ADRESE DAYALI NÜFUS KAYIT SİSTEMİ 2007 NÜFUS SAYIMI SONUÇLARI HAKKINDA İLK YORUMLAR 2007 yılında çalışmaları sürdürülmekte olan nüfus sayımının ilk sonuçları açıklanmış bulunmaktadır. Bu sonuçlara göre Türkiye nüfusu 70,586,256 kişidir. Bu sayımın sonuçları ve ortaya çıkan yeni demografik göstergeler hakkında yorumlar aşağıda yapılacaktır. Sayım Sonuçlarının Doğruluğu Üzerine Öncelikle bu sayımın sonuçlarının şaşırtıcı olduğunu vurgulamakta fayda var. Çünkü nüfus beklenen ve genel olarak düşünülen sayının çok gerisindedir. Bu durumu aşağıda grafiklerle açıklanacaktır. Ancak genel kanının aksine burada yapılan sayımın doğruluğundan çok, geçmiş sayımların tümüyle yanlış sonuçlar içerdiği gerçeği ile yola çıkmak gerekmektedir. Ülkemizde illerin merkezden aldığı gelirin nüfus miktarına göre belirlenmesi nedeniyle geçmiş sayımlarda çok büyük yanlışlıklar yapılmıştır. Bu bakımdan geçmiş sayım dönemlerinde ülke nüfusu daima birkaç milyon kişi fazla gözükmüştür. Asıl hatayı burada aramak gerekmektedir. Gerek sayım memurlarının işgüzar yaklaşımı gerekse de vatandaşlarımızın sayım sırasında hareket halinde olmaları sayım sonuçlarının daima olması gerekenin oldukça üzerinde çıkmasına neden olmuştur (De facto yöntemi uygulanmasına rağmen). Son sayımda yeni bir yöntem uygulanmış ve eve kapanma dönemi sona ermiştir. Ancak bu sayımda da çeşitli yanlışlık ve hataların yapıldığı düşünülmektedir. Bu eksikliklere rağmen toplumun büyük ölçüde vatandaşlık numarası almış olması 2007 sayımını diğer sayımlardan çok daha güvenilir kılmaktadır. Nüfusun Gelişimi Bakımından 2000-2007 Periyodu İlk sonuçların niteliği bakımından ülke nüfusunun bölgesel dağılımı hakkında kesin yorumlarda bulunmak mümkün değildir. Ancak görüldüğü kadarıyla ülke nüfusunun artışı sağlıklı bir rotaya girmiştir. %0 30 25 20 15 10 5 Grafik 1: Nüfus artış hızındaki değişim (1927-2007) Son sayımın ilk sonuçlarına göre ülkemizde Nüfus artış hızı 5.7 olarak gerçekleşmiştir. Nüfus artış hızındaki değişimin boyutu çok büyüktür. Bu durum sayım sonuçlarının üzerindeki kuşkuyu büyük oranda arttırmaktadır. Ülkemizin giderek artan bir trendle Batı Avrupa ülkelerine benzemeye başladığı söylenebilir. Sayım sonuçlarına göre Türkiye 2007 nüfusu 70,586,256 kişidir. Eğer bu sayı doğru kabul edilirse artış hızı 5.7 dir. Sayımda 1.000.000 kişinin eksik sayıldığı düşünülerek yapılan hesaplamada artış hızı 7.7, sayımda 2.000.000 kişinin eksik sayıldığı düşünülerek yapılan hesaplamada artış hızı 9.7, sayımda 3.000.000 kişinin eksik sayıldığı düşünülerek yapılan hesaplamada artış hızı 11.6 olarak çıkmaktadır. Sayım hata payının %1-2 düzeyinde olması durumunda da ülkemizde nüfus artış hızında beklenenin çok üzerinde bir düşüş görülmektedir. 1
