Akdeniz Üniversitesi Fen -Edebiyat Fakültesi Gerontoloji Bölümü G E ROB Ü LT E N Yıl 1, Sayı 2 07 Ekim 2010 İÇİNDEKİLER G E RO N TOLOJİYE YÜKSEK İLGİ Gerontolojiye Yüksek İlgi 1 Master Programı 1 III. Uluslararası Türkiye Gerontoloji Ödülleri Türk-Alman Sağlık Vakfı Semineri Yaşlı Bakıcılarının Problemleri Sosyoekonomik Durumu İyileri Bekleyen Yaşlılık Aktivite ve Geri Çekilme 3 Başarılı yaşlanma - Başarılı Sosyal Politika Nasıl bir çevrede yaşlanıyoruz? Akçaabat Uzun Yaşam Merkezi Prof. Howe nin Semineri 4 Randevularınız 5 1 2 2 2 3 3 4 Sayın Okuyucu! Bekliyorduk, ama bu kadar kısa sürede ve bu kadar üst düzeyde değil! Akdeniz Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Gerontoloji Bölümü MF3 puan türünde üniversitemizin Tıp Fakültesinin ardından en yüksek puan ile (478 puan) öğrenci alan bölüm oldu. AÜ Gerontoloji Bölümüne bu yıl 30 yeni öğrenci daha katılarak toplam öğrenci sayımız 54 e yükseldi. Bu ilginin devam etmesi, dolayısıyla gelecek öğretim yılında AÜ Gerontoloji Bölümüne daha yüksek puanla öğrenci alınması beklenmektedir. Her ne kadar bölümümüze yönelik bu yüksek ilgi düzeyine bu denli kısa sürede eriģebileceğimizi tahmin edemediysek de, bunun sebebini biliyoruz. Gerontoloji Bölümü olarak öğrencilerimizin en iyi Ģekilde yetiģmeleri için gösterdiğimiz çabalar, tabii ki öğrencilerimizin gözünden kaçmıyor. Çevrelerindeki arkadaģlarına, dostlarına, tanıdıklarına bunları anlatıyorlar. Bölümümüzün öğretime baģlamasından henüz bir yıl geçmesine rağmen, ikinci öğretim yılının baģında öğrencilerimize sevinecekleri bir haberi verebilmenin gururunu yaģıyoruz: Bu öğretim yılından itibaren AÜ Gerontoloji Bölümü öğrencileri sponsorluğu üstlenilen ek bir eğitim alacaktır. Ġngilizce hazırlığı seçen 30 öğrencimiz ayrıca buna ek olarak Gerontolojinin meslek dilini de Ġngilizce olarak öğrenecekler. Ġyi bir gerontolog yetiģtirmenin temel koģulu olarak eğitimin teorik ve pratik olmak üzere birbirine paralel iki koldan yürütülmesini ilk edinen AÜ Gerontoloji Bölümünün bundan sonra da öğrencilerine en iyi eğitim olanaklarını sunmak için yaptığı yeni giriģimleri, bu sayımızda okuyacaksınız. Bütün öğrencilerimize bu öğretim yılında da baģarılar diler, yeni öğrencilerimize bölümümüze hoģ geldiniz derim. Prof. Dr. Ġsmail Tufan (AÜ Gerontoloji Bölümü BaĢkanı) Kısa kısa 5 Süreğen Stres ve Yaşlılık 6 I I I. U L U S L A R A R A S I T Ü R K İ Y E G E R O N T O L O J İ Ö D Ü L L E R İ III. Uluslar arası Türkiye Gerontoloji Ödülleri, bu yıl 1-2 Kasım 2010 tarihleri arasında Nazilli de düzenlenecek törende sahiplerini buluyor. Akdeniz Üniversitesi Fen- Edebiyat Fakültesi Gerontoloji Bölümü, Nazilli Belediyesi, Nazilli Kaymakamlığı, Nazilli Ticaret Odası, Ulusal Sosyal ve Uygulamalı Gerontoloji Derneği ve Türkiye Yüz YaĢ Üzeri AraĢtırma ve Koordinasyon Merkezi nin (TĠYAM) iģbirliği ile düzenlenen III. Uluslar arası Türkiye Gerontoloji Ödülleri yaģlılara yönelik bilimsel çalıģmalar yapan bilim insanlarına, resmi kurumlara ve özel Ģirketlere verilmektedir. 15 Ekim 2010 tarihinde bu yıl ödül alanların isimleri kamuya açıklanacaktır.
