Öz Yapım İşleri İhalelerinde Yaklaşık Maliyet Bedelinin Belirlenmesi Üzerine Bir Çalışma Dr. Deniz Bayraktar, 1 Emre Artun Bayraktar 2 Ülkemizde gerçekleştirilen yapım işleri ihalelerinde dikkate alınan birçok kriter, işe ait yaklaşık maliyet bedeli ile ilişkilidir. İdarelerce veya danışmanlık firmalarınca hazırlanan yaklaşık maliyet bedeli, ihalelerde aşırı du şu k sınır değeri etkileyen ve dolayısıyla ihaleden elenecek veya işin bırakılacağı isteklinin belirlenmesinde kullanılan en önemli parametredir. Bu çalışmada, yaklaşık maliyetin idarelerce nasıl hazırlandığı, ihalelerin hangi aşamalarında kullanıldığı özetlenmiştir. Aynı zamanda, ihalelerde istekli konumundaki yu kleniciler ile anket çalışması yapılmış, anket ile isteklilerin ihalede sundukları teklifleri belirlemede kullandıkları yöntemler, yaklaşık maliyet bedellerinin gu venilirliği ve ihale mevzuatının öngördu ğu aşırı du şu k sınır değer uygulamaları hakkındaki göru şleri irdelenerek isteklilerin konu hakkındaki bakış açıları değerlendirilmiştir. Anket çalışması, Antalya da bulunan kamu kurum ve kuruluşlarının yapım işleri ihalelerine katılarak en az bir yapım işini tamamlayan ve u lkemiz genelinde yapım işlerini konu edinen 16 adet inşaat firması ile yu z yu ze gerçekleştirilmiştir. Anket çalışması ile teklif hazırlama su relerinin yeterli olduğu, hatalı hazırlandığı iddia edilen yaklaşık maliyet hesaplarının mu hendislik tecru besi ile ilişkili olduğu, kamu birim fiyatlarının piyasa rayiçleri ile örtu şmediği ve u lkemizin tu m bölgelerine ait koşulları karşılamadığı, anahtar teslimi götu ru bedel teklif yerine birim fiyat teklifinin daha uygun olarak göru ldu ğu sonuçlarına varılmıştır. Anahtar Sözcükler: Yaklaşık Maliyet, Yapım İşleri İhaleleri, Yu klenici, Aşırı Du şu k Sınır Değer, Birim Fiyat, Kamu İhale Kanunu Giriş Ülkemizde yapım işleri ihaleleri; Kamu İhale Kanunu, Kamu İhaleleri Sözleşmeleri Kanunu, Kamu İhale Genel Tebliği, İhale Uygulama Yönetmelikleri ile diğer tebliğ ve yönetmeliklerin oluşturduğu Kamu İhale Mevzuatı yardımıyla gerçekleştirilmektedir. Mevzuat kapsamında yapılan ihalelerin amacı ekonomik açıdan en avantajlı teklife ulaşmaktır. Bu teklifin tespit edilebilmesi için ihale komisyonlarınca en du şu k fiyat esası ve fiyat dışı unsurlar dikkate alınmaktadır. İhaleye katılan tu m gerçek ve tu zel kişilikler ihale sonlandırılıncaya kadar istekli sıfatı ile anılmaktadır. Fiyat dışı unsurları; isteklilere ait iş deneyim belgeleri, yıllık bilançoları, teminat durumları, teknik personel ve inşaat ekipmanları durumlarını gösterir belgeleri vb. oluşturmaktadır. Bu kriterlerin neler olacağı ihaleye yetkili kurum ve kuruluşlarca ihale öncesinde oluşturulan idari şartname 1 İnşaat Yu ksek Mu hendisi, Antalya Valiliği, Çevre ve Şehircilik İl Mu du rlu ğu, No: 159, 07300, Antalya, Tel: (0242) 321 78 32, e-posta: deniz_ceditoglu@hotmail.com 2 İnşaat Yu ksek Mu hendisi Antalya Valiliği, Çevre ve Şehircilik İl Mu du rlu ğu, No: 159, 07300, Antalya, Tel: (0242) 321 78 32, e-posta: emreartunbayraktar@yahoo.com 06-07 Ekim 2017, Samsun 499
