Biyoloji 1. FASİKÜL 9 Yaşam Bilimi Biyoloji 858 soru Kavram Yanılgıları Müfredat Dışı Konu Uyarıları Bilgi Teknolojileri Uyarlamaları PISA Tarzı Sorular ÖSYM Çıkmış Sınav Soruları Yazılı Soruları Video Çözümler
Teşekkürler Değerli öğretmenlerimiz Ramazan SERTKAYA ve Tülay ARSLAN'a katkılarından dolayı teşekkür ederiz. Bu kitap MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI TALİM VE TERBİYE KURULU BAŞKANLIĞI nın 19.01.2018 tarih ve 34 sayılı kararı ile belirlenen ORTAÖĞRETİM BİYOLOJİ DERS PROGRAMINA GÖRE HAZIRLANMIŞTIR. Bu kitabın her hakkı Çap Yayınlarına aittir. 5846 ve 2936 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Yasası na göre Çap Yayınları nın yazılı izni olmaksızın, kitabın tamamı veya bir kısmı herhangi bir yöntemle basılamaz, yayınlanamaz, bilgisayarda depolanamaz, çoğaltılamaz ve dağıtım yapılamaz. GENEL YAYIN YÖNETMENİ Oğuz GÜMÜŞ EDİTÖR Gülten YILDIRIM - Hazal ÖZNAR DIZGI ÇAP Dizgi Birimi SAYFA TASARIM - KAPAK F. Özgür OFLAZ 1. BASKI Temmuz 2018 İLETİŞİM ÇAP YAYINLARI «Ostim Mah. 1207 Sokak No: 3/C D Ostim / Ankara Tel: 0312 395 13 36 Fax: 0312 394 10 04 www.capyayinlari.com.tr bilgi@capyayinlari.com.tr twitter.com/capyayinlari facebook.com/capyayinlari instagram.com/capyayinlari
Gelecek için hazırlanan vatan evlâtlarına, hiçbir güçlük karşısında yılmayarak tam bir sabır ve metanetle çalışmalarını ve öğrenim gören çocuklarımızın ana ve babalarına da yavrularının öğreniminin tamamlanması için hiçbir fedakârlıktan çekinmemelerini tavsiye ederim.
Ön Söz Değerli Öğrenciler, Çap Yayınları olarak konuları en iyi şekilde kavratabilmeniz için yeni bir anlayışla elinizdeki fasikülleri oluşturduk. Fasiküllerimiz aşağıdaki içeriklere sahiptir: Kazanım Sayfası: Bir konunun hangi sırayla ve toplam kaç kazanımda anlatılacağını gösterir. Bilgi Sayfası: Her alt konu ile ilgili gerekli bilgilerin ve kısa örneklerin yer aldığı sayfalardan oluşmuştur. Aktif Öğrenme: Her konuda gördüğünüz kavramları kullanarak konunun anlaşılmasını kolaylaştıracak şekilde tasarlanmıştır. Uygulama Alanı: Konu içinde öğrenilen kavramların pekiştirilmesi için hazırlanan etkinlikler ile kazanımla daha net anlaşılacaktır. Pekiştirme Testleri: Anlatılan konuların öğrencileriniz tarafından iyice pekiştirilmesini sağlamak için biraz da farklı sorulara yer verilerek oluşturulmuştur. Yazılı (Öz Değerlendirme): Tüm konuyu kapsayan sınav soruları ile kazanımların öğrenilme düzeyi test edilebilecektir. Bu bölümde 100 puanlık sınavlar ile başarı düzeyi ölçülebilecektir. PISA: Ünite bitiminde öğrencilerin okulda öğrendikleri bilgi ve becerileri günlük yaşamda kullanma, okuduğunu anlama ve yorumlama becerisini ölçmek için hazırlanmıştır. Tam Tur: Karma testlere geçmeden önce ünitede öğrettiğiniz tüm bilgileri toplu halde bulabilmeniz ve konu tekrarlarında öğrencilerinize yardımcı olması amacıyla hazırlanan bölümdür. Acemi, Amatör, Uzman ve Şampiyon Testleri: Ünite bitiminde dört ayrı zorluk seviyesine göre oluşturulmuş TAMAMI VİDEO ÇÖZÜMLÜ olan karma sorulardan oluşmaktadır. Öğrencilerinizi acemi seviyesinden alıp şampiyon seviyesine taşımak hedeflenmiştir. ÖSYM Soruları: Üniversite giriş sınavlarında sorulmuş sorular, en son yapılan sınavdan geriye doğru ve yine TAMAMI VİDEO ÇÖZÜMLÜ bir şekilde sunulmuştur. Hepimizin ortak amacı olan eğitimli ve vicdanlı bir toplum için daha verimli eğitim materyallerinin oluşturulmasında görüş ve önerilerinizi bizimle paylaşacağınızı düşünerek sağlıklı ve huzurlu bir öğretim yılı diliyoruz. İlker YOLGİDEN iyolgiden@capyayinlari.com.tr Oya BOSTANCI obostanci@capyayinlari.com.tr
