YÜKSEK SICAKLIK ALTINDA RASYONA BİYOANTİOKSİDAN (ALFA- TOKOFEROL ASETAT, KARVAKROL, KARNOSİK ASİT) KATKISININ YUMURTACI TAVUKLARDA PERFORMANS, YUMURTA VERİMİ, YUMURTA KALİTESİ VE KAN PARAMETRELERİ ÜZERİNE ETKİLERİ * The Effects of Supplemented Dietary of Alfa- Tocopherol Acetat, Carvacrol, Carnosic Acid in Laying Hens on Egg Production, Egg Quality and Blood Parameters Under High Temperature Şerife BEYAZITOĞLU Zootekni Anabilim Dalı Hasan Rüştü KUTLU Zootekni Anabilim Dalı ÖZET Mevcut çalışma yüksek sıcaklık altında yetiştirilen yumurtacı tavukların rasyonlarına ilave edilen vitamin E, kekik esans yağı ve biberiye ekstraktının antioksidant yapı, oksitadif stres, kan metabolitleri, performans, yumurta verim ve kalitesi ölçütleri üzerine etkileri belirlemek amacıyla yürütülmüştür. Kırk beş haftalık yumurtacı tavuklar, benzer canlı ağırlıkta her birinde 18 hayvan bulunan 4 gruba ayrılmışlardır. Hayvanlar 8 haftalık süre boyunca katkısız kontrol yemi ve 200 mg/kg yem vitamin E, kekik yağı, biberiye ekstraktı ilave edilen standart yumurtacı tavuk yemleriyle beslenmişlerdir. Hayvanlar bireysel kafeslerde barındırılmışlardır. Deneme süresince 16:8 saatlik aydınlık: karanlık fotoperiyot uygulanmış, yem ve su serbest verilmiştir. Deneme, yüksek sıcaklığın (16 saat aydınlık periyotta 8 saat 34-36 C ve 16 saat 22-24 C) oluşturulduğu yumurtacı tavuk deneme ünitesinde yürütülmüştür. Yumurtlama performansı olarak belirlenen yem tüketimi, yumurta ağırlığı, yumurta üretimi günlük olarak, yumurta kalitesi haftalık olarak, kan parametreleri (glukoz, kolesterol, trigliserid, lipid peroksidasyon, total antioksidan, kalsiyum) ise iki haftalık aralıklarla ölçülmüştür. Sonuçlar, Vitamin E, kekik yağı, biberiye ekstraktı ilavesinin yem tüketimi, yumurta ağırlığı, yumurta verimi, canlı ağırlığı ve kan parametrelerini önemli düzeyde etkilemediğini (P>0.05) göstermiştir. Fakat kekik yağı ilavesi, yemden yaralanma oranını iyileştirmiş (P<0.05) ve yumurta kalite ölçütlerinde artış göstermiştir. Araştırma sonucunda elde edilen bulgular rasyona kekik yağı ilavesinin sıcak stresi durumunda bile yumurta kalite ölçütlerini olumsuz etkilerden koruduğunu göstermiştir. Anahtar Kelimeler: Alfa- tokorefol asetat, karvakrol, karnosik asit, yumurta verimi ve kalitesi, sıcaklık stresi. ABSTRACT The present study was conducted to evaluate whether alfa-tocopherol acetatat, carvacrol and carnosic acid supplemented dietary would affect laying *Yüksek Lisans Tezi-Msc Thesis 187
performance, egg quality, antioxidant structure, oxidative stres and blood parameters of Brown layers under high temperature. Fortyfive weeks old layers were divided into 4 groups of similar mean weight, comprising 18 birds each. The birds were fed standard layer diets and 200 mg/kg diet alpha- tocopherol acetate, carvacrol and carnosic acid supplemented diets for 8 weeks period. The birds were housed in individual cages in a complete randomized design. During the study, a 16:8 hours light:dark photoperiod (8 hours 34-36 C at light period and 16 hours 22-24 C ) was employed, feed and water were given ad libitum. Laying performance was assessed by recording feed intake, egg weight, egg production daily; egg quality weekly and blood parameters (glucose, cholesterol, triglyceride level, lipid peroxidation, total antioxidant and calcium) biweekly. The results showed that alpha- tocopherol acetate, carvacrol and carnosic acid supplementation did not have significant (P>0.05) effects on feed intake, egg weight, egg mass, body weight and blood parameters. However, dietary