ve ihale ilanı ile belirlenmektedir. İsteklilere ait teklif dosyaları ihale komisyonlarınca bu kriterler kapsamında değerlendirilerek geçerli teklifler tespit edilmektedir. Geçerli teklifler u zerinde en du şu k fiyat esası bakımından çalışma yapılmaktadır. İhalelerde ekonomik açıdan en avantajlı teklifin oluşumunda ihaleye katılım sayısı, geçerli teklif sayısı, geçerli tekliflerin bedelleri ve yaklaşık maliyet olmak u zere dört faktöru n etkili olduğu söylenebilir (Bayraktar ve Bayraktar, 2016). Kamu İhale Genel Tebliği nin 45. Maddesinin ilgili hu ku mleri doğrultusunda aşır du şu k sınır değer belirlenmektedir. Sınır değer, ihaledeki geçerli teklif sayısı, isteklilerin teklif bedelleri ve işin yaklaşık maliyetinin fonksiyonu ile hesaplanmaktadır (KİK, 2009). Sınır değer ile ihale şartları doğrultusunda elenecek veya aşırı du şu k teklif sorgusu yapılacak istekliler belirlenebilir. Göru leceği u zere; yaklaşık maliyet bedeli, ihalelerde aşırı du şu k sınır değeri etkileyen ve dolayısıyla ihaleden elenecek veya işin bırakılacağı isteklinin belirlenmesinde kullanılan en önemli parametredir. Ülkemizde 2003 yılından 2014 yılına kadar yılda ortalama 16.000 adet yapım işleri ihalesinin gerçekleştirildiği ifade edilebilir. Bu ihalelerin toplam bedeli ise 280.666.822.040,00-TL dir. Bu bedele, doğrudan temin ve istisnalar kapsamındaki ihaleler dâhil değildir. 2003 ile 2014 yılları arasında yapım işleri ihalelerinin tu m ihalelere oranı ortalama % 40 tır. 2015 yılının ilk altı aylık döneminde ise 7.524 adet yapım işi ihalesi gerçekleştirilmiş olup, toplam ihale bedeli 21.859.627.000,00-TL ye tekabu l etmektedir (Bayraktar ve Bayraktar, 2016; KİK, 2015). Yaklaşık Maliyet Tanımı Yaklaşık Maliyet Hesabı Yapım işlerine ait yaklaşık maliyet hesabı hakkında detaylı hu ku mler Kamu İhale Mevzuatı kapsamında yer alan Yapım İşleri İhaleleri Uygulama Yönetmeliği nde mevcuttur. Yönetmeliğin 3, 8, 9, 10 ve 11 inci maddeleri yaklaşık maliyet tanımını ve hazırlanmasında uyulacak esasları hu ku m altına almıştır (Bayraktar ve Bayraktar, 2016). Yaklaşık maliyet, ihale onay belgesi du zenlenmeden önce idarece her tu rlu fiyat araştırması yapılarak, katma değer vergisi (KDV) hariç olmak u zere hesaplanan ve dayanakları ile birlikte bir hesap cetvelinde gösterilen, ihale konusu işin öngöru len bedeli şeklinde tanımlanmaktadır (KİK, 2009). Yaklaşık maliyet hesabı, yapım işi dâhilinde yer alan imalatların miktarları ile bu imalatları tanımlayan birim fiyatların bedelleri kullanılarak yapılan bir dizi matematiksel hesaptan ibarettir. Özetle; bir yapım işine ait yaklaşık maliyet bedeli, bu işin içerisinde yer alan tu m imalatların miktarları ve bu imalatlara ait birim fiyatların fonksiyonudur. İhaleler sonucunda en uygun ihale bedelinin tespit edilebilmesi için yaklaşık maliyetin doğru ve gerçekçi bir şekilde hesap edilmesi önemlidir. Bu durum, en uygun sözleşme bedeli ile işin yaptırılması neticesinde kamu kaynaklarının verimli kullanılmasına fayda sağlayabileceği gibi ihaleye tahsis edilen ödeneğin atıl kalmasının ve kamusal ihtiyaçların giderilmesinde yaşanan gecikmelerin önu ne geçilmesine imkân sağlayabilir (Aksoy, 2015). 500 Uluslararası Katılımlı 7. İnşaat Yönetimi Kongresi