İÇİNDEKİLER YAŞAM BİLİMİ BİYOLOJİ (26 DERS SAATİ) Ünite Kazanımları... 6 Biyoloji ve Canlıların Ortak Özellikleri Biyoloji ve Canlıların Ortak Özellikleri... 7 Aktif Öğrenme... 11 Uygulama Alanı - 1... 12 Yorumlama - Analiz... 15 Pekiştirme Testi 1... 16 Yazılı - 1... 18 Canlıların Yapısında Bulunan Temel Bileşikler Canlıların Yapısında Bulunan Temel Bileşikler... 20 Aktif Öğrenme... 27 Uygulama Alanı - 2... 30 Yorumlama - Analiz... 39 Pekiştirme Testleri 2, 3, 4... 42 Yazılı - 2... 48 Enzimler Enzimler... 50 Aktif Öğrenme... 53 Uygulama Alanı - 3... 56 Yorumlama - Analiz... 61 Pekiştirme Testleri 5, 6, 7... 63 Yazılı - 3... 69 Nükleik Asitler, Vitaminler ve ATP Nükleik Asitler, Vitaminler ve ATP... 71 Aktif Öğrenme... 75 Uygulama Alanı - 4... 76 Yorumlama - Analiz... 86 Pekiştirme Testleri 8, 9... 90 Yazılı - 4... 94 PISA... 96 Tam Tur... 100 Acemi Testleri 1, 2, 3... 102 Amatör Testleri 1, 2, 3... 108 Uzman Testleri 1, 2... 114 Şampiyon Testleri 1, 2... 118 ÖSYM Soruları... 122 Cevap Anahtarı... 124 İÇİNDEKİLER 5
KAZANIMLAR Kazanım 1 : a. b. Canlıların ortak özelliklerini irdeler. Canlı kavramı üzerinden biyolojinin günümüzdeki anlamı ile nasıl kullanıldığı kısaca belirtilir. Canlıların; hücresel yapı, beslenme, solunum, boşaltım, hareket, uyarılara tepki, metabolizma, homeostazi, uyum, organizasyon, üreme, büyüme ve gelişme özellikleri vurgulanır. Kazanım 2 : a. b. c. ç. d. e. f. g. Canlıların yapısını oluşturan organik ve inorganik bileşikleri açıklar. Su, mineraller, asitler, bazlar ve tuzların canlılar için önemi belirtilir. Kalsiyum, potasyum, demir, iyot, flor, magnezyum, sodyum, fosfor, klor, kükürt, çinko minerallerinin canlılar için önemi vurgulanır. Karbonhidratların, lipitlerin, proteinlerin, nükleik asitlerin, enzimlerin yapısı, görevi ve canlılar için önemi belirtilir. DNA nın tüm canlı türlerinde bulunduğu ve aynı nükleotitleri içerdiği vurgulanır. ATP nin ve hormonların kimyasal formüllerine yer verilmeden önemi sorgulanır. Vitaminlerin genel özellikleri verilir, A, D, E, K, B ve C vitaminlerinin görevleri ve canlılar için önemi belirtilir. B grubu vitaminlerinin çeşitlerine girilmez. Öğrencilerin besinlerdeki karbonhidrat, lipit ve proteinin varlığını tespit edebilecekleri deneyler yapmaları sağlanır. Enzim aktivitesine etki eden faktörlerle ilgili deneyler yapılması sağlanır. Kazanım 3 : a. b. Lipit, karbonhidrat, protein, vitamin, su ve minerallerin sağlıklı beslenme ilişkisini kurar. İnsülin direnci, diyabet ve obeziteye sağlıklı beslenme bağlamında değinilir. Öğrencilerin kendi yaş grubu için bir haftalık sağlıklı beslenme programı hazırlamaları sağlanır. Kavramlar ve Terimler Beslenme Biyoloji Boşaltım Büyüme Canlılık Gelişme Hareket Homeostazi Hücre Metabolizma Organizasyon Solunum Uyarılara Tepki Uyum Üreme Asit ATP Baz DNA Enzim Hormon İnorganik Karbonhidrat Mineral Organik Protein RNA Su Tuz Vitamin Lipit Bilgi ve İletişim Teknolojisi Kullanımı Bilgisayar, tablet, cep telefonu vb. cihazlarınızdan KAZANIMLAR https://phet.colorado.edu/tr http://www.eba.gov.tr/ sitelerinden herhangi birine girerek, öğrendiğiniz konularla ilgili daha detaylı ve görsel bilgilere ulaşabilirsiniz. 6