supplementation of carvacrol improved feed conversion efficiency (P<0.05) and egg quality parametres. The results obtained in the experiment suggest that providing supplemented dietary carvacrol could protect egg quality parameters under heat stress. Key Words: Alpha- tocopherol acetate, carvacrol, carnosic acid, egg production and quality, heat stres Giriş Doğal antioksidan etkili olduğu bilinen kimi bitki ekstraktları, özelde bitki esans yağlarının içeriğinde yer alan kimi aktif maddelerin oldukça güçlü antioksidan özelliğe sahip olduğu bilinmektedir. Kekik ve biberiye bu bakımdan üzerinde durulan iki önemli aromatik bitkidir. Kekik (Oregano) ballıbabagiller (Labiatea=Laminaceae) familyasına bağlı olup bu türlerin dahil olduğu cinsler Origanum, Thymbra, Coridothymus, Satureja ve Thymus dur. Kekik, yüksek düzeyde uçucu yağ içermekte ve uçucu yağın ana bileşenlerini timol ve karvakrol başta olmak üzere β-simen, γ-terpinen ve linalool oluşturmaktadır (Madsen ve Bertelsen, 1995). Bu maddeler kekiğe kendine özgü kokusunu veren (Başer, 2001) ve antioksidan özellik kazandıran fenolik bileşikler olup uçucu yağların %78-82 sini oluşturmaktadır (Botsoglou ve ark., 2003a). Broiler rasyonlarına kekik yağı ilavesinin canlı ağırlık artışını önemli düzeyde artırdığı (Hertrampf, 2001), farklı düzeylerde kekik uçucu yağı ilavesinin dondurulmuş tavuk (Botsoglou ve ark. 2002) ve hindi etlerinde (Botsoglou ve ark., 2003b) lipid oksidasyonunu önemli düzeyde azalttığı belirlenmiştir. Biberiye (Rosmarinus officinalis L.) bitkisinden elde edilen fenolik diterpenleri; karnosol, karnosik asit, rosmanol, epirosmanol, izorosmanol, rosmarikuinon, rosmaridifenol ve rosmarinik asit oluşturmaktadır (Madsen ve Bertelsen, 1995). En güçlü antioksidan etkiye karnosik asit sahiptir ve bu etki yaklaşık karnosoldan üç kat, BHT ve BHA dan yedi kat daha fazladır (Richheimer ve ark., 1996). Galobart ve ark. (2001), omega-3 yağ asitlerince zenginleştirilen yumurtalarda α-tokoferolün lipid peroksidasyonunu engellediğini, 188
fakat biberiye ekstraktı için aynı etkinin söz konusu olmadığını belirlemişlerdir. Bu durumun, farklı orjinli biberiyelerdeki toplam fenol içeriğinin ve buna bağlı olarak antioksidan aktivitenin değişmesinden (Banyai ve ark., 2003) ve ekstraktın elde ediliş yönteminden kaynaklandığı bildirilmektedir (Dapkevicius ve ark., 1998). Uzun yıllardır yapılan çalışmalarla kanatlı eti ve yumurtasında lipid oksidasyonunu minimize etmenin en etkili yolunun yeme Vitamin E ilavesinin olduğu kanıtlanmıştır. Vitamin E, hücre membranlarındaki lipid peroksidasyon zincirini kırmakta ve hidroperoksit oluşumunu engellemektir. Oksidatif stres varlığında bu vitamine olan gereksinimde yükselmektedir (Coetzee ve Hoffman, 2001). Yüksek sıcaklığın kanatlı hayvanın performansında oksidatif stabiliteyi düşürmesi nedeniyle kanatlı yemlerine antioksidan ilavesi yapılmaktadır. Bu amaçla uzun yıllardan beri kullanılan vitamin E (α-tokoferol asetat) gibi sentetik antioksidanın yanı sıra doğal antioksidanlara (kekik esans yağı ve biberiye ekstraktı) yönelik ilgi artmıştır. Mevcut çalışmada, yüksek sıcaklık altında yetiştirilen yumurtacı tavuk rasyonlarına Vitamin E, kekik esans yağı ve biberiye ekstraktı ilave edilmesinin antioksidant yapı, oksitadif stres, kan metabolitleri, performans, yumurta verim ve kalitesi ölçütleri üzerine etkisinin araştırılması hedeflenmiştir. Materyal Metot Materyal Araştırmada 45 haftalık Brown Nick Kahverengi Yumurtacı tavuklar 8 haftalık denemeye alınmışlardır. Yem materyali olarak standart (prebiotik, probiotik, enzim