, Streptokinaz Asetaminofen, Alkalen antiasitler, Barbitüratlar, Penisilin, Minoxidil, Streptokinaz, Tiazidler Antineoplastikler, Prednizon, Etanol, Salisilatlar, Levodopa, Tiazidler, Niasin Asetaminofen, Allopürinol, Altın, Antikonvülsanlar, Barbitüratlar, Diazepam, Kolşisin, Niasin, Östrojenler, Propronalol, Tiazidler, Warfarin türevleri

8 Yaşlılarda klinik ve laboratuvar sonuçlarının yorumlanmasında etkili faktörler Yaşlanmayla değişen fonksiyonlar Eşlik eden çok sayıda kronik ya da subklinik hastalıklar Cinsiyet Kas yapısı Vücut kitle indeksi Diyet durumu Volüm durumu Sigara, alkol gibi alışkanlıkları Beslenme ve egzersiz durumu (süresi, tipi) Stres Kullanılan ilaçlara bağlı polifarmasi Referans aralıklarının değişkenliği Alınan numunenin alınış yeri, şekli, miktarı, pozisyonu.

9 Yaşlanmanın laboratuvar testlerine etkisi Sistem Yaşlanma ile normal fizyolojik değişiklikler Yaşlanma ile laboratuvar değerlerinin değişimi Kas Kas kitlesi Kreatinin Kemik Gastrointestinal sistem Kemiğin mineral içeriği Kıkırdak Gastrik motilite, mide asiti, vitamin ve ilaçların emilimi Kalsiyum, kalsitonin Parathormon Vitamin B12, kalsiyum, demir Böbrek Renal fonksiyon Kreatinin klirensi, GFR, Renin, Eritropoetin Serum ANP, BNP İmmün sistem Hematopoetik kök hücre, kemik iliği aktivitesi, T hücre fonksiyonu Otoimmün antikorlar Kanser insidensi ANA Endokrin sistem Seks hormonları Aldosteron, testosteron, östrojen, progesteron, DHEA-S, pregnenalon Norepinefrin, GnRH

10 Yaşla birlikte görülen laboratuvar değişiklikleri Artar Azalır Değişmez AKŞ, T. Kolesterol, TG, HDL( ), İnsülin, TSH HDL( ), IGF-1, TT3, TT4 Açlık insülini, Kortizol, ST4, TBG BUN, Ürik asit, K, P, Fosfat Na+, Clγ-Globülin GGT, AST, LDH, ALP ( ), Amilaz, α1-antitripsin Kreatinin klirensi, CK, Mg, Ca (total), Fe, Ferritin, Vitamin D Total protein, Albümin, Transferrin, Retinol bağlayıcı protein, Vitamin B12 Bilirubin Haptoglobin FSH, LH, SHBG, Gastrin, PTH, PSA, Cu ANA, RF, Fibrinojen, İnterlökin-6, ESR GH, DHEA, Estradiol, Serbest testosteron, Renin, Aldosteron, Eritropoetin İnterlökin-1 pco2 po2 ph (N / hafif )

11 Yaşlıda laboratuvar değerler: Hematoloji Test Hemoglobin Normal yetişkin değerleri Erkek (E), Kadın (K) E 13.0 mg/dl K 12.0 mg/dl Hematokrit E %40-54 K %36-46 Geriatrik değerler E 11.5 mg/dl K 11.0 mg/dl E %30-45 K %36-65 Lökosit μl/mm μl/mm3 Trombositler /μL Minimal değişiklik

12 Yaşlıda laboratuvar değerler: ESH, Demir metabolizması, Vitamin B12 Test Eritrosit sedimentasyon hızı Normal yetişkin değerleri Erkek (E), Kadın (K) E 0-15 mm/saat K 0-20 mm/saat Geriatrik değerler E 0-40 mm/saat K 0-45 mm/saat Serum demir μg/dl μg/dl Ferritin E ng/ml K ng/ml ng/ml Vitamin B pg/ml 150 pg/ml

13 Yaşlıda laboratuvar değerler: Böbrek fonksiyon testleri Test Normal yetişkin değerleri Geriatrik değerler Erkek (E), Kadın (K) BUN 5-25 mg/dl 8-28 mg/dl Kreatinin mg/dl mg/dl Kreatinin klirensi ml/dk. Normal veya hafif azalmış Kreatinin Klirensi = (140-Yaş) x Ağırlık x (0.85 kadınlarda) 72 x Kreatinin

14 Yaşlıda laboratuvar değerler: Serum proteinleri Test Normal yetişkin değerleri Geriatrik değerler Erkek (E), Kadın (K) Total protein 6-8 g/dl g/dl Albumin 3-5 g/dl Hafif azalır

15 Yaşlıda laboratuvar değerler: Karaciğer enzimleri Test Normal yetişkin değerleri Geriatrik değerler Erkek (E), Kadın (K) ALT IU/L IU/L AST 8-38 IU/L IU/L ALP IU/L IU/L GGT E 4-23 IU/L K 3-12 IU/L 9-55 IU/L

16 Yaşlıda laboratuvar değerler: Kolesteroller Test Normal yetişkin değerleri Geriatrik değerler Erkek (E), Kadın (K) T. Kolesterol <200 mg/dl E 30 mg/dl artar K 55 mg/dl artar HDL Trigliserid E >45 mg/dl K >55 mg/dl E mg/dl K mg/dl E %30 artar K %30 azalır E %30 artar K %50 artar

17 Yaşlıda laboratuvar değerler: Glukoz, Elektrolitler Test Normal yetişkin değerleri Erkek (E) Kadın (K) Geriatrik değerler Glukoz mg/dl mg/dl İyonize Kalsiyum meq/l Değişmez Potasyum meq/l Hafif artar 2. saat postprandial kan şekeri = Yaş (>40 yaş)

18 Yaşlıda laboratuvar değerler: Tiroit, Prostat Test Normal yetişkin değerleri Geriatrik değerler TT μg/l μg/l TSH IU/L Hafif artar Total PSA ng/ml yaş: ng/ml yaş: 0-5 ng/ml yaş: ng/ml Prostatektomi sonrası: ng/ml

19 Yaşlıda laboratuvar değerler: Arter kan gazı Test Normal yetişkin değerleri Geriatrik değerler PaO mmhg >30 yaş, her 15 yılda % (0.325 x yaş) pco mmhg >50 yaş, her 10 yılda % 2 ph Hafif azalır

20 Sonuç olarak; yaşlı hastaların laboratuvar verileri Dikkatli bir anamnez ve fizik muayene sonrası, Bir bütün olarak, Kişiye, hastalıklarına, kullandığı ilaçlara ve eski sonuçlarına göre değerlendirilmelidir.

21 Teşekkür ederim.