NÜFUS ARTIŞ HIZI NASIL HESAPLANDI? Nüfus artış oranını bulmak için r=(ln(n0)-ln(n))/t üstel nüfus artış hızı formülünden (exponential growth rate) yararlanıyoruz. bu formülde; r= Belli yıllar arası nüfus artış hızı N 0 = Son nüfus N= ilk nüfus t= sayım yılları arası zaman buna göre; N 0 = 70 586 256 (2007 yılı Nüfusu) N= 67 803 927 t=7 yıl (2007-2000) ln(n 0)=18,072346 ln (N)=18,0321306 formülde yerlerine koyarsak; r=(ln(n0)-ln(n))/t r=(18.072346-18,0321306)/7 r=0,0402154/7 r=0,00574 Nüfus artış hızı binde ya da yüzde ile ifade edildiğinden bu sayıyı 1000 ile çarparsak r=0,00574*1000= 5.74 ya da % 0,57 olarak bulunur. Hesaplamalar BARIŞ AKSAKAL tarafından yapılmıştır, kendisine teşekkür ederim. Yine yapılan çalışma ile nüfusun farklı hata paylarına göre oluşan artış hızları tespit edilmiştir. Buna göre; Nüfusun 1 milyon kişi eksik sayıldığı düşünülürse 7.75 Nüfusun 2 milyon kişi eksik sayıldığı düşünülürse 9.73 Nüfusun 3 milyon kişi eksik sayıldığı düşünülürse 11.69 olur. Hesaplamalardan da anlaşılacağı üzere hata payı % 5 olarak düşüldüğünde bile artış hızı 11.69 olarak belirlenmektedir ki bu sayı 2000 yılı sayımının değerinden ( 18) oldukça aşağıda olduğu görülmektedir. %0 1.8 1.6 1.4 1.2 1.0 8 6 4 2 0 Grafik 2: Nüfus artış hızının 2000 yılı ve olası hata payları ile birlikte değerlendirilmesi ( + ifadeleri toplam nüfusa milyon kişi eklenerek hesaplanmıştır) Türkiye nin gerçekte olası nüfus artış hızının ( 10) seviyesinde olması gerekmektedir. Artış hızındaki büyük düşüş bilimsel olarak açıklanabilir olmaktan uzaktır. Burada asıl sorun geçmiş sayımlarda nüfusun olması gerekenden birkaç milyon kişi fazla sayılmış olmasıdır. Fazladan sayılan kişi sayısının 2000 yılında 3.000.000 kişi civarında olduğu düşünülmektedir. Bu sayısal değerin kaynağı son sayıma bağlı olarak 899 beldenin köye dönüşmesi ile burada geçmişte yaklaşık 1.000.000 kişinin fazladan sayılmış olmasıdır (Bugün-AA,29.01.2008 tarihli haber http://www.haberturk.com/haber.asp?id=52565&cat=110&dt=2008/01/24 ). Yukarıdaki rakam yalnızca beldelerde fazladan sayılan insanlarla ilgilidir. Tüm taşra, il ve ilçelerle birlikte değerlendirildiğinde ülkemizde geçmiş sayımların hiç de istenen bilimsel nitelikte olmadığı görülmektedir. 2
milyon kişi 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Grafik 3: Türkiye nüfusunun sayısal değişimi (1927-2007). Nüfusun Dağılışı Bakımından 2000-2007 Periyodu Türkiye de nüfusun dağılışında iki temel durum göze çarpmaktadır. I. Ülke nüfusunun büyük ölçüde kıyılarda toplanması II. Ülke nüfusunun alansal dağılışında batı kesimlerin çok büyük paya sahip olmasıdır. Yukarıda verilenler ülke nüfusunun alansal yapısında bir değişiklik olmadığını gösteren, 2007 sayımının basit ama önemli sonucudur. Burada dikkat çekici nokta ülke içindeki nüfus dengesizliğinin batı yönde büyük ölçüde artmış olmasıdır. Nüfus yoğunluğu 2007 Sayımı sonuçlarına göre ülkemizde km² ye 92 kişi düşmektedir. Buna göre son sayımdan bu yana aritmetik yoğunluk yalnızca 4 kişi artmıştır (2000 yılı sonuçlarına göre 88 kişi/km²). Geçen uzun zaman rağmen yoğunluktaki artışın oldukça düşük çıkması yukarıda açıklanan nedenlerden kaynaklanmaktadır. km 2 / kişi 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Grafik 4: Nüfus yoğunluğu değişimi (1927-2007) İller bazında aritmetik yoğunluklar incelendiğinde bazı çarpıcı sonuçlar karşımıza çıkmaktadır. Bunlardan en önemlisi yoğunlukların büyük ölçüde değişmemekle beraber, bazı merkezlerde nüfus yoğunluğunun önceki sayım yılından daha az olmasıdır. Bu durumda bahsedilen merkezlerde nüfusun azalmış olması gerekmektedir. Olgu göçle açıklanabileceği gibi, sayım yıllarında, sayım metotlarında ve bilimsel sonuçlardaki tutarsızlıklarla da ilgili olabilir. Görüldüğü kadarıyla ikinci olasılık akla daha yatkın gelmektedir. 3