vb. özel katkı maddesi içermeyen, Mısır-Soyaya dayalı, 2800 ME (Kcal/Kg) li ve 18.00 HP li 1. dönem yumurtacı kafes tavuk yemi kullanılmıştır. Deneme süresince hayvanlara yem ve su serbest olarak verilmiştir. Deneme odası, 7.00x5.20x2.32 m boyutlarında, duvarları ısı alışverişini önleyecek şekilde izole edilmiş ve yapay aydınlatma sistemine sahip özel kafes tertibatlı bir odadır.deneme odasının sıcaklığı termostat kontrollü radyatör ve klima ile sağlanmış ve yüksek sıcaklık (16 saat aydınlık periyotta 8 saat 34-36 C ve 16 saat 22-24 C) oluşturulmuştur. Deneme odasının aydınlatılması flüoresan lambalar ile sağlanmış ve deneme süresince 16:8 saat aydınlık (22:00-06:00) karanlık (06:00-22:00) ışıklandırma programı uygulanmıştır. Metot Denemenin başlangıcından önce 2 hafta süreyle tavukların günlük yumurta verimleri kaydedilmiş ve 2. haftanın sonunda canlı ağırlıkları belirlenerek ve buna göre deneme desenine uygun olarak hayvanlar benzer canlı ağırlıkta ve benzer yumurta veriminde olacak şekilde her birinde 18 yumurtacı tavuğun bulunduğu 4 muamele grubuna ayrılarak, tamamen tesadüfî olarak bireysel kafeslere yerleştirilmişlerdir. Araştırmada kullanılan tavuklar 2 haftalık geçiş süresi boyunca 1. dönem standart yumurtacı kafes yemi ile beslenirken, 8 haftalık deneme süresince her grup kendine ait deneme yemi ile beslenmiştir. Denemede, 1. grup standart 1. Dönem Yumurtacı Kafes Tavuk Yemi (prebiotik, probiotik, enzim vb. özel katkı maddesi içermeyen, mısır- soyaya dayalı), 189
2. grup bazal rasyona Vitamin E (200 mg/kg alfa- tokoferol asetat); 3. grup bazal rasyona Kekik esans yağı (200 mg/kg Karvakrol) ve 4. grup bazal rasyona Biberiye ekstraktı (200 mg/kg karnosik asit ) ilave edilen rasyonlarla beslenmiştir. Yumurtacı tavukların denemenin başında ve sonunda canlı ağırlıkları, bireysel yem tüketimleri, yumurta verimi ve kalite özellikleri belirlenmiştir. Denemede elde edilen veriler SAS (1996) paket programı kullanılarak General Linear Model (PROC GLM) prosedürü ile varyans analizine tabi tutulmuş, araştırma sonunda elde edilen bulgular grup ortalamaları, gruplar arası farklılığın standart hatası () ve gruplara ait ortalamaların karşılaştırılmasında DUNCAN çoklu karşılaştırma testi kullanılmıştır (Bek ve Efe, 1988). Araştırma Bulguları Yumurta Verimi Kilogram yeme vitamin E, kekik yağı ve biberiye ekstraktı ilave edilen rasyonla beslenen grupların yem tüketimi, yumurta verimi ve yemden yararlanma oranına ilişkin sonuçlar Çizelge 1'de verilmiştir. Yem tüketimi incelendiğinde gruplar arasında bir farklılık olmamakla birlikte genel olarak haftalar ilerledikçe yem tüketimi düşmüştür. (P>0.05). Fakat Rasyona ilave edilen vitamin E, kekik yağı ve biberiye ekstraktının yemden yararlanma etkinliği üzerine etkisi incelendiğinde; birinci, ikinci ve dördüncü hafta yemden yararlanma etkinliği üzerinde önemli bir etki bulunmuştur (P<0.05). Antioksidan katkıları kontrol grubu ile karşılaştırıldığında ortalama yemden yararlanma etkinliği en yüksek biberiye ektraktı ilave edilen grupta bulunmuştur. Yem tüketiminin düşük olması ve gruplar arasında farklılığın olmamasının nedeni, yüksek çevre sıcaklığına bağlı olarak tavukların yem tüketimini azaltmasıdır. Hernández ve ark.