Yaklaşık maliyetin gizliliği Yapım İşleri İhaleleri Uygulama Yönetmeliği nin 8 inci maddesi ile hu ku m altına alınmıştır. Bu hu ku m doğrultusunda yaklaşık maliyet bedeli, ihale komisyonlarınca teklif fiyatlar ile açıklanabilmektedir (KİK, 2009). Yaklaşık maliyetin gizliği ile isteklilerin ihale doku manını tam ve eksiksiz inceleyerek tekliflerini doğru bir şekilde vermeleri amaçlanmıştır (Bayraktar ve Bayraktar, 2016). Yaklaşık maliyet hesabı; idarelerin bu tçe çalışmaları kapsamında ödenek temin edilebilmesi, Kamu İhale Kanunu nun 7 inci maddesi hu ku mleri kapsamında ihale işlem dosyasında yer alması zorunlu olan ihale onay belgesinin hazırlanabilmesi, Kanunun 13 u ncu maddesinde belirtilen ilan su relerinin belirlenebilmesi ve yerli istekli lehine du zenleme var ise fiyat avantajı uygulamasının değerlendirilebilmesi amacıyla kullanılmaktadır (KİK, 2002; KİK 2009). Yaklaşık Maliyet Hesabının Hazırlanması Bir yapım işine ait yaklaşık maliyet bedeli, iş kapsamında yer alan tu m imalatların miktarları ve bu imalatlara ait birim fiyatları ile ilişkilidir. Dolayısıyla, yaklaşık maliyet bedelinin hesaplanabilmesi için öncelikle imalat miktarlarının ve bu imalatların tanımlarına uygun birim fiyatların tespiti gerekmektedir. Yapım işinin metraj bilgileri ve imalat tanımlarının belirlenebilmesi amacıyla projeler, mahal listeleri, teknik şartnameler, ihtiyaç raporları vb. bilgi ve belgelere ihtiyaç duyulur. Yeni yapı inşaatları açısından, öncelik sırasına göre gereken bilgi ve belgelerin temini işlemleri; a. İdarelerin talepleri doğrultusunda işe ait ihtiyaç raporlarının hazırlanması ve arsa hukuki bilgilerinin (tapu kaydı, imar durum belgesi, içme suyu-atık su krokileri, enerji mu saadesi belgesi vb.) temin edilmesi, b. İdarelerin talepleri doğrultusunda ön projelerin ve zemin etu t raporunun hazırlanması, c. Ön projelerin onayı akabinde vaziyet planı ve uygulama projelerinin hazırlanması, d. Projeye ait teknik şartnameler ve mahal listelerinin hazırlanması, e. Kamu kurum ve kuruluşlarının her yıl için yayınlamış olduğu birim fiyat kitaplarında poz tarifi bulunmayan imalatların tespit edilmesi ve mevzuatta belirtilen usullere uygun özel fiyatların belirlenmesi, f. Uygulama projeleri kullanılarak tu m imalatlara ait metrajların poz tariflerinde belirtilen ölçu metoduna göre hazırlanması şeklinde sıralanabilir (Bayraktar ve Bayraktar, 2016). Yukarıda maddeler halinde belirtilen bilgi ve belgeler yardımıyla her iş kaleminin poz bilgileri tespit edilir ve bu poz bilgilerinde yer alan ölçu metotları vasıtasıyla miktarları belirlenerek yaklaşık maliyet hesaplanabilir. Belirtilen şekilde hazırlanan yaklaşık maliyet hesabı içerisinde; a. İhale yetkilisince onaylanacak olan yaklaşık maliyet genel icmal tablosu, b. İş gruplarının ve alt grupların bedellerini içeren yaklaşık maliyet icmal tablosu, 06-07 Ekim 2017, Samsun 501
c. Her bir iş grubu ve alt grupların içerisinde bulunan imalatlara ait poz numaraları, tanımları, birimleri ve fiyatları gösterir ve bunların toplam değerini ihtiva eden yaklaşık maliyet tablosu, d. Tu m iş gruplarına ait imalatların açık bir şekilde belirtildiği metraj cetvelleri, e. Her donatı çapı aralığındaki miktarı gösterir demir metrajı cetveli, f. Yaklaşık maliyet ekinde bulunacak ve ihale komisyonunca aşırı du şu k sınır değer çalışmalarında kullanılacak olan sıralı iş kalemleri listesi, inşaat ve tesisat iş gruplarına ait sıralı analiz girdi tabloları, g. Aşırı du şu k sınır değer altında kalan ve Kamu İhale Kanunu nun 38 inci maddesine göre aşırı du şu k teklif savunması istenen isteklilere gönderilecek olan inşaat ve tesisat iş grupları için açıklama istenilen iş kalemleri tablosu, açıklama istenilen ve istenmeyen analiz girdileri tabloları ve sıralı analiz girdileri