Başkent Üniversitesi Öğrencilerinin Medya Tüketim Alışkanlıkları

Başkent Üniversitesi Öğrencilerinin Medya Tüketim Alışkanlıkları Fatma Büşra Atalay, Gökhan Barutcu, Anıl Öner Koçak, Emine Gül Taş, Irmak Üstündağ Danışman: Prof. Dr. Rengin Erdal ÖZET Genç nüfusun oldukça fazla olduğu ülkemizde, özellikle eğitim çağında bulunan üniversite öğrencilerinin genel olarak medya araçları tüketim alışkanlıklarını ve bağımlılık durumlarını saptama bu araştırmanın temeldeki çıkış noktasıdır. Bu çalışmada Başkent Üniversitesi öğrencilerinin medya araçlarını tüketim alışkanlıkları ve bağımlılık durumlarının belirlenmesi amaçlanmıştır. Tanımlayıcı bir araştırma olarak planlanan bu çalışma, gönüllülük esasına göre Başkent Üniversitesi nin 2. Sınıflarında okuyan 719 gönüllü öğrenci üzerinde yürütülmüştür. Yaş ortalaması 21 olan öğrencilerin, %65 i kız, %35 i erkektir. Medya araçları tüketim alışkanlıkları öğrencilerin cinsiyetine göre değerlendirildiğinde televizyon, internet, cep telefonu ve basılı yayın kullanımı her 2 cinsiyette de %85 in üzerinde iken radyo dinleme %70 in altındadır. Medya araçları tüketim alışkanlıkları fakültelere göre değerlendirildiğinde televizyon kullanımı Tıp Fakültesi ve Güzel Sanatlar Fakültelerinde %75 iken diğer fakültelerde %85 in üzerindedir. Radyo kullanımı İletişim Fakültesinde %82 iken diğer fakültelerde %70 in altındadır. Cep telefonu ve internet kullanımında fakülteler arasında fark yoktur. Basılı yayın kullanımı Fen Edebiyat Fakültesi nde %67 iken diğer fakültelerde %80 in üzerindedir. Medya araçları tüketim alışkanlıkları bağımlılık boyutuna göre değerlendirildiğinde öğrencilerin %71 inde internet, %45 inde cep telefonu, %34 ünde televizyon, %4 ünde de radyo ve basılı yayın kullanım bağımlılığı saptanmıştır. Anahtar Kelimeler: Medya kullanım alışkanlıkları, iletişim, televizyon, internet

GİRİŞ Yirmi birinci yüzyılda dünyada bilgi iletişim teknolojileri; cep telefonu, bilgisayar ve internet yaşamın tüm alanlarında, yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır. Yetmiş milyonu aşan nüfusu ve yakaladığı ekonomik büyüme ile dünyanın önemli ülkelerinden biri durumuna gelen Türkiye de de, bilgi iletişim teknolojilerinin yaygın olarak kullanılmaya başlandığı görülmektedir. İçinde yaşadığımız bilgi çağında insanlar, medya tüketim araçları sayesinde hayatını yönlendirip düzenlemektedir. Medyanın yoğun olarak egemen olduğu modern toplumlarda insanlar artık e-postalarına bakmadan, gazete ve televizyona göz atmadan güne başlamamakta, giyimini kuşamını hava raporuna göre ayarlamakta, akşamki etkinliklerini televizyon veya sinemadaki programa göre yönlendirmektedir. İnsanlar dünyayı medya kanalıyla öğrenerek, diğer insanlardan haberdar olmaktadır (3). Genel olarak medya tüketim araçları bireysel ve toplumsal hayatımızda su, hava, gıda gibi vazgeçilmez bir unsurudur. Schramm ve Porter, Lasswell in ve Wright ın daha önce yaptıkları analizlerden yararlanarak iletişimin işlevlerini (a.) Haberdar etme, (b). Eşgüdüm, (c). Kuşaklararası aktarma ve (d). Eğlence olmak üzere dört kategoride sınıflandırmaktadır (6). Günümüzde, bilişim teknolojilerinin ucuzlaması ve yaygınlaşması bilgi akışını hızlandırmış, zaman, mekân ve mesafe algılamalarını değiştirmiş, kültürleşme sürecine ivme kazandırarak küresel değerlerin oluşmasına ortam yaratmıştır (5). GEREÇ VE YÖNTEM Araştırma anket uygulanarak gerçekleştirilirdi. Bu anket Başkent Üniversitesi nin tüm fakültelerinde öğrenim gören 2. Sınıf öğrencilerine uygulandı. 2. Sınıfta akademik dersler başladığı için bölümler arasındaki farklar daha belirgin olmaya başladığı için deney grubunu Başkent Üniversitesi 2. Sınıf lisans öğrencileri oluşturmaktadır. Anket gönüllülük esasına göre yapılmıştır. Katılanların yaş ortalaması 21,3 tür. Ankete katılan kişilerin yüzde 65 ini kız, yüzde 35 ini erkekler oluşturmaktadır. Tam sayım araştırması yapıldı ve sonuçlar SPSS programı yardımıyla değerlendirildi. Tanımlayıcı bir araştırma olarak planlanan bu çalışma, gönüllülük esasına göre anket uygulanarak gerçekleştirilmiştir. Bu çalışma Başkent Üniversitesi Tıp ve Sağlık Bilimleri Araştırma Kurulu ve Etik Kurulu tarafından onaylanmış (Proje no:ka13/20) ve Başkent Üniversitesi Araştırma Fonunca desteklenmiştir. Anket sorularının işlevselliğini kontrol etmek için 20 kişilik bir öğrenci grubuna ön çalışma uygulanmıştır. Bu çalışma doğrultusunda anket düzenlenerek son şekli verilmiştir.

Çalışma, 1/Şubat/2013-1/Mart/2013 tarihleri arasında, Başkent Üniversitesi 2. Sınıflarında okuyan 719 gönüllü öğrenci üzerinde yürütülmüştür. BULGULAR VE TARTIŞMA Başkent Üniversitesi öğrencilerinin medya araçlarını tüketim alışkanlıklarını ve bağımlılık durumlarını saptamak üzere yapılan çalışmanın bulguları amaca yönelik olarak aşağıda sunulmuştur. A. Medya Araçlarını Tüketim Alışkanlıklarının Cinsiyetlere Göre Değerlendirilmesi Tablo 1:Cinsiyetlere Göre Medya Tüketim Alışkanlıkları Dağılımı Tv İnternet Cep Tel. Radyo Basılı Yayın %87 %87 %87 %100 %98 %99 %99 %98 %99 %70 %64 %68 %87 %83 %86 Tablo 1 de görüldüğü gibi medya araçları tüketim alışkanlıklarında cinsiyetler arası bir fark saptanmamıştır. 2007 yılında Selçuk Üniversitesi nde yapılan bir araştırmaya göre en çok kullanılan medya tüketim araçlarını %49 ile televizyon, %22 ile internet %19 ile basılı yayın oluşturmaktadır. (3)

Tablo 2: Cinsiyetlere Göre Televizyonda İzlenen Programların Türü Dağılımı Haber, % 65 % 64 % 65 Tartışma Belgesel % 37 % 54 % 43 Film, Dizi % 88 % 70 % 82 Spor % 15 % 56 % 30 Programı Magazin % 46 % 18 % 36 Eğlence % 55 % 39 % 49 Diğer % 6 % 9 % 7 Tablo 2 de görüldüğü üzere film, dizi izleme kız öğrencilerde %88 iken erkek öğrencilerde %70; belgesel izleme kız öğrencilerde %37 iken erkek öğrencilerde %54; spor programı izleme kız öğrencilerde %15 iken erkek öğrencilerde %56; magazin programı izleme kız öğrencilerde %46 erkek öğrencilerde %18 olarak saptanmıştır. Kızlar ve erkekler arasında haber ve tartışma programı izlemede belirgin bir fark yoktur. 2007 yılında Selçuk Üniversitesi nde yapılan bir araştırmaya göre en çok izlenen program türleri %29 ile haber,%25 ile dizi-film, %15 ile spor programlarıdır.(3) Tablo 3: Cinsiyete Göre İnternet Amaçlarının Dağılımı Eğitim, Bilgi % 81 % 75 % 79 Edinme Film, Dizi % 75 % 77 % 75 Oyun % 41 % 46 % 42 Alışveriş % 43 % 41 % 42 Bankacılık % 16 % 33 % 22 İletişim, Sosyal % 78 % 73 % 76 Medya Eğlence % 45 % 51 % 47 Diğer % 6 % 15 % 9 Tablo 3 de görüldüğü üzere internetin eğitim bilgi edinme amaçlı kullanımı kız öğrencilerde %81 erkek öğrencilerde %75 iken, bankacılık amaçlı kullanımı kız öğrencilerde %16 erkek öğrencilerde %33 tür. Film, dizi, oyun, alışveriş, sosyal medya kullanımında cinsiyetler arasında fark bulunmamaktadır.

2010 yılında Cumhuriyet Üniversitesi nde yapılan bir araştırmaya göre internet kullanım amaçları %78 ile eğitim-bilgi edinme, %73 ile iletişim, %64 ile film-dizi olarak bulunmuştur.(2) 2011 yılında TÜİK tarafından yapılan çalışmada Türkiye de internet en çok %73 ile iletişim, %59 ile bilgi edinme, %51 ile film-dizi amacıyla kullanılmıştır.(4) Tablo 4: Cinsiyete Göre Cep Telefonu Amaçlarının Dağılımı İnternet % 77 % 80 % 78 Mesaj % 91 % 86 % 89 Arama % 94 % 92 % 93 Sosyal % 63 % 66 % 64 Medya Navigasyon % 32 % 48 % 37 Radyo, % 70 % 56 % 65 Müzik Takvim, % 70 % 64 % 68 Saat Diğer % 9 % 18 % 12 Tablo 4 de görüldüğü üzere cep telefonunu mesaj(%91), radyomüzik(%70) amaçlı kullanım kız öğrencilerde daha fazla iken erkek öğrencilerde navigasyon(%48) amaçlı kullanım daha fazladır. Bu araştırmada aylık cep telefonu harcamasının erkek öğrencilerde daha fazla olduğu saptandı. 40 TL ve üzeri aylık telefon masrafı olan öğrenciler %40 lık bir kesimi oluşturmaktadır.2010 yılında Marmara ve Maltepe Üniversite lerinde yapılan bir çalışmaya göre aylık telefon masrafı 40 tl ve üzeri öğrencilerin oranı %15 tir. (5) Ayrıca öğrencilerin %85 inde bir tane, %13 ünde iki tane telefon olduğu görüldü. Tablo 5: Cinsiyete Göre Süreli Basılı Yayınların Türünün Dağılımı Haberler % 69 % 63 % 67 Mizah % 39 % 32 % 36 Bilimsel % 22 % 29 % 24 Spor % 20 % 61 % 36 Magazin % 36 % 12 % 28 Her iki cinsiyette de haber, mizah ve bilimsel basılı yayın takip edilmesinde fark yok iken, spor takibi erkek öğrencilerde(%61) kız öğrencilerden

(%20) fazla iken; magazin takibi kız öğrencilerde (%36) erkek öğrencilerden (%12) fazladır. Tablo 6: Cinsiyete Göre Son Bir Ayda Okunan Kitap Sayısı Dağılımı Okumadım % 22 % 46 % 31 1 Tane % 42 % 29 % 37 2 Tane % 20 % 12 % 17 2 den Fazla % 16 % 13 % 15 Haber, Tartışma Belgesel Film, Dizi Spor Programı Magazin Eğlence Diğer Tablo 6 de görüldüğü üzere kızların %22 si erkeklerin de %46 sı son bir ayda hiç kitap okumamıştır. B.Medya Araçlarını Tüketim Alışkanlıklarının Fakültelere Göre Değerlendirilmesi Tablo 7:Fakültelere Göre Medya Araçlarını Tüketim Alışkanlıklarının Dağılımı Tv İnternet CepTel. ı Radyo ı Diş Hekimliği 89% 100% 100% 60% 86% Eğitim 84% 100% 99% 70% 85% Fen Edebiyat 87% 100% 100% 60% 67% Güzel Sanatlar 74% 100% 100% 68% 84% Hukuk 86% 98% 99% 68% 87% İ İ B F 92% 96% 94% 71% 86% İletişim 96% 100% 100% 82% 91% Mühendislik 94% 100% 100% 70% 88% Sağlık 86% 99% 98% 65% 83% Ticari 95% 100% 100% 64% 84% Tıp 76% 100% 100% 61% 82% Toplam 87% 99% 99% 68% 86% BasılıYay. ı Tablo 8: Fakültelere Göre Televizyonda İzlenen Program Türlerinin Dağılımı

Diş %59 %50 %84 %31 %41 %50 %6 Hekimliği Eğitim %59 %36 %87 %24 %41 %59 %6 Fen %60 %53 %87 %20 %27 %23 %7 Edebiyat Güzel %68 %53 %90 %37 %32 %26 %11 Sanatlar Hukuk %78 %52 %92 %26 %29 %37 %6 İİBF %69 %50 %73 %35 %38 %38 %4 İletişim %67 %33 %74 %32 %30 %56 %9 Mühendislik %62 %54 %80 %36 %32 %50 %10 Sağlık %70 %39 %84 %22 %46 %59 %8 Bilimleri Ticari %59 %41 %79 %48 %30 %45 %5 Bilimler Tıp %52 %31 %71 %31 %29 %39 %7 TOPLAM %65 %43 %82 %30 %36 %49 %7 Tablo 8 de görüldüğü üzere haber-tartışma programını (%52), belgeseli (%31), film-diziyi(%71) en az izleyen fakülte Tıp Fakültesi dir. Tablo 9: Fakültelere Göre Cep Telefonu Amaçları Dağılımı Tablo 9 da görüldüğü üzere Güzel Sanatlar Fakültesi sosyal medya (%90) ve navigasyonu (%69) en fazla kullanan fakültedir. En fazla telefon masrafı yapan fakülte Güzel Sanatlar Fakültesi dir; %53 ü 60 TL üzerinde harcama yapmaktadır. İNTERNET SMS ARAMA SOSYAL NAVİGASYON MÜZİK TAKVİM DİĞER MEDYA Diş %81 %86 %81 %64 %22 %56 %67 %8 Hekimliği Eğitim %65 %85 %95 %53 %20 %68 %6 %8 Fen %80 %87 %93 %67 %47 %80 %87 %13 Edebiyat Güzel %80 %79 %100 %90 %69 %58 %74 %26 Sanatlar Hukuk %85 %89 %99 %66 %31 %63 %66 %11 İİBF %85 %85 %88 %71 %40 %56 %60 %8 İletişim %80 %86 %88 %75 %41 %66 %63 %21 Mühendislik %89 %93 %93 %72 %51 %67 %70 %15 Sağlık %74 %94 %94 %58 %33 %71 %71 %8 Bilimleri Ticari %79 %93 %95 %61 %43 %54 %59 %16 Bilimler Tıp %76 %89 %97 %58 %45 %70 %74 %19 TOPLAM %78 %90 %93 %64 %37 %65 %68 %12

Fakültelere göre internet kullanım amaçlarında, radyoda dinlenen programında ve takip edilen basılı yayın türünde anlamlı bir fark yoktur. Tablo 10: Fakültelere Göre Son 1 Ayda Okunan Kitap Sayısı Dağılımı Hiç 1 Tane 2 Tane 2 den Fazla Diş %33 %47 %11 %8 Hekimliği Eğitim %29 %29 %19 %24 Fen Edebiyat %20 %33 %27 %20 Güzel %32 %21 %32 %16 Sanatlar Hukuk %22 %38 %19 %21 İİBF %33 %39 %14 %14 Tablo 10 da görüldüğü gibi İletişim Fakültesi (%19), Fen Edebiyat Fakültesi (%20) ve Hukuk Fakültesi(%22) en fazla kitap okuyan fakültelerdir. En az kitap okuyan fakülte %51 ile Ticari Bilimler Fakültesi dir. İletişim %19 %50 %13 %19 Mühendislik %42 %32 %17 %10 Sağlık %25 %45 %17 %13 C. Ailenin Eğitim Bilimleri Durumuna Göre Medya Ticari %51 %31 %13 %6 Araçları Tüketim Bilimler Tıp %37 %26 %19 %18 Alışkanlıklarının Değerlendirilmesi TOPLAM %31 %37 %17 %15 Ankete katılan öğrencilerin annelerinin %56 sı, babalarının %68 i üniversite mezunudur. Öğrencilerin aile eğitim durumu televizyonda izlenen programların türlerinde, internet kullanım amaçlarında, cep telefonu kullanım amaçlarında ve radyoda dinlenen program türlerinde bir fark yaratmazken; basılı yayının bilimsel amaçlı kullanımı anne eğitim

durumunun yüksek lisans ve doktora olması durumunda %22 ile en az düzeydedir. D. Bağımlılık durumuna göre medya araçları tüketim alışkanlıklarının değerlendirilmesi Medya araçlarının tüketim alışkanlıklarını kullanım süresinin planladığı süreyi aşmada her iki cinsiyette de internet 1. sırada (kız öğrencilerde %69, erkek öğrencilerde %77) yer almaktadır. 2. sırada cep telefonu (kız öğrencilerde %49, erkek öğrencilerde %37), 3. Sırada televizyon (kız öğrencilerde %36, erkek öğrencilerde %31) vardır. Tablo 11: Cinsiyete Göre Medya Tüketim Araçlarını Uykusuz Kalma Pahasına Kullanan Öğrencilerin Dağılımı Televizyon %30 %28 %29 İnternet %64 %77 %69 Cep Telefonu %58 %33 %50 Radyo %6 %5 %5 Basılı Yayın %4 %5 %4 Medya araçlarını tüketim sürelerine yapılan eleştirilere öğrencilerin %15 i çok sık, %46 sı bazen, %39 u hiçbir zaman tepki vermemektedir. Medya araçlarını tüketim alışkanlıkları bağımlılık durumuna göre değerlendirildiğinde fakülteler arasında anlamlı bir fark yoktur. SONUÇ Bu çalışmada Başkent Üniversitesi öğrencilerinin medya araçlarını tüketim alışkanlıkları ve bağımlılık durumlarının belirlenmesi amaçlanmıştır. Çalışmanın sonucuna göre öğrenciler arasında en çok kullanılan medya tüketim araçları cep telefonu ve internettir. sıklığı açısından kız ve erkekler arasında fark yoktur. Ancak televizyonda izlenen programların türleri, internet ve cep telefonu kullanım amaçları, takip edilen basılı yayın türleri arasında cinsiyete göre farklılık bulunmaktadır. Radyoda dinlenen programların türlerinde ise cinsiyete göre fark bulunmamaktadır. Fakülteler arasında cep telefonu ve internet kullanımı açısından önemli bir fark yoktur. Televizyonu en az izleyen fakülteler Tıp Fakültesi ve Güzel Sanatlar Fakültesidir. Radyo dinleme ve basılı yayın takip etme oranları en

yüksek olan fakülte ise İletişim Fakültesi dir. Radyo dinlemede bir farklılık bulunmamıştır. Uykusuz kalma pahasına kullanma, kullanımda planlana süreyi aşma ve kullanımla ilgili eleştirilere sinirlenme birer bağımlılık göstergesidir. Bu kıstaslara göre bağımlılık düzeyinde kullanılan medya tüketim araçları arasında en başta internet gelmektedir. Bu sırayı cep telefonu ve televizyon izlemektedir. Bağımlılıklar cinsiyetler arasında incelendiğinde kız öğrencilerde internet ve cep telefonu; erkek öğrencilerde ise internet bağımlılığı yaygındır. Fakültelere göre incelendiğinde fakülteler arasında bir fark yoktur. Öğrencilerin anne-baba eğitim durumu medya araçları tüketim alışkanlıkları ve bağımlılık düzeyleri arasında bir farklılığa neden olamamaktadır. KAYNAKLAR 1. Aslan A. Ünal Tugun A. Eğitim Fakültesi Öğrencilerinin Cep Telefonu Alışkanlıkları Ve Amaçlarının İncelenmesi, International Journal of Human Sciences, 2013, Cilt 10, Sayı 1, Syf.182-201 2. Cankorkmaz Z. Üniversite Öğrencilerinin Bilgi Teknolojilerini Kullanma Düzeyleri Ve İnternetteki Tüketim Eğilimleri, C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 2010, Cilt 11, Sayı 2, Syf.111-131 3. Toruk İ. Üniversite Gençliğinin Medya Kullanma Alışkanlıkları Üzerine Bir Analiz, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2007, Syf.475-488, Konya 4. Türkiye İstatistik Kurumu (2011). Bilgi Toplumu İstatistikleri, http://www.dpt.gov.tr/docobjects/view/12808/bilgi_toplumu_istati stikleri_2011.pdf 5. Yurdabakan, İ. Küreselleşme Konusundaki Yaklaşımlar ve Eğitim. Eğitim Araştırmaları 6. s: 61-64, 2002 6. Zıllıoğlu, M. İletişim Nedir?, Cem Yayınevi, İstanbul,1993