(2004), tarçın, biber, yabani mercanköşkü, ada çayı, biberiye ve kekikten oluşan bitkisel ekstrakt karışımlarının, broylerlerin büyüme performansı, besin madde sindirilebilirliği ve sindirim organlarının gelişimine etkisini belirlemek amacıyla bir çalışma yürütmüşler ve deneme sonucunda yem tüketimi ve yemden yararlanma oranı bakımından gruplar arasında farklılık gözlemlenmemiştir. Çizelge 1. Rasyona İlave Edilen Vitamin E, Kekik Esans Yağı, Biberiye Ekstraktının Yumurta Tavuklarının Yem Tüketimi, Ortalama Yumurta Verimi ve Yemden Yararlanma Oranı Üzerine Etkileri Parametre Rasyona İlave Edilen Antioksidan Kaynağı (mg) Kontrol Vit. E Kekik Biberiye Önem Düzeyi Deneme Başı Canlı Ağırlık (g) 1711 1698 1680 1699 0.12 0.963 Deneme Sonu Canlı Ağırlık (g) 1730 1691 1686 1694 0.11 0.835 Yem Tüketimi (g / Tavuk / Hafta) 723.3 665.0 722.1 692.1 0.03 0.085 Yumurta Ağırlığı (56 gün/tavuk) 5784 5320 5615 5537 0.04 0.122 Yemden Yararlanma Etkinliği (56 0.55 0.58 0.54 0.59 0.031 gün) 0.02 190
Rasyona ilave edilen vitamin E, kekik yağı, biberiye ekstraktının toplam yumurta ağırlığı (g/tavuk/56 gün) incelendiğinde toplam yumurta ağırlığı en yüksek biberiye ekstraktı ile beslenen grupta gözlenmiştir fakat istatistikî açıdan etki önemli bulunmamıştır (P>0.05). Ortalama yumurta ağırlığı (g/tavuk/gün) kekik yağı ilaveli yemle beslenen grupta en yüksek grup olarak gözlenmiş; ancak etki önemli bulunmamıştır (P>0.05). Yumurta Kalitesi Kilogram yeme vitamin E, kekik yağı ve biberiye ekstraktı ilave edilen rasyonla beslenen grupların sekiz hafta süresince elde edilen yumurtaların kalitesi üzerine etkisi ile ilgili sonuçlar Çizelge 2'de verilmiştir. Şekil indeks değeri rasyona vitamin E, kekik yağı, biberiye ekstraktı ilavesinden etkilenmemiştir (P>0.05); fakat biberiye ekstraktı eklenen grupta en ideal değerler gözlemlenmiştir. Şekil indeksi, yumurtanın pazarlanma ve paketlenmesinde önemli bir unsurdur teşkil etmektedir. İdeal bir yumurtanın şekil indeksi %74 olarak kabul edilmekteyse de %72 76 arası normal sınırlardır. Şekil indeksi %72 den küçük yumurtalar sivri, büyük yumurtalar ise yuvarlak olarak sınıflandırılmaktadır (Şenköylü, 2001). Biberiye ekstraktı ilave edilen gruptan elde edilen yumurtalar, normal standartlardaki sınırlar içerisindedir. Haugh birimi rasyona vitamin E, kekik yağı ve biberiye ekstraktı ilave edilmesi ile hemen hemen aynı etkileri göstermiştir ve değerler 79 un üzerinde olduğu için mükemmel sınıfına girmektedirler fakat bu muamelelerin Haugh birimi üzerine etkisi önemli bulunmamıştır (P>0.05). Rasyona kekik yağı ilave edilen yemle beslenen tavukların yumurtalarının sarı yüksekliği ve sarı indeksi diğer muamele gruplarına kıyasla iyileşmiştir fakat muamele üzerine önemli bir etkisi bulunmamaktadır (P>0.05). Sarı yüksekliğinin fazla olması yumurtanın daha dayanıklı ve taze olduğunun göstergelerinden bir tanesidir. Bu nedenle bu şekilde bir artış tüketici isteğine uygun bir ürün eldesi meydana getirecektir. Çizelge 2. Rasyona İlave Edilen Vitamin E, Kekik Esans Yağı, Biberiye Ekstraktının Yumurta Tavuklarının Ortalama Yumurta Kalitesi Üzerine Etkileri Parametre Yumurta Ağırlığı(g/adet) Rasyona İlave Edilen Antioksidan Kaynağı (mg) Kontrol Vit. E Kekik Biberiye Önem Düzeyi 65.51 63.93 64.08 64.27 0.09 0.560 Sarı Skoru 11.23 11.29 11.14 11.39 0.11 0.880 En (mm) 44.69 44.29 44.48 44.32 0.08 0.410 Boy (mm) 58.09 57.52 57.32 57.93 0.11 0.900 Şekil İndeksi (En/Boy) 76.94 77.04 77.62 76.54 0.12 0.920 Haugh Birimi 83.14 84.28 86.81 84.86 0.13 0.190 Ortalama (Küt-Orta- Sivri) 355.92 356.55 344.51 350.50 0.11 0.780 191