listesi, h. Nakliye cetvelleri, i. Varsa özel birim fiyat tespiti için kullanılan belgeler ve özel fiyat analiz tabloları, j. Sözleşme sonrası yu klenici firmaya yapılacak olan ödemelere esas ödemeler pursantajı tablosu yer almalıdır (Bayraktar ve Bayraktar, 2016). Gu nu mu zde, paket programlar vasıtasıyla, yukarıda belirtilen belgelerin tanzimi kolaylaşmıştır. Ancak, bilgisayar programlarına doğru verilerin girilmemesi halinde ihale sonucunu etkileyecek hatalar ile karşılaşılabilir. Doğru ve eksiksiz yaklaşık maliyet hesabı için hesabı oluşturan teknik personellerin paket programları kullanımını bilmesinin yanı sıra imalat gruplarının sırası, kullanılacak malzemelerin niteliği gibi konularda bilgi ve deneyim sahibi olmaları da şarttır (Bayraktar ve Bayraktar, 2016). Birim Fiyatların Tespiti İdareler, yaklaşık maliyet hesaplarında kamu kurum ve kuruluşlarınca her yıl belirlenerek yayımlanan birim fiyat ve rayiçleri kullanabildikleri gibi Yapım İşleri İhaleleri Uygulama Yönetmeliği nin 10 uncu maddesinde belirtilen yaklaşık maliyet hesabına esas fiyat ve rayiçlerin tespiti yöntemlerini de herhangi bir öncelik sırası olmadan kullanabilir. Yönetmelik ile fiyat ve rayiçlerin tespitinde; a. Daha önce gerçekleştirilen benzer nitelikteki yapım işlerinin sözleşmelerinde ortaya çıkan fiyatların, b. Kamu kurum ve kuruluşlarınca her yıl belirlenerek yayımlanan birim fiyat ve rayiçlerin, c. İlgili meslek odaları, u niversiteler veya benzeri kuruluşlarca belirlenerek yayımlanmış fiyat ve rayiçlerin, d. Yu klenici veya alt yu klenici olarak faaliyet gösteren, konusunda deneyimli kişi ve kuruluşlardan alınacak, ihale konusu işe benzer nitelikteki işlere ilişkin maliyetlerin, 502 Uluslararası Katılımlı 7. İnşaat Yönetimi Kongresi
e. Piyasa araştırmasına dayalı rayiç ve fiyat tespitlerinin kullanılabileceği hu ku m altına alınmıştır (KİK, 2009). Bayındırlık ve iskân işleri ile ilgili rayiç ve birim fiyatlar, 1934 yılından bugu ne Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (04.07.2011 tarihinden önce Bayındırlık ve İskân Bakanlığı) bu nyesinde yer alan Yu ksek Fen Kurulu Başkanlığı nca belirlenmektedir. Yu ksek Fen Kurulu Başkanlığı nca belirlenen rayiç ve fiyatlar daha çok u st yapı (bina) işleri imalatlarını kapsamaktadır (Aksoy, 2015). Altyapı, elektronik, yol vb. yapım işleri gibi imalatlara ait birim fiyatlar; DLH, DSİ, İller Bankası, İstanbul Bu yu kşehir Belediyesi, İSKİ, Karayolları Genel Mu du rlu ğu, Ku ltu r Bakanlığı, Tu rk Telekom A.Ş., Vakıflar Genel Mu du rlu ğu, Milli Savunma Bakanlığı ve TEDAŞ tarafından faaliyet gösterdikleri alanlara göre her yıl gu ncellenerek yayımlanmaktadır. Kamu kurum ve kuruluşlarınca her yıl gu ncellenerek yayımlanan birim fiyatlar, u lke geneli baz alınarak belirlenen rayiç fiyatlar ile oluşturulmaktadır. Rayiç fiyatlar; işçilik u cretleri, malzeme birim maliyetleri ve imalat kapsamında kullanılan taşıtların saatlik u cretlerini içermektedir (Bayraktar ve Bayraktar, 2016). Anketin Amacı ve Kapsamı Anket Çalışması Anket çalışması ile yapım işi yu klenicilerinin; yaklaşık maliyet hesap yöntemi, birim fiyatlar, yapım işleri ihalelerine dönu k teklif hazırlama yöntemleri, aşırı du şu k sınır değer uygulamaları hakkındaki göru şlerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Anket çalışması, u lkemiz genelinde yapım işleri ihalelerine katılan ve Antalya