ENDOKRİN SİSTEM Endokrin sistem, sinir sistemiyle işbirliği içinde çalışarak vücut fonksiyonlarını kontrol eder ve vücudumuzun farklı bölümleri arasında iletişim sağlar. 1
ENDOKRİN BEZ Tiroid bezi EKZOKRİN BEZ Hormon salgısı Deri Kan akımı Endokrin hücreler Kanal Ekzokrin hücreler Ter bezi 2
TANIMLAR Hormon Endokrin bezler tarafından salgılanan ve sadece hedef hücrelerde etkili olan kimyasal maddelerdir Hormonların başlıca fonksiyonu Hücrelerin fonksiyonlarını değiştirerek homeostazı korumaktır Hedef hücreler Bir hormona duyarlı reseptörleri barındıran, dolayısıyla hormonun etkisini gösterebildiği hücrelerdir 3
Endokrin Sistemin Genel Özellikleri Endokrin ve sinir sistemleri kimyasal sinyaller aracılığı ile haberleşir Nöronlar, sinapsta postsinaptik nöronu etkileyen nörotransmiterler salgılar Endokrin bezler, özel hedef hücrelerde etkisini gösteren hormonları kan akımına salgılar Tablo.. Endokrin ve sinir sistemlerinin karşılaştırılması. Sinir Sistemi Endokrin Sistem Hücreler Nöronlar Bez epitel hücreleri Kimyasal sinyal Nörotransmiter Hormon Etki alanı Postsinaptik hücredeki reseptörler Hedef hücredeki reseptörler Etki hızı Saniyeler Saniyeler ile saatler arasında Etki süresi Nöral aktivite devam etmezse çok kısa Salgı durduktan sonra kısa bir süre sonra durabilir veya 4 günlerce sürebilir
HORMONLARIN FONKSİYONLARI 1. Aşağıdaki fonksiyonları düzenler: Vücut iç ortamının kimyasal kompozisyonunu ve hacmı Enerji dengesi ve metabolizma Düz ve kalp kaslarının kontraksiyonu Bezlerin salgı üretimi ve salgılaması Bazı bağışıklık sistemi aktiviteleri 2. Büyüme ve gelişmenin kontrolü 3. Üreme sisteminin çalışmasını düzenler 4. Sirkadyen ritmin korunmasını sağlar 6
HORMONLARIN SINIFLANDIRILMASI Hormonlar kimyasal olarak iki gruba ayrılır: 1.Steroid veya steroid benzeri hormonlar: Cinsiyet hormonları Adrenal korteks hormonları 2.Steroid olmayan hormonlar: Aminler Proteinler Peptidler Glikoproteinler 7
BAŞLICA ENDOKRİN BEZLER 8
Tiroid Bezi Tiroid bezi iki lateral lobdan oluşur, şekli kelebeğe benzer Larenksin hemen altında trakeanın üst ön bölümünde yerleşmiştir Tiroid bezi 3 hormon üretir: T3 (triiyodotironin) T4 (tiroksin) Kalsitonin
Paratiroid Bezleri Paratiroid bezleri, tiroid bezinin posteriorunda yerleşmiştir Sarı-kahverengi renkte 4 adet paratiroid bezi bulunur Paratiroid bezleri 1 hormon üretir: Paratiroid hormonu veya parathormon Paratiroid hormonu, kan kalsiyum düzeyinin yükselmesini sağlar
Paratiroid Hormonunun Fonksiyonları HORMON Paratiroid Hormonu (Parathormon) ETKİSİ Kan kalsiyum düzeylerini artırır. Bu etkisini şu yollarla gerçekleştirir: 1. Kemiklerden kalsiyumun serbest bırakılmasını stimüle eder 2. Böbreklerden kalsiyum atılımını azaltır 3. Böbreklerin D vitaminini aktifleştirmesini uyarır. Aktif D vitamini barsaklarda kalsiyum absorbsiyonunu artırır
Paratiroid Hormonunun Fonksiyonları
Adrenal Bezler Adrenal bezler, böbreklerin üzerinde yerleşmiş piramit şeklinde yapılardır
Adrenal Bezler Adrenal bezin iki farklı bölümünden (adrenal korteks ve adrenal medulla) hormon salgılanır Adrenal bezden salgılanan hormonlar Adrenal korteks hormonları Aldesteron Kortizol Androjen hormonlar Adrenal medulla hormonları Epinefrin Norepinefrin
Pankreas Bezi Pankreas, sol üst abdominal boşlukta, midenin arkasında yer alan yaprak şeklinde bir bezdir. İki tip salgı bezine sahiptir: Ekzokrin ve Endokrin
Pankreas Bezi Endokrin bölümün islet hücrelerinden 3 hormon salgılanır: Glukagon Alfa hücrelerinden salgılanır İnsülin Beta hücrelerinden salgılanır Somatostatin Delta hücrelerinden salgılanır
Pankreas Hormonları ve Fonksiyonları HORMON Glukagon İnsülin FONKSİYONU Kan glikoz düzeyini artırır Karaciğerin glikojeni parçalamasını ve karbonhidrat dışı maddelerden glikoz sentezlemesini stimüle eder Yağların parçalanmasını stimüle eder Kan glikoz düzeyini azaltır Glikozdan glikojen sentezini hızlandırır Karbonhidrat dışı maddelerden glikoz sentezlemesini inhibe eder Adipoz ve kas hücrelerinin membranlarından glikozun transferini artırır. Amino asitlerin hücrelere taşınmasını artırır, protein ve yağ sentezini stimüle eder Somatostatin Karbonhidratların düzenlenmesine katkıda bulunur
Pineal Bez DİĞER ENDOKRİN ORGANLAR Melatonin salgılar Sirkadyen ritmi düzenler Timus Bezi Timosin hormonu salgılar Bazı lemfositlerin gelişimini destekler Bağışıklık sisteminde önemli rol oynar Üreme Organları Overler, östrojen ve progesteron hormonlarını salgılar Testisler, testosteron hormonu salgılar Plasenta östrojen, progesteron ve gonadotropin hormonlarını salgılar Diğer Organlar: Sindirim bezleri, kalp ve böbrekler 20
Over Hormonları ve Fonksiyonları HORMON Östrojen ve Progesteron Overler FONKSİYONLARI Kadın ikincil cinsiyet özelliklerinin gelişimi ve sürdürülmesi Foliküllerin olgunlaşması ve yumurtlama sürecinin düzenlenmesi Menstürasyon sürecinin düzenlenmesi Gebeliğin devamının sağlanması Meme bezlerinin süt salgılamaya hazırlanması Relaksin Gebelik sırasında simfizis pubisin esnekliğini artırır Doğum sırasında uterus serviksinin genişlemesini sağlar İnhibin Ön hipofizden FSH salgılanmasını inhibe eder
Testis Hormonları ve Fonksiyonları HORMON Testosteron FONKSİYONLARI Doğum öncesi testislerin düşmesini stimüle eder Sperm üretimini düzenler Erkek ikincil cinsiyet özelliklerinin gelişimi ve sürdürülmesi İnhibin Ön hipofizden FSH salgılanmasını inhibe eder Testisler
Endokrin Sistemde Yaşlanma Sürecinde Gerçekleşen Değişiklikler Endokrin bezlerin boyutu küçülür Büyüme hormonu düzeyleri düştüğünden kas kuvveti azalır Karaciğer ve kalpte yıkım hızı yavaşladığından ADH düzeyleri artar Kalsitonin düzeyleri düşer; osteoporoz riskini artırır PTH düzeylerindeki değişiklik osteoporoz riskini artırır İnsülin direnci gelişebilir Melatonin salgısı biyolojik saati etkiler Timosin üretimi düşerek enfeksiyon riskini artırır 23
Endokrin Sistemle ilgili olarak aşağıdaki soruları yanıtlıyor olmanız beklenmektedir Giriş Hormon nedir? Tanımlayınız. Endokrin ve ekzokrin bezler arasındaki farklılıkları yazınız Endokrin Sistemin Genel Özellikleri Bir hormon için hedef hücre kavramını açıklayınız Hormonların başlıca fonksiyonlarını yazınız Hormon Etkisi Kimyasal yapısına göre hormonlar nasıl sınıflandırılır, açıklayınız Hormon Salgısının Kontrolü Negatif geri bildirim sisteminin hormon salgı düzeyini nasıl düzenlediğini açıklayınız Sinir sisteminin hormon salgı düzeyini nasıl kontrol ettiğini açıklayınız 24
Endokrin Sistemle ilgili olarak aşağıdaki soruları yanıtlıyor olmanız beklenmektedir Hipofiz Bezi ve Diğer Endokrin Bezler Başlıca endokrin bezlerin isimlerini, lokalizasyonlarını ve salgıladıkları hormonları yazınız Başlıca hormonların etkilerini ve homeostasise katkılarını açıklayınız Başlıca hormonların salgı düzeynin nasıl düzenlendiğini açıklayınız. Yaşam Sürecindeki Değişimler Endokrin sistemde yaşlanmaya bağlı olarak gerçekleşen başlıca değişiklikleri yazınız. 25