Plazma Glukoz, Kolesterol ve Trigliserid Konsantrasyonu Sekiz haftalık deneme süresince deneme başı değerleri sabit tutularak, ortası ve sonunda alınan kan plazma örneklerinin Glukoz, Kolesterol ve Trigliserid konsantrasyonlarının ortalaması alınarak yapılan istatistikî analiz sonucu elde edilen veriler Çizelge 3 te verilmiştir. Plazma glukoz seviyeleri incelendiğinde deneme başı glukoz konsantrasyonu bakımından gruplar arasında çok farlılık bulunmamasına rağmen en yüksek glukoz konsantrasyonu kontrol yemi alan gruplarda ve en düşük glukoz konsantrasyonu ise vitamin E ilaveli yemle beslenen grupta görülmüştür fakat muamelelerin glukoz konsantrasyonu üzerine bir etkisinin olmadığı bulunmuştur (P>0.05). Dördüncü haftasına bakıldığında en yüksek glukoz konsantrasyonunun biberiye ekstraktı ilaveli yemle beslenen grupta, en düşük değerin ise vitamin E ilaveli yemle beslenen grupta saptanmıştır. Muamelelerin glukoz konsantrasyonu üzerine önemli bir etkiye sahip olduğu bulunmuştur (P<0.05). Denemenin altıncı ve sekizinci haftasındaki plazma kolesterol konsantrasyonları rasyona ilave edilen vitamin E, kekik yağı ve biberiye ekstraktından önemli bir şekilde etkilenmiş (P<0.05) ve en düşük kolesterol konsantrasyonu kontrol yemiyle beslenen grupta ve en yüksek ise kekik yağı ilaveli yemle beslenen grupta gözlemlenmiştir. Ortalama kolesterol konsantrasyonları incelendiğinde ise muamele gruplarının plazma kolesterol konsantrasyonu üzerine önemli bir etkisi bulunurken (P<0.05) en düşük kolesterol konsantrasyonunu kontrol yemiyle beslenen grup göstermiştir. Denemenin ikinci haftasında muamele gruplarının plazma trigliserit konsantrasyonu üzerine etkisi önemli bulunmuş (P<0.05); en yüksek plazma trigliserit konsantrasyonunun biberiye ekstraktı ilaveli yemle beslenen grupta, en düşük ise kekik yağı ilaveli yemle beslenen grupta olduğu gözlemlenmiştir. Lee ve ark.(2003), tıbbi bitkilerde bulunan esans yağlardan timol ve onun izomeri olan karvakrolün broyler yemlerinde antibiyotiğe alternatif olabilirliğini araştırmışlardır ve toplam plazma, HDL, karaciğer serbest ve esterleşmiş kolesterol düzeyi, timol ve karvakrolün ilavesiyle değişmemiştir. 192
Trigliserid (mg/dl) Kolesterol (mg/dl) Glukoz (mg/dl) Ç.Ü Fen Bilimleri Enstitüsü Yıl:2009 Cilt:20-2 Çizelge 3. Rasyona İlave Edilen Vitamin E, Kekik Esans Yağı, Biberiye Ekstraktının Yumurta Tavuklarının Plazma Glukoz, Kolesterol ve Trigliserid Konsantrasyonu Üzerine Etkileri (mg/dl) Deneme Başı Rasyona İlave Edilen Antioksidan Kaynağı (mg) Kontrol Vit. E Kekik Biberiye Plazma Lipit Peroksidasyon Konsantrasyonu Sekiz haftalık deneme süresince deneme başı değerleri sabit tutularak, ortası ve sonunda alınan kan plazma örneklerinin Lipid Peroksidasyon konsantrasyonlarının ortalaması alınarak yapılan istatistikî analiz sonucu elde edilen veriler Çizelge 4 te verilmiştir. Plazma lipit peroksidasyon konsantrasyonları incelendiğinde rasyona ilave edilen vitamin E, kekik yağı ve biberiye ekstraktının plazma lipit peroksidasyon konsantrasyonları üzerine önemli bir etkisi olmadığı bulunmuştur (P>0.05). Haftalara genel olarak bir bakıldığında lipit peroksidasyon konsantrasyonunun haftalara göre değiştiği gözlemlenmektedir. Ortalama lipit peroksidasyon konsantrasyonu ise kekik yağı ilave edilen yemle beslenen grupta daha düşük çıkmıştır fakat önemli bir etki bulunmamıştır (P>0.05). Grune ve ark.