İlinde bulunan kamu kurum ve kuruluşlarının yapım işleri ihalelerine katılarak en az bir yapım işini tamamlayan firmalar ile 28.01.2016 ile 11.02.2016 tarihleri arasında 16 adet inşaat firması ile yu z yu ze gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın hedef kitlesi, yapım işleri ihalelerine katılım sağlayan gerçek veya tu zel kişiliğe sahip inşaat firmalarıdır. İhalelere istekli sıfatıyla katılımın firma bazında gerçekleşmesinden ötu ru firmayı temsilen her inşaat firmasının en bu yu k ortağı veya yönetici konumundaki sadece bir yetkilisi ile göru şu lmu ştu r. Katılımcıların Kamu İhale Mevzuatını tam olarak bildikleri ve ihale sistemi içerisinde yer aldıkları kabul edilmiştir (Bayraktar ve Bayraktar, 2016). Ankette 11 i seçenek içeren 1 i göru ş bildirir soru olmak u zere toplamda 12 adet soru mevcuttur. Anket kapsamında; 1, 2, 3, şeklinde sıralama, Katılıyorum, Fikrim Yok, Katılmıyorum şeklinde göru ş belirtir ve Evet, Hayır şeklinde kesin cevap içeren sorular yer almaktadır. Bu sorular haricinde, katılımcıların eğitim durumlarını ve mesleki tecru belerini belirlemek amacıyla sorular yöneltilmiştir. Buna göre katılımcıların %6 sı lisansu stu, %56 sı lisans, %19 u lise ve dengi ve diğer %19 u ise ilk ve orta öğretim seviyesinde eğitim durumuna sahip olduğu belirlenmiştir. Aynı zamanda, katılımcıların %19 u 1-6 yıl, %32 si 7-10 yıl ve %50 si 11 yıl ve daha fazla mesleki deneyime sahiptir. 06-07 Ekim 2017, Samsun 503
Anket 1. Soru: Anket Soruları ve Cevapları Anketin ilk sorusunda katılımcılara kamu ihaleleri kapsamında devam eden yapım işlerinin olup olmadığı sorulmuştur. Katılımcıların 13 u devam eden yapım işlerinin olduğunu, 3 u ise hâlihazırda herhangi bir işe ait taahhu tlerinin olmadığını belirtmişlerdir (Şekil 1.a). Anket 2. Soru: Anketin 2 nci sorusu ihale öncesinde, teklif hazırlama su resi yeterli midir? şeklindedir. Bilindiği u zere; ihale ilan tarihi ile ihale tarihi arasında geçen su re istekliler açısından teklif hazırlama su resini ifade etmektedir. Katılımcıların 11 i bu su renin yeterli olduğu, 5 i ise yeterli olmadığı şeklinde göru ş bildirmiştir (Şekil 1.b). a) 1. soruya ait cevaplar b) 2. soruya verilen cevaplar Anket 3. Soru: Şekil 1. 1. ve 2. sorulara verilen cevaplar. Anketin 3 u ncu sorusunda katılımcılara ihaleler öncesinde teknik doku manlarda eksik, hatalı veya birbiri ile örtu şmeyen durumlar ile karşılaşıp karşılaşmadıkları sorulmuştur. Katılımcılardan 12 si bu durum ile karşılaştıklarını beyan etmişlerdir (Şekil 2.a). Anket 4. Soru: Anketin 4 u ncu sorusu ile ihale öncesinde teknik doku manlarda karşılaşılan eksik, hatalı veya birbiri ile örtu şmeyen durumlar ile karşılaşan katılımcıların ihale mevzuatı ile belirlenmiş olan yasal prosedu ru takip ederek idarelere herhangi bir başvuruda bulunup bulunmadıkları araştırılmıştır. Katılımcıların 10 u, idarelere başvuruda bulundukları yönu nde göru ş bildirmiştir (Şekil 2.b). 504 Uluslararası Katılımlı 7. İnşaat Yönetimi Kongresi