Biyoloji ve Canlıların Ortak Özellikleri BİLGİ Biyoloji Yunanca Bios (Yaşam) ve Logos (Bilim) kelimelerinin birleşimi olan biyoloji, canlıların, birbirleriyle ve çevreyle etkileşimlerini inceleyen bilim dalıdır. Biyolojinin Günlük Hayattaki Sorunlara Katkıları 1. Gıda sıkıntısına çözüm bulmak için daha verimli canlılar üretilmesini sağlamaktır. 2. Adli tıpta suçluların tespitini sağlamaktır. 3. Hastalıkların tedavisinde biyoteknoloji ile yöntem ve ilaçlar geliştirmektir. 4. Çevre sorunlarının çözümlerine, küresel kirliliklerin çözümlenmesine katkı sağlamaktadır. 5. Biyolojik çeşitliliğin korunmasına, sürdürülebilir bir doğanın devamına katkı sağlamaktır. CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ 1. Hücresel Yapı: Tüm canlılar yapı ve görevsel birim olan hücre veya hücrelerden oluşur. CANLILAR AKLINDA OLSUN Bakteriler Prokaryotlar Arkeler Protista Mantarlar Ökaryotlar Bitkiler Hayvanlar Virüsler hücresel olmayan yapılardır. Sınıflandırmada yer almazlar. Hücre yapısına göre iki çeşit canlı vardır: AKLINDA OLSUN Prokaryotlar Çekirdekleri yoktur. Zarla çevrili organelleri yoktur. Ribozom, sitoplazma, hücre zarı, DNA, RNA ve hücre duvarı bulunur. Halkasal DNA ları (plazmit) vardır. Örnek; bakteriler, arkeler Ökaryotlar Çekirdekleri vardır. Zarla çevrili organelleri vardır. Tüm organeller, hücre zarı ve bazılarında hücre duvarı bulunur. DNA ları kromozom şeklindedir. Örnek; bitkiler, hayvanlar, mantarlar, protistler Bakteri, amip, paramesyum ve öglena tek hücreden; bitki, hayvan, mantarlar ve bazı protistler iş bölümüne sahip çok hücrelerden oluşur. NOT: Tek hücreliler: Bakteri Arke Öglena Amip Paramesyum Sıtma mikrobu Bazı algler Cıvık mantarlar Bira mayası Çok hücreliler: Bazı algler Mantarların çoğu Bitkiler Hayvanlar 2. Beslenme: Canlılar 3 temel olayı gerçekleştirmek için beslenirler: - Enerji üretmek - Yapıya katacak madde bulmak - Büyüme, gelişme ve onarım BİLGİ 7
AKTİF ÖĞRENME Aşağıdaki konu özetindeki boşlukları, kutucuk içinde verilen öğrenmiş olduğunuz kavramları kullanarak doldurunuz. CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ Canlıların ortak özelliklerini uygun kutucuklara yazınız. Üretici Tüketici 1 8 2 yapısını oluşturur Canlılar ortak moleküller vardır 9 10 kimyasal tepkimeler yapar görev dağılımı iç denge RNA 3 7 iki çeşittir 6 4 5 Canlılar vücutlarında oluşan atıkları 11 ile atarlar. ATP üretmek için tüm canlılar 12 yapar ve sonuçta kütle ve hacimce 13 gerçekleştirir. Çevrede oluşan değişikliklere 14 verirler ve zamanla 15 yetenekleri ile uyum sağlarlar. Bitkiler pasif, hayvanlar ise aktif olarak 16 ederler. Canlılar eşeyli veya eşeysiz 17 ile kendilerine benzer yavrular oluşturur. Tüm canlılar hücrelerde bulunan ortak yapılar (organel) vardır. Bunlar 18, 19 ve 20 olarak bilinir. ATP DNA Anabolizma Hücre Solunum Beslenme Boşaltım Üreme Hareket Homeostasi Metabolizma Tepki Organizasyon Adaptasyon Büyüme Protein Katabolizma Ribozom Sitoplazma Hücre zarı Canlılarda organizasyonu gösteren şemayı verilen kelimeler ile doğru sıralayarak doldurunuz. Organ Doku Hücre Organel Sistem 21 22 23 24 25 Organizma AKTİF ÖĞRENME 11
UYGULAMA ALANI - 1 1 Resimlerde verilen canlıların hepsinde görülen ortak özelliklere işareti koyunuz. Amip Kedi Şapkalı mantar 1. Çok hücreli olma 2. Büyüme gelişme 3. Boşaltım yapma 4. Eşeyli üreme 5. Dokulardan oluşma İnsan 6. Protein sentezi Bakteri 7. Üretici olma 8. Solunum yapma Gül UYGULAMA ALANI 2 12 Yosun Deniz yıldızı Aşağıdaki ifadelerden doğru olanların yanına D, yanlış olanların yanına Y yazınız. 1. Tüm canlılarda yönetici molekül (nükleik asit) bulunur. 2. Arılar ve mantarlar üretici canlılardır. 3. Bitkiler hareket etmezler. 4. Canlılar solunum yaparak enerji üretirler. 5. Tüm canlılarda hücreler birleşerek dokuları oluştururlar. 6. Oksijenli solunumda oksijensiz solunuma göre daha çok enerji üretilir. 7. Bitkiler dışındaki tüm canlılar boşaltım yaparlar. 8. Vücudumuzdaki tüm yıkım tepkimeleri katabolizmadır.