(2001), vitamin E nin omega- 3 yağ asitlerince zengin yemlere ilavesinin depolamaya bağlı olarak yumurta sarısı lipid peroksidasyonuna etkisini araştırdıkları çalışmalarında, %1.5 balık yağı içeren yemlere en az 80 IU/kg Vitamin E ilave edilmesi gerektiğini bildirmişlerdir. Lopez-Bote ve ark. (1998), etlik piliç yemlerine ilave edilen α- tokoferol asetat, biberiye ve sarımsak ekstraktlarının, Önem Düzeyi 272.20 246.20 264.60 246.40 0.13 0.353 2. Hafta 230.40 230.80 220.20 246.80 0.11 0.240 4. Hafta 380.40 356.00 360.40 390.80 0.04 0.047 6. Hafta 375.00 366.80 374.80 366.00 0.16 0.500 8. Hafta 304.60 285.00 208.20 224.80 0.07 0.101 Ortalama 312.52 296.96 285.64 294.96 0.08 0.127 Deneme Başı 403.40 391.40 436.00 418.00 0.06 0.066 2. Hafta 183.60 133.00 159.20 181.60 0.06 0.069 4. Hafta 163.60 166.40 172.40 142.80 0.14 0.410 6. Hafta 264.40 285.40 308.40 266.80 0.05 0.047 8. Hafta 146.40 197.20 240.60 191.40 0.04 0.034 Ortalama 232.28 234.68 263.36 240.12 0.04 0.026 Deneme Başı 265.80 438.20 455.80 368.20 0.12 0.255 2. Hafta 1027.20 733.40 725.80 1049.60 0.02 0.010 4. Hafta 472.00 386.20 414.00 625.80 0.12 0.269 6. Hafta 433.80 453.60 448.40 503.80 0.18 0.632 8. Hafta 581.60 672.60 551.60 544.60 0.18 0.644 Ortalama 556.08 536.80 519.12 618.40 0.01 0.372 193
depolanan etlerin lipid peroksidasyonu kolesterol oksidasyonu üzerine etkilerini araştırmışlardır. Tüm antioksidanlar kontrole göre etin oksidatif stabilitesini artırmış ve kolesterol oksidasyonunu engellemiştir. Ancak α- tokoferol asetat bitki ektraktlarına göre lipid oksidasyonu açısından daha etkili olmuştur. Çizelge 4. Rasyona İlave Edilen Vitamin E, Kekik Esans Yağı, Biberiye Ekstraktının Yumurta Tavuklarının Plazma LPO (Lipit Peroksidasyon) Düzeyi Üzerine Etkileri LPO (mmol/l) Rasyona İlave Edilen Antioksidan Kaynağı (mg) Kontrol Vitamin E Kekik Biberiye. Önem Düzeyi Deneme başı 13.28 9.11 12.98 8.31 0.13 0.357 2. hafta 6.25 11.27 4.08 10.71 0.15 0.451 4. hafta 9.97 8.09 8.09 9.64 0.18 0.659 6. hafta 8.37 8.19 7.37 5.60 0.15 0.471 8. hafta 8.50 7.59 6.09 6.91 0.19 0.720 Ortalama 8.98 8.84 7.43 7.93 0.20 0.796 Plazma Total Antioksidan Konsantrasyonu Sekiz haftalık deneme süresince deneme başı değerleri sabit tutularak, ortası ve sonunda alınan kan plazma örneklerinin Total Antoksidan konsantrasyonlarının ortalaması alınarak yapılan istatistikî analiz sonucu elde edilen veriler Çizelge 5 te verilmiştir. Plazma total antioksidan konsantrasyonları incelendiğinde rasyona ilave edilen vitamin E, kekik yağı ve biberiye ekstraktının plazma plazma total antioksidan konsantrasyonları üzerine önemli bir etkisi olmadığı bulunmuştur (P>0.05). Haftalara ayrı ayrı bakıldığında rasyona vitamin E, kekik yağı ve biberiye ekstraktı ilave edilmesi ile hiçbir farklılık gözlenmemekte hemen hemen birbiri ile aynı sonuçlar göstermişlerdir. Çizelge 5. Rasyona İlave Edilen Vitamin E, Kekik Esans Yağı, Biberiye Ekstraktının Yumurta Tavuklarının Plazma Total Antioksidan Düzeyi Üzerine Etkileri Total Antioksidan (mmol/l) Deneme Başı Rasyona İlave Edilen Antioksidan Kaynağı (mg) Kontrol Vitamin E Kekik Biberiye. Önem Düzeyi 3.11 3.09 3.15 3.05 0.15 0.917 2. Hafta 3.15 3.23 3.19 3.17 0.13 0.654 4. Hafta 3.21 3.24 3.17 3.16 0.13 0.615 6. Hafta 3.12 3.15 3.13 3.15 0.23 0.987 8. Hafta 3.14 3.17 3.21 3.11 0.19 0.681 Ortalama 3.15 3.18 3.17 3.14 0.15 0.890 194
Plazma Kalsiyum Konsantrasyonu Sekiz haftalık deneme süresince deneme başı değerleri sabit tutularak, ortası ve sonunda alınan kan plazma örneklerinin Kalsiyum konsantrasyonlarının ortalaması alınarak yapılan istatistikî analiz sonucu elde edilen veriler Çizelge 6 da verilmiştir. Plazma kalsiyum konsantrasyonları incelendiğinde rasyona ilave edilen vitamin E, kekik yağı ve biberiye ekstraktının plazma kalsiyum konsantrasyonları üzerine önemli bir etkisi olmadığı bulunmuştur (P>0.05). Ortalama kalsiyum konsantrasyonları incelendiğinde vitamin E, kekik yağı ve biberiye ekstraktı ilaveli yemlerle beslenen gruplar arasında en fazla plazma kalsiyum konsantrasyonuna sahip grup kontrol grubu ve bunu takiben