Sayfa 2 Yıl 1, Sayı 2 T Ü R K-ALMAN SAĞLIK VAKFI SEMİNERİ Prof. Dr İsmail TUFAN A.Ü. Gerontoloji Bölüm Başkanı Türk-Alman Sağlık Vakfı tarafından Akdeniz Üniversitesi nde düzenlenen bir günlük seminer, organizatör hatasının kurbanı oldu. Oysa seminere konuģmacı olarak tanınmıģ isimler davet edilmiģti, ama duyurum zamanında yapılmayınca, katılımcı sayısı beklenenden az oldu. Almanya nın eski Sağlık Bakanı Dr. Ulf Fink, Almanya eski Parlamento BaĢkanı Prof. Dr. Rita Süssmuth, Braunschweig Üniversitesi Gerontoloji Bölümünden Prof. Dr. Jürgen Howe ve Berlin Humboldt Üniversitesi nden Prof. Dr. Elisabeth Steinhagen-Thiessen in sağlık ve yaģlanma konuları üzerine yaptıkları konuģmalar ilgiyle dinlendi. Ancak seminerin yapılacağı tarihi ve yeri zamanında duyurmayı unutan organizatör, dinleyiciler açısından önemli bir fırsatın da kaçmasına neden oldu. Umarız bundan sonra üniversitemizin akademik personelinin böyle basit hatalar yüzünden zarara uğramasının önüne geçilebilir. Tel:242 310 61 44 Fx: 242 227 08 01 Y A Ş L I B A K I C I L A R I N I N P R O B L E M L E R İ Sizlere yaşlanma ve yaşlılıkla ilgili düşüncelerinizi ve çalışmalarınızı yayınlayabileceğiniz bir imkan yarattığımızı biliyor muydunuz? YaĢlıların bakımıyla ilgilenmek (evde veya kurumda) dünyanın en zor görevlerinden biridir. Özellikle bakıma muhtaç yaģlının ölümü yaklaģtıkça, onun bakımıyla ilgilenen bireylerde kendisine de zararı dokunan duygular yoğunlaģmaktadır. YaĢlı bakıcıları arasında yapılan araģtırmalar en çok Ģu duygulara rastlandığını gös- S O S Y O E K O N O M İ K D U R U M U İ Y İ L E R İ B E K L E Y E N Y A Ş L I L I K termektedir: Korku, saldırganlık, depresyon ve suçluluk duygusu. Türkiye de en az 1.000.000 bakıma muhtaç yaģlının bulunduğunda hareket edilebilir. Bunların çoğu evde kızı, gelini veya eģi tarafından bakılmaktadır. Bu kiģilerin yaģadıkları hanelerde korku, saldırganlık, depresyon ve suçluluk duygularının yarattığı sorunlar hakkında elimizde hiçbir bilgi yoktur. Profesyonel bakıcılardan baģlayarak (çünkü bunlara eriģmek daha kolaydır), bakıma muhtaçlığın yaģlı bakıcısında yarattığı problemlere çözümler bulmamız yerinde olacaktır. Çünkü araģtırmalar aynı zamanda bakıcıların da bakıma muhtaç hale gelme riskiyle karģı karģıya olduklarını göstermektedir. Uzun ömürlülük ve sosyoekonomik statü arasında sıkı bağlantı bulunduğu pek çok araģtırma ile saptanmıģtır. Sosyoekonomik statü bir taraftan yaģlılığın erken dönemlerinde (60-75 yaģ) sağlık problemlerine daha az rastlanmasına yol açarken, diğer taraftan bu kesimin mensuplarının daha uzun ömürlü olmalarına yol açarak, ileri yaģlara eriģme Ģansını arttırmaktadır. Önümüzdeki yıllarda Türkiye de bakıma muhtaç yaģlılar arasında sosyoekonomik statüsü yüksek bireylere daha sık rastlayacağız. Yoksulluk ve hastalık arasındaki olumsuz iliģki, erken ölümlere neden olacaktır. Buna karģın eğitim olanaklarının artması nedeniyle gelir düzeyi ve genel yaģam koģulları daha iyi bireyler çoğalacaktır. Fakat bunların baģlangıçtaki avantajları, yaģları ilerledikçe dezavantaja dönüģecektir. Çünkü beklentilerine uygun bakım hizmetlerine sahip olamayacaklardır. Bu kesimin ileri yaģlardaki yaģamları üst düzeyde sosyal statü kaybı ile bağlantılı olacaktır.