a) 3. soruya ait cevaplar b) 4. soruya ait cevaplar Anket 5. Soru: Şekil 2. 3. ve 4. sorulara verilen cevaplar. Bu soru ile katılımcılardan Kamu İhale Kanunu nda belirtilen anahtar teslimi götu ru bedel, birim fiyat ve karma teklif tu rlerinden hangisi ile daha uygun teklif hazırlanabileceği konusunda göru şleri talep edilmiştir (Şekil 3). Anket 6. Soru: Şekil 3. Anketin 5 inci sorusuna ait sonuçlar. Anketin 6 ncı sorusu ile isteklilerin tekliflerini hazırlarken seçenek olarak sunulan hangi faktörleri dikkate aldıklarını önem sırasına göre (1, 2, 3, ) sıralamaları istenmiştir. Bu sorudaki seçenekler aşağıda sunulmuştur. a. Ticari kaygılardan dolayı iş alma mecburiyetini b. İşyerinin genel giderlerinin karşılanabilmesini (personel giderleri vb.) c. Ülkemizin ekonomik tablosunu d. İşin yapılacağı yerin ekonomik özelliklerini e. İşin nev ini f. İşin yapılacağı yerin coğrafi özelliklerini g. İşin yapı denetim hizmetlerini yu ru tecek olan kurumu h. İşi ihale eden kurumu 06-07 Ekim 2017, Samsun 505
a) 1. tercih olarak işaretlenen seçenekler b) 2. tercih olarak işaretlenen seçenekler c) 3. tercih olarak işaretlenen seçenekler d) Son tercih olarak işaretlenen seçenekler Şekil 4. 6 ıncı soruya verilen cevaplar. Şekil 4.a dan da göru leceği u zere ilk tercih olarak en fazla a seçeneği (ticari kaygılardan dolayı iş alma mecburiyetini) tercih edilmiştir. İsteklilerin tekliflerini hazırlarken göz önu nde bulundurdukları faktörler içerisinde 2 inci sırada ise işin yapılacağı yerin ekonomik, fiziki ve coğrafi özellikleri ile işi ihale eden kurum seçenekleri yer almaktadır (Şekil 4.b). Son olarak tercih edilen seçenek ise ticari kaygılardan dolayı iş alma mecburiyetidir (Şekil 4.d). Yukarıda sunulan cevaplar doğrultusunda teklif hazırlama su recinde isteklilerce göz önu nde bulundurulan en önemli faktörler; ticari kaygılardan dolayı iş alma mecburiyeti ile işin yapılacağı yerin coğrafi ve ekonomik özellikleri şeklinde sıralanabilir. Anket 7. Soru: Anketin 7 nci sorusunda katılımcılara teklif hazırlama yöntemleri sorulmuş olup u ç seçenek sunulmuştur. Seçenekler aşağıda belirtildiği şekildedir. a. Şirket bu nyemizde bulunan teknik ekip ile proje maliyetini oluşturarak b. Daha önceden ihale edilmiş benzer işleri ve geçmiş tekliflerimizi kullanarak c. Şirket dışından teknik destek alarak 506 Uluslararası Katılımlı 7. İnşaat Yönetimi Kongresi
Şekil 5. 7 nci soruya ait cevap grafiği. Anket 8. Soru: Anketin 8 inci ve 9 uncu soruları ile isteklilerin idarelerce hazırlanan yaklaşık maliyet hesapları hakkındaki göru şlerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. 8 inci soru, katıldığınız ihalelerde açıklanan yaklaşık maliyetin eksiksiz hazırlandığını du şu nu yor musunuz? şeklindedir. Katılımcıların bu yu k bir çoğunluğu, bu soruyu hayır olarak yanıtlamıştır (Şekil 6). Diğer bir deyişle; istekliler, yaklaşık maliyet hesaplarının eksik ve hatalı olduğunu iddia etmektedirler. Anket 9. Soru: Şekil 6. 8 inci soruya verilen cevap grafiği. 9 uncu soru, 8 inci soruya hayır yanıtı veren katılımcılara (12 katılımcı) yöneltilmiştir. Bu soru ile katılımcılara, idarelerce hazırlanan yaklaşık maliyetin hatalı veya eksik olarak hazırlanmasındaki faktör veya faktörlerin neler olduğu yönu nde beş seçenek sunulmuş ve bu seçenekleri önem sırasına göre (1, 2, 3, ) sıralamaları istenmiştir. Seçenekler aşağıda belirtildiği şekildedir. a. Teknik doku manların eksik ve hatalı hazırlanması b. İmalatlara ait birim fiyatların hatalı seçilmesi c. Maliyet hesabında kullanılan özel fiyatların hatalı belirlenmesi d. Eksik metraj çıkarılması e. Yaklaşık maliyeti hazırlayan idarenin deneyimi 06-07 Ekim 2017, Samsun 507