biberiye ilaveli yemle beslenen gruplarda görülmüştür. Fakat muamelelerin gruplar üzerine önemli bir etkisi bulunmamaktadır (P>0.05). Franco- Jimenez ve ark. (2007) tarafından yumurtacı tavuklar üzerinde yapılan bir çalışmada endokrin asit-baz dengesi ve Ca homeostasisi sıcaklık toleransı için genetik farklılıklar değerlendirildiğinde önemli olmaktadır. Çizelge 6. Rasyona İlave Edilen Vitamin E, Kekik Esans Yağı, Biberiye Ekstraktının Yumurta Tavuklarının Plazma Kalsiyum Düzeyi Üzerine Etkileri Parametre Rasyona İlave Edilen Antioksidan Kaynağı (mg) Kontrol Vitamin E Kekik Biberiye. Önem Düzeyi Deneme Başı Ca (mg/dl) 17.58 18.88 19.17 18.74 1.19 0.742 2. Hafta Ca (mg/dl) 23.49 18.11 17.61 20.13 0.09 0.162 4. Hafta Ca (mg/dl) 19.82 17.29 17.73 19.45 1.17 0.541 6. Hafta Ca (mg/dl) 17.63 15.45 16.18 18.15 1.15 0.389 8. Hafta Ca (mg/dl) 19.36 18.68 16.07 14.65 0.11 0.216 Ortalama Ca (mg/dl) 19.58 17.80 17.43 18.22 0.15 0.446 Tartışma ve Sonuçlar Rasyona ilave edilen vitamin E, kekik yağı ve biberiye ekstraktının yem tüketimi üzerine etkisi olmamıştır. Bu yüksek sıcaklık altında yem tüketiminin düşmesi ile ilgili olabilir. Bilindiği gibi yüksek sıcaklıklarda tavuklar yem tüketimini azaltmaktadır. Çünkü organizma içine alınan her birim yem organizmada ısı artışına sebep olmaktadır. Yüksek sıcaklık altında dışarıya ısı saçımının azalması ve vücutta ısı birikiminin artması nedeniyle havyan yemin termojenik etkisini minimize etmek amacıyla yem tüketimini azaltmaktadır. Biberiye ekstraktı eklenen grupta bazı haftalarda gözlenen yemden yaralanma etkinliğindeki bu iyileşme biberiye ekstraktının iştah açıcı özelliğinden kaynaklanabilir. Dolayısıyla sıcaklık stresi altında yetiştirilen yumurta tavuklarında görülen performans düşüklüğü temelde yüksek çevre sıcaklığı altında yem tüketiminde görülen azalmanın neden olduğu besin madde alımındaki eksikliğe bağlanabilir. Plazma glukoz, kolesterol ve trigliserit konsantrasyonları üzerine rasyona ilave edilen vitamin E, kekik yağı ve 195
biberiye ekstraktının etkisiz kalması, yüksek sıcaklık altında yetiştirilen tavukların stres durumunda vermiş oldukları metabolik değişimlere atfedilebilir. Kortikosteroid hormonlar temel katabolik hormonlar olarak bilinmekte ve doğrudan glukoneojenesisi uyararak organizmada karbonhidrat olmayan diğer besinlerin glukoza yıkımını başlatmakta, kanda glukoz, kolesterol, serbest yağ asitleri, protein olmayan nitrojenli bileşikler, üre, potasyum ve kalsiyum düzeyleri artarken sodyum ve klor düzeyleri ise düşmektedir. Kanda artan kotrikosteroid hormonu adrenal medullayı da uyararak adrenalin ve nör-adrenalin hormonlarının salgılanmasını da ayrıca uyarmakta ve bu hormonlar ise insülin ve büyüme hormonu salgılanmasını düşürmektedir. Ayrıca stres yapıcı etken sinirsel yolla pankreası da uyararak glukagon hormonu sentezini artırmaktadır. Ayrıca yumurtacı tavuklarda stres varlığında kan kalsiyum seviyeleri düşmektedir. Rasyona ilave edilen vitamin E, kekik yağı ve biberiye ekstraktının bu deneme sonuçları incelendiğinde araştırılan parametreler üzerine önemli bir etkisi bulunmamasına rağmen yüksek sıcaklığın oluşturduğu bazı olumsuz durumları da önleyebilmiş ve kalite açısından istenen değerler gözlemlenmiştir. Vitamin E zaten bilindiği üzere bu istenmeyen durumları ortadan kaldırmak için yem fabrikaları tarafından yeme ilave edilmekte ancak sentetik olması nedeniyle uzun sürekli saklama koşullarına uygun olmayacağı düşünülerek buna alternatif doğal biyoantioksidan olan kekik yağı ve biberiye ekstraktı kullanılmış ve fakat bu deneme koşullarında aralarında pek bir fark bulunmamıştır. Teşekkür Bu tez çalışmasının gerçekleştirilmesinde maddi desteğini esirgemeyen Çukurova Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Fonuna teşekkür ederiz. Kaynaklar BANYAI, E.S., TULOK, M.H., HGEDÜS, A., RENNER, C., VARGAI.S. 2003. Antioxidant Effect Of Various Rosemary (Rosmarium Officinalis L.) Clones. Acta Biologica Szegediensis. 