GeroBülten Sayfa 3 A K TİVİTE VE GERİ ÇEKİLM E Y A Ş L I L I K T A H A N G İ S İ D A H A İ Yİ? Gerontolojinin iki teorisi, aradan geçen uzun süre içersinde güncelliğini korumaya devam ediyor. Bunlardan biri disengagement veya geri çekilme, diğer ise aktivite teorisidir. 1961 de Cumming ve Henry adlı iki araģtırmacı tarafından ortaya atılan geri çekilme teorisine göre yaģlılıkta toplumun beklentileri ve kiģisel ihtiyaçlar arasındaki dengesizliği gidermenin en iyi yolu, sosyal iliģkilerden ve sosyal yaģamdan geri çekilmektir. Aktivite teorisi ise bunun tam tersini doğru bulur. YaĢlılıkta yaģam memnuniyeti ve etkinlik arasında sıkı iliģki bulunduğunu kabul eder. Sosyal yaģamdan geri çekilmenin yaģlılıkta da insanı mutsuzluğa sürüklediğini, bu yüzden sosyal iliģkilerin korunmasını ve çoğaltılmasını mutluluğun anahtarı olarak tanımlar. Geri çekilme teorisinin ve aktivite teorilerinin birbirine karģıt iki kutbun temsilcisi oldukları ve ikisinin de kabul edilebilir ve kabul edilemez görüģlere sahip oldukları bugün artık kanıtlanmıģtır. Tabii ki yaģlılıkta da insan aktif kalmalıdır, ama aktiflik yaģlı insan için aģırı bir yük haline gelir ve toplum yaģlılardan yerine getiremeyecekleri bir aktiflik beklentisine eğilim gösterirse, bunun daha çok mutsuz yaģlıların çoğalmasına yol açacağı da tahmin edilebilir. Diğer taraftan yaģlılık tüm yaģam alanlarından geri çekilip ölümü beklemek, öbür dünyayı dü- Ģünerek hareket etmek anlamına da gelmemektedir. Amerikalı gerontopsikolog James E. Birren, yaģlılıkta bireyin durumlara uyum yeteneğine sahip olmasının önemini vurgulamaktadır. Özellikle Ģuna da dikkat çekmektedir: Ġnsan sadece olumsuz koģullardan dolayı mutsuz olmaz, aksine olumlu durumlardan ötürü de mutsuzluğa sürüklenebilir. Ġki pozitif alternatif ve çekici olanak arasında seçim yapma zorunda kalan bireyin üzerinde de mutsuzluğa yol açan bir baskı oluģabilir. Her yaģam döneminde olduğu gibi yaģlılıkta da insanın bedensel, psiģik ve sosyal koģullar arasında geçen ya- Ģamında denge kurabilmesi herhalde en iyi çözümdür. Biliyor muydun? 