TÜRKİYE ARİTMETİK NÜFUS YOĞUNLUĞU (2000) KARADENİ Z AKDENİ Z 0 50 100 150 200 km 201 Kişiden fazla 101-200 Kişi 51-100 Kişi 50 Kişiden az TÜRKİYE ARİTMETİK NÜFUS YOĞUNLUĞU (2007) KARADENİZ AKDENİZ 0 50 100 150 200 km 201 Kişiden fazla 101-200 Kişi 51-100 Kişi 50 Kişiden az Harita 1-2: 2000 ve 2007 sayım yıllarında illerin aritmetik nüfus yoğunlukları. Nüfusun Alansal Dağılışı Türkiye nüfusunun alansal dağılışının son on yıllık evrimi geçmiş sayım dönemlerinden farklı olmamıştır. Özellikle nüfus kıyı kesimlerde ve ülkenin batısında bilhassa Marmara Bölgesinde yoğunlaşmıştır. Ayrıca İstanbul yakın çevresindeki merkezlerle büyük ölçüde birleşmiştir. Bu büyük artışın özellikle Marmara Bölgesinde gelecekte sosyo-ekonomik açıdan daha da büyük sıkıntılara neden olacağı anlaşılmaktadır. 4
TÜRKİYE DE NÜFUSUN DAĞILIŞI(1997) Her nokta 50.000 kişi 0 50 100km TÜRKİYE DE NÜFUSUN DAĞILIŞI(2007) Harita 3-4: 1997-2007 yıllarında nüfusun alansal dağılışı. Her nokta 50.000 kişi 0 50 100km Türkiye nüfusunun 2007 sayımı sonuçlarına göre % 17 si İstanbul kentinde yaşamaktadır. Bu durum ülke geleceği açısından gelecekte büyük bir risk oluşturmaktadır. 5
Harita 5. İstanbul nüfusunun seçilmiş bazı merkezlerle oransal farklılığı (2007) İstanbul dışındaki merkezlerde de büyük dengesizlikler varsa da durum İstanbul daki kadar iç karartıcı değildir. Özellikle büyük kentlerde yoğunlaşan nüfus Marmara Bölgesi dışında daha düzenli dağılmaktadır. Harita 6: Ankara nüfusunun seçilmiş bazı merkezlerle oransal farklılığı (2007) 6
Açıklanan Bazı Temel Göstergeler A) Nüfusun Yaş Yapısı 2007 Sayımı sonuçlarına göre 15-64 yaş grubunda bulunan çalışma çağındaki nüfus, toplam nüfusun % 66.5 ini oluşturmaktadır. Ülkemiz nüfusunun % 26.4 ü 0-14 yaş grubunda, % 7.1 i ise 65 ve daha yukarı yaş grubundadır. Buna göre Türkiye de nüfusun alt yaş gruplarında gözlenen oransal fazlalığında büyük bir değişim olmasa da genç nüfusun toplam nüfus içindeki oranı azalmıştır. Bu durum son on yıldır yaşanan nüfus artışındaki düşmenin doğal bir sonucudur. E 1,5 1 0,5 0 Milyon Kişi 95 90-94 85-89 80-84 75-79 70-74 65-69 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 0-4 Grafik 5: 1990 yılı Türkiye nüfus piramidi. E 1,5 1 0,5 0 Milyon Kişi 95 90-94 85-89 80-84 75-79 70-74 65-69 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 0-4 Grafik 6: 2000 yılı Türkiye nüfus piramidi. 0 0,5 1 1,5 Milyon Kişi K 0 0,5 1 1,5 Milyon Kişi K 85+ 80-84 75-79 E 70-74 65-69 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 0-4 6 4 2 0 0 2 4 yüzde (%) yüzde (%) K 6 Grafik 7: 2007 yılı Türkiye nüfus piramidi (% cinsinden). Piramitlerden de anlaşılacağı üzere Türkiye nüfusu giderek pozitif dönemden durağan döneme doğru bir gidiş içindedir. Bu durum hızla gelişmekte olan bir ülkenin tipik demografik 7