47(1-4): 111-113. BAŞER, K.H.C. 2001. Her Derde Deva Bir Bitki Kekik. Bilim ve Teknik. Mayıs. 74-77. BEK, Y. ve EFE, E., 1988. Araştırma ve Deneme Metodları I. Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Ders Kitabı No:71, 395 sayfa, Adana. BOTSOGLOU, N.A., FLETOURIS, D.J., FLOROU-PANERI, P., CHRISTAKI, E., SPAIS, A.B., 2002. Effect Of Dietary Oregano Essential Oil On Performance Of Chickens And On İron-İnduced Lipid Oxidation Of Breast Thigh And Abdominal Fat Tissues. Br. Poult. Sci. 43, 223-230. BOTSOGLOU, N.A., FLETOURIS, D.J., FLOROU-PANERI, P., CHRISTAKI, E., SPAIS, A.B., 2003a. Inhibition Of Lipd Oxidation İn Long-Term Frozen Stored Chicken Meat By Dietary Oregano Essential Oil And -Tocopheryl Acetate Supplemantation. Food Reseacrh International. 36: 207-213. 196
BOTSOGLOU, N.A., GRIGOROPOULOU, S.H., BOSTOGLOU, E., GOVARIS, A., PAPGEORGIOU, G. 2003b. The Efffects Of Dietary Oregano Essential Oil And -Tocopheryl Acetate On Lipd Oxidation İn Raw And Cooked Turkey During Refrigerated Storage. Meat Science. 65: 1193-1200. COETZEE, G.J.M., HOFFMAN, L.C., 2001. Effect Of Dietary Vitamin E On The Performance Of Broilers And Quality Of Broiler Meat During Refrigerated And Frozen Storage. S. African J. Anim. Sci., 31 (3):158-173. DAPKEVICIUS, A., VENSKUTONIS, R., BEEK, T. A. VAN, LINSSEN, J. P. H. 1998. Antioxidant Activity of Extracts Obtained by Different Isolation Procedures from some Aromatic Herbs Grown in Lithuania. J.Sci. Food Agric. 77:140-146. FRANCO-JIMENEZ, D. J., and BECK, M. M., 2007. Physiological Changes to Transient Exposure to Heat Stress Observed in Laying Hens. Poultry Science 86:538 544 GALOBART, J., BARROETA, A.C., BAUCELLS, M.D., CONODY, R., TERNEST, W. 2001. Effect Of Dietary Supplementation With Rosemary Extract And Α- Tocopheryl Acetate On Lipid Oxidation İn Eggs Enriched With 3-Fatty Acids. Poultry Science. 80: 460-467. GRUNE, T., KRAMER, K., HOPPE, P.P. and SIEMS, W., 2001. Enrichment Of Eggs With N-3 Polyunsaturated Fatty Acids: Effect Of Vitamin E Supplementation. Lipids 36:833-838. HERNANDEZ, F., MADRID, J., GARCİA, V., ORENGO, J., and MEGIAS, M.D., 2004. Influence of Two Plant Extracts on Broylers Performance, Digestibility, and Digestive Organ Size. Poultry Science 83:169-174. HERTRAMPF, J.W., 2001. Alternative antibacterial performance parameters. Poult. Int. 40, 50-52. LEE, K.W., EVERTS, H., KAPPERT, H.J., YEOM, K.H., and BEYNEN, A.C., 2003a. Dietary Carvacrol Lowers Body Weight Gain but Improves Feed Concersion in Female Broyler Chickens. 2003 J. App. Poult. Res.12:394-399. LOPEZ-BOTE, C.J., GRAY, J.I., GOMAA, E.A., FLEGAL, C.J. 1998. Effect Of Dietary Administration Of Oil Extracts From Rosemary And Sage On Lipid Oxidation İn Broiler Meat. British Poultry Science. 39: 235-240. MADSEN, H.L., G. BERTELSEN, 1995. Spices As Antioxidants. Trends İn Food Science And Techn., Vol:6, 271-277. RICHHEIMER, S.L., BERNART, M.W., KING, G.A., KENT, M.C., BAILEY, D.T. 1996. Antioxidant Activity Of Lipid-Soluble Phenolic Diterpenes SAS Institue, 1996. SAS User's Guide, Statistics. Version 5th Edition. SAS Institue Inc., Cary, NC ŞENKÖYLÜ, 2001. Yemlik yağlar. ISBN 975-96691-1-7. 197