1500 lü yıllarda gençlik banyoları vardı ve insanlar bu sularda yıkandıkları takdirde genç kalacaklarına inanırlardı. B A Ş A R I L I Y A Ş L A N M A - B A Ş A R I L I S O S Y A L P O L İ T İ K A Erik H. Erikson e göre insanın psikososyal geliģimi sosyal iliģkilerine bağlıdır. Her ya- Ģam döneminin kendine özgü psikososyal krizlerini aģmak zorunda olan insanın baģarılı veya baģarısız yaģlanması, psikososyal krizlere getirebildiği çözümlerle iliģkilidir. Her baģarılı çözüm kiģiliğin geliģmesine yol açmaktadır. Ancak yaģam dönemlerine özgü psikososyal yaģam krizlerinin baģarılı Ģekilde üstesinden gelinebilmesi için görev sadece kiģiye ait olarak kabul edilemez. Ona, bu krizleri aģabileceği koģulların da yaratılması gerekir. Türkiye de baģarılı yaģlanmanın koģulları çoğu kimse için yaratılamamıģtır. BaĢarılı yaģlanma, yaģamın belli bir anında baģlamaz, aksine doğumdan ölüme kadar sürer. Demek ki bize, yani gerontologlara düģen görevlerden biri de insanlara ba- Ģarılı yaģlanabilecekleri ko- Ģulları hazırlamaktır. Hiçbir insan, eğer uygun koģullar yoksa, baģarılı yaģlanamaz. Sorumluluğu insana yükleyip, karģıdan seyretmek olmaz. Eğer insanlarımızın baģarılı yaģlanmalarını istiyorsak, o zaman ilk önce baģarılı sosyal politikalar yürütmemiz gerekir. N A S I L B İR Ç E V R E D E Y A Ş L A N I Y O R U Z? den etkilenmektedir ve insan, bu faktörlere ender durumlarda tek baģına müdahale edebilecek, istediği Ģekilde değiģtirebilecek olanaklara sahiptir. Politika, Ģimdiye kadar sadece çocukluk ve gençlik olarak adlandırılan yaģam dönemlerine değer vermektedir. Ġlk bakıģta bunun gayet normal olduğu düģünülebilir. Ama çocuk ve gençlerin hep öyle kalmayacakları, devamlı yaģlandıkları düģünülürse, Ġnsan, hayatı boyunca içinde yaģadığı sosyal sistemin koģulları altında kendisi ve çevresi arasında en iyi uyumu sağlamanın ve bağımsızlığını en üst düzeye çıkarmanın uğraģını verir (Martin & Kliegel, 2005). Demek ki içinde yaģadığımız, havasını kokladığımız, iliģkilerimizi kurduğumuz fiziksel ve sosyal çevre nasıl yaģlandığımızı belirliyor. Dolayısıyla yaģlanma süreçleri insanın dıģındaki faktörleryaģlılığı ihmal eden politikaların, aynı zamanda çocukları ve gençleri de ihmal ettikleri sonucu ortaya çıkmaktadır. Politikaya düģen görev, yaģamı bir bütün olarak algılaması ve bütün yaģam dönemlerinde bireylere yaģam olanakları yaratabilmesidir. Gerontolojinin görevi ise talep olursa, sosyal politikaları desteklemektir.
Sayfa 4 Yıl 1, Sayı 2 A K ÇAABAT UZUN YAŞAM MERKEZİ YaĢlılar için yeni bir hizmet: Akçaabat ta Uzun YaĢam Merkezi kuruluyor. Akdeniz Üniversitesi Fen- Edebiyat Fakültesi Gerontoloji Bölümü tarafından kurulacak olan uzun yaģam merkezinde yaģlılara çeģitli hizmetler sunulacaktır. Hizmet çeģitliliğinin yanı sıra hizmet kalitesinin de yüksek tutulacağı Uzun YaĢam Merkezinin Akçaabat ta kurulmasının önemli bir nedeni vardır: Karadeniz en uzun ömürlü insanlarımızın yaģadığı ikinci bölgemizdir. Akçaabat Uzun YaĢam Merkezi nin mümkün olan en kısa zamanda hizmete girmesi beklenmektedir. Hızla devam çalıģmalar Akçaabatlı vatandaģlar tarafından da ilgi ve merakla takip edilmektedir. YaĢlıların yanı sıra aileler de Akçaabat ta kurulacak olan Uzun YaĢam Merkezi nin ihtiyaca cevap veren bir hizmet olduğunu, baģka yerlerde de böyle hizmetlere ihtiyaç duyulduğuna inandıklarını belirtmektedir. Biliyor muydun? P R O F. J Ü R G E N H O W E N İ N S E M İ N E R İ 80 yıl yaşamış bir insanın kalbinin 2,5 milyar defa çarptığını biliyor muydunuz? Türkiye ye, Akdeniz Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Gerontoloji Bölümü nün davetlisi olarak gelen, ülkemizdeki gerontolojik çalıģmalar hakkında bilgi alan Braunschweig Üniversitesi Gerontoloji Bölümü BaĢkanı Prof. Dr. Jürgen Howe, 22 Eylül 2010 tarihinde öğrencilerimize bir de seminer vermiģtir. Dünyada Gerontolojinin Önemi baģlığı altında düzen- lenen seminere büyük ilgi gösteren Gerontoloji Bölümü öğrencileri Prof. Howe den Almanya daki gerontolojik çalıģmalar hakkında da detaylı bilgi almıģ, kendisiyle seminerden sonra karģılıklı görüģme olanağı bulmuģlardır. Türkiye ye fırsat buldukça geldiğini ve ülkemizi çok sevdiğini belirten Prof. Howe, Gerontoloji alanında Türkiye - nin attığı adımlardan da çok memnun olduğunu vurgulayarak, öğrencilerimizin seminere gösterdiği ilgiyi gelecekte bu alanda baģarılı çalıģmalar yapacak yeni bir gerontolog kuģağının yetiģmekte olduğunun göstergesi olarak değerlendirdiğini sözlerine eklemiģtir. Türkiye den memnun bir Ģekilde ayrıldığını, ama en kısa zamanda tekrar geleceğini de belirtmiģtir.
GeroBülten Sayfa 5 Ekim 2010 PZT SAL ÇAR PER CUM CMT PAZ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 RAN D E VULARINIZ 15.10 III. Uluslararası Türkiye Gerontoloji Ödülleri alan kişilerin kamuya duyurulması 01.11 III. Uluslararası Türkiye Gerontoloji Ödülleri törenleri (1.Gün) 02.11 III. Uluslararası Türkiye Gerontoloji Ödülleri törenleri (2.Gün) 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 Kasım 2010 PZT SAL ÇAR PER CUM CMT PAZ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 K I S A K I S A... ALZHEĠMER HASTASI GÜNLÜK BAKIM MERKEZĠ Akdeniz Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi ve Nazilli Belediyesi tarafından Nazilli de Alzheimer hastası yaģlılar için günlük bakım merkezi kuruluyor. ĠnĢaatı devam eden günlük bakım merkezinin en kısa zamanda tamamlanması için çalıģmalar sürüyor. 100 YAġ PROJESĠ Geçtiğimiz yılın ġubat ayında kurulan Türkiye Ġleri YaĢlılık AraĢtırma Merkezi (TĠYAM) tarafından yürütülecek olan 100 yaģ ve üzerindeki yaģlı insanların hedef grup olarak seçildiği projenin hazırlıkları devam ediyor. Bu proje ile Türkiye de ilk defa ileri yaģlılık bilimsel bir araģtırmanın da konusu olacak. TÜRK JAPON ĠġBĠRLĠĞĠ Gerontolojide dünyanın en ileri ülkeleri arasında sayılan Japonya ile Gerontoloji alanında iģbirliği için hazırlık yapıyoruz. Yeni kurulan Türk - Japon AraĢtırma Grubu nun yanı sıra bölümümüzün öğretim kadrosuna Türkçe konuģan Sayın Dr. Ġkiko Murakami yi de dahil edeceğiz. MASTER PROGRAMI Akdeniz Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Gerontoloji Bölümü ve Viyana Üniversitesi Gerontoloji Bölümü, 6-10 Kasım tarihleri arasında bir araya gelerek, bütünleģtirilmiģ master programı için görüģme yapacaktır. Protokol hazırlıkları devam eden görüģmelerde ortak doktora çalıģmaları ve öğrenci değiģ tokuģu ele alınacaktır.