döngüsünün bir sonucudur. Görülen o ki yakın gelecekte Türkiye nüfus piramidinin tabanı giderek daralacaktır. Bu durumunda ülkede üretken nüfusun azalması bakımından sorunlar yaratacağı anlaşılmaktadır. Kır Kent Nüfusu 2000 yılları yaşadığımız bu süreçte nüfusun en dikkat çekici yönelimi kırdan kentlere olacak şekilde devam etmektedir. 1950 li yıllarda başlayan göç olgusu, özellikle 2000 li yıllarda yaşanan tarımsal tasfiye sürecinde büyük bir ivme kazanarak devam etmektedir. Nüfusu hızla artan metropoller çarpık bir biçimde büyümekte bu durum birçok sosyo-ekonomik sorunu beraberinde getirmektedir. Eğer bu hızla ve biçimiyle devam ederse ülkemizde kır nüfusunun çok yakın gelecekte % 10 un altına düşeceği anlaşılmaktadır. Bu durum hem tarımın iflası hem de artacak sosyal-ekonomik-kültürel sorunları beraberinde getirecektir. Kentlerdeki kültür şoku, gettolarda artan ekonomik sıkıntılar sosyal güvenlik sisteminin bu sorunlara cevap vermekten uzak olması ve olası bir ekonomik kriz ülkedeki siyasal yapıyı bile sarsacak bir güce doğru gitmektedir. Kır Kent Nüfusunun Değişimi 90,00 80,00 70,00 60,00 50,00 40,00 30,00 20,00 10,00 0,00 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 Kent Kır Grafik 8: Kır kent nüfusunun oransal değişimi (1927-2007) Sonuç 2007 yılında yapılan nüfus sayımının ilk ve ön sonuçları açıklanmıştır. Bu sonuçlardan ortaya çıkan ilk sonuç -çoğunluğun düşüncesinin aksine- ülkemizde yapılan bu sayımın diğer sayımlardan daha başarılı olduğu ve sonuçlarının şaşırtıcı da olsa, güvenilir olduğu yönündedir. Özellikle bazı göstergelerde yaşanan büyük düşüşlerin nedeninin; bu sayımda yaşanan eksiklerden çok, geçmiş sayımlarda bazı merkezlerde sayımların, beklenenin çok üzerinde sonuçlanmasının etkisi ile gerçekleşmiştir. İleride yapılacak resmi açıklamaların bu durumu kanıtlayacağı beklenmektedir. Diğer taraftan nüfus ülke içinde çok büyük ölçüde batıya kayma eğilimindedir. Gerek ekonomik gerek sosyal nedenlerle yaşanan göçler büyük bir dalga halinde giderek artmaktadır. Bu durumun ortaya çıkmasının temelinde tarım politikalarının iflası, sosyal devlet olgusunun terk edilmesi, ülke içinde eğitim sağlık hizmetlerinin yetersiz ve düzensiz dağılmasının yanı sıra tarımın ekonomik getirisinin azalması etkili olmuştur. Ayrıca kişi başına düşen gelirdeki artışın gerçekte topluma yansımaması, nüfus oynaklığını arttıran diğer önemli faktördür. Basit bir projeksiyonla 2020 yılında ülke nüfusunun %90 ı kentlerde yaşayacak, İstanbul un toplam nüfus içindeki payı % 25 lere ulaşacak, Marmara Bölgesinin nüfus içindeki payı %40 ı aşacak, genç nüfusun payı büyük ölçüde azalacak ve orta yaşlı nüfusun payı artacaktır. Kentlerde büyük sosyal, ekonomik sorunlar yaşanmaya devam edecek ve bazı merkezlerdeki anormal büyüme artarak devam edecektir. Özellikle ülkenin doğusunda yaşanan sosyal-siyasal problemlerin bu aşamadan sonra büyük kentlere taşınması çok muhtemel bir senaryodur. Gelir dağılımındaki adaletsizliğin artması ve tarım sektörünün çökmesi muhtemel ekonomik krizlerle birleştiğinde ülkedeki siyasal yapının da 2020 yılına kadar birkaç kez büyük çaplı biçimde değişmesi muhtemel görünmektedir. 8