Verilen cevaplar arasında; hatalı metraj işlemleri, yaklaşık maliyeti hazırlayan idarenin deneyimi ve maliyet hesabında kullanılan özel fiyatların hatalı belirlenmesi seçenekleri öne çıkmaktadır (Şekil 7). 12 katılımcının yanıtladığı soruya verilen cevaplara göre yaklaşık maliyet bedellerinin eksik ve hatalı olarak tespit edilmesinde eksik metraj çıkarılması ve idarelerin deneyimi seçenekleri en önemli faktörlerdir. a) 1. tercih olarak işaretlenen seçenekler b) 2. tercih olarak işaretlenen seçenekler c) 3. tercih olarak işaretlenen seçenekler d) 4. tercih olarak işaretlenen seçenekler Anket 10. Soru: Şekil 7. 9 uncu soruya verilen cevap grafikleri. Anketin 10 uncu ve 11 inci soruları ile isteklilerin Kamu İhale Mevzuatında yer alan aşırı du şu k sınır değer uygulamaları hakkındaki göru şlerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Bu kapsamda, katılımcılara İhale mevzuatının öngördu ğu aşırı du şu k sınır değer uygulamasına katılıyor musunuz? şeklinde soru yöneltilmiştir. Katılımcıların bu yu k bir çoğunluğu, bu soruyu katılıyorum şeklinde yanıtlamıştır (Şekil 8.a). Anket 11. Soru: 11 inci soru, Yapım İşleri İhaleleri Uygulama Yönetmeliği nin 12.06.2015 tarih ve 29384 sayılı Resmi Gazete İle yu ru rlu ğe giren 60. maddesinin değişik 2. fıkrasında bulunan Aşırı du şu k teklif sınır değerinin altında teklif sunan isteklilerin teklifi açıklama istenmeksizin reddedilir hu kmu ne katılıyor musunuz? şeklindedir. Katılımcıların bu yu k bir çoğunluğu (12 katılımcı) bu kanun hu kmu ne katıldıklarını belirtmişlerdir (Şekil 8.b). 508 Uluslararası Katılımlı 7. İnşaat Yönetimi Kongresi
a) 10 uncu soruya verilen yanıtlar b) 11 inci soruya verilen yanıtlar Anket 12. Soru: Şekil 8. 10. ve 11. sorulara ait yanıt grafikleri. Bu soru ile kamu kurum ve kuruluşlarınca hazırlanan birim fiyatların u lke genelinde uygulanması hakkında katılımcıların göru şleri talep edilmiştir. Katılımcıların bu konudaki görüşleri; Birim fiyatlar ile oluşturulan yaklaşık maliyetin piyasa rayiçlerine uygun olmadığı, Birim fiyatların u lkemizin tu m bölgelerine ait koşulları karşılamadığı, Her bölgenin kendi ekonomik altyapısı gereği nakliye, işçilik ve malzeme rayiçlerinin farklılık arz ettiği, Birim fiyatlara bölgesel farklılıkları giderecek bölgesel katsayı veya payların uygulanabileceği şeklinde sıralanabilir. Sonuç ve Öneriler Yaklaşık maliyetin idarelerce nasıl hazırlandığı, ihalelerin hangi aşamalarında kullanıldığı ve ihale sonucunu nasıl etkilediğinin araştırıldığı bu çalışmada, yapım işleri ihalelerinde istekli konumundaki yu klenicilerin yaklaşık maliyet hesap yöntemi, birim fiyatlar, yapım işleri ihalelerine dönu k teklif hazırlama yöntemleri, aşırı du şu k sınır değer uygulamaları hakkındaki göru şlerinin belirlenebilmesi amacıyla anket çalışması yapılmıştır. Çalışmada elde edilen sonuçlar aşağıdaki şekilde özetlenebilir. Teklif hazırlama su resi isteklilerce yeterli kabul edilmektedir. Hatalı olduğu iddia edilen yaklaşık maliyet hesaplarının eksik metraj ve projelerin hatalı hazırlanmasına bağlı olduğu kabul görmektedir. İstekliler, kamu birim fiyatlarının piyasa rayiçleri ile örtu şmediğini ve u lkemizin tu m bölgelerine ait ekonomik koşulları karşılamadığını ifade etmektelerdir. Anahtar teslimi götu ru bedel teklif yerine birim fiyat teklifi tercih edilmektedir. Aşırı du şu k sınır değer uygulamaları kabul görmektedir. 06-07 Ekim 2017, Samsun 509
İhale konusu yapım işlerinin yaklaşık maliyetinin doğru tespit edilebilmesi projede yer alan imalat metrajları ile ilişkilidir. İmalatlara ait metrajların doğru bir şekilde imalat tariflerinde yer alan ölçu metotlarına göre hazırlanması gereklidir. İdarelerde yaklaşık maliyet hesabının hazırlanması ve incelenmesi amacıyla görevlendirilen teknik personellerin konu ile ilgili eğitim alması sağlanabilir. Ayrıca inşaat bölu mlerinde yapı veya şantiye yönetimi ders uygulamalarının arttırılması uygun olacaktır. Yapım işlerine ait proje ve teknik şartnamelerde oluşabilecek eksik, hatalı veya birbiri ile örtu şmeyen hususların belirlenerek ortadan kaldırılması amacıyla idarelerce oluşturulacak komisyonlar ile teknik doku manların kontrolu nu n sağlanması gereklidir. Bu kontrollerin yapılabilmesi için belirli yapılara (okul, hastane, spor salonu vb.) özgu inceleme föyleri hazırlanabilir. İsteklilerce dikkat çekilen diğer bir konu da kamu birim fiyatlarıdır. İdarelerce sıkça kullanılan kamu birim fiyatları, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Yu ksek Fen Kurulu Başkanlığı nca belirlenen rayiç fiyatlar yardımıyla oluşturulmaktadır (ÇŞB, 2016). Rayiç fiyatlar u lkemizin bu tu nu nu temsilen belirlenmektedir. Ancak, bölgesel ekonomik farklılıklardan dolayı malzeme ve işçilik gibi birim fiyatı yu ksek oranda etkileyecek olan rayiçlerde farklılıklar göru lmektedir. Bu durumun iyileştirilebilmesi amacıyla TÜİK başta olmak u zere konu ile ilgili istatistiki veri ve analizleri u reten kurumlardan elde edilebilecek bilgiler kapsamında bölgesel katsayılar belirlenebilir. İhale konusu yapım işlerinde yaklaşık maliyet tespiti mesleki bilinç ve bilgi birikimine bağlı olmakla beraber bu konuda kurumsal tecru benin de olması gerektiği açıktır. Bu nedenle, aynı amaca hizmet edecek olan projelerde farklı detayların oluşmaması, proje tasarımında estetik inşaat faaliyetlerinde de kalitenin yakalanabilmesi, yaklaşık maliyet hesapları ve teknik doku manların sağlıklı bir şekilde oluşturulabilmesi amacıyla geçmişten gu nu mu ze bayındırlık işleri ile ilgili bilgi ve tecru beye sahip Çevre ve Şehircilik Bakanlığı nın (04.07.2011 tarihinden önce Bayındırlık ve İskân Bakanlığı) gu nu mu z koşullarına göre yeniden yapılanmasının sağlanması ve taşra teşkilatlarıyla birlikte kamu ihale mevzuatı kapsamında yapılacak olan yapım işleri ihalelerinin öncesi ve sonrasında oluşacak sorunlara cevap verebilecek kurumsal altyapıya ulaşması hedeflenebilir (Bayraktar ve Bayraktar, 2016). Kaynaklar 4734 Sayılı Kamu İhale Kanunu, Kamu İhale Kurumu, Ankara, 2002. Aksoy, M. (2015) Yapım işi kamu alımlarında yaklaşık maliyet belirleme usulu nu n sözleşme bedeli ve etkin kaynak kullanımına etkisi. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5(1), 65-88. Bayraktar, D. ve Bayraktar, E.A. (2016) Yapım işlerinde yaklaşık maliyetin belirlenmesi u zerine bir çalışma. Beykent Üniversitesi Fen ve Mu hendislik Bilimleri Dergisi, 9(2), 29-54. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı 2016 Yılı İnşaat Birim Fiyatları, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Ankara, 2016. Kamu Alımları İzleme Raporları, Kamu İhale Kurumu, Ankara, 2003-2015. Kamu İhale Genel Tebliği, Kamu İhale Kurumu, Ankara, 2009. Yapım İşleri İhaleleri Uygulama Yönetmeliği, Kamu İhale Kurumu, Ankara, 2009. 510 Uluslararası Katılımlı 7. İnşaat Yönetimi Kongresi