S Ü R E Ğ EN STRES VE YAŞLILIK Türkiye de neden yaģlılığa hasta olarak girenlerin sayısı çok yüksek? YaĢı henüz 60-64 arasındaki 10 kiģiden 4 ü kronik hastadır (TÜĠK, 2008). Eğitim, gelir, ikamet arasındaki bağlantıların yaģam koģullarına olumsuz etkileri dikkate alınınca, bu sorunun cevaplarından biri kendiliğinden anlaģılıyor. Sağlıksız ve baģarısız yaģanma süreçleri süreğen stres yaratmaktadır. Yani objektif yaģam ko- Ģulları bozuldukça, bunların insanın iç dünyasına yansıyan olumsuz etkilerini dikkate almak gerekiyor. Özellikle yoksulluk, süreğen strese yol açmaktadır. Yoksul insanlar toplumun değer verdiği yaģam alanlarından devamlı soyutlanmaktadırlar. Bu sadece kıskançlık duygularını törpülemekle kalmayıp, hastaların sayısını da çoğaltıyor. Kötü ikamet koģulları stres in düzeyini sürekli yüksek tutuyor ve araģtırmalar devamlı stres altındaki insanların, enfeksiyon hastalıklarına karģı dayanıksız olduklarını, daha sık hastalandıklarını gösteriyor. KronikleĢen stresin iskelet yapısına zarar verdiği, baģ, sırt ve boyun ağrılarına yol açtığı, sadece psiģik sorunlara değil, aynı zamanda damalardaki yağın değiģmesine ve tıkanmalarına yol açtığı da kanıtlanmıģtır. KronikleĢmiĢ stresin kalp damalarını sertleģtirdiği ve kalp krizi riskini arttırdığı biliniyor. Ayrıca süreğen stres insanı saldırgan, sabırsız, depresif yapıyor. Korku, kaygı ve uykusuzluk yaratıyor, hafıza ve konsantrasyon arızalarına yol açıyor. Bunları yaģlanma olgusuyla birlikte düģünürsek, yaģlılar arasında bedensel ve ruhsal sorunların çoğalması pek de sürpriz sayılmaz. YaĢlılar arasında daha çok intihar, daha çok depresyon ve daha çok hastalık, günümüzün yaģam koģullarından kaynaklanıyor. Sosyal politikalardan beklentilerimiz, mümkün mertebe stressiz bir yaģamı da mümkün kılmak olmalıdır. H AYAT I DEĞİŞTİREN OLAYLA R Olay YaĢam DeğiĢimi Birimi (YDB) Tablo hakkında açıklama: Hem pozitif hem negatif olayların değerleri yüksektir. Her ikisi de üst düzeyde strese yol açabilmektedir. YDB değeri yüksek olan olayların aynı anda meydana gelmeleri halinde ise psikosomatik arızalara yol açıp açmadıkları henüz kesinlik kazanmamıģtır. EĢin ölümü 100 BoĢanma 73 BoĢanmayıp, eģinden ayrı yaģama 65 Ağır bir kaza veya hastalık 53 Evlenme 50 ĠĢsizlik 47 EĢle barıģma 45 Hamilelik 40 Yakın bir arkadaģın ölümü 37 Mesleki alanın değiģmesi 36 Mükemmel bireysel baģarı 28 ġef ile olumsuz iliģki 23 TaĢınma 20 Tatil 13 Yasalara hafif düzeyde aykırı hareket 11 itufan@yahoo.com Kaynak: Schaub, M. Psychologie für die Pflegeberufe. Heidelberg: Springer, (1994)