YORUMLAMA - ANALİZ 1. I. Fotosentez II. Kemosentez III. O 2 li solunum IV. Protein sentezi V. Nişasta sindirimi Canlılarda gerçekleşen yukarıda verilen olaylardan hangileri bir anabolizma olayıdır? 2. Bir bitkinin 4 hafta boyunca büyümesini gözlemleyen bir öğrenci Haftalar Boy (cm) yandaki sonuçları bulmuştur. 1 6 Tablodaki verilere göre bitkinin büyüme grafiğini aşağıdaki alana 2 10 çiziniz. Büyüme 3 14 hızı (cm) 4 16 15 10 5 0 1 2 3 4 Hafta 3. Aynı gölde yaşayan 3 farklı balık türünün tuz yoğunluğuna bağlı birey sayısı grafikteki gibidir. Grafikteki verilere göre doğru olanlara D, yanlış olanlara Y yazınız. Birey sayısı Türlerin tuz toleransları farklıdır. X Y Z Üç türün de ortak yaşadığı tuz değeri vardır. 1 2 3 4 5 Tuz yoğunluğu (%) Tuz tolerans aralığı en fazla olan Y türüdür. % 1,5 tuz yoğunluğunda X ve Z türü yaşayabilir. X türü için optimum (ideal) tuz yoğunluğu % 1 dir. YORUMLAMA ANALİZ 15
Bilimsel Bilginin Doğası ve Biyoloji PEKİŞTİRME TESTİ 1 1. Canlılarda görülen, I. enerji üretmek II. türün devamını sağlamak III. beslenme IV. metabolizmaya sahip olmak 4. Ağırlık (kg) 8 6 4 olaylarından hangileri canlıların yaşamını sürdürmesi için gerekli değildir? A) Yalnız II B) Yalnız IV C) II ve III 2 0 5 10 15 20 25 Zaman (Ay) D) I ve IV E) II, III ve IV Türün devamını sağlamak, yaşamını sürdürmek için vazgeçilmez değildir 2. Canlılara ait aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Çevreden gelen uyarılara tepki verirler. B) Beslenme ile elde ettikleri besinleri enerji için kullanırlar. C) Hücrelerinde yapım ve yıkım gerçekleşir. D) Sahip oldukları kalıtsal özelliklerle ortama uyum sağlarlar. E) Gen dizilimleri birbirinin aynıdır. Yukarıda yeni doğan bir bebeğin aylık gelişim grafiği verilmiştir. Buna göre aşağıda verilen açıklamalardan hangisi doğru değildir? A) Çocuk yaklaşık 3 kg ağırlığında doğmuştur. B) İlk aylarda büyüme daha hızlıdır. C) 10. ayda 6 kg ağırlığa ulaşmıştır. D) Her ay aynı oranda büyüme göstermiştir. E) 15. aydan sonra büyüme yavaşlayarak devam etmektedir. Grafikte görüldüğü gibi bebek her ay aynı oranda büyüyemez. PEKİŞTİRME 16 Canlıların gen dizilimleri (tek yumurta ikizleri hariç) birbirinden farklıdır. 3. Aşağıda verilen canlılara ait organizasyon gruplarından hangisi en küçüktür? A) Doku B) Hücre C) Organ D) Sistem E) Organizma En küçük birim hücredir. Hücre Doku Organ Sistem Organizma 5. Aşağıda verilen, I. büyüme ve gelişme II. oksijenli solunum yapma III. eşeyli üreme IV. üreme ile türün devamını sağlama özelliklerinden hangileri tüm canlıların ortak özelliğidir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) II ve III D) I ve IV E) II ve IV Tüm canlılar oksijenli solunum yapmaz ve eşeyli üremez.
YAZILI - 1 Öz Değerlendirme Yazılı 100 puandır. Her sorunun puanı yanında yazmaktadır. 1. Şemada verilen canlıların ortak özelliklerini tanımlarla eşleştiriniz. (20 puan) A Solunum D 1. Durum ya da yer değiştirmek B Metabolizma G 2. Çevreden gelen uyarılarla irkilmek C Beslenme I 3. Kendine benzer yavrular oluşturmak D Hareket B 4. Kimyasal tepkimeler gerçekleştirmek E Organizasyon H 5. Atık maddeleri uzaklaştırmak F Büyüme J 6. Yaşanılan ortama uyum sağlamak G Tepki verme F 7. Canlının kütle ve hacimce artması H Boşaltım A 8. Besinleri parçalayıp enerji üretmek I Üreme C 9. Besin elde etmek ya da üretmek J Adaptasyon E 10. Hücrede ve dokularda iş bölümü 2. Yanda verilen grafikte bir ülkedeki 5 ayrı bölgede Üretim (milyon ton) Yağış (cm) yetiştirilen buğday miktarının yağış miktarı ile ilişkisi verilmiştir. Buna göre aşağıda verilen açıklamalardan doğru olanlara D, yanlış olanlara Y yazınız. (10 puan) 10 8 6 4 100 75 50 D 1. Yağış miktarı ile üretim birbirine paraleldir. 2 25 D 2. En fazla üretim verimi II nolu bölgededir. Y 3. En az üretim III. bölgededir. I II III IV Yağış miktarı (cm) V D 4. Kurak yıllarda üretim azalmaktadır. Üretim (milyon ton) Y 5. Ülkenin toplam tahıl üretimi 35 milyon tondan fazladır. 3. Aşağıdaki metabolik olayların yanına katabolizma ise K, anabolizma ise A yazınız. (12 puan) 1. Oksijenli solunum K 4. Fotosentez A YAZILI 2. Protein sentezi A 5. Oksijensiz solunum K 18 3. Yağ hidrolizi K 6. Glikojen sentezi A
GENLERE GÖRE BESLENME PISA Beslenme ve diyetetik bölümünde okuyan Arda, üniversiteyi bitirdikten sonra beslenme genetiği üzerine çalışmalar yapıp uzmanlaşmaya karar vermiştir. Beslenme genetiği; kişide var olan genetik farklılıkların bulunması ve tanımlanmasıyla ilgilenir, bu gen farklılıklarının besinlere karşı verilen tepkiyi ne kadar etkilediğini anlamamıza ve bu tepkinin hastalık durumuyla ilişkilendirilmesine olanak sağlar. Örneğin genetik olduğu bilinen ve ülkemizde çok yaygın olarak görülen çölyak hastalığında kişiler arpa, buğday ve çavdarda bulunan protein olan glütene karşı hassastırlar. Bu kişilerde glüten ince bağırsak yüzeyini tahrip ettiği için yeterli besin ihtiyacını karşılayamaz ve çeşitli rahatsızlıklar ile karşı karşıya kalırlar. Arda yaptığı araştırmalarda bazı bebeklerin genetik bir rahatsızlık nedeniyle orta uzunluktaki yağları metabolize edemediğini, bu rahatsızlıkta yağ asitlerinin yıkımı için gerekli enzimin (açil - koenzim A dehidrojenaz) etkinliğinin düşüklüğünden kaynaklandığını öğrenmiştir. Enzimdeki etkinliğin düşük olmasıysa enzimi kodlayan gende bir mutasyon meydana gelmesinden kaynaklanmaktadır. Bu mutasyon ile doğan kişilerde yağ asitlerinden enerji elde edilemez. Gerekli enerjiyi karbonhidrat metabolizmasından elde etmek zorundadırlar. Aynı zamanda Arda laboratuvarda çalışmalar da yapmaktadır. Yaptığı bir çalışmada aynı tür bakterileri farklı besi ortamında gözlemleyerek besinlerin hangi genlerin etkinliğinde değişikliğe yol açtığını belirlemiştir. Bakterilerin karbonhidrat ve protein içerikli iki farklı ortamda etkinliklerinde değişimin gerçekleştiği genler şunlardır: Kültür ortamı Etkinliği (ifadesi) değişen genler Yüksek karbonhidrat içerikli Yüksek protein içerikli a, b, e, d, f k, l, o, h, v, z, n Arda bundan 10-15 yıl sonra her insanın genetik haritasının çıkarılacağını ve genetik yapımıza göre beslenerek daha sağlıklı bir yaşam süreceğimize PISA inanmaktadır. 96
TAM TUR YAŞAM BİLİMİ BİYOLOJİ CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ 1. Hücresel Yapı 5. Homeostasi 9. Adaptasyon 2. Beslenme 6. Hareket 10. Organizasyon 3. Solunum 7. Boşaltım 11. Üreme 4. Metabolizma 8. Uyarılara tepki 12. Büyüme, gelişme 13. Ortak moleküller İnorganik maddeler Fotosentez Kemosentez Solunum ANABOLİZMA Monomer Dehidrasyon Hidroliz Polimer + H 2 O Küçük + Enerji Moleküller Büyük + H 2 O Moleküller Dehidrasyon Büyük Moleküller + H 2 O Hidroliz Küçük Moleküller KATABOLİZMA Hidroliz dışında metabolizma olayları hücre içinde olmak zorundadır. İNORGANİK BİLEŞİKLER (Dışardan hazır alınırlar.) SU İyi bir çözücüdür. Yaşam ortamıdır. Fotosentezde kullanılır. Sindirim, taşıma ve boşaltımda kullanılır. Vücut ısısını dengeler. Enzimler için gerekir. Üst tarafı donsa da altta hayat sürer. ASİTLER Suda H + verir. Tatları ekşidir. turnusol Mavi Kırmızı ph < 7 BAZLAR Suda OH verir. Tatları acıdır. turnusol Kırmızı Mavi ph > 7 Nötr Asidik Bazik 0 7 14 ph cetveli MİNERALLER: Düzenleyicidirler. Ca: kemik, diş, kas, pıhtılaşma P : DNA, RNA, ATP, kemik, diş K : sinir iletimi Fe: hemoglobin (anemi) I : tiroksin (guatr) F : diş, kemik yapısı Mg: kemik, diş, klorofil Na: sinir, kas Cl : mide özsuyu S : aminoasit sentezi Zn: enzim, bağışıklık TAM TUR 100 Organik Bileşik KARBONHIDRATLAR Yapıtaşı Yapısındaki Bağ Monosakkarit Glikozit bağı 1. enerji kaynağı Görevleri Çeşitleri Özel Durum Hücre zarının yapısına katılır. 1. Monosakkaritler (Tek şekerler) 5C lular (Pentoz) Riboz: RNA, ATP Deoksiriboz: DNA 6C lular (Heksoz) Glikoz: kan şekeri Fruktoz: meyve şekeri Galaktoz: süt şekeri 2. Disakkaritler (İkili şekerler) Maltoz: Gli + Gli: maltoz şekeri Sükroz: Gli + Fru: Çay şekeri Laktoz: Gli + Gal: Süt şekeri 3. Polisakkaritler: (Çoklu şekerler) Depo Glikojen: hayvan Nişasta: bitki Yapı Selüloz (bitki) Kitin (böcek) Galaktoz, Laktoz, Glikojen, Kitin sadece hayvanlarda üretilir. Diğerlerini bitkiler üretir. Selülozu otçul hayvanların bağırsaklarındaki bakteriler sindirir.
İyi bir başlangıç, yarı yarıya başarı demektir. Andre Gıde ACEMİ 1 1. Aşağıda verilenlerden hangisi tüm canlı hücrelerinde gözlenmez? A) Solunum B) Hücresel yapı C) Eşeyli üreme D) Boşaltım E) Hareket 3. Aşağıda verilen özelliklerden hangisi kalsiyumun vücudumuza sağladığı yararlardan birisi değildir? A) Kemik ve diş yapımı B) Kanın pıhtılaşması C) Hemoglobin sentezi D) Kasların çalışması E) Enzim yapısı Tüm canlı hücrelerinde eşeyli üreme gözlenmez. Hemoglobinde demir bulunur. Kalsiyum değil 2. ACEMİ 102 I Yeşil ışık 20 C 0,1 mg Fe II Mor ışık 25 C 0,3 mg Fe III Mor ışık 30 C 0,7 mg Fe IV Kırmızı ışık 20 C 0,5 mg Fe Bitkinin büyümesini etkileyen koşulları araştıran bir öğrenci aynı büyüklük ve genetik bilgide dört saksı bitkisini yukarıda verilen koşullarda incelemiştir. Öğrenci demir miktarının bitki büyümesine etkisini görmek için deneyde, I. dördüncü saksı bitkisine yeşil ışık vermesi II. üçüncü saksı bitkisini 25 C de incelemesi III. birinci saksı bitkisini karanlıkda bekletmesi IV. ikinci saksı bitkisine 0,7 mg demir (Fe) vermesi değişikliklerinden hangilerini yapmalıdır? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve IV D) II ve III E) I ve II Demir miktarının bitki büyümesine etkisini gözlemek için diğer koşulların sabit tutulması gerekir. Bu yüzden deneyde; dördüncü saksı bitkisine yeşil ışık verilmesi ve üçüncü saksı bitkisini 25 C de incelenmesi gerekir. 4. Aşağıda verilen organik bileşiklerden hangisi tüm polimer yapılı karbonhidratların yapısına katılır? A) Riboz B) Glikoz C) Fruktoz D) Galakoz E) Gliserol Glikoz tüm polimer yapılı karbonhidratların yapısına katılır. 5. Aşağıda verilenlerden hangisi tüm organik bileşiklerin ortak özelliğidir? A) Canlıda sentezlenme B) Düzenleyici olma C) Hormon yapısına katılma D) Sindirilmeden hücre zarından geçebilme E) Enerji kaynağı olarak kullanılma Tüm organik bileşikler canlıda sentezlenir.
Yapmakta ısrar ettiğimiz şey giderek kolaylaşır. İşin doğası değiştiğinden değil, bizim yapma yeteneğimiz geliştiğinden. Ralph Waldo Emerson AMATÖR 1 1. Bir reaksiyonda X ve Y molekülleri birleşerek laktoz sentezi gerçekleşiyorsa bu olayla ilgili olarak aşağıda verilenlerden hangisi yanlıştır? A) Bu reaksiyonu gerçekleştiren hayvan hücresidir. B) Tepkime sırasında hücredeki su miktarı artar. C) Tepkime hidroliz örneğidir. D) X molekülü glikoz olabilir. E) X ve Y molekülü arasında glikozit bağı kurulur. Hücrede laktoz sentezi yapılıyorsa bu olay hidroliz değil dehidrasyondur. 4. Aşağıda verilenlerden hangisi taşıyıcı RNA (trna) nın protein sentezi sırasındaki görevidir? A) Genleri taşımak B) Aminoasitleri ribozoma taşımak C) Ribozom yapısına katılmak D) ATP sentezini sağlamak E) Genetik bilgiyi ribozoma taşımak trna'lar protein sentezinde kendilerine özgü aminoasitleri sitoplazmadan ribozoma taşır. 2. Aşağıdakilerden hangisi protein çeşidinin farklı olmasını sağlamaz? A) Protein molekülünün büyüklüğü B) Protein molekülündeki aminoasitlerin dizilişi C) Protein molekülündeki aminoasitlerin çeşidi D) Protein molekülündeki aminoasitlerin sayısı E) Protein molekülündeki aminoasitlerin bağlanma biçimi Aminoasitlerin bağlanma biçimi; peptit bağıdır ve bu protein çeşitinin farklı olmasını etkilemez. 5. Aşağıda verilen özelliklerden hangisi tüm vitaminlere özgüdür? A) Enerji verme B) Suda çözünme C) Karaciğerde depolanma D) Hidroliz edilme E) Koenzim olarak görev yapma Tüm vitaminler koenzim olarak enzimleri aktifleştirir. 6. Bitki hücresinde sentezlenen nişasta molekülünün büyüklüğünü, 3. Ökaryot bir hücrede RNA molekülünün, protein sentezindeki yer değişimini izlemek isteyen bir araştırmacı aşağıdaki moleküllerden hangisini radyoaktif yöntemle işaretlemelidir? A) Timin B) Galaktoz C) Deoksiriboz D) Urasil I. sentezi sırasında açığa çıkan su II. kullanılan enzim çeşidi III. kurulan peptit bağı IV. sentezin gerçekleştiği organel sayılarından hangisi belirler? A) Yalnız I B) Yalnız III C) Yalnız IV AMATÖR E) ATP RNA molekülünün yerdeğişimini izlemek için sadece RNA'nın yapısına katılan molekülleri işaretlemek gerekir. D) II, III ve IV E) I, II ve IV Nişasta molekülünün büyüklüğünü içerdiği glikoz sayısı belirler. Açığa çıkan su sayısı ile glikoz sayısı belirlenebilir. 108
Bir şeyi gerçekten yapmak isteyen bir yol bulur; istemeyen mazeret bulur. E. C. McKenzie UZMAN 1 1. Canlı hücrelerinde gözlenen tepkimeler aşağıdaki şekilde numaralandırılmıştır. 2. 1 3 Nişasta Glikoz Glikojen 2 4 5 6 CO 2 Numaralı olaylardan hangileri bitki, hangileri otçul hayvan hücresinde gözlenir? Bitki hücresi Otçul hayvan hücresi A) 1, 2, 5, 6 1, 3, 4, 5 B) 1, 2, 3, 5, 6 1, 2, 3, 4 C) 2, 3, 5, 6 3, 4, 5, 6 D) 1, 2, 5, 6 3, 4, 5 E) 2, 4, 6 1, 3, 5 Bitki hücresinde; nişasta sentezi, nişasta hidrolizi, solunum ve fotosentez gözlenir. Otçul hayvan hücresinde; glikojen sentezi, glikojen hidrolizi ve solunum gözlenir. 3. Bitkiye ait iki hücrede X ve Y tepkimeleri gerçekleşmektedir. X tepkimesi sırasında hücrenin asitliği artarken, Y tepkimesi sırasında hücrenin asitliği azalmaktadır. Buna göre bu iki tepkime ile ilgili olarak, I. X tepkimesi protein hidrolizidir. II. Y tepkimesi yağ dehidrasyonudur. III. X ve Y tepkimelerinde enzim kullanılır. IV. X tepkimesi endergoniktir. ifadelerinden hangileri kesinlikle doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız III C) II ve IV D) I ve IV E) I, II ve III X tepkimesi sırasında hücrenin asitliği arttığı için, protein ve yağ hidrolizi ya da solunum olayları olabilir. Y tepkimesi sırasında hücrenin asitliği azaldığı için protein ve yağ sentezi ya da fotosentez olayları olabilir. Her iki olay da kesinlikle enzimatiktir. 4. Hücrede DNA sentezi sırasında gözlenen değişimlerle ilgili aşağıdaki grafiklerden hangisi yanlıştır? A) Adenin miktarı B) Serbest enzim miktarı t t I II III 20 C 20 C 20 C Protein Yağ DNA Yukarıdaki deney düzeneğinde üç ayrı kaba eşit miktarda protein, yağ, DNA ve uygun hidroliz enzimleri konulmuştur. C) Ribonükleotit miktarı D) Enerji miktarı E) t Su miktarı UZMAN 114 20 C de sindirim tamamlanana kadar bekletilen düzenekte deney sonunda aşağıda verilenlerden hangisi gözlenir? A) I. tüpün asitliği azalır. B) II. tüpte en çok iki çeşit monomer gözlenir. C) III. tüpte hidroliz enzimi tükenmiştir. D) II. tüpte deoksiriboz şeker yoğunluğu azalır. E) I. tüpte en çok yirmi çeşit monomer gözlenir. Birinci tüpte sindirim tamamlandığında en çok yirmi çeşit aminoasit oluşur. Hücrede DNA sentezi yapılırken ribonükleotit miktarı değişmez. 5. Aşağıda verilen organik bileşiklerden hangisi bitki hücresinde sentezlenirken, hayvan hücresinde sentezlenmez? A) Protein B) Lipit C) DNA D) Temel yağ asiti E) RNA Temel yağ asitleri hayvan hücresinde sentezlenmez. t
Profesyonel, içindeki amatör ruhu her zaman muhafaza eden ve ondan coşku ve heyecan duyan kişidir. ŞAMPİYON 1 1. Aşağıda verilen olaylardan hangisi tüm canlılarda ortak değildir? A) Enzim sentezi B) İnorganik madde kullanımı C) Organik madde sentezi D) Hücre dışı sindirim E) Vitaminleri koenzim olarak kullanma Hücre dışı sindirimi ilkel tek hücreli canlılar ve çoğu bitkiler yapamaz. 2. Aşağıda verilen moleküllerden hangisi bitki ve hayvan hücresinde ortak oluşan özümleme ve yadımlama ürünleridir? Özümleme ürünü Yadımlama ürünü A) Aminoasit Protein B) Glikoz Glikojen C) Protein CO 2 D) Amonyak CO 2 E) Kitin Maltoz Bitki ve hayvan hücresinde protein ortak özümleme ürünü, karbondioksit ortak yadımlama ürünüdür. 3. Fotosentez yapan bir bitki hücresine azotu işaretli nitrat tuzu verilmiştir. Buna göre bitki hücresinde sentezlenen aşağıdaki organik moleküllerden hangisinin yapısında işaretli azota rastlanmaz? A) Protein B) Aminoasit C) Nükleotit D) Enzim E) Glikoz 5. Bir hücrenin analizi sonucunda elde edilen aşağıdaki moleküllerden hangisi, bu hücrenin bitki veya hayvana ait olduğunu kanıtlamada kullanılmaz? A) Glikojen B) Maltoz C) DNA D) Laktoz E) Kitin Glikojen, kitin ve laktoz hayvansal hücrelerde bulunurken, maltoz bitkisel hücrelerde bulunur. DNA hem bitkisel hem de hayvansal hücrelerde bulunur. 6. Aşağıda verilen enzimlere ait özelliklerden hangisi tüm enzimler için doğrudur? A) Yüksek sıcaklıkta denature olması B) Sadece apoenzim yapılı olması C) Aktifleşmek için koenzime ihtiyaç duyması D) Sadece hücre içinde aktif olması E) Çift yönlü çalışması Tüm enzimlerin yüksek sıcaklıkta yapıları bozulur. 7. Bir DNA molekülündeki toplam hidrojen bağ sayısı ve nükleotit sayısı bilindiğine göre, bu molekülle ilgili, I. deoksiriboz şeker II. pirimidin baz III. adenin nükleotit IV. bir gendeki nükleotit moleküllerinden hangilerinin sayısı bulunmaz? A) Yalnız I B) Yalnız IV C) II ve III D) I, II ve IV E) I, II ve III ŞAMPİYON 118 Glikoz molekülünde azot atomu yoktur. 4. Hücrede gerçekleşen, I. CO 2 Glikoz II. ADP ATP III. Glikoz İnorganik madde IV. Aminoasit Protein tepkimelerden hangileri canlı hücrelerin yaşamlarını sürdürmeleri için zorunludur? A) Yalnız I B) II ve IV C) II, III ve IV D) I, III ve IV E) I, II, III ve IV Tüm canlı hücreler yaşamlarını sürdürmek için; solunum, protein sentezi ve ATP sentezi yapmak zorundadır. Bir DNA molekülünün toplam hidrojen bağ sayısı bilindiğinde, molekülerdeki; deoksiriboz şeker sayısı, pirimidin baz sayısı ve adenin nükleotit sayısı bulunur. 8. Bir hücrede DNA ve lipit sentezi sırasında aşağıda verilen olaylardan hangisi ortak olarak gözlenir? A) Glikozit bağlarının kurulması B) Peptit bağlarının kurulması C) Ortam asitliğinin artması D) Enzimlerin harcanması E) Su molekülünün açığa çıkması Hücrede, DNA ve lipit sentezi sırasında su molekülü açığa çıkar.
ÇIKMIŞ SORULAR 1. Yapısal bir polisakkarit olan kitin ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Saf kitin yumuşak olmakla birlikte yapısına kalsiyum karbonat tuzunun katılmasıyla sertleşir. B) Eklem bacaklı canlıların dış iskeletinde bulunur. C) Diğer polisakkaritlerden farklı olarak yapısında azot bulunur. D) Birçok mantarın hücre duvarının yapısına katılır. E) Böceklerin hücre zarının sertliğini sağlar. 2017 / LYS 4. Erkek kırlangıçların kuyruk uzunluğu ile eşeysel seçilim arasındaki ilişkiyi araştırmak amacıyla düzenlenen bir deneyde, çiftleşme mevsiminde seçilen erkek bireylerin tümü halkalanarak işaretleniyor ve eşit sayıda birey içeren K, L, M grupları oluşturuluyor. K grubu kontrol grubu olarak kullanılırken L grubundaki kuşların kuyruk telekleri ikişer cm kesiliyor ve bu telek parçaları M grubundaki kuşların kuyruk teleklerine yapıştırılarak kuyrukları uzatılıyor. K L M ÖSYM 2. Trigliseritlerle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Aynı miktardaki karbonhidrat ve proteinlere göre daha fazla enerji verirler. B) Yapılarında üç adet ester bağı bulunur. C) Yapılarında üç molekül gliserol bulunur. D) Doymuş veya doymamış olmasını, içerdikleri yağ asitlerinin özelliği belirler. E) Yapıya katılan yağ asitlerinin bir kısmı insan vücudunda sentezlenirken bir kısmı besin yoluyla alınır. 2017 / YGS 3. Vücut sıcaklığı yükseldiğinde insan derisindeki ter bezlerinden sıvı salgılanarak vücut sıcaklığı düşürülmeye çalışılır. Vücut sıcaklığının düşürülmesinde, salgılanan sıvı içerisindeki suyun hangi özelliğinden yararlanılmaktadır? A) Suyun iyi bir çözücü madde olması B) Suyun özgül ısısının yüksek olması C) Suyun +4 C de en yoğun olması D) Su moleküllerinin adezyon yapması E) Su moleküllerinin yüzey gerilimi oluşturabilmesi 2015 / YGS Kuşlar doğal ortamlarına salındıktan sonra izlendiğinde aşağıda verilen grafikler elde ediliyor. Dişiyi cezbetmek için gereken süre (gün) 12 10 8 6 4 2 0 Bir mevsim boyunca ikinci kez kuluçkaya yatanların oranı (%) 100 75 50 25 K L M 0 K L M Gruplar Gruplar Bu deneye göre, I. Dişi kuşlar çiftleşmek için uzun kuyruklu erkekleri tercih etmemektedir. II. Dişiyi cezbetmek için gereken sürenin kısalması, bu kuşların bir mevsim boyunca ikinci kez kuluçkaya yatma olasılıklarını artırır. III. Kuyruk uzunluğu ile bir mevsim boyunca ikinci kez kuluçkaya yatma yüzdesi arasında pozitif bir ilişki vardır. ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) II ve III E) I, II